Dewiacja pierwotna - Uniwersytet Medyczny im. Karola

3. DEWIACJA I KONTROLA
SPOŁECZNA
Dr Jan Domaradzki
Pracownia Socjologii Zdrowia i Patologii Społecznych
Katedra Nauk Społecznych
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego Poznań
Collegium Wrzoska
ul. Dąbrowskiego 79
5 piętro, pokój 507
tel. : (061) 8546-911
email: [email protected]
3. DEWIACJA, PRZESTĘPSTWO I
KONTROLA SPOŁECZNA
-
1. Zdefiniować pojęcie dewiacji społecznej
odróżnić dewiację od przestępstwa
- odróżnić pozytywną i negatywną dewiację
2. Wskazać społeczne źródła zachowań dewiacyjnych
- wyjaśnić biologiczne teorie dewiacji społecznych
- opisać podstawowe socjologiczne teorie naruszania norm społecznych
3. Scharakteryzować mechanizmy kontroli społecznej
Podstawowe pojęcia i
terminy
Anomia
Bunt
Dewiacja
Dewiacja pierwotna
Dewiacja wtórna
Dysonans poznawczy
Eksperyment Asha
Eugenika negatywna
Eugenika pozytywna
Identyfikacja
Innowacja
Internalizacja
Kariera dewiacyjna
Konformizm
Kontrola społeczna
Medykalizacja
Myślenie grupowe
Negacja krzywdy
Negacja ofiary
Negacja odpowiedzialności
Negatywna socjalizacja
Odwoływanie się do wyższych
racji
Potępianie potępiających
Przestępstwo
Piętno (etykieta/stygmat)
Rytualizm
Socjolobiologia
Techniki neutralizacji
Teoria etykietowana
Typy somatyczne
Uleganie
Wycofanie/ucieczka
Czym jest dewiacja?
Naruszenie, odstępstwo od ogólnie przyjętych i
akceptowanych norm społecznych.
Jak argumentuje Paula
Caplan:
Norma jest konstruktem
Czym jest przestępstwo?
Naruszenie obowiązujących norm prawnych.
Czy dewiacja jest synonimem
przestępstwa?
DEWIACJA
PRZESTĘPS
CRIME
TWO
Każda przestępstwo jest dewiacją, ale nie każda dewiacje jest
przestępstwem
Czy dewiacja musi być
negatywna?
BIOLOGICZNE TEORIE
POWSTAWANIA DEWIACJI
Cesare Lombroso: urodzeni przestępcy
Cesare Lombroso (1835-1909).
Biologiczny determinizm
Oparł swą teorię na założeniu, przestępcy cechują się
zestawem cech fizjologicznych. Znając jest społeczeństwo
może wykryć jednostki skłonne do zachowań przestępczych i
zapobiegać im.
Lombroso zakładał, że więźniowie różnią się
anatomicznym i fizjologicznym od nie przestępców:
typem
kształtem czaszki,
asymetrią twarzy i głowy,
Wyraźnymi kośćmi policzkowymi, uszami i wargami,
Długimi ramionami i
Skrzywionym nosem.
Lombroso ukuł termin „urodzony przestępca”
Mężczyźni są bardziej skłonni do łamani prawa co
wynika z ich większego konserwatyzmu, organiczonych
zainteresowań. Kobiety mają mniej kontaktów
społecznych.
W pracy The Female Offender (1909) Lombroso
twierdził, że kobiety są przypadkowymi przestępcami.
Z drugiej strony trudniej wykryć ich czyny.
William Sheldon (1898-1977): Somatotypy
Twierdził, że budowa ludzkiego ciała koresponduje z typem charakteru. Wyróżnił 3 typy
somatyczne, które współgrają z typem temperamentu.
Endomorfia – ciało miękkie, zaokrąglona figura, słaby rozwój kości i mięśni,
niski stosunek powierzchni ciała do jego masy. Silnie rozwinięte są narządy
trawienne, które rozwijają się z endodermy embrionu – stąd nazwa. Endomorfia
koreluje ze skłonnością do komfortu, towarzyskością, pożądaniem pokarmu, ludzi
i uczucia. Są zrównoważone, raczej łatwe we współżyciu i tolerancyjne. W
chwilach stresu i napięcia poszukują towarzystwa innych.
Mezomorfia – budowa ciała jest mocna i kanciasta, dominują mięśnie i kości.
