Procedura zgłaszania wniosków na LR UNESCO

PROCEDURA
OPRACOWYWANIA
I ZGŁASZANIA WNIOSKÓW
NA
LISTĘ REPREZENTATYWNĄ NIEMATERIALNEGO
DZIEDZICTWA KULTUROWEGO LUDZKOŚCI
rekomendowana przez Radę ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego,
powołaną Zarządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 września 2013 r.
Warszawa, 16 listopada 2016 r.
Na mocy postanowień Konwencji UNESCO z 2003 r. w sprawie ochrony niematerialnego
dziedzictwa kulturowego, państwa będące stroną Konwencji mogą zgłaszać wnioski o wpis elementów
niematerialnego dziedzictwa kulturowego na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa
kulturowego ludzkości (art. 16 Konwencji), Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego
wymagającego pilnej ochrony (art. 17 Konwencji) oraz o rozszerzenie istniejącego wpisu na obie te
listy. Państwa-strony Konwencji mogą także zgłaszać wnioski o umieszczenie działań z zakresu ochrony
niematerialnego dziedzictwa kulturowego w Rejestrze programów, projektów i działań mających na
celu ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego czyli w tzw. rejestrze najlepszych praktyk (art.
18 Konwencji). Zasady stosowania wymienionych powyżej międzynarodowych mechanizmów ochrony
niematerialnego
dziedzictwa
kulturowego
określa
Międzyrządowy
Komitet
ds.
Ochrony
Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego i akceptuje Zgromadzenie Ogólne Państw-Stron Konwencji.
Odpowiednie kryteria ustanawiania list i rejestru oraz ich aktualizacji zostały zawarte w Dyrektywach
operacyjnych do Konwencji w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego1. Dodatkowo
komitet międzyrządowy opracował i przyjął do stosowania odpowiednie formularze wniosków2.
Konwencja UNESCO z 2003 r. została opracowana na podstawie zasady, w myśl której
poszczególne elementy niematerialnego dziedzictwa kulturowego nie podlegają wartościowaniu
porównawczemu. Każdy element dziedzictwa, który jest zgodny z definicją zawartą w Konwencji w tym
samym stopniu zasługuje na poszanowanie, ochronę i promocję. Umiędzynarodowienie – poprzez
wpis na listy UNESCO – wybranego elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego z danego kraju
może jednak oznaczać poddanie tego dziedzictwa presji różnorodnych zjawisk, m.in. związanych ze
wzmożonym ruchem turystycznym czy komercjalizacją, co należy mieć na uwadze, podejmując decyzję
o zgłoszeniu do objęcia ochroną jednym z mechanizmów ochrony niematerialnego dziedzictwa
kulturowego.
Niniejszy dokument określa procedury związane ze zgłaszaniem wpisów na Listę
reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości (dalej: lista reprezentatywna
1
Aktualna oraz wcześniejsze wersje Dyrektyw operacyjnych wdrażania Konwencji w sprawie ochrony
niematerialnego dziedzictwa kulturowego (Operational Directives for the implementation of the Convention for
the Safeguarding of the Intangible Heritage) znajdują się pod adresem:
http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00026. Tłumaczenie dokumentu na język polski
znajduje się na stronie internetowej NID, pod adresem:
http://niematerialne.nid.pl/Konwencja_UNESCO/Dyrektywy_operacyjne/
2
Formularze oraz instrukcje ich wypełniania w wersji językowej angielskiej są dostępne pod adresem:
http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00184.
1
NDK). Składa się on z dwóch części: informacji wstępnych, zawierających zasady rozpatrywania
wniosków przez Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, oraz
opisu procedur krajowych dotyczących zgłaszania wniosków na Listę reprezentatywną niematerialnego
dziedzictwa kulturowego ludzkości.
Niniejszy dokument jest dostępny za pośrednictwem strony internetowej Ministerstwa Kultury
i Dziedzictwa Narodowego http://www.mkidn.gov.pl oraz stron Narodowego Instytutu Dziedzictwa:
http://www.nid.pl i http://niematerialne.nid.pl.
