analiza - eksperci.kj.org.pl

ANALIZA
Mitt Romney o Europie Środkowo-Wschodniej. Z dużej chmury mały
deszcz.
W Stanach Zjednoczonych toczy się kampania wyborcza wyborów prezydenckich, które odbędą się na
jesieni tego roku. Dla Polski rozczarowanej polityką zagraniczną obecnej administracji dużą nadzieją
jest kandydat Partii Republikańskiej Mitt Romney. Uwarunkowania zewnętrze na świecie i wewnętrzne
w USA wskazują jednak na to, że pomimo korzystnych dla Polski deklaracji jego ewentualne zwycięstwo
nie przyniesie istotnej zmiany znaczenia naszego regionu w polityce USA.
Wojciech Jakóbik
Polityka Obamy wobec Europy Środkowo-
kosztem Europy. Podjął także próbę poprawy
Wschodniej
wizerunku
jego
kraju
na
świecie
poprzez
rozpoczęcie dialogu ze społecznością arabską.
Obecny
prezydent
Stanów
Zjednoczonych
wprowadził istotne zmiany w politycy zagranicznej
Z polskiej perspektywy polityka Obamy nie była
USA. Odszedł od unilateralnej polityki George’a W.
korzystna głównie z uwagi na politykę wobec Rosji.
Busha
podejścia
W ramach ,,resetu’’ stosunków z Moskwą wycofał
polegającego na poszukiwaniu jak najszerszego
on USA z pierwotnego projektu tzw. tarczy
konsensusu w sprawach międzynarodowych i
antyrakietowej w formie proponowanej przez
przestrzeganiu prawa międzynarodowego. Dobrze
poprzednią
obrazowała to interwencja w Libii, w której Stany
budowę elementów systemu antyrakietowego w
Zjednoczone
i
Polsce i Czechach. Obecna propozycja zakłada
koordynowały działania z sojusznikami z Francji i
budowę mobilnego systemu ogólnoeuropejskiego
Wielkiej
się
do 2018 roku, ale realność tego postulatu trudno
Syrii
ocenić . Reset miał także konsekwencje dla polityki
uzależniając atak od zgody Rady Bezpieczeństwa
Obamy w ramach NATO. Wobec nacisku Moskwy
ONZ. Obama zmienił także priorytety strategiczne
Waszyngton nie poparł w sposób zdecydowany
firmując politykę ,,zwrotu do Azji”, zakładającą
akcesu Gruzji i Ukrainy do organizacji. Także w
większe skupienie uwagi w tamtym regionie
obliczu wojny w Gruzji reakcja Waszyngtonu była
w
stronę
miały
Brytanii,
samodzielnej
multilateralnego
a
ograniczony
także
wojskowej
udział
wystrzeganie
interwencji
w
administrację,
która
uwzględniała
1
ANALIZA
mniej zdecydowana, niż oczekiwałyby tego kraje
otoczeniu poprzedniego prezydenta USA, a na
obawiające się rosyjskiego imperializmu.
dwudziestu czterech doradców do spraw polityki
zagranicznej,
przypada
urzędników
względem Polski, co dodatkowo pogorszyło odbiór
współpracownikiem
społeczny prezydenta USA w naszym kraju. W
Massachusetts jest zwolennik „twardej” linii John
siedemdziesiątą
Wojny
Bolton . Choć w czasie kampanii na gubernatora z
Światowej na obchody został wysłany polityk
2002 roku Romney wielokrotnie podkreślał, że jego
amerykański nieprzychylny wstąpieniu Polski do
poglądy są ,,umiarkowane” i ,,postępowe” a sam nie
NATO - prezydencki doradca ds. bezpieczeństwa
jest kandydatem ,,upartyjnionym ”, to w jego
narodowego. Dla przykładu RFN reprezentowała
książce z 2010 roku pt. „No Apology: The Case for
wówczas kanclerz Merkel a Rosję premier Putin.
