Pobierz PDF

Kryzys migracyjny w Europie
Perspektywy rozwoju
Autor: BM
Warszawa 2016
Kryzys migracyjny w Europie – perspektywy rozwoju
Od początku 2014 r. w państwach Unii Europejskiej wniosek o przyznanie statusu
uchodźcy złożyło ponad 2 mln migrantów. Część z nich wyemigrowała z krajów objętych
konfliktem lub długotrwałym kryzysem polityczno-społecznym. Obecnie obserwowany kryzys
migracyjny jest, zdaniem analityków międzynarodowego think tanku Overseas Development
Institute (ODI), najpoważniejszym od czasu drugiej wojny światowej. Problem związany
z uchodźcami stał się zagadnieniem generującym intensywną debatę publiczną. Kryzys
migracyjny ukazał również brak szerokiej polityki migracyjnej państw członkowskich UE.
1
Geneza kryzysu migracyjnego
Jednej z głównych przyczyn trwającego od 2015 r. kryzysu migracyjnego należy
upatrywać w wydarzeniach określanych przez media jako „arabska wiosna ludów”. W okresie
od grudnia 2010 r. do października 2013 r., w krajach Bliskiego Wschodu oraz Afryki
Północnej, dochodziło
do licznych wystąpień
społecznych
przeciwko władzom.
W
Algierii,
Iraku,
Jordanii,
Omanie,
Mauretanii, Sudanie
oraz
Arabii
Saudyjskiej,
doszło do licznych
protestów. W Tunezji,
Jemenie oraz Egipcie
wybuchły rewolucje,
które
doprowadziły
do zmiany władz.
W Libii oraz w Syrii rozpoczęły się wojny domowe.
Drugą, równie istotną przyczyną, jest aktywność tzw. Państwa Islamskiego (PI, Daesh),
które funkcjonuje na terenach Syrii i Iraku. Bojownicy PI prowadzą działania zbrojne przeciwko
wojskom rządowym Damaszku oraz Bagdadu. Daesh na podporządkowanych sobie terenach
prowadzi czystki etniczne i religijne. Obszar kontrolowany przez bojowników jest zarządzany
zgodnie z prawem koranicznym.
Efektami konfliktów związanych z „Arabską Wiosną” oraz działalnością Daesh jest
destabilizacja państw i obniżenie poczucia bezpieczeństwa ich mieszkańców. W ocenie
ekspertów czynnikiem wpływającym na wysokość poziomu migracji jest kwestia sprawnego
funkcjonowania państw na Bliskim Wschodzie. W ostatnim czasie wiele krajów arabskich
przeżywa kryzys, co negatywnie odbija się na pracy lokalnych służb bezpieczeństwa oraz
straży granicznych. Z tego powodu większa liczba migrantów jest w stanie opuścić te państwa
bez kontroli.
Konsekwencją trwającej od 2011 r. wojny domowej w Syrii oraz aktywności Daesh jest
opuszczenie stałych miejsc bytowania przez ok. 13 mln Syryjczyków. Część z nich wybrała
ucieczkę poza granicę swojego kraju. Od września 2015 r. działania wojsk Baszara
al-Asadasa wspierane przez rosyjskie siły zbrojne. Dzięki temu armia wierna rządowi
1/11
Kryzys migracyjny w Europie – perspektywy rozwoju
w Damaszku zaczęła odnosić znaczne sukcesy militarne. Według ekspertów może to
doprowadzić do zwiększenia fali syryjskich uchodźców.
Również wojna domowa w Libii, trwająca od 2011 do 2016 r., skutkowała
zwiększeniem migracji z tego kraju. Obecnie większość uchodźców, którzy próbują przedostać
się przez Libię do Europy, stanowią mieszkańcy centralnej części kontynentu afrykańskiego.
Jest to związane ze złą sytuacją w ich krajach oraz słabą ochroną libijskich granic (południowej
oraz morskiej).
W opinii Łukasza Fyderka z Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych
Uniwersytetu Jagiellońskiego, jako czynniki przyczyniające się do migracji można wskazać nie
tylko konflikty zbrojne, które są dosyć częstym zjawiskiem na Bliskim Wschodzie. Jego
zdaniem zdecydowanie większy wpływ na decyzję o wyjeździe z kraju ma upadek państwa
pogrążonego w długotrwałym konflikcie: pozbawienie władz możliwości decyzyjnych oraz
funkcji opiekuńczych nad obywatelem. Jako inne czynniki wskazał m.in. związany z wojnami
oraz klęskami żywiołowymi kryzys humanitarny, czy też wzrost populacji spowodowany dużą
dzietnością arabskich kobiet1. Według Ł. Fyderka migrację ułatwia również nowa technologia,
a przede wszystkim nowoczesne telefony komórkowe z GPS, mapami oraz dostępem
do internetu.
Zdaniem ekspertów, w kontekście politycznym migranci, od dawna byli i nadal
są wykorzystywani na Bliskim Wschodzie jako karta przetargowa. Przykładem takiego działania
jest Turcja, która mogłaby doprowadzić do ograniczenia nielegalnej migracji. Pozwalając
jednakże na przepływ uchodźców do Grecji próbuje wywrzeć presję na Unii Europejskiej,
w celu uzyskania ustępstw politycznych w kwestiach wizowych czy finansowania przez
Wspólnotę obozów dla migrantów.