2
INFORMACJE WSTĘPNE
ZASADY ROZPATRYWANIA WNIOSKÓW
NA
LISTĘ REPREZENTATYWNĄ NIEMATERIALNEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO LUDZKOŚCI
PRZEZ
MIĘDZYRZĄDOWY KOMITET DS. OCHRONY NIEMATERIALNEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
Na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości wpisywane są
elementy NDK, które pomagają ukazać różnorodność tego typu dziedzictwa i podnieść świadomość
jego znaczenia. Wpisy te, jak stanowi Konwencja, świadczą o żywotności dziedzictwa niematerialnego
i o twórczej działalności człowieka, stanowiąc
bogactwo kulturowe społeczeństw całego świata.
Oprócz zgłoszenia indywidulanego wniosku, możliwe jest także rozszerzenie istniejącego już na liście
reprezentatywnej NDK wpisu, tj. uwzględnienie w nim kolejnego państwa-strony. Możliwe jest również
zgłoszenie
wniosku
wspólnie
z
innymi
państwami-stronami
Konwencji
(tzw.
wniosku
międzynarodowego), jeżeli element NDK istnieje na terytorium więcej niż jednego państwa i jest ujęty
w krajowych spisach (inwentarzach, rejestrach, listach) dziedzictwa niematerialnego każdego z nich.
Kryteria wpisu na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości
Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego przyjął następujące
kryteria wpisu na listę reprezentatywną NDK:
Kryterium 1
Element
stanowi
niematerialne
dziedzictwo
kulturowe
w
rozumieniu
art. 2 Konwencji.
Kryterium 2
Wpisanie elementu na listę przyczyni się do zwiększenia widoczności niematerialnego
dziedzictwa kulturowego i świadomości jego znaczenia oraz będzie promowało dialog, tym
samym odzwierciedlając różnorodność kulturową na całym świecie i stanowiąc świadectwo
twórczej działalności człowieka.
3
Kryterium 3
Opracowane zostały środki ochronne, które mają chronić i wspierać ten element.
Kryterium 4
Element
został
nominowany
przy
możliwie
zainteresowanej wspólnoty, grupy lub -
najszerzej
zakrojonym
uczestnictwie
jeśli dotyczy - jednostek, za ich dobrowolną,
uprzednią i świadomą zgodą.
Kryterium 5
Element wchodzi w skład wykazu niematerialnego dziedzictwa kulturowego obecnego na
terytorium (terytoriach) wnioskującego państwa-strony (wnioskujących państw-stron),
zgodnie z artykułem 11 i 12 Konwencji.
Podczas procesu rozpatrywania wniosków zwraca się szczególną uwagę na udział depozytariuszy
związanych z danym elementem dziedzictwa w pracach na wszystkich etapach opracowywania
wniosków. Pod pojęciem „depozytariusza” rozumiane są wspólnoty, grupy i jednostki, które dany
element niematerialnego dziedzictwa kulturowego uznają za część swojego dziedzictwa (art. 2
Konwencji).
Harmonogram ewaluacji wniosków
Proces ewaluacji wniosku trwa dwa lata. Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego
Dziedzictwa Kulturowego ustanawia limity rozpatrywanych wniosków w danym, 2-letnim
postępowaniu ewaluacyjnym. Maksymalna liczba wniosków jest ustalana w trakcie dorocznej sesji
Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego i podawana do
wiadomości z dwuletnim wyprzedzeniem. O kolejności rozpatrywania wniosków w ramach przyjętego
limitu decyduje data otrzymania kompletnego wniosku przez sekretariat Konwencji.
Komitet rozpatruje wyłącznie jeden wniosek zgłoszony przez dane państwo-stronę Konwencji.
Zgłoszenie większej liczby wniosków w trakcie danego postępowania ewaluacyjnego jest możliwe,
jednak wymaga ono wskazania przez państwo kolejności rozpatrywania wniosków z tego państwa. Jest
to równoznaczne ze zgodą na rozpatrywanie nadesłanych wniosków przez komitet międzyrządowy w
kolejnych postępowaniach ewaluacyjnych, zgodnie z kolejnością wskazaną przez państwo-stronę.