Ciało jest silne i twarde, odporne na uszkodzenia i dostosowane do wysiłku
fizycznego. Ten typ ciała rozwija się z mezodermy. Koreluje ze skłonnością do
przygód i ryzyka, silną potrzebą ćwiczeń mięśniowych i intensywnej aktywności
fizycznej. Osoby takie charakteryzują się stosunkowo silną agresją,
niewrażliwością na uczucia innych, skłonnością do dominacji, władzy i działania.
Ektomorfia – smukłe i wątłe ciało, płaska pierś, delikatność. Osoby takie są
chude i słabo umięśnione, niezdolne do długotrwałego wysiłku fizycznego. Duża
powierzchnia ciała w stosunku do jego masy. Największy jest mózg i ośrodkowy
układ nerwowy. Powstaje z ektodermy. Charakter objawia się skrępowaniem,
nieśmiałością, zahamowaniem, lękiem przed ludźmi. Reakcje tych osób są zbyt
szybkie, sen zły. W chwilach stresu i napięcia unikają ludzi.
Michael Ghiglieri:
Ciemna strona człowieka. W poszukiwaniu
źródeł męskiej agresji
Ludzkie zachowanie, w tym przemoc, jest warunkowane
biologicznie. Ludzie nie różnią się tym od innych zwierząt.
Odrzuca założenie, że różnice między mężczyznami i
kobietami są efektem tzw. dualnej socjalizacji. Krytykuje
feministyczne teorie gwałtu (jako pragnienie władzy a nie
seksu) oraz ujęcia liberalne przemocy (uwarunkowania
społeczne a nie sprawcy), a także prawo o posiadaniu broni,
czy założenie, że ludobójstwo jest efektem zaburzeń
psychicznych.
Analizując gwałt, morderstwo, kradzież, wojnę i ludobójstwo
twierdzi, że mężczyźni są zaprogramowani biologicznie do
zachowań agresywnych i przemocy, która ma charakter
wrodzony i jest efektem milionów lat ewolucji.
Różnice genetyczne czynią mężczyzn bardziej skłonnymi do
przemocy. Mężczyźni są biologicznie predysponowani do
zachowań agresywnych. Agresja i przemoc zwiększają szanse
samca na sukces reprodukcyjny.
Przemoc
jest
(dla
strategiąreprodkcyjną.
mężczyzn)
najskuteczniejszą
Projekt poznania ludzkiego genomu
(Human Genome Project, HUGO Project)
W roku 2000 efektem zainaugurowanego dekadę wcześniej
Projektu poznania ludzkiego genomu (Human Genome Project,
HUGO Project) był wstępny opis genomu człowieka (14 kwietnia
roku 2003 opublikowano dokument stwierdzający zakończenie
sekwencjonowania 99% genomu z trafnością 99,99%).
Genetyka, a zwłaszcza genetyka chorób i genetyka
zachowań podkreślają, że choroby i zachowania
człowieka mają podłoże genetyczne, a zadaniem genetyki
jest identyfikacja i lokalizacja genów odpowiedzialnych
za konkretne zachowania i choroby, w tym: alkoholizm,
narkomanię, depresję, gwałt, schizofrenię, agresję,
przemoc, etc.
Genetyka staje jest nową formą determinizmu
Biopsychiatria
Również współczesna psychiatria argumentuje, że zaburzenia
zachowania, myślenia i wyrażania emocji, zwane chorobami
psychicznymi mają podłoże biologiczne, a więc genetyczne
i/lub neurologiczne.
Źródło tych zachowań nie tkwi w dysfunkjonalnym,
„patologicznym”
społeczeństwie,
lecz
w
złym
funkcjonowaniu mózgu: nierównowadze biochemicznej
mózgu,
będącej
efektem
zaburzenia
pracy
neuroprzekaźników.
SOCJOLOGICZNE TEORIE
ZACHOWAŃ DEWIACYJNYCH
Teoria anomii
Roberta K. Mertona
Dlaczego pewne społeczeństwa są bardziej podatne na zachowania dewiacyjne?
Wraz ze zmianą społeczną jednostki muszą zaadoptować nowy
porządek aksjonormatywny: akceptowane kulturowo cele
(wartości) i uznane społecznie środki prowadzące do ich
realizacji (normy).
Anomia oznacza stan napięcia strukturalnego, gdy na skutek zmiany
społecznej jednostki nie rozumieją lub nie akceptują obowiązującego
systemu wartości i/lub norm społecznych.
Stan ten pojawia się wraz ze zmianą społęczną
Dewiacja jest (nieudaną) próbą do zmiany społecznej.