Ponadto, w opinii analityków portalu Defence24, Turcja, pozwalając imigrantom
przedostawać się do Grecji, próbuje uzyskać zgodę na utworzenie „strefy bezpieczeństwa”,
do której mieliby zostać przesiedleni syryjscy uchodźcy. Obszar ten miałby powstać w Rożawie
w północnej Syrii, nazywanej również Zachodnim Kurdystanem. Eksperci Ośrodka Studiów
Wschodnich (OSW) wskazują, że strefa ta powinna zostać objęta zakazem lotów oraz
ewentualną operacją naziemną celem zapewnienia ochrony zgrupowanych tam uchodźców
przed ewentualną ofensywą sił al-Asada. Każdy z tych elementów przerasta samodzielne
możliwości Turcji i wymaga zaangażowania wojsk i organizacji humanitarnych z UE oraz USA.
W ocenie Defence24 Unia miałaby zmusić Kurdów do udostępnienia terenu, który miałby
zostać zasiedlony przez etnicznych Arabów. Mogłoby to zostać w późniejszym czasie
wykorzystane przez Ankarę do prowadzenia działań przeciwko Kurdom.
2
Kryzys migracyjny – stan obecny
2.1 Statystyki
Zgodnie z danymi przedstawionymi przez Wysokiego Komisarza Narodów
Zjednoczonych do spraw Uchodźców(UNHCR) przez Morze Śródziemne w okresie od stycznia
1
Zgodnie z danymi przytoczonymi przez Ł. Fyderka, w zależności od kraju arabskiego, jedna kobieta rodzi
od 8 do 12 dzieci.
2/11
Kryzys migracyjny w Europie – perspektywy rozwoju
do października 2015 r. do Europy przeprawiło się ponad 590 tys. osób. Jest to dwukrotnie
więcej niż przez cały 2014 r. Spośród tej grupy ponad 50% stanowią Syryjczycy,
15% – Afgańczycy, 6% – Erytrejczycy (6%) oraz4% – Irakijczycy.
Pierwotnie do Europy przedostawali się głównie młodzi mężczyźni. Według statystyk
Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF)na początku 2015 r. stanowili oni
73% imigrantów. Obecnie obserwowana jest zmiana trendów – przez morze przeprawiają się
całe rodziny, w tym dzieci oraz
liczba aplikujących o wydanie azylu nieletnich
starcy. Najnowsze dane UNICEF
podróżujących bez opieki
wskazują, że wśród uchodźców
przybywających do Grecji 60% 100000
90000
to kobiety i dzieci. Dla porównania
80000
zmniejszyła się również liczba
70000
60000
mężczyzn aplikujących o azyl
50000
w krajach skandynawskich. Jeszcze
40000
w czerwcu 2015 r. składali oni
30000
20000
50% wniosków, a w grudniu tego
10000
samego roku stanowili 44% osób
0
oczekujących na przyznanie prawa
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
pobytu.
Dane Eurostat wskazują, że wzrasta również liczba nieletnich, którzy podróżują do UE
bez opieki. W 2015 r. było to ponad 89,6 tys. dzieci. Jest to prawie czterokrotny wzrost
w porównaniu do 2014 r., kiedy do Unii przybyło ok. 23 tys. nieletnich bez swoich prawnych
opiekunów.
W 2015 r. w krajach
członkowskich Unii Europejskiej,
według statystyk Eurostat, zostało
złożonych ponad 1,3 mln wniosków
o przyznanie azylu. Jest to ponad
dwukrotny wzrost w porównaniu
do 2014 r., kiedy o ochronę prawną
aplikowało ok. 630 tys. osób.
liczba osób aplikujących o azyl
w krajach członkowskich UE
1400000
1200000
1000000
800000
Przywołując dane dotyczące
liczby wniosków o przyznanie azylu,
600000
należy również rozpatrzyć ilość osób,
400000
które zginęły próbując przedostać się
Europy. W ocenie analityków think
200000
tanku International Organisation
for Migration (IOM) w 2015 r.
0
na Morzu Śródziemnym zginęło
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
ponad3,7 tys. osób. W 2014 r.
utonęło ponad3,2 tys. migrantów. Według IOM77% osób zginęło w trakcie prób przeprawy
tzw. Szlakiem środkowośródziemnomorskim. Najczęściej wiedzie on z wybrzeży Libii do Włoch
lub – rzadziej – do Grecji.
Spośród imigrantów, którym uda się przedostać na teren Unii Europejskiej, państwa
członkowskie najczęściej przyznają ochronę prawną uchodźcom pochodzącym z Syrii (94%),
3/11
Kryzys migracyjny w Europie – perspektywy rozwoju
Erytrei (90%), Iraku (88%), Afganistanu (66%), Iraku (65%), Somalii (60%) oraz Sudanu
(53%).W odniesieniu do osób, które nie są uprawnione do otrzymania azylu wypowiedział się
pierwszy wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Frans Timmermans. Powołując się na dane
Frontexu stwierdził, że tylko 40% uchodźców, którzy zjawiają się w Europie, ucieka przed
wojną lub prześladowaniami etnicznymi, religijnymi, czy też politycznymi. Pozostałe 60% nie
posiada prawa do azylu i powinno zostać deportowane.