American
Ponadto, decyzja o rezygnacji z budowy tarczy
stanowisko.
antyrakietowej w wersji proponowanej przez
poglądach
poprzednią administrację została ogłoszona 17
postawę
neutralną
września 2009 roku w rocznicę agresji radzieckiej na
obrony
,,nadrzędności
Polską.
warunków
wielkich myślicieli i zasad wyznawanych przez
przylot
Ojców Założycieli ”. Jego program został nazwany
Mimo
wybuchu
niesprzyjających
atmosferycznych
II
uniemożliwiających
administracji.
byłych
Obecny prezydent popełnił również kilka nietaktów
rocznicę
tamtej
siedemnastu
byłego
Greatness”,
,,postępowców”,
w
całkiem
inne
relatywizm
w
którzy
sytuacji
przyjmują
konieczności
Cywilizacji
przez
zginęła pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2012 roku,
,,polityką George’a W. Busha na sterydach ”.
źle została odebrana informacja, że w czasie
Demokraci
pogrzebu grał w golfa. Duży oddźwięk wzbudziło
kandydata Republikanów jako kontynuację polityki
także
niepopularnego
,,polskie
obozy
wiceprezydenta
Zachodu,
Obamy na pogrzeb pary prezydenckiej, która
sformułowanie
obecnego
gubernatora
przyjął
Skrytykował
Ważnym
starają
się
Busha
Juniora
Według
wybudowanych
Demokratów oszukuje on wyborców swą retoryką,
terytorium
przez
kręgów
.
pomysły
obiegowych
naszym
z
przedstawiać
Bidena
koncentracyjne” w odniesieniu do obozów śmierci
na
opinii
Joe
wspierających
Niemców podczas drugiej wojny światowej.
za którą ukrywa faktyczne nieokreślenie polityczne.
Polityczna afiliacja Romneya
Wizja roli USA na świecie
Mitt Romney jest kojarzony z polityką George’a W.
Romney kładzie nacisk na misję jaką jego zdaniem
Busha. Jego autorytetem jest Richard „Dick”
mają
Cheney będący kluczową osobą w najbliższym
Zjednoczone. Jego spojrzenie na USA plasuje ten
do
zrealizowania
na
świecie
2
Stany
ANALIZA
kraj w roli ,,globalnego szeryfa” jedynie osłabionego
powinny wchodzić w układy międzynarodowe kiedy
wskutek kryzysu ekonomicznego w 2008 roku.
istnieje prawdopodobieństwo, że nie będą one
Republikański
przestrzegane lub będą działać na niekorzyść
kandydat
jest
zwolennikiem
unilateralnej polityki USA i odwołuje się do idei
amerykańskiej
wyjątkowości
exceptionalism).
Deklaruje
Ameryki.
(american
poparcie
dla
Niedawne
wydarzenia
przez
były
okazją
Romneya
do
rozprzestrzeniania demokracji rozumianej szeroko,
zaprezentowania
twardego
a więc nie jako jedynie prawo głosu, lecz jako
stanowiska w sprawach międzynarodowych. W
system określonych wartości. Romney nie wyklucza
obliczu wojny domowej w Syrii skrytykował on
użycia sił zbrojnych w jej obronie na świecie, choć
brak działalności Baracka Obamy w ramach Rady
podkreśla rolę działań pozamilitarnych.
Bezpieczeństwa ONZ w sytuacji gdy Rosja i Iran
udzielają aktywnego wsparcia Baszarowi Asadowi.
Do priorytetów dla polityki zagranicznej kraju
Były to jednak oskarżenia nie mające pokrycia w
Romney
z
rzeczywistości, ponieważ Stany podejmują działania
sojusznikami, w tym z Izraelem, Polską, Czechami,
na arenie tej organizacji, lecz blokują je weta
Gruzją, oraz Kolumbią. Podkreśla, że brak wiary we
pozostałych członków Rady – Chin i Rosji.
zalicza
m.in.
umacnianie
więzi
wsparcie USA dla ich sojuszników sprawi, że
zwrócą się oni o wsparcie do innych potęg. Uważa
Polityka USA wobec Europy
on, że bierność NATO wobec wojny w Gruzji z
2008 roku doprowadziła do utraty zaufania wobec
Kandydat republikanów deklaruje współpracę z
Sojuszu ze strony jego partnerów. Jedną z
Europą w zakresie rozwoju technologii wojskowej,
poważniejszych konsekwencji miało być wycofanie
cyberprzestrzeni
pozwolenia na stacjonowanie wojsk USA w
wojskowych NATO. Zapowiada, że zatrzyma
Kirgistanie, co utrudniło doprowadzanie dostaw dla
oszczędności i ustali wydatki na poziomie 4 procent
żołnierzy walczących w Afganistanie. Należy przy
PKB zgodnie z planem byłego Sekretarza Obrony
tym dodać, że mimo politycznych zawirowań baza
Roberta Gatesa. Ma szanse osiągnąć swój cel,
funkcjonuje jednak do dzisiaj.