Mertona 5 typów adaptacji społecznej
Wartkości kulturowe
Normy społeczne
Konformizm
+
+
Innowacja
Rytualizm
+
-
+
Wycofanie
-
-
Bunt
-/+
-/+
Gdy pacjent zamiast do lekarza
idzie do znachora mamy do
czynienia z:
a) konformizmem
b) innowacją
c) rytualizmem
d) wycofanie
e) buntem
Gdy pacjent, który chce
wyzdrowieć słucha zaleceń
lekarza mamy do czynienia z:
a) konformizmem
b) innowacją
c) rytualizmem
d) wycofanie
e) buntem
Gdy zamiast urodzić dziecko
kobieta decyduje się na cesarskie
cięcie to jest to przejaw:
a) konformizmu
b) innowacji
c) rytualizmu
d) wycofania
e) buntu
Gdy pacjent mimo iż nie wierzy
w uleczalność choroby wykupuje
receptę, to mamy do czynienia z:
a) konformizmem
b) innowacją
c) rytualizmem
d) wycofanie
e) buntem
Gdy mężczyzna zadbać o urodę
zamiast siłowni wykonuje
operacje plastyczne, wówczas
mamy do czynienia z:
a) konformizmem
b) Innowacją
c) rytualizmem
d) wycofanie
e) buntem
Dewiacja jako efekt transmisji kulturowej
Dewiacje są efektem negatywnej transmisji kulturowej w subkulturach
dewiacyjnych, których system kulturowy jest nieakceptowany przez resztę
zbiorowości. Grupy dewiacyjne socjalizują swoich członków do zachowań
dewiacyjnych. Człowiek uczy się dewiacji w procesie socjalizacji negatywnej, co
skutkuje wstąpieniem jednostki na drogę kariery dewiacyjnej.
SPOŁECZEŃSTWO
SUBKULTURA
DEWIACYJNE
SUBKULTURA
DEIACYJNA
Grupa dewiacyjna
socjalizacja
Czynniki warunkujące proces uczenia:
1. wiek „ucznia"
2. intensywność kontaktów z dewiacyjnym „nauczycielem"
3. stosunek do „dobra" i „zła” w pierwotnym otoczeniu jednostki
Im młodszy „uczeń”, im bardziej intensywne kontakty z grupą dewiacyjną i im więcej kontaktów
z dewiacyjnym „znaczącym innym” tym większe prawdopodobieństwo sukcesu negatywnej
socjalizacji.
Teoria kontroli
Pyta nie o źródła łamania norm społecznych prawa, ale
„dlaczego większość jednostek przestrzega norm
społecznych?”
Słabe więzi społeczne, brak integracji z grupą osłabia
wewnętrzne mechanizmy kontroli i skłania jednostki do
zachowań dewiacyjnych.
Każdy człowiek jest egoistą.
Człowiek jest istotą kalkulującą:
1. Czy bardziej opłaca się przestrzegać norm, czy zachować w sposób dewiacyjny?
2. Czy istniej/działa kontrola społeczna?
Kontrola społeczna prowadzi do konformizmu.
Teoria etykietowania
Howarda S. Beckera
Nawiązuje do symbolicznego interakcjonizmu i teorii konfliktu.
W rzeczywistości nikt nie jest dewiantem i żadne zachowanie
nie jest dewiacją dopóki nie zostanie za takie uznane przez
społeczeństwo.
Dewiacja jest negatywną etykietą (pietnem) przypisaną do
pewnych zachowań i/lub jednostek. Dewiacja jest efektem
reakcji społecznej.
Naznaczona negatywnie jednostka, internalizuje nadaną jej etykietę i
akceptuje przypisaną jej nową rolę społeczną. Z czasem „dewiant”
wdrukowuje rolę, która staje się podstawą jej tożsamości społecznej i
potwierdza ją własnym zachowaniem. Wkracza na drogę kariery
dewiacyjnej. Co prowadzi do samospełniającego się proroctwa.
???
Edwin Lemert
Dewiacja pierwotna i wtórna
Dewiacja pierwotna:
Każde zachowanie naruszające normy społeczne,
które nie spotyka się reakcją społeczną.
Dewiacja wtórna:
Zachowanie dewiacyjne, które spotyka się
reakcją społeczną i jest na nie reakcją.
Etapy stawania się dewiantem:
Dewiacja pierwotna.
Sankcje społeczne.
Dewiacja wtórna.
Silniejsze sankcje.
Kolejne dewiacje połączone z niechęcią wobec osób karzących.
Zbiorowość stygmatyzuje dewianta jako przestępcę-recydywistę.