Przymusowe wydalenia nielegalnych imigrantów zapowiadały przede wszystkim
władze RFN. Również Unia Europejska i Ankara doszły do porozumienia dotyczącego
deportacji migrantów bezprawnie przekraczających granice. Zgodnie z nim uchodźcy, którzy
po 20 marca 2016 r. nielegalnie dostali się na teren Grecji, mają zostać relokowani z tego
kraju do Turcji. Ponadto na miejsce każdego Syryjczyka wydalanego z Unii ma przybywać
legalnie obywatel tego kraju. Jest to tymczasowe rozwiązanie, którego celem ma być
zniechęcenie uchodźców do nielegalnej przeprawy przez Morze Śródziemne. Mechanizm ten
ma również uderzyć w przemytników, którzy czerpią znaczne zyski z przewozu ludzi.
Do połowy kwietnia 2016 r., w ramach porozumienia, do Turcji odesłano ok. 350 nielegalnych
migrantów,w większości Pakistańczyków.
2.2 Szlaki uchodźcze
Według danych Frontexu uchodźcy wykorzystują następujące trasy migracyjne:
afrykańską zachodnią (z Maroka na Wyspy Kanaryjskie), śródziemnomorską(do Hiszpanii,
Włoch, Grecji), okrężną (z Albanii do Grecji), bałkańską (z Grecji przez kraje bałkańskie
do Węgier, Austrii, Niemiec), wschodnią (przez Ukrainę do Polski, Słowacji, Węgier
lub Rumunii) oraz arktyczną
(wiodącą z północnych części
Rosjido Finlandiilub Norwegii).
W 2014 r. największą
popularnością cieszył się szlak
środkowośródziemnomorski W
2015 r. ponad dwukrotnie
wzrosła
liczba
migrantów
korzystających
ze
szlaku
wschodniośródziemnomorskieg
o (znanego również jako
egejski). Korzysta z niego
zdecydowana
większość
migrantów. Frontex odnotował,
że
w
drugiej
połowie
2015 r.
liczba
imigrantów
przybywających
do
Grecji
przekroczyła liczbę uchodźców
przykładowe szlaki migracji
ujawnianych u brzegów Włoch.
Obecnie najpopularniejszy szlak wiedzie z Turcji przez Morze Egejskie na Kos, Chios, Lesbos
oraz Samos. Eksperci OSW, powołując się na dane udostępnione przez władz w Ankarze,
wskazują, że obecnie w Turcji ma przebywać ok. 2,7 mln migrantów, pochodzących w
zdecydowanej większości z Syrii. Jeśli zgodnie z umową pomiędzy Ankarą i Brukselą nie
zostanie uszczelniona morska granica i nie zostanie zmniejszona lub wyeliminowana
4/11
Kryzys migracyjny w Europie – perspektywy rozwoju
działalność przemytników, znaczna część uchodźców bytujących w Turcji podejmie próbę
przedostania się do Grecji.
Władze w Atenach wskazują jednakże na problemy związane wykorzystywaniem przez
imigrantów szlaku egejskiego. Znaczna ilość uchodźców generuje problemy z ich rejestracją
oraz zabezpieczeniem socjalnym. Rząd grecki zwraca również uwagę, że sytuacja
w tymczasowych obozach dla uchodźców systematycznie się pogarsza, co grozi wybuchem
kryzysu humanitarnego. Ma to związek z częściowym wycofaniem się największych organizacji
humanitarnych (UNHCR, Lekarze Bez Granic, Międzynarodowy Czerwony Krzyż), które
oświadczyły, że nie będą prowadzić działalności na greckich wyspach, bowiem sprzeciwiają się
porozumieniu, które Unia Europejska zawarła z Turcją. Greckie władze przyznają, że bez
pomocy organizacji humanitarnych nie poradzą sobie z opanowaniem sytuacji.
2.3 Unijne operacje wojskowe i cywilne
Od początku 2011 r. odnotowano znaczny wzrost liczby uchodźców z Afryki Północnej
przeprawiających się z Tunezji oraz Libii przez Morze Śródziemne na włoską wyspę
Lampedusa. W kolejnych latach liczba imigrantów wybierających ten szlak nasilała się.
3 października 2013 r. w drodze do Lampedusy zatonął statek przemytniczy z ponad
500 uchodźcami na pokładzie, spośród których utonęło co najmniej 359 osób. Aby
zapobiec kolejnym wypadkom tego typu, włoski rząd zorganizował operację „Mare Nostrum”.
Jej celem było wzmocnienie kontroli nad wodami Cieśniny Sycylijskiej, nadzór nad
napływem nielegalnych imigrantów oraz niesienie pomocy na morzu. Była ona prowadzona
przez włoską marynarkę wojenną z pomocą słoweńskiej marynarki wojennej, która wysłała
jeden okręt patrolowy. W związku z wysokimi kosztami prowadzenia operacji (ponad
9 mln euro miesięcznie), Rzym zdecydował się na jej zakończenie 31 października 2014 r.
