110 Morgulec.qxp

Fizjoterapia Polska
ARTYKU£ PRZEGL¥DOWY / REVIEW ARTICLE
Natalia Morgulec(E,F), Andrzej Kosmol(E,F)
Zaanga¿owanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piœmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
ed
.
Zak³ad Sportu Niepe³nosprawnych, Wydzia³ Rehabilitacji, Akademia Wychowania Fizycznego,
Warszawa
tio
np
roh
ibit
Adaptowana aktywnoϾ fizyczna (APA)
– nowe spojrzenie na aktywnoœæ fizyczn¹
osób ze specjalnymi potrzebami
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
Adapted Physical Activity – a new vision of
physical activity for individuals with special needs
-d
istr
nly
eo
us
al
on
SUMMARY
is c
op
y is
for
pe
rs
Adapted Physical Activity (APA) has passed many terminological and definition changes as well as philosophical differences
over the past 100 years. The roots of adapted physical activity history are strongly related to medicine, rehabilitation, physical education and sport. The approaches to progress stages of adapted physical activity are similar all over the world, however each culture may create its own philosophy of health, education and well-being for all, including individuals with disabilities, persons with
special health care needs and elderly. Moreover the expansion of science revealed new facts about abilities of individuals with special needs and pointed out new perspectives. Such situation created various interpretation of APA history and reflected many viewpoints on APA body of knowledge. Many experts identify four main sources of APA bases: medicine, special education, exercise
sciences and social sciences. From a historical perspective on attitudes toward individuals with special needs Pollowey et al. indicated four approaches reflected also a progress in APA: facility-based paradigm, service-based paradigm, supports-based paradigm), empowerment and self-determination paradigm. The main fields of APA are sport, recreation, rehabilitation, physical education and employment of individuals with disabilities. Initiatives undertaken within APA fields include services focused on physical
activity for individuals with special needs, educational systems for APA experts and professionals, scientific research, social consciousness and attitudes as well as access for information. The purposes of this paper were (1) to analyze the stages of adapted
physical activity history, (2) to show the importance of APA for a contemporary society in terms of life philosophy and special services offered to individuals with special needs (3) to introduce APA as a new cross-disciplinary body of knowledge and (4) to emerge APA modern tendencies in polish rehabilitation and life long education.
Liczba s³ów/Word count: 5482
Tabele/Tables: 2
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Natalia Morgulec,
00-968 Warszawa, ul Marymoncka 34
tel./fax (0-22) 835-47-98, e-mail: [email protected]
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Problem Adaptowanej Aktywnoœci Fizycznej (APA) w ostatnich 100 latach dotyczy³ zarówno zmian w terminologii, definicjach
jak i podstawach filozoficznych. Historia rozwoju APA jest œciœle powi¹zana z rozwojem medycyny, rehabilitacji, sportu i wychowania fizycznego. Pogl¹dy odnosz¹ce siê do stworzenia nowego podejœcia do aktywnoœci fizycznej s¹ podobne, chocia¿ ka¿da kultura mo¿e tworzyæ w³asne sposoby utrzymywania optymalnego zdrowia, edukacji i dobrobytu dla wszystkich, w tym tak¿e osób niepe³nosprawnych, chorych oraz starzej¹cych siê. Ponadto rozwój nauki sprzyja zmianom pogl¹dów ujawniaj¹c w ramach studiów
nad niepe³nosprawnoœci¹ nowe fakty i prawid³owoœci. Taka sytuacja stwarza mo¿liwoœæ ró¿norodnego interpretowania historii
i przesz³oœci APA oraz pozwala na postrzeganie jej kszta³tu z rozmaitych perspektyw. Specjaliœci wymieniaj¹ cztery g³ówne Ÿród³a
tworz¹ce podstawy APA: medycynê, edukacjê specjaln¹, naukowe podstawy æwiczeñ (exercise science) oraz nauki spo³eczne.
