Obywatele i mass media w publicznym dyskursie. Przyczynek do
Transkrypt
Obywatele i mass media w publicznym dyskursie. Przyczynek do
Obywatele i mass media w publicznym dyskursie. Przyczynek do socjologii komunikacji politycznej. Adam Bartoszek Zakład Socjologii Organizacji, Gospodarki i Metodologii Badań Społecznych, Instytut Socjologii, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Śląski ul. Bankowa 11/217, 40-007 Katowice Postawiony tu problem badawczy wynika z pytania – jak obywatele uczestniczą w debacie o przemianach systemu polityczno-gospodarczego, definiowanego językiem środków masowego przekazu? W wystąpieniu zostanie przedstawiony autorski model relacji pomiędzy mass mediami a ich odbiorcami i przedyskutowana siła mechanizmów służących mediom, oraz ich polityczno-biznesowym patronom, do organizowania debaty publicznej. Siły te tkwią one odmiennych typach racjonalności, zakorzenionych w dwóch odrębnych układach świadomości zbiorowej. Proponuje się wyróżnienie opinii publicznej i opinii obywatelskiej. Dyskurs polityczny realizowany za pośrednictwem mediów masowego komunikowania odwouje się do profesjonalnych form przekazu, jest budowany przez zespoły dziennikarskie oraz obsługujących ich potrzeby informacyjne rzeczników sił politycznych i zawodowych ekspertów-komentatorów na podstawie logiki celowo-racjonalnej. Służy on kształtowaniu przekonań opinii publicznej, bedącej tworem profesjonalnych uczestników debaty politycznej. Natomiast przekaz podawany sobie przez „zwyczajnych” obywateli, oparty jest na zdroworozsądkowych, potocznych interpretacjach, czynionych z pozycji własnych życiowych interesów a zakorzenionych w etyczno-moralnym uniwersum obywatelskich przekonań o naturze panującego ładu publicznego. Jest to spontaniczna opinia obywatelska, którą aktywizują ideologie polityczne, stereotypy, resentymenty, uprzedzenia a krystalizują interesy i potrzeby egzystencjalne uczestników różnych środowisk społecznych. Wyróżnione zostaną odpowiadajace tym dyskursom dwa źródła prawomocności, utrwalającej władzę mediów nad opinią publiczną i nad opinią obywatelską: I źródło prawomocności mass mediów – to, obiektywne i profesjonalne informowanie opinii; II źródło – to, weryfikowanie działań władz politycznych oraz krytyka instytucjonalnych naruszeń etyki i porządku społecznego (delegitymizacja złych praktyk władzy politycznej i administracji). Prawomocność II rodzaju ma charakter uzasadnień emocjonalno-etycznych, stanowiąc szczególnie dla opinii obywatelskiej źróło motywacji do analizowaznia wystąpień publicznych w mediach. Obywatele wykazują szczególne wyczulenie na wystąpienia publiczne, które opisują naruszenia etyczne i praktyki grupowego egoizmu, niszczące prawa do godnego życia słabszych zbiorowości społecznych. Mass media funkcjonują zatem jako ośrodki kompromitacji reprezentantów władzy politycznej i w tej swojej krytycznej funkcji spełniają najważniejszą rolę dla demokratycznego dyskursu. Spory wokół IV RP były w gruncie rzeczy sporami o niezależność mediów kontrolujących włądzę i o kryteria ich uprawomocnienia. Liderzy PiS stosowali praktyki listracyjne, jako narzędzie delegitymizacji postkomunistycznego segmentu opinii publicznej i eliminacji z debaty publiczej osób powiązanych z komunistycznymi strukturami i służbami. Sens i efekty tej socjotechniki zostały odrzucone na poziomie opinii obywatelskiej. Mylą się więc liderzy prawicy, że PiS przegrał z postkomunistycznymi mass mediami lub układem. Debata obywatelska nie może toczyć się wyłącznie wokół polityki, ponieważ jej język nie jest konstruktywny, monologi i polilogi rodzą chaos moralny. Obywatele w wyborach powszechnych restytuowali uprawomocnienie dla nieantagonistycznej wizji dyskursu politycznego.