Według szacunków w czasie jej trwania włoska marynarka wojenna podjęła z morza ponad150
tys. migrantów.
Jako kontynuacja operacji „Mare Nostrum” 1 listopada 2014 r. uruchomiona została
operacja „Triton”. W odróżnieniu od swojej poprzedniczki, „Triton” była operacją
międzynarodową, prowadzoną przez „Frontex”, pod przywództwem Włoch. Biorą w niej
udział specjaliści i technicy m.in. z Chorwacji, Islandii, Finlandii, Norwegii, Szwecji, Niemiec,
Holandii, Francji, Hiszpanii, Irlandii, Portugalii, Malty, Litwy oraz Polski. Budżet operacji został
pierwotnie ustalony na 2,9 mln euro miesięcznie, co wpłynęło na zmniejszenie liczby okrętów
oraz powietrznych jednostek rozpoznawczych. Znacznie ograniczyło to możliwości
świadczenia pomocy migrantom. W konsekwencji, według oceny think tanku IOM, liczba
utonięć migrantów zmierzających na Lampedusę wzrosła o 900%. Amerykańska gazeta „New
York Times” poinformowała, że na początku2015 r. na Morzu Śródziemnym zginęło 1600%
więcej imigrantów aniżeli w tym samym okresie w 2014 r.
13 kwietnia 2015 r. miała miejsce kolejna duża katastrofa morska. W wyniku
przewrócenia się statku przemytniczego z ok. 550 imigrantami na pokładzie utonęło ponad
400 osób2. W jej następstwie władze UE trzykrotnie zwiększyły budżet operacji „Tryton”.
2
UNHCR potwierdził informacje medialne, że 18 kwietnia 2016 r. na Morzu Śródziemnym doszło
do katastrofy przeładowanego statku przemytniczego z ok. 550 migrantami na pokładzie. Utonąć miało
5/11
Kryzys migracyjny w Europie – perspektywy rozwoju
Pozwoliło to przywrócić kontrolę nad Cieśniną Sycylijską do poziomu utrzymywanego w czasie
trwania operacji „Mare Nostrum”.
Konsekwencją katastrofy z kwietnia 2015 r. było również uruchomienie przez Unię
w maju 2015 r. operacji militarnej European Union Naval Force Mediterranean (EUNAVFOR
Med, Śródziemnomorskie Siły Marynarki Wojennej Unii Europejskiej) określanej również jako
operacja „Sophia”. Jej celem jest identyfikacja, przechwytywanie oraz niszczenie jednostek
pływających wykorzystywanych przez przemytników do przewozu imigrantów przez Cieśninę
Sycylijską. EUNAVFOR Med została określona przez wysoką przedstawiciel Unii do spraw
zagranicznych i polityki bezpieczeństwa jako fundamentalny wkład w walkę o stabilność
w regionie oraz możliwość redukcji strat na morzu i wzmożenie bezpieczeństwa obywateli UE.
W operacji „Sophia” biorą udział okręty Włoch, Belgii, Francji, Niemiec, Słowenii, Hiszpanii
oraz Wielkiej Brytanii. Budżet operacji ustalono na ok. 1 mln euro miesięcznie.
Pod koniec grudnia 2015 r. Frontex uruchomił operację „Poseidon Rapid
Intervention”,której głównym założeniem jest walka z nielegalną migracją oraz nadzór i
patrolowanie grecko-tureckich granic. W jej ramach współpracują funkcjonariusze służb
granicznych z Unii Europejskiej. „Poseidon Rapid Intervention” jest bezpośrednim kontynuatorem
misji „Joint Operation Poseidon”, którą Frontex prowadził na greckiej granicy w latach 2006-2015.
2.4 Polityczne reakcje krajów Unii Europejskiej
Polityczną konsekwencją katastrofy na Morzu Śródziemnym, która miała miejsce
13 kwietnia 2015 r. była propozycja kanclerz RFN Angeli Merkel dotycząca kwotowego
podziału uchodźców pomiędzy kraje Unii Europejskiej. We wrześniu 2015 r. w związku
ze znacznym napływem uchodźców do Budapesztu i ich próbami przedostania się do Niemiec
i Austrii, rządy RFN, Włoch i Francji zaczęły domagać się, aby inne państwa członkowskie UE
przyjęły grupy imigrantów. Część krajów wyraziła swój sprzeciw. Pomimo tego 22 września
2015 r. ministrowie spraw wewnętrznych krajów UE na spotkaniu Rady Sprawiedliwości
i Spraw Wewnętrznych ustalili plan relokacji 120 tys. uchodźców. Zgody na przyjęcie
imigrantów nie wyraziły rządy Czech, Słowacji, Węgier, Rumunii oraz – w ramach tzw. opcji
opt-out – Irlandii, Wielkiej Brytanii i Danii. Do Polski miało przybyć ok. 2 tys. uchodźców,
jednakże po zamachach w Paryżu (13 listopada 2015 r.) ministerstwo spraw zagranicznych RP
ogłosiło, że przyjęci zostaną tylko imigranci kompleksowo sprawdzeni przez służby.