Z kolei analizuj¹c historyczny obraz postrzegania osób niepe³nosprawnych – który istotnie wp³ywa³ na kszta³towanie siê APA – Pollowey i wsp. wyró¿nili cztery podejœcia: udogodnieñ (Facility-based Paradigm), podejœcie opieraj¹ce siê na zjawisku us³ugowoœci
(Service-based Paradigm), podejœcie oparte na wsparciu (Supports-based Paradigm), podejœcie oparte na wzmocnieniu i autodeterminacji (Empowerment and Self-determination Paradigm). Obecnie do g³ównych obszarów APA zalicza siê sport, rekreacjê, rehabilitacjê, wychowanie fizyczne i zatrudnienie osób niepe³nosprawnych. Dzia³ania podejmowane w wymienionych obszarach obejmuj¹ us³ugi zwi¹zane z aktywnoœci¹ fizyczn¹ œwiadczone osobom ze specjalnymi potrzebami, system kszta³cenia specjalistów, badania naukowe, dostêpnoœæ do informacji oraz kszta³towanie œwiadomoœci spo³ecznej. Celem pracy jest próba historycznego pokazania kszta³towania siê adaptowanej aktywnoœci fizycznej i jej znaczenia we wspó³czesnym spo³eczeñstwie jako filozofii ¿ycia
i aktywnoœci us³ugowej na rzecz ludzi ze specjalnymi potrzebami, tak¿e jako rozwijaj¹cej siê dyscypliny naukowej i wreszcie, na ile
nowoczesne tendencje APA znajduj¹ odzwierciedlenie w polskiej rehabilitacji i ca³o¿yciowej edukacji.
Ryciny/Figures: 0
Piœmiennictwo/References: 27
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
11.10.2005 r.
07.01.2006 r.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
STRESZCZENIE
ibu
S³owa kluczowe: adaptowana aktywnoœæ fizyczna (APA), terapia korekcyjna,
sport niepe³nosprawnych, integracja, wychowanie fizyczne
Key words: adapted physical activity (APA), corrective therapy, sport for persons
with disability, inclusion, physical education
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
© MEDSPORTPRESS, 2006; 2(4); Vol. 6, 103-110
103
for
pe
rs
on
SPOSOBY PODEJŒCIA DO OSÓB
NIEPE£NOSPRAWNYCH
– DEFINICJE APA
y is
1
2
Th
is c
op
Pollowey i wsp. [za 3] analizuj¹c historyczny obraz postrzegania osób niepe³nosprawnych wyró¿nili cztery paradygmaty.
Pierwszy paradygmat udogodnieñ (Facility-based Paradigm) charakterystyczny by³ dla I-szej po³owy XX w., okresu, w którym osoby z niepe³nosprawnoœci¹ umieszczano
w zak³adach i szko³ach specjalnych. Powsta³ model, któreAdapted Physical Activity
URK – uszkodzenie rdzenia krêgowego
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
tio
np
roh
ibit
ibu
-d
istr
nly
eo
al
us
Historia rozwoju adaptowanej aktywnoœci fizycznej
(APA1) jest œciœle powi¹zana z rozwojem medycyny, rehabilitacji, sportu i wychowania fizycznego. Korzenie APA siêgaj¹ czasów staro¿ytnych, w których znamienici lekarze
staro¿ytnej Grecji i Rzymu – Hipokraes, Erasistratos, Asklepides i Galen, s³awili gimnastykê i jej walory lecznicze.