ponieważ Republikanie mają przewagę w Izbie
i
stworzenia
sprawnych
sił
Reprezentantów, a podobne stanowisko w zakresie
Romney sprzeciwia się zaangażowaniu w dialog z
bezpieczeństwa
państwami niedemokratycznymi. Ma tu na myśli
Demokratów zasiadających w Senacie. Dla Europy
Iran, Koreę Północną, Sudan, Zimbabwe i, co
oznaczałoby
symptomatyczne, Rosję . Uważa, że Stany nie
Zjednoczonych w polityce bezpieczeństwa i większą
to
narodowego
większe
podziela
możliwości
3
część
Stanów
ANALIZA
aktywność w ramach NATO. Dla Polski szczególną
konieczności ponoszenia przez nią jakichkolwiek
wagę miałoby przyspieszenie ścieżki wejścia do
znaczących koncesji . Obiecuje, że zrewiduje
NATO Gruzji i Ukrainy, a także zahamowanie
porozumienie
opuszczania
atomowej (nowy START podpisany w 2010 roku
Starego
Kontynentu
przez
amerykańskie siły zbrojne.
o
strategicznej
redukcji
broni
przez Baracka Obamę), który opiera się na
zasadzie ,,USA daje, Rosja bierze”. Ponieważ limit
Romney twierdzi, że Europa musi zmniejszyć
posiadanych pocisków jest ustanowiony powyżej
zależność surowcową od Rosjan, dlatego wspiera
ich liczby w posiadaniu Moskwy, Romney uważa, że
rozbudowę Południowego Korytarza Gazowego
pozwala on Rosjanom na pełną swobodę w czasie
(koncepcja
gdy Stany muszą redukować ilość głowic. Ponadto
Nabucco-West,
dawniej
Nabucco,
połączona z projektem TANAP). Dodaje, że za
deklaruje
wsparcie
dla
społeczeństwa
jego kadencji Stany Zjednoczone będą wspierać
obywatelskiego w Rosji i większy nacisk na odejście
działalność prywatnych inwestorów w sektorze
Moskwy od autorytarnych praktyk.
gazu łupkowego w Europie. Należy tu podkreślić
fakt, iż ta deklaracja nie wprowadza nowej jakości,
Pozytywnym uwarunkowaniem jest wyjście wojsk
ponieważ Polska intensywnie współpracuje przy
amerykańskich z Afganistanu zaplanowane na 2014
wydobyciu
amerykańska
rok. Wiąże się ono ze spadkiem znaczenia regionu
ambasada podejmuje konkretne działania w tym
Azji Centralnej w polityce USA, a razem z nim
zakresie.
większe
także spadek znaczenia Moskwy, która w zamian za
zaangażowanie w rejonie Europy Środkowo-
pomoc m.in. w transporcie sprzętu otrzymywała
Wschodniej poprzez zwiększenie ilości szkoleń i
polityczne koncesje od Amerykanów. Moskwa
wymian
wsparcie
będzie więc o tyle ważna w polityce następnego
wojskowe oraz nowe porozumienia handlowe z
prezydenta USA, o ile będzie wpływać na Iran i w
krajami tego obszaru.
zamian za pomoc w tej kwestii będzie mogła nadal
gazu
łupkowego,
Romney
deklaruje
edukacyjnych,
a
również
dodatkowe
liczyć na ustępstwa Amerykanów.