Po zamachach w Brukseli (22 marca 2016 r.) Premier RP poinformowała, że Polska
zdecydowała się odrzucić wcześniejsze ustalenia państw Unii i nie przyjmie uchodźców.
W marcu 2016 r. Unia Europejska zawarła porozumienie z Turcją, na mocy którego
Ankara otrzyma od Brukseli łącznie 6 mld euro na pomoc uchodźcom. Pieniądze mają zostać
przekazane w dwóch transzach. Turcja zobowiązała się również przyjąć imigrantów
deportowanych z Grecji. W zamian UE ma przyspieszyć prace nad zniesieniem wiz dla Turków.
Ankara grozi, że jeśli Bruksela nie dotrzyma słowa w kwestii swobodnego wjazdu obywateli
Turcji do UE, porozumienia dotyczące nielegalnych uchodźców zostaną anulowane.
W ocenie premiera Słowacji współpraca Unii Europejskiej z Turcją nie funkcjonuje
poprawnie. Jego zdaniem rząd w Ankarze nie angażuje się wystarczająco w proces
powstrzymywania uchodźców przed przedostawaniem się do Grecji przez Morze Egejskie.
ok. 500 uchodźców, ocalało 41 osób. Wśród ofiar byli głównie imigranci z Somalii, Sudanu, Etiopii
i Egiptu. Statek wypłynął z Tobruku w Libii i zmierzał najprawdopodobniej w stronę greckiej wyspy Kriti.
6/11
Kryzys migracyjny w Europie – perspektywy rozwoju
Skutkiem czego na obszar Wspólnoty nieustannie przybywają kolejni imigranci. Robert Fico
od dłuższego czasu apeluje o jak najszybsze utworzenie europejskiej straży granicznej
i nadbrzeżnej, która będzie odpowiedzialna za ochronę strefy Schengen przed nielegalnymi
uchodźcami.
3
Zagrożenia związane z kryzysem migracyjnym
3.1 Terroryzm
Jak donoszą media, wywiady państw zachodnich są zaniepokojone możliwością
wykorzystania kryzysu migracyjnego przez tzw. Państwo Islamskie. Niemieckie służby wprost
przyznały się, że nie brały pod uwagę, że PI może lokować wśród uchodźców terrorystów.
Dżihadyści z Daesh mają podszywać się pod uchodźców, aby przedostawać się do Europy.
Bojownicy PI mają wykorzystywać fałszywe paszporty syryjskie oraz irackie. Jakość
podrobionych dokumentów ma być bardzo wysoka, co utrudnia wykrycie oszustwa.
Europejskie służby specjalne podejrzewają, że PI sytuuje na terenie Starego Kontynentu
uśpionych agentów. Mogą oni, po otrzymaniu odpowiedniego sygnału od swojego
dowództwa, rozpocząć przygotowania do przeprowadzenia ataku terrorystycznego. Osoby
takie mogą działać w zorganizowanych grupach (Paryż, Bruksela) lub jako tzw. samotne wilki
(ang. lonewolf).
Francuskie i amerykańskie służby ostrzegają, że bojownicy Daesh weszli w posiadanie
syryjskich blankietów paszportowych oraz maszyn niezbędnego do ich fachowej
personalizacji. Wskazują również, że PI podrabia dokumenty wykorzystując do tego paszporty
skradzione na terenie Iraku, Syrii i Libii. Brytyjski wywiad poinformował, że dżihadyści
podróżują do Raqqi, gdzie przechodzą intensywne szkolenie oraz wskazówki jak zachowywać
się w drodze do Europy. Przedstawiciele PI wyznaczają im konkretne cele, jakie mają
realizować po przybyciu na teren Unii. Następnie otrzymują podrobione dokumenty z nowymi
tożsamościami i są przerzucani do Europy, gdzie podszywają się pod uchodźców. Służby
podkreślają, że wytypowanie terrorysty podróżującego wśród migrantów jest prawie
niemożliwe.
3.2 Wykluczenie społeczne migrantów
Zgodnie z analizami opublikowanymi przez Organizację Współpracy Gospodarczej
i Rozwoju (OECD), w latach 2002-2012 jeden na siedmiu imigrantów miał poczucie
dyskryminacji ze względu na swoje pochodzenie. Badania OECD wskazują, że w 2012 r.
obywatele ok. 25% państw unijnych twierdziło, że imigracja negatywnie wpływa na lokalną
ekonomię. Najniższy odsetek osób o taki poglądach był w krajach północnoeuropejskich.
Mieszkańcy południa Europy mieli odmienne poglądy, uważali ponadto, że ich państwa nie
są dobrym miejscem dla osiedlenia się imigrantów. Kryzys migracyjny oraz zamachy
terrorystyczne przeprowadzone przez dżihadystów w ostatnim półroczu w Europie
negatywnie wpłynęły na postrzeganie uchodźców przez obywateli państw UE.