W XIX wieku Per Henryk Ling (1776-1839) stworzy³ system
szwedzkiej gimnastyki leczniczej stanowi¹cej podstawê
rozwoju rehabilitacji ruchowej [1], a tak¿e adaptowanej aktywnoœci fizycznej. Pogl¹dy odnosz¹ce siê do stworzenia
nowego podejœcia do aktywnoœci fizycznej s¹ podobne,
jednak Sherrill [2] uwa¿a, ¿e ka¿da kultura tworzy w³asne
sposoby utrzymywania optymalnego zdrowia, edukacji i dobrobytu dla wszystkich, w tym tak¿e osób niepe³nosprawnych, chorych oraz starzej¹cych siê. Ponadto rozwój nauki
sprzyja zmianom pogl¹dów ujawniaj¹c w ramach studiów
nad niepe³nosprawnoœci¹ nowe fakty i prawid³owoœci. Taka
sytuacja stwarza mo¿liwoœæ ró¿norodnego interpretowania
historii i przesz³oœci APA oraz pozwala na postrzeganie jej
kszta³tu z rozmaitych perspektyw. Najwiêkszy autorytet
w dziedzinie APA, prof. Uniwersytetu w Teksasie – Claudine Sherrill, autorka najpopularniejszego podrêcznika APA
na œwiecie – wymienia cztery g³ówne Ÿród³a tworz¹ce podstawy APA: medycynê, edukacjê specjaln¹, naukowe podstawy æwiczeñ (exercise science) oraz nauki spo³eczne.
W aspekcie medycznym podkreœla siê znacz¹c¹ rolê P.
H. Linga, twórcy szwedzkiej gimnastyki, bêd¹cej podstaw¹
gimnastyki leczniczej wykorzystywanej przez lekarzy i fizjoterapeutów. Natomiast Hjalmar Ling (1820-1886) jest uznawany za twórcê gimnastyki edukacyjnej, realizowanej
w szko³ach przez nauczycieli. Oba podejœcia oparte zosta³y na podstawach biomechanicznych, anatomicznych i kinezjologicznych. Jednak gimnastyka edukacyjna nie obejmowa³a osób z widocznym kalectwem a¿ do lat 50-tych XX wieku. Mog³o to wynikaæ z podejœcia do osób niepe³nosprawnych, które by³o przede wszystkim ujmowane w kategoriach biologicznych, co sprzyja³o postrzeganiu osób niepe³nosprawnych jako osoby z trudnoœciami, ograniczeniami
i bez mo¿liwoœci kontaktów œrodowiskowych. Osoby takie
by³y traktowane jako „ofiary” lub pacjenci z chorob¹ wymagaj¹c¹ terapii. Lekarze wskazywali na potrzebê umieszczania osób niepe³nosprawnych w specjalnych instytucjach,
argumentuj¹c to nadziej¹ na funkcjonaln¹ poprawê.
go g³ównym za³o¿eniem by³o stworzenie udogodnieñ dla
osób niepe³nosprawnych, a w rzeczywistoœci doprowadzi³
do izolacji tych osób i ograniczenia ich podstawowych interakcji spo³ecznych. Taka forma segregacji znakomicie chroni³a spo³eczeñstwo przed zmierzeniem siê z problemami
zwi¹zanymi z osobami niepe³nosprawnymi. Specjaliœci
podkreœlali, ¿e odrêbna edukacja dla dzieci pe³no- i niepe³nosprawnych jest uzasadniona, gdy¿ s¹ one „inne”. Uwa¿ano, ¿e dzieci niepe³nosprawne by³y niezdolne do uczestnictwa w wychowaniu fizycznym. St¹d w zakresie aktywnoœci ruchowej dzia³ania oparte by³y g³ównie na æwiczeniach
korekcyjnych (corrective therapy), odnosz¹cych siê przede
wszystkim do wad postawy, zaburzeñ sprawnoœci i zdrowia. G³ównym celem terapii korekcyjnej by³o ³agodzenie
objawów fizycznych lub ortopedycznych. Charakterystycznym odbiciem tej tendencji by³ fakt, ¿e wszystkie podrêczniki poœwiêcone aktywnoœci fizycznej, wydane w Stanach
Zjednoczonych w latach 1900-1950, zawiera³y w tytule s³owo korekcyjny. Medyczna perspektywa korektywy wynika³a
z historycznego faktu zdominowania pocz¹tków wychowania fizycznego przez lekarzy, dla których æwiczenia by³y korzystne w leczeniu fizycznych objawów niepe³nosprawnoœci. Krytycznie oceniaj¹c