4
Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego przyjął następujący
harmonogram przyjmowania i ewaluacji wniosków o wpis na listę reprezentatywną NDK:
FAZA 1: PRZYGOTOWANIE I ZŁOŻENIE WNIOSKU
Do 31 marca (rok 1): termin składania wniosków o wpis na listę reprezentatywną NDK.
Zgłoszenia nadesłane po terminie zostaną rozpatrzone w kolejnym postępowaniu
ewaluacyjnym. Sekretariat Konwencji UNESCO z 2003 r. publikuje otrzymane wnioski w
językach angielskim lub francuskim na stronie internetowej Konwencji w kolejności ustalonej
zgodnie z kryteriami pierwszeństwa określonymi w Dyrektywach operacyjnych (par. 34).
Do 30 czerwca (rok 1): Sekretariat dokonuje rejestracji wniosku i przekazuje państwu-stronie
Konwencji informację o jego otrzymaniu. Państwa proszone są o ewentualne uzupełnienie
informacji w określonym terminie.
Do 30 września (rok 1): Państwa, które do tego terminu nie przekazały materiałów
uzupełniających wniosek, proszone są o ponowne złożenie wniosku w kolejnym postępowaniu
ewaluacyjnym.
ROK 1
Wnioski, które pozostały niekompletne, są zwracane państwom-stronom Konwencji, aby
umożliwić ich uzupełnienie i ewentualne ponowne ich złożenie w kolejnym postępowaniu
ewaluacyjnym.
FAZA 2: PROCES EWALUACJI WNIOSKÓW
Grudzień (rok 1) – maj (rok 2): analiza wniosków przez Zespół Ewaluacyjny.
Kwiecień – czerwiec (rok 2): spotkania Zespołu Ewaluacyjnego w celu dokonania ostatecznych
uzgodnień.
Cztery tygodnie przed sesją Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony
Niematerialnego
Dziedzictwa Kulturowego: sekretariat przekazuje raporty Zespołu Ewaluacyjnego członkom
Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Raporty
5
te są udostępniane w internecie w celach konsultacyjnych. Ich tłumaczenia na język angielski
bądź francuski również są udostępniane w Internecie, gdy tylko wpłyną do sekretariatu.
FAZA 3: ROZPATRYWANIE WNIOSKÓW
Listopad (rok 2): Komitet międzyrządowy dokonuje analizy wniosków i podejmuje decyzje o
wpisie na listę reprezentatywną NDK.
Informacje dodatkowe
Element niematerialnego dziedzictwa kulturowego, wcześniej wpisany na Listę niematerialnego
dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, może zostać przesunięty na listę
reprezentatywną NDK z
Listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego
pilnej
ochrony, jeżeli ustały zagrożenia dla tego dziedzictwa. Przesunięcie odbywa się na wniosek właściwego
państwa-strony.
Państwa-strony Konwencji zachęcane są do składania wniosków międzynarodowych, jeżeli dany
element niematerialnego dziedzictwa kulturowego występuje na terytorium więcej niż jednego
państwa. Aby zgłoszenie wniosku międzynarodowego było możliwe, muszą wyrazić na to swoją zgodę
depozytariusze danego elementu.
Wpisy zjawisk na listę reprezentatywną NDK można rozszerzać. Aby rozszerzenie było możliwe, muszą
zostać spełnione następujące warunki:
a. konieczna jest zgoda depozytariuszy danego elementu dziedzictwa, zarówno
istniejącego wpisu, jak i rozszerzenia;
b. w przypadku wpisów międzynarodowych niezbędne jest porozumienie w tej kwestii
wszystkich
państw-stron
Konwencji,
zarówno
objętych
już
wpisem,
jak
i zainteresowanych przystąpieniem do wpisu.
Istnieje również możliwość zawężenia istniejące wpisu. Działanie takie musi być poprzedzone
stosownym wnioskiem państwa lub państw, zawierającym zgodę odpowiednich depozytariuszy.