3.3 Przestępczość
Lokowanie imigrantów w ośrodkach przejściowych lub w osobnych dzielnicach, brak
spójnej i funkcjonalnej państwowej polityki integracyjnej, znaczna odmienność kulturowa oraz
7/11
Kryzys migracyjny w Europie – perspektywy rozwoju
brak woli asymilacji doprowadza do wykluczenia społecznego imigrantów. Może to prowadzić
do rozwoju patologii, wzrostu napięć społecznych i zwiększenia wskaźników przestępczości.
Przykładem utraty kontroli nad skupiskami migrantów oraz wykluczeniem społecznym jest
sytuacja w Calais3 we Francji lub w brukselskiej dzielnicy Molenbeek4.
W mediach pojawiają się informacje dotyczące rosnącego zaangażowania uchodźców
w aktywność niezgodną z prawem. W większości dotyczą one kradzieży, napadów
rabunkowych oraz przestępczości seksualnej (gwałty, molestowanie). Jednym z najbardziej
znanych przykładów jest szeroko omawiana w mediach sprawa ataków uchodźców na kobiety
w Kolonii i Frankfurcie 31 grudnia 2015 r. Władze odnotowały ponad 600 zameldowań
dotyczących zakłócania porządku, kradzieży z rozbojem oraz napastowania seksualnego.
Według statystyk niemieckiej policji ze stycznia 2016 r. ponad 40% imigrantów
z Maroka, Algierii czy Tunezji weszło w kolizję z prawem. Inaczej ma się sprawa z uchodźcami
z Syrii. Zgodnie z policyjnymi danymi mniej niż 1% imigrantów z tego kraju dopuściło się
czynów karalnych. Władze RFN przyznały jednocześnie, że dotychczas zebrano niewiele
danych statystycznych ilustrujących relację między liczbą uchodźców a poziomem
przestępczości. W zagranicznych mediach publikowane są artykuły wskazujące na istnienie
korelacji pomiędzy obecnością imigrantów a zwiększeniem liczby czynów niezgodnych
z prawem. W polskich mediach informacje o drastycznym wzroście liczby przestępstw
popełnianych przez uchodźców z Bliskiego Wschodu podają najczęściej portale
zidentyfikowane jako prawicowe i nacjonalistyczne oraz rosyjski „Sputnik”.
3.4 Nastroje antymuzułmańskie
Kolejnym problemem dotyczącym kwestii uchodźczych jest wzrost nastrojów
antyimigranckich oraz antymuzułmańskich wśród społeczeństwa UE. W wielu europejskich
miastach organizowane są protesty, których uczestnicy sprzeciwiają się bieżącej polityce
rządów, polegającej na przyjmowaniu uchodźców, przyznawaniu im azylu i otaczania ich
opieką socjalną. Takie wiece są organizowane również w Polsce. Działalność antyislamska jest
również prowadzona w internecie. Propaganda antyimigrancka jest dostępna w wielu
językach, również po polsku. Jest ona rozpowszechniana m.in. przez istniejącą od początku
2013 r. witrynę „Nie dla islamizacji Europy” (ndie.pl). Przeciwnicy imigracji są także aktywni na
portalu społecznościowym Facebook. Została tam utworzona m.in. polska sekcja niemieckiej
organizacji PEGIDA5. W ostatnim czasie została ona przemianowana na grupę PRESJA
(Pospolite Ruszenie Europejskiego Społeczeństwa Jako Antysystemowcy).
3
W okolicach miejscowości Calais funkcjonuje nielegalne obozowisko nazywane „Dżunglą Calais”. Mieszkają
w nim w większości uchodźcy i imigranci ekonomiczni pochodzący głównie z krajów afrykańskich. Próbują się
oni przedostać przez kanał La Manche (promem lub przez Eurotunel) do Wielkiej Brytanii, gdzie chcą podjąć
pracę. Obozy imigranckie ulokowane w pobliżu środków transportu umożliwiających przekroczenie Kanału
Angielskiego funkcjonują z przerwami od 1999 r.
4
Molenbeek (de facto Molenbeek-Saint-Jean) jest jedną z dziewiętnastu dzielnic Brukseli. Według danych
z 2015 r. zamieszkuje w niej ok. 95 tys. osób; 40% populacji stanowią muzułmanie. Molenbeek w mediach
jest określane jako „raj terrorystów”. Jest to związane z tym, że z tej dzielnicy pochodzili zamachowcy,
którzy brali udział w aktach terroru, które miały miejsce w Europie (m.in. Madryt – 11 marca 2004 r.,
Paryż – 8 stycznia 2015 r., 13 listopada 2013 r., Thalys– 21 sierpnia 2015 r., Bruksela – 22 marca 2016 r.)
5
PEGIDA (Patriotische EuropäergegendieIslamisierung des Abendlandes, Patriotyczni Europejczycy przeciw
Islamizacji Zachodu) - niemieckie stowarzyszenie powstałe w 2014 r. Głównym celem jego działania jest
walka z islamizacją Niemiec i innych państw Unii Europejskiej.