Dewiacja ulega wzmocnieniu na skutek kolejnych sankcji.
Akceptacja roli dewianta/ przestępcy.
Zachowanie dziewczyny, która zaczyna się skrajnie
odchudzać, gdyż jest zafascynowana światem
mody, można tłumaczyć:
a) teorią anomii Mertona
b) teorią transmisji kultury dewiacyjnej (uczenia się)
c) teorią (niesprawnej) kontroli
e) teorią etykietowania
Zażywanie narkotyków w czasach
kontrkultury hippisowskiej jest
przykładem na:
a) teorię anomii Mertona
b) teorię transmisji kultury dewiacyjnej (uczenia się)
c) teorię (niesprawnej) kontroli
e) teorię etykietowania
Gdy lekarz przyjmuje łapówkę, gdyż wie, że nikt
nie zgłosi tego na policję mamy do czynienia z:
a) teorią anomii Mertona
b) teorią transmisji kultury dewiacyjnej (uczenia się)
c) teorią (niesprawnej) kontroli
e) teorią etykietowania
Gdy ludzie zaczynają korzystać z usług medycyny
niekonwencjonalnej, gdyż ta zaczęła być
powszechnie dostępna mamy do czynienia z:
a) teorią anomii Mertona
b) teorią transmisji kultury dewiacyjnej (uczenia się)
c) teorią (niesprawnej) kontroli
e) teorią etykietowania
Młodzież sięgająca po narkotyki by zyska
akceptację rówieśników unaocznia:
a) teorię anomii Mertona
b) teorię transmisji kultury dewiacyjnej (uczenia się)
c) teorię (niesprawnej) kontroli
e) teorię etykietowania
G. Sykes i D. Matza
Techniki neutralizacji
Negacja odpowiedzialności
“To nie moja wina”.
“Nie miałem innego wyjścia”.
“Zostałem tak wychowany”.
Negacja krzywdy
“Nie ukradłem tylko pożyczyłem”.
“Nie uderzyłem tylko popchnąłem”.
Negacja ofiary
“Zasłużył na to”.
“W rzeczywistości broniłem się nim”.
“Nie jestem oprawcą, lecz ofiarą”.
Potępianie potępiających
”Robisz dokładnie tak samo”.
”On też kradnie”.
”To on wręczył łapówkę”.
Odwoływanie się do wyższych racji
”Ukradłem, by nakarmić rodzinę”.
”Gdybym nie ściągał nie zdałbym egzaminu”.
Twierdzenie, że: „Zdrowie to dar od
Boga i nic nie można na nie zaradzić”
Negacją odpowiedzialności
Negacją krzywdy
Negacją ofiary
Potępianiem potępiających
Odwoływaniem się do wyższych racji
Gdy pacjent odmawia współpracy z pielęgniarką
gdyż ta jest dla niego nieuprzejma, wówczas
mamy do czynienia z:
Negacją odpowiedzialności
Negacją krzywdy
Negacją ofiary
Potępianiem potępiających
Odwoływaniem się do wyższych racji
Gdy personel medyczny dokonuje
aborcji, gdy poród zagraża życiu matki
mamy do czynienia z:
Negacją odpowiedzialności
Negacją krzywdy
Negacją ofiary
Potępianiem potępiających
Odwoływaniem się do wyższych racji
KONTROLA
SPOŁECZNA
KONTROLA
SPOŁECZNA
Dotyczy procesów i mechanizmów, które kontrolują
zachowania jednostek prowadząc do zachowań
konformistycznych wobec norm społecznych.
Jej zadaniem jest zapewnienie porządku społecznego
poprzez regulację norm społecznych.
Typy kontroli społecznej
Wewnętrzna
Zewnętrzna
Nieformalna
Formalna
Półformalna
Konformizm
Proces
dostosowywania
swojego
zachowania i/lub sposobów myślenia do
rzeczywistego lub wyimaginowanego
nacisku grupy.
Herbert Kelman
Wskazał na 3 główne typy konformizmu:
Uleganie
Podporządkowanie się wynikające z chęci uzyskania nagrody
lub uniknięcia kary.
Identifikacja
Gdy jednostce zależy, aby być podobnym do jakiejś grupy
lub jakiejś osoby, którą uznaje za autorytet i z którą się
identyfikuję.
Internalizacja (akceptacja).
Najgłębsza forma konformizmu, polega na uznaniu pewnych
norm i wartości za własne.