6
Element dziedzictwa niematerialnego może zostać usunięty z listy reprezentatywnej NDK, jeżeli
komitet międzyrządowy uzna, że przestał on spełniać jedno lub więcej kryteriów wpisu.
PROCEDURA KRAJOWA
OPRACOWANIA I ZGŁASZANIA WNIOSKÓW NA LISTĘ REPREZENTATYWNĄ
NIEMATERIALNEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO LUDZKOŚCI
W imieniu państwa polskiego wnioski na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa
kulturowego ludzkości składa Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, po uprzednim zasięgnięciu
opinii Rady ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego3. Za koordynację prac związanych ze
zgłaszaniem wniosków o wpis elementów niematerialnego dziedzictwa kulturowego na listę
reprezentatywną NDK odpowiada Narodowy Instytut Dziedzictwa (dalej: NID).
Inicjatywa wpisu elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego na listę reprezentatywną
NDK leży po stronie depozytariuszy danego elementu. Ubieganie się o wpis na tę listę wymaga:
włączenia danego elementu dziedzictwa niematerialnego na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa
kulturowego, prowadzoną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a następnie uzyskanie
pozytywnej rekomendacji Rady ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.
Wniosek o wpis elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego na listę reprezentatywną
NDK, po uzyskaniu pozytywnej rekomendacji rady, powinien zostać opracowany przez depozytariuszy
danego elementu lub z ich udziałem, na podstawie obowiązującego formularza i zgodnie z instrukcją
jego wypełnienia4. Do wniosku muszą zostać dołączone dokumenty potwierdzające zgodę
depozytariuszy na zgłoszenie danego elementu dziedzictwa do wpisu.
Na prośbę depozytariuszy Narodowy Instytut Dziedzictwa udziela wsparcia w procesie tworzenia
zespołu odpowiedzialnego za opracowanie wniosku oraz udziela niezbędnych wskazówek w zakresie
opracowania materiałów.
3
Par 2.1 pkt 17 Zarządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 września 2013 r. w sprawie
Rady do spraw niematerialnego dziedzictwa kulturowego: „rekomendowanie Ministrowi propozycji wpisów na
Listy UNESCO – Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości, Listę
Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Wymagającego Pilnej Ochrony oraz Rejestr najlepszych praktyk”.
4
Formularze oraz instrukcje ich wypełniania w wersji językowej angielskiej są dostępne pod adresem:
http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00184.
7
Depozytariusze mają możliwość uzyskania dofinansowania na opracowanie wniosku ze środków
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Na każdym etapie opracowywania i rozpatrywania wniosku o wpis na listę reprezentatywną NDK
depozytariusze mają prawo wycofania zgłoszenia elementu własnego dziedzictwa na listę.
Etapy krajowej procedury zgłaszania wniosków
ETAP 1
1. Przesłanie przez depozytariuszy danego elementu dziedzictwa niematerialnego deklaracji
potwierdzającej wolę zgłoszenia danego elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego
na listę reprezentatywną NDK. Deklarację wypełnioną zgodnie z załączonym formularzem
należy przesłać na adres Narodowego Instytutu Dziedzictwa:
Narodowy Instytut Dziedzictwa
ul. Kopernika 36/40
00-924 Warszawa
z dopiskiem „Niematerialne dziedzictwo kulturowe – lista reprezentatywna”
Deklaracja powinna zawierać potwierdzenie chęci współpracy na poszczególnych etapach
pracy nad wnioskiem oraz ewentualną aktualizację informacji dotyczących elementu na
Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
2. NID przekazuje otrzymane deklaracje Radzie ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego za
pośrednictwem sekretarza rady. Deklaracje są przyjmowane i przekazywane radzie w trybie
ciągłym.