8/11
Kryzys migracyjny w Europie – perspektywy rozwoju
Eskalacja nienawiści może
prowadzić
do
wzrostu
przestępczości, której ofiarami
padają uchodźcy. Przykładem może
być próba ataku, która miała miejsce
w styczniu 2016 r. w ośrodku
dlauchodźców
w
VillingenSchwenningenw
BadeniiWirtembergii. Nieznany sprawca
wrzucił na teren ośrodka uzbrojony
granat, który pomimo usunięcia
Protest antyimigracyjny w Warszawie, który odbył się
zawleczki zabezpieczającej, nie 25 lipca 2015 r. Na zdjęciu widoczne są m.in. zielone flagi
eksplodował. W lutym 2016 r. Obozu Narodowo-Radykalnego
w Bautzen we wschodniej Saksonii
podpalono hotel, który miał zostać przystosowany jako ośrodek dla uchodźców. Według
statystyki udostępnionej przez niemiecką policję federalną, tylko w pierwszym kwartale
2016 r. w RNF doszło do 292 ataków na ośrodki dla uchodźców. Miało
miejsceponad30podpaleń oraz blisko 60 pobić. Pozostałe incydenty policja zaklasyfikowała
jako niszczenie mienia lub szerzenie zabronionej propagandy. W 2014 r. odnotowano 1029
takich przestępstw i wykroczeń, w porównaniu do 199 w 2013 r. i zaledwie 69 w 2012 r.
Przedstawiciele niemieckiego Federalnego Urzędu Kryminalnego oceniają, że dalsze
eskalowanie przemocy przez nacjonalistów może skutkować ofiarami śmiertelnymi wśród
imigrantów.
4
Perspektywy rozwoju problemu nielegalnej migracji
Dyrektor Polskiego Instytutu Studiów Międzynarodowych Sławomir Dębski, nawiązując
do najnowszego porozumienia pomiędzy Brukselą i Ankarą, stwierdził, że odsyłanie
uchodźców do Turcji nie rozwiąże całkowicie problemu migracji. Zdaniem S. Dębskiego
głównym celem umowy jest zmniejszenie kosztów dyplomatycznego kryzysu imigracyjnego
dla polityków unijnych. Reemisja uchodźców ma zniechęcić do nielegalnej przeprawy przez
morze. Ekspert PISM przypomniał jednakże, że zbliża się lato, kiedy imigranci mogą łatwiej
przedostać się do Grecji. Poprawa pogody i wzrost średnich temperatur powietrza oraz wody
może doprowadzić do tego, że w kolejnych miesiącach dojdzie do zwiększenia liczby
uchodźców przybywających do Europy, nie tylko szlakiem egejskim, ale również zachodnioi środkowośródziemnomorskimi.
Następstwem kryzysu migracyjnego może być pogorszenie stosunków pomiędzy
państwami członkowskimi UE. Problemy związane z nielegalną migracją dotykają przede
wszystkim wybranych krajów granicznych (Grecja, Włochy, Węgry) oraz bogatych krajów
docelowych (Niemcy, Francja, Szwecja). Kryzys uchodźczy dotyczy państw unijnych
w zdecydowanie mniejszym zakresie, jeśli w ogóle. Z tego powodu kanclerz RFN
zaproponowała ideę kwotowego podziału uchodźców pomiędzy kraje UE. Brak zgody Grupy
Wyszehradzkiej (V4) na relokację uchodźców może negatywnie wpłynąć na stosunki państw
należących do V4 z innymi członkami UE. Politycy z Europy Zachodniej wskazują, że grozi
to podważeniem unijnej solidarności.
Napływ uchodźców na teren UE może doprowadzić do zawieszenia lub rezygnacji
z funkcjonowania strefy Schengen na terenie całej Wspólnoty lub na jej wybranych obszarach.
9/11
Kryzys migracyjny w Europie – perspektywy rozwoju
Kraje zagrożone zwiększonym napływem uchodźców mogą zdecydować się na zamknięcie
granic i likwidację swobodnego przepływu obywateli. Węgierski rząd planuje przedłożyć w UE
propozycję reformy układu z Schengen. Założenia tzw. Schengen-2 zakładają nowe zasady
ochrony granic zewnętrznych Unii oraz swobodnego przemieszczania się na terytorium
Wspólnoty. Wzmacnianie ochrony granic może również wpłynąć na pogorszenie stosunków
z państwami spoza UE. W ostatnim czasie Węgry i Bułgaria zdecydowały się na budowę
ogrodzeń na granicach z Serbią i Turcją. Austria ustawiła kilkukilometrowy płot na granice
ze Słowenią, w rejonie wykorzystywanego przez licznych uchodźców przejścia granicznego
w Spielfeld. To pierwsze tego rodzaju ogrodzenie wznoszone w strefie Schengen.
Dalszy kryzys uchodźczy może negatywnie wpłynąć na rozwój nastrojów
antyimigranckich oraz antyislamskich. Sytuacja ta może zostać wykorzystana przez skrajnie
prawicowe, nacjonalistyczne ruchy społeczne i partie populistyczne. Eksperci wskazują,
że kwestia problematyki uchodźczej jest wykorzystywana przez niektórych polityków
do głoszenia haseł opartych o strach przed zamachami terrorystycznymi oraz niechęć
do imigrantów. Może to prowadzić do dalszej eskalacji przestępczości zagrażającej
uchodźcom z Bliskiego Wschodu i Afryki.