Polityka USA wobec Rosji
Fundamentalne przewartościowanie w polityce USA
Kandydat Republikanów jednoznacznie krytykuje
względem Rosji jest jednak dalece problematyczne,
wycofanie
obrony
a obecna retoryka Romney jest przez wielu
przeciwrakietowej w pierwotnej wersji, czego
ekspertów traktowana jako element kampanii
efektem było zmniejszenie korzyści dla Polski i
wyborczej. Były gubernator Massachusetts nie
Czech oraz osiągnięcie zysków dla Rosji bez
będzie mógł sobie pozwolić na tak swobodne
przez
Obamę
programu
4
ANALIZA
stanowisko względem Moskwy, ponieważ niektóre
Należy podkreślić, że wizyty w europejskich
elementy resetu wprowadzonego przez Baracka
stolicach nie są one najważniejszymi akcentami
Obame są nieodwracalne, szczególnie w zakresie
kampanii Romneya i nie mogą w sposób znaczący
układu
konieczność
wpłynąć na jej wynik. Głosy Polonii zamieszkującej
wprowadzenia cięć w budżecie zbrojeniowym nie
głównie tradycyjnie ,,niebieskie” stany USA (Illinois
pozwoli
politykę
i Nowy Jork) nie będą miały dla niej tak dużego
bezpieczeństwa względem Moskwy. Rosja jest także
znaczenia. W obliczu przenoszenia zaangażowania
ważnym elementem amerykańskiej polityki wobec
amerykańskiego do regionu Azji i Pacyfiku interesy
rosnących Chin. W przyszłości Kreml może być
polskiego sojusznika pozostaną dla Waszyngtonu
pożądanym partnerem Waszyngtonu w polityce
mniej priorytetowe, bez względu na to, czy Romney
wobec Pekinu.
wygra wybory.
Polityka wobec Polski
Realia następnej kadencji
Obserwatorzy podkreślają wagę umiejscowienia
Ewentualne zwycięstwo Romneya nie będzie
naszego
prawdopodobnie oznaczać powrotu do polityki G.
START.
Również
Ameryce
kraju
w
na
agresywną
gronie
najważniejszych
sojuszników USA. W ramach swojej pierwszej
W.
podróży międzynarodowej po nominacji Mitt
republikanina nie zmieni uwarunkowań polityki
Romney odwiedził Izrael, Polskę, a niedługo będzie
zagranicznej. Stany Zjednoczone muszą rozwiązać
też w Wielkiej Brytanii. Podczas swojej wizyty w
swoje problemy wewnętrzne, w tym przede
Polsce, Mitt Romney skupił się na pochwałach dla
wszystkim gospodarze i to one nadawać będą ton
polskiej gospodarki i wspólnoty idei wolności
polityce następnego prezydenta. Według obliczeń
łączącej Polską i USA. Docenił on zaangażowanie
Cato Institute ustalenie podstawowego budżetu
polskich żołnierzy w Afganistanie i zadeklarował,
obronnego
że nie mają oni ,,większego sojusznika i przyjaciela
kosztowałoby je średnio 744,8 miliarda dolarów
niż
jednak
rocznie przez następne dziesięć lat. Byłby to
wyraźnych deklaracji politycznych z jego strony.
poziom wyższy od zakładanego przez Obamę o 44
Romney skupił się na utrzymaniu dobrego wrażenia
procent. Jeżeli Romney nie zdecyduje się zmniejszyć
wizerunkowego, być może ze względu na złe
wydatków socjalnych, zwiększenie środków na
komentarze
obronę będzie niemożliwe. Z kolei zmniejszanie
naród
amerykański.”
jakie
pojawiły
Zabrakło
się
po
jego
wcześniejszych wizytach w Londynie i Tel Awiwie .
Busha,
ponieważ
USA
na
objęcie
poziomie
władzy
4
przez
procent
zabezpieczeń społecznych w sytuacji niepewności
gospodarczej może go skazać na szybki spadek
5
ANALIZA
popularności. Duże znaczenie może mieć rosnące
Może się jednak okazać, że za retoryką Romneya
w siłę stronnictwo Tea Party, które nie pozwoli na
nie stoi realne przekonanie o konieczności zmian w
podnoszenie wydatków kosztem społeczeństwa.
polityce zagranicznej USA. Od czasów Busha w
Romney jako nowy prezydent może zatem ugiąć się
podejściu Republikanów i Demokratów do tej
pod presją społeczną i szukać kompromisu
kwestii miało miejsce znaczące zbliżenie. Wpływ na
uwzględniającego
to miała ostatnia prezydentura Republikanina,
realia
ekonomiczne
oraz
wymagania społeczne.
