Wielki mały salon

temat numeru
Małgorzata Skotnicka, Mateusz Palka
Wielki mały salon
Usytuowany tuż przy gmachu głównym Uniwersytetu Wrocławskiego Salon Śląski jest miejscem szczególnym. Jak w wielu kawiarniach
czy restauracjach można tu wypić aromatyczną
kawę lub herbatę, spróbować domowego ciasta,
zjeść smaczny obiad. Wyjątkowe jest jednak to,
że Salon, usytuowany w pomieszczeniach dawnej apteki, prowadzonej po zakończeniu II wojny światowej przez Andrzeja Niedźwieckiego, to
przede wszystkim klub, który ma skupiać oraz
integrować twórcze i aktywne osobowości z różnych środowisk. Taki cel postawiła sobie redaktor
Maria Dorywała, która postanowiła w ten sposób
nawiązać do najlepszych tradycji akademickich.
Na klimat klubu ma wpływ jego charakterystyczny wystrój: w witrynie okiennej umieszczony
został witraż wykonany w pracowni Beaty i Marcina Chlebowskich, wnętrze zaś wypełniają wygodne fotele, drewniane stoły, koronkowe serwety,
patery ze świeżymi owocami, naczynia wypełnione orzechami, aromatycznymi przyprawami,
miodem. Znakiem firmującym Salon jest miniatura z 1626 r., wykonana w technice miedziorytu
przedstawiająca symboliczne drzewo genealogiczne Piastów Śląskich autorstwa Caspara Pfistera,
jednego z czołowych przedstawicieli manieryzmu
w sztuce Wrocławia.
Do Salonu Śląskiego zwykle nie przychodzą przypadkowi ludzie, spotykający się jedynie w celach towarzyskich. To klub elitarny, do
którego trafiają wybitni przedstawiciele świata nauki, kultury i biznesu, nie tylko z regionu,
ale też z całej Polski. Spędzają w nim czas również zagraniczni goście m.in. z Włoch, Francji
czy Niemiec, którzy przyjeżdżają do Wrocławia,
aby uczestniczyć w licznych festiwalach kulturalnych lub spotkaniach naukowych. Salon
ma charakter zamknięty, można tu wejść tylko
z zaproszeniem i po okazaniu karty klubowej.
W klubie prowadzone są m.in.: debaty, panele,
kameralne spotkania, promocje osiągnięć utalentowanych ludzi z regionu, organizowane są
też wystawy, koncerty młodych twórców, którzy
swoje osiągnięcia prezentują bywalcom Salonu,
a także wieczory tematyczne, m.in.: „Czwartki
literackie”, „Debaty Śląskie” poświęcone historii
i współczesnym problemom regionu, „Spotkania
bohemiczne”, „Wieczory o kulturze żydowskiej”,
„Wystawy Mistrzów” – przedstawiające twórczość
plastyczną najwybitniejszych artystów regionu
i kraju. W ramach „Akademii Wrocławskiego Stylu” popularyzowane są też osiągnięcia przedsiębiorstw i instytucji regionu. Można się tu na przykład zapoznać z programem spotkań założonego
55
w 1993 r. przez profesora Jana Mozrzymasa Interdyscyplinarnego Seminarium Studium Generale.
W Salonie działa też tzw. Wrocławska Akademia Rycerska, w ramach której odbywają się
wykłady wybitnych osobistości nauki, kultury,
biznesu. Zainaugurował ją 26 stycznia 2004 r.
ksiądz kardynał Henryk Gulbinowicz referatem
Człowiek, rodzina, praca – nasza odpowiedzialność
i troska o te wartości.
Nagroda Księżnej Jadwigi Śląskiej
Salon Śląski to – obok prezydenta Wrocławia
i rektora Uniwersytetu Wrocławskiego – jeden
z fundatorów ustanowionej w 2004 r. Nagrody
Księżnej Jadwigi Śląskiej. Nagroda przyznawana
jest osobom, które działają na rzecz pojednania
polsko-niemieckiego. Święta Jadwiga Śląska to
postać łącząca dwa narody, symbol dążenia do
wzajemnego pojednania. Nagrodę stanowi statuetka przedstawiająca postać księżnej Jadwigi
wykonana przez wrocławskiego artystę Waldemara Szmatułę. Jest to rzeźba unikatowa, co
roku przygotowywana w innej formie. Nagroda
jest wręczana zawsze dwóm osobom (ze strony
polskiej i niemieckiej) przez prezydenta Wrocławia i rektora Uniwersytetu Wrocławskiego
podczas święta Uniwersytetu przypadającego
15 listopada.