Wykluczenie społeczne oraz dyskryminacja imigrantów może prowadzić do ich
pogarszających się trudności asymilacyjnych oraz radykalizacji religijnej. Może to wpływać na
wzrost liczby czynów karalnych popełnianych przez uchodźców, a także na wzrost zagrożenia
ewentualnymi zamachami terrorystycznymi. Konsekwencją pogarszania się stosunków
pomiędzy azylantami, a lokalną społecznością jest problem postrzegania wszystkich
imigrantów przez pryzmat zagrożenia i odmienności kulturalnej. Nawet tych, którzy wyrażają
chęć integracji i przyjęcia kultury europejskiej.
Przyjęcie znacznej liczby uchodźców może negatywnie wpłynąć na system socjalny
poszczególnych państw Unii Europejskiej. Jego nadmierne obciążenie może doprowadzić
do załamania. Konsekwencją takiej sytuacji może być początek kryzysu humanitarnego wśród
uchodźców oraz obywateli UE pobierających zasiłki, rety czy emerytury.
5
Wnioski
‒ Należy oczekiwać dalszego napływu migrantów z Bliskiego Wschodu oraz Afryki
Północnej do Europy, zwłaszcza szlakiem środkowo- i wschodniośródziemnomorskim.
‒ Eksperci wskazują, że w 2016 r. może zdecydowanie zwiększyć się napływ uchodźców
z Bliskiego Wschodu na wschodnie granice Unii. Imigranci mogą próbować
przedostawać się na teren Unii Europejskiej przez Ukrainę, a następnie Polskę lub
Słowację. Wymusić wzmocnienie ochrony wschodniej granicy RP dodatkowymi siłami
i środkami.
‒ Nieprzyjęcie przez Polskę migrantów w ramach kwotowego podziału uchodźców może
negatywnie wpłynąć na sytuację międzynarodową RP oraz jej pozycję w Unii.
‒ Kryzys migracyjny jest wykorzystywany przez Turcję do prowadzenia gry politycznej.
Ankara stara się uzyskać od Unii Europejskiej maksymalnie duże dofinansowanie dla
pomoc dla przebywających w tym kraju syryjskich uchodźców. Turcja próbuje również
uzyskać w zamian za wzmocnienie kontroli granicy morskiej w zamian za złagodzenie
wymogów niezbędnych dla zniesienia wiz do UE.
10/11
Kryzys migracyjny w Europie – perspektywy rozwoju
‒ Dalszy niekontrolowany napływ uchodźców do krajów UE może spowodować czasowe
lub permanentne przywrócenie kontroli na granicach wewnątrzwspólnotowych.
‒ W najbliższym czasie można oczekiwać wzrostu poparcia dla partii i ruchów
o profilu narodowym, nacjonalistycznym i szowinistycznym. Organizacje te mogą
próbować dodatkowo podsycać nienawiść do imigrantów oraz muzułmanów.
6
Bibliografia
Instytucje oraz think tanki
‒ Baza aktów prawnych Unii
Europejskiej EUR-Lex
(eur-lex.europa.eu)
‒ Europejski Urząd Statystyczny
„Eurostat” (ec.europa.eu/eurostat)
‒ Europejska Agencja Zarządzania
Współpracą Operacyjną
na Zewnętrznych Granicach Państw
Członkowskich Unii Europejskiej
„Frontex” (frontex.europa.eu)
‒ Europejska Służba Działań
Zewnętrznych (eeas.europa.eu)
‒ Organization for Economic
Co-operation and Development
(oecd.org)
‒ Overseas Development Institute
(odi.org)
‒ Ośrodek Studiów Wschodnich
(osw.waw.pl)
‒ Polski Instytut Studiów
Międzynarodowych (pism.pl)
‒ Wydział Studiów
Międzynarodowych i Politycznych
Uniwersytetu Jagiellońskiego
(wsmip.uj.edu.pl)
‒ Telegraph (telegraph.co.uk)
‒ Daily Express (express.co.uk)
‒ Voice of America (voanews.com)
‒ Deutsche Welle (dw.com/pl)
Prasa polska
‒ Defence24 (defence24.pl)
‒ Rzeczpospolita (rp.pl)
‒ Wirtualna Polska
(wiadomości.wp.pl)
‒ Onet (wiadomości.onet.pl)
‒ TVP Info (tvp.info)
‒ Dziennik (dziennik.pl)
‒ Newsweek (newsweek.pl)
‒ Gazeta Wyborcza (wyborcza.pl)
‒ Niezależna (niezalezna.pl)
‒ Gazeta Olsztyńska
(gazetaolsztynska.pl)
Wikipedia
‒ en.wikipedia.org
‒ pl.wikipedia.org
‒ ru.wikipedia.org
Prasa zagraniczna
‒ BBC (bbc.com.uk)
‒ CNN (cnn.com)
‒ Guardian (theguardian.com)
11/11