ETAP 2
1. Rada dokonuje analizy na podstawie informacji zawartych w deklaracji, we wnioskach
nadesłanych na krajową listę NDK, biorąc także pod uwagę kryteria określone Konwencją w
sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego podpisanej w Paryżu w 2003 roku,
8
jak i Dyrektywami Operacyjnymi do Konwencji oraz praktyką funkcjonowania ochrony
niematerialnego dziedzictwa kulturowego na forum międzynarodowym i krajowym. Rada
bierze pod uwagę w szczególności potencjalne korzyści i/lub zagrożenia wynikające z
dokonania wpisu dla danego zjawiska oraz potencjalne korzyści i/lub zagrożenia wynikające z
dokonania wpisu dla depozytariuszy związanych z danym elementem.
2. W trakcie przygotowania rekomendacji rada może tworzyć grupy robocze, a także korzystać z
opinii osób i instytucji zewnętrznych, w tym w szczególności z opinii Polskiego Komitetu ds.
UNESCO.
3. Rada rekomenduje Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego propozycje wpisów na Listę
reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości. Rekomendacja powinna
zawierać:
a. wskazanie
elementu
niematerialnego
dziedzictwa
kulturowego,
będącego
przedmiotem wpisu;
b. uzasadnienie.
4. Na podstawie rekomendacji Rady ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, Narodowy
Instytut Dziedzictwa sporządza alfabetyczny Wykaz elementów rozpatrywanych do zgłoszenia
na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości (w skrócie:
wykaz elementów). Wykaz jest systematycznie uaktualniany.
5. Za uprzednią zgodą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Narodowy Instytut
Dziedzictwa podaje wymieniony wyżej wykaz do wiadomości publicznej za pośrednictwem
strony internetowej NID.
ETAP 3
1. Depozytariusze przystępują do opracowania wniosku o wpis elementu ich dziedzictwa na listę
reprezentatywną NDK. Wniosek jest przygotowywany w wersji polskiej oraz angielskiej lub
francuskiej na podstawie formularza i zgodnie z obowiązującą instrukcją.
9
2. W celu przygotowania wniosku zgodnego z aktualnymi wymogami Międzyrządowego Komitetu
ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego zalecana jest stała i ścisła współpraca
depozytariuszy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa.
3. W porozumieniu z depozytariuszami Narodowy Instytut Dziedzictwa informuje na bieżąco
Radę ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego o postępach w opracowywaniu wniosku.
Rada może udzielić wskazówek odnośnie sposobu prezentacji elementu lub innych kwestii
dotyczących przygotowywanego wniosku.
4. Narodowy Instytut Dziedzictwa sprawdza poprawność wniosków pod względem formalnym.
ETAP 4
1. Rada, za pośrednictwem swojego sekretarza, otrzymuje od Narodowego Instytutu Dziedzictwa
ostatecznie przygotowany i poprawny pod względem formalnym wniosek, i po zapoznaniu się
z nim:
a. sugeruje wprowadzenie poprawek i ponowne przedłożenie radzie wniosku,
lub
b. rekomenduje Ministrowi Kultury
i Dziedzictwa Narodowego w formie uchwały
akceptację wniosku do złożenia do sekretariatu Konwencji UNESCO z 2003 r.
2. Rekomendacja powinna zawierać:
c. wskazanie
elementu
niematerialnego
dziedzictwa
kulturowego,
będącego
przedmiotem wpisu;
d. uzasadnienie.
3. Sekretarz rady przedkłada wniosek wraz z rekomendacją rady do podpisu Ministra Kultury i
Dziedzictwa Narodowego.
4. W przypadku przygotowania do złożenia w sekretariacie Konwencji więcej niż jednego wniosku
w danym postępowaniu ewaluacyjnym, rada rekomenduje Ministrowi Kultury i Dziedzictwa
Narodowego kolejność rozpatrywania wniosków przez komitet międzyrządowy.
5. Po poinformowaniu depozytariuszy, Narodowy Instytut Dziedzictwa przekazuje podpisany
przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego wniosek do sekretariatu Konwencji UNESCO
10
z 2003 r. oraz podaje do wiadomości publicznej informację o złożeniu wniosku za
pośrednictwem strony internetowej NID.
11