Nagrodę przyznaje Kapituła pod przewodnic­
twem prof. Aleksandry Kubicz (UWr) w składzie:
prof. Janusz Degler (UWr), dr Adolf Juzwenko
(dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
we Wrocławiu), prof. Zdzisław Latajka (UWr),
dr hab. Andrzej Łoś (Dolnośląska Szkoła Wyższa), Jarosław Obremski (wiceprezydent Wrocławia), prof. Franciszek Połomski (UWr), prof. Wojciech Wrzesiński (UWr), Maria Dorywała (Salon
Śląski), Janina Moskal (sekretarz Kapituły).
Laureatami nagrody ze strony niemieckiej
są m.in.: Karl Dedecius, Helmut Kohl, Rita
Süssmuth (minister w rządzie Helmuta Kohla,
przewodnicząca Bundestagu w latach 1988–1998,
przewodnicząca Polsko-Niemieckiej Fundacji
na rzecz Nauki od 2008 r.), natomiast wśród
Polaków jej laureatami zostali m.in.: Tadeusz
Różewicz, Tadeusz Mazowiecki czy Władysław
Bartoszewski.
56
Nobliści
Na jednej ze ścian Salonu Śląskiego znajdują się
portrety wrocławian, którzy zostali uhonorowani
Nagrodą Nobla. Jednym z nich był Fritz Haber,
którego fotografię właścicielka Salonu powiesiła, à rebours, „do góry nogami”. Tę manifestację
zauważono w niemieckim periodyku „Angewandte Chemie”, który odnotowuje: Równy rząd
fotograficznych portretów Dolnoślązaków odznaczonych Nagrodą Nobla znajdujący się na ścianie
Salonu Śląskiego, jednego z magicznych miejsc
miasta, zaraz naprzeciwko barokowego budynku
głównego Uniwersytetu Wrocławskiego ma – zważywszy na standardy wystawiennicze – dość niekonwencjonalny układ. Dwóch laureatów obserwuje
przytulne wnętrze salonu, przyjąwszy nieco nietypową dla szanowanych uczonych pozę: wisząc do góry
nogami. Jednym z nich jest Philipp Lenard (...).
W gabinecie osobistości pochodzących z Wrocławia
(wcześniej Breslau) niewiele jest kontrowersyjnych
postaci, o tak złożonych i tragicznych charakterach,
jak Fritz Haber. Został on odznaczony Nagrodą
Nobla w dziedzinie chemii w 1919 r. za wynalezienie
metody bezpośredniej syntezy amoniaku z jego elementów: wodoru i azotu. (...) Fritz Haber zapoczątkował użycie śmiertelnie trujących gazów w bitwach
pierwszej wojny światowej [tłumaczenie: M. Palka
za: M. Dunikowska, L. Turko, Fritz Haber: The
Damned Scientist, „Angewandte Chemie”, nr 123
(42), 10 października 2011, s. 1050]. Artykuł został
napisany z okazji setnej rocznicy założenia Instytutu im. Fritza Habera w Berlinie.
Na pytania dotyczące tak nietypowego sposobu
umieszczenia portretu niemieckiego naukowca
Maria Dorywała odpowiada, że wyznając zasadę,
że wszystko powinno być na właściwym miejscu i we
właściwych proporcjach, z jednej strony nie wypada pominąć w Gabinecie tak ważnego naukowca,
a z drugiej powinno się pamiętać o tym, że jego
niektóre odkrycia i działalność przyniosły bardzo
tragiczne skutki historyczne.
Gabinet Wrocławskich Osobistości
Idea utworzenia Gabinetu Wrocławskich Osobistości zrodziła się w 2003 r. podczas otwarcia
Salonu Śląskiego, po wykładzie wygłoszonym
przez kard. księdza Henryka Gulbinowicza. Przez
kilka lat w trakcie rozmaitych rozmów i dyskusji
tworzono, wspólnie z bywalcami Salonu, m.in.
gronem wrocławskich profesorów, listę osób, które w szczególny sposób zasłużyły się dla miasta.
Znalazły się na niej przede wszystkim nazwiska
ludzi, którzy po zakończeniu II wojny światowej
przyjechali do Wrocławia z różnych stron i swoją
postawą moralną, niezłomnością, osiągnięciami
naukowymi, twórczością artystyczną i codzienną,
rzetelną pracą kształtowali tożsamość i charakter
miasta. Maria Dorywała uważa, że to właśnie oni
stworzyli podstawy niezwykłego, zjawiskowego
Wrocławia. Miasta, o którym przybysze mówią,
że jest piękne, otwarte dla innych, dynamiczne.