ponieważ pokazała słabe strony unilateralnej
polityki zagranicznej w obecnych realiach. Także w
Niezależnie od poziomu wydatków na obronność w
relacjach z wrogimi państwami na długo zmieniło
USA pogrążona w kryzysie rozwojowym Europa
się podejście Amerykanów. Romney nie będzie
nie będzie w stanie sprostać amerykańskim
mógł z łatwością pozyskać opinii publicznej dla
oczekiwaniom w tym zakresie. Przedłużający się
wypowiedzenia wojny z Iranem, jak Bush w sprawie
kryzys strefy euro może więc prowadzić do
Iraku. Także promocja demokracji w obliczu
dalszego zmarginalizowania roli Sojuszu na rzecz
rozczarowania opinii publicznej owocami Arabskiej
relacji dwustronnych. Zwiększenie aktywności w
Wiosny, może być utrudniona.
stosunkach bilateralnych z sojusznikami nie zastąpi
coraz słabszej integracji NATO, co finalnie będzie
Podsumowanie
osłabiać i tak luźne transatlantyckie więzi.
Dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej Mitt
W obliczu polityki „zwrotu do Azji” firmowanej
Romney nie jest gwarantem przewartościowania
przez obecną administrację, która będzie kluczowa
polityki
także dla Romneya, relacje bilateralne z krajami
uwarunkowaniach,
Europy Środkowo-Wschodniej nie będą miały
międzynarodowych Polska i pozostałe państwa
takiej rangi, jak choćby z czasów administracji G.W.
naszej części Starego Kontynentu nie mogą liczyć
Busha. Będą ona zależne w dużej mierze od polityki
na istotne miejsce w agendzie amerykańskiej polityki
USA wobec Rosji. Twarda postawa wobec Kremla
zagranicznej. Głównym powodem są ograniczone
będzie wymagać sojuszników z naszego regionu.
możliwości
Nie wykluczone, że Romneyowi będzie bowiem
wynikające z problemów budżetowych w USA, a
dużo
z
także rosnąca rywalizacja między Chinami a Stanami
sojusznikami z Europy Środkowo-Wschodniej niż
Zjednoczonymi odwracająca od Europy uwagę
w ramach coraz bardziej zróżnicowanego Sojuszu.
Amerykanów.
łatwiej
koordynować
współpracę
zagranicznej
tak
działania
USA.
W
obecnych
wewnętrznych
Stanów
jak
i
Zjednoczonych
6
ANALIZA
Rola Europy Środkowo-Wschodniej w polityce
międzynarodowych, aby mieć znaczenie dla USA.
Romneya będzie też zależeć od strategicznych
Amerykanom
zdolności regionu, dlatego Polacy w pierwszej
współpracować ze zgranym zespołem państw
kolejności
Europy Środkowo-Wschodniej niż zdystansowaną
muszą
przygotować
podłoże
do
efektywnej współpracy ze Stanami Zjednoczonymi.
Region
musi
mieć
zdolność
będzie
wówczas
łatwiej
do Waszyngtonu Europą Zachodnią.
wypracowania
wspólnego stanowiska w najważniejszych kwestiach
Klub Jagielloński to jedna z najstarszych w Polsce organizacji pozarządowych. Stowarzyszenie od ponad 20 lat aktywne
działa w przestrzeni publicznej zarówno na szczeblu lokalnym, jak i ogólnopolskim. Ambicją Klubu jest m.in.
merytoryczny wkład do debaty publicznej i tym samym profesjonalizacja polityki poprzez dostarczanie idei i wiedzy.
Dlatego jednym z trzech filarów aktywności naszego stowarzyszenia jest działalność ekspercka, która koncentruje się na
badanich naukowych w ważnych obszarach życia publicznego. Mamy w swoim dorobku znaczące raporty, analizy oraz
projekty badawcze w obszarze stosunków międzynarodowych, polityki zagranicznej, samorządu terytorialnego, rozwoju
regionalnego, ekonomii oraz zagadnień ustrojowych.
Zespół Ekspertów Klubu Jagiellońskiego powstał w 2012 roku jako eksperckie zaplecze stowarzyszenia. Jest to instytucja
typu think-tank, która prowadzi działalność badawczą i naukową. W jej skład wchodzą przede wszystkim pracownicy
naukowi Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, a także pracownicy administracji
publicznej, mający doświadczenie w realizacji projektów badawczych. Eksperci są jednocześnie szefami katedr
tematycznych w Klubie Jagiellońskim, które mają charakter edukacyjno-formacyjny. Pełnią więc funkcję dydaktyczną
stanowiąc bezpośrednie wsparcie dla członków Klubu Jagiellońskiego – głównie studentów i doktorantów.
7
ANALIZA
8