Gdy pacjent wykonuje zalecenia
pielęgniarki gdyż obawia się, że
ta może wykona bolesny
zastrzyk, wówczas mamy do
czynienia z:
Uleganiem
Identyfikacją
Internalizacją
Gdy pacjent przyjmuje
przypisany przez lekarza lek,
gdyż wierzy w jego kwalifikacje,
wówczas mamy do czynienia z:
Uleganiem
Identyfikacją
Internalizacją
Gdy pacjent słucha zaleceń
pielęgniarki, gdyż wierzy, że to
właściwe postępowanie, wówczas
mamy do czynienia z:
Uleganiem
Identyfikacją
Internalizacją
Eksperyment Salomona Asha
Która z linii pasuje do pierwszej:
A, B, or C?
Czy nonkonformizm jest możliwy?
Czy chorobę można traktować jako formę
dewiacji?
Chorzy od zawsze byli ludźmi nie tylko ubogimi,
niedożywionymi, wzbudzającymi litość, ale nade
wszystko naruszającymi i/lub niespełniającymi
charakterystycznych dla kultury norm społecznych.
Choroba to forma dewiacji społecznej.
Stara i nowa eugenika
Eugenika pozytywna
Eugenika negatywna
polegała na zachęcaniu i promowaniu
reprodukcji jednostek i grup społecznych
uznawanych za lepsze i posiadające
pozytywne cechy (biali, wykształceni,
bogaci, mieszkańcy miast), np. poprzez:
polegała na zniechęcaniu i/lub uniemożliwieniu
reprodukcji jednostek i grup społecznych
uznawanych za gorsze i posiadające negatywne
cechy
(mniejszości
etniczne,
upośledzeni
umysłowo, niepełnosprawni, ubodzy, przestępcy,
niewykształceni), np. poprzez:
- przyznawanie nagród czy dodatków za
dodatkowe dziecko;
- ulgi podatkowe,
- doradztwo małżeńskie,
- Selektywną reprodukcję.
- segregację rasową;
- zakaz mieszanych małżeństw,
- sterylizację,
- aborcję,
- eutanazję
- eksterminację.
Stara eugenika
Akcja T4 (Aktion T4)
To nazistowski program, zwany
także
Programem
eutanatystycznym, realizowany w
latach 1939-1941.
W trakcie jego trwania niemieccy
lekarze zamordowali 70,273 osób:
niepełnosprawnych i upośledzonych
umysłowo.
Nowa eugenika
Medycyna a kontrola jakości
Takie procedury medyczne, jak:
Diagnostyka przedimlantacyjna (PGD),
Amniopunkcja (amniocenteza) (AFT),
Przezierność fałdu karkowego (NT)
Biopsja kosmówki
Umożliwiają rodzicom na dokonanie pewnego wyboru, np.
wybory płci dziecka lub uniknięcia pewnych chorób
genetycznych.
Project Prevention
(wcześniej Children Requiring a Caring Kommunity CRACK)
Barbara Harris po zaadoptowaniu wraz z mężem czwórki
dzieci od uzależnionej od narkotyków matki założyła w roku
1997 pozarządowa organizację, której celem jest oferowanie
narkomanom (zwłaszcza kobietom) pieniędzy ($300 i £200)
poddanie się długoterminowej antykoncepcji z dobrowolną
sterylizacją włącznie.
Od roku 2010 organizacja działa także na Wyspach
Brytyjskich.
Sama organizacja twierdzi na swojej stronie, że do
października 2010 roku opłaciła 3,600 klientów i była
zaangażowana w 16,462 ciąż i 10,838 porodów.
http://www.projectprevention.org/
Philadelphia (1993)
Lot nad kukułczym gniazdem (1975)
Freaks (Dziwolągi)(1932)
Człowiek słoń (1980)
Maska (1985)
Eugenika – w imię postępu (2011)
Podstawowe pojęcia i
terminy
Anomia
Bunt
Dewiacja
Dewiacja pierwotna
Dewiacja wtórna
Dysonans poznawczy
Eksperyment Asha
Identyfikacja
Innowacja
Internalizacja
Kariera dewaicyjna
Konformizm
Kontrola społeczna
Medykalizacja
Myślenie grupowe
Negacja krzywdy
Negacja ofiary
Negacja odpowiedzialności
Negatywna socjalizacja
Odwoływanie się do wyższych
racji
Potępianie potępiających
Przestępstwo
Piętno (etykieta/stygmat)
Rytualizm
Socjolobiologia
Techniki neutralizacji
Teoria etykietowana
Typy somatyczne
Uleganie
Wycofanie/ucieczka