W ten sposób wyłoniono listę 57 osób. Każda
z nich to historia życia, które zdaniem redaktor
Dorywały warto znać i o którym nie wolno zapominać. Założycielka Salonu podkreśla, że jego
istotę stanowi zapewnienie żywej pamięci zasłużonych dla Wrocławia osób.
Uroczyste otwarcie Gabinetu z udziałem jego
pomysłodawców: prezydenta Rafała Dutkiewicza,
prof. Zdzisława Latajki i ks. kard. Henryka Gulbinowicza, odbyło się 27 października 2011 r. Uroczystość uświetniła oracja wygłoszona przez dra
Bogusława Bednarka pt.: Labirynty wielkości…
W swoim miniwykładzie próbował on odpowiedzieć na pytanie, co stanowi o istocie wielkości
człowieka. Zauważył, że każdy człowiek może
być wielki w jednych sprawach, a nikczemny
w innych, co sprawia, że w salonowym Gabinecie mogą znaleźć się sylwetki rozmaitych postaci,
wywodzących się z niejednorodnych środowisk,
legitymujących się różnym poziomem wykształcenia, prowadzących swoją działalność na bardzo
wielu polach.
Naprzeciwko zdjęć wrocławskich noblistów
zawisły portrety pochodzące z archiwów historycznych i z albumów rodzinnych. Wśród prezentowanych na nich osób jest prof. Alfred Jahn,
który w 1968 r. stanął po stronie strajkujących
studentów, dzięki czemu wielu z nich nie zostało relegowanych z uczelni. Zaszczytne miejsce
zajął także prof. Józef Dudek, matematyk specjalizujący się w algebrze, który od 1996 r. organizował cotygodniowe spotkania w „Salonie Profesora Dudka” dla elit naukowych, kulturalnych
i politycznych. Na ścianie Salonu znalazły się
także portrety wybitnych lekarzy (np. immunologa Ludwika Hirszfelda), artystów (np. reformatora teatru Jerzego Grotowskiego, aktora i reżysera
Igora Przegrodzkiego, malarza Eugeniusza Gepperta) czy duchownych (np.: muzykologa i kompozytora ks. Hieronima Feichta, teologa, filozofa
i socjologa ks. Józefa Majki). Nie sposób wymienić nazwisk wszystkich pokazanych na zdjęciach
osób. Co istotne, Gabinet ma charakter otwarty
i będzie się wzbogacał o nowe postaci, aż do ostatniego miejsca na ścianie Salonu.
Gospodyni zdradziła, że marzy jej się stworzenie kolejnego gabinetu, w którym będą upamiętnieni pomordowani w 1941 r. profesorowie
lwowscy. Mają się w nim znaleźć ich portrety wraz
z autografami naukowców.
Piśmiennictwo
M. Dunikowska, L. Turko, Fritz Haber. The
Damned Scientist, „Angewandte Chemie”, nr
123 (42), 10 października 2011, s. 1050.
Encyklopedia Wrocławia, pod red. Jana
Harasimowicza, Wrocław 2006.
Kronika Salonu Śląskiego, własność Marii Dorywały.
L. Pułka, Salon Śląski, „Gazeta Wyborcza. Wrocław”, 2 grudnia 2004.
Zaproszenia na spotkania w Salonie Śląskim, Dział
Dokumentów Życia Społecznego Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn.
KR5553, KR5560, KR5598, R6278, R6726, R8846,
R9190-R9125, R9132-R9136, R9164-R9167.
Rozmowa z Marią Dorywałą przeprowadzona 21 lipca 2012.
Salon Śląski – śmietana śmietany, [w:] „Filiżanka Smaków: kawa, herbata, czekolada:
miesięcznik bezpłatny”, 2008, s. 2–3.
„Salon Śląski”, ulotka.
http://nowezycie.archidiecezja.wroc.
pl/numery/112011/08.html
http://www.uni.wroc.pl/o-nas/nagrody-i-wyr%C3%B3%C5%BCnienia/
nagroda-ksi%C4%99%C5%BCnej-jadwigi-%C5%9Bl%C4%85skiej
http://www.wso.wroc.pl/dla-studenta/komunikaty-studenci/1033-salon-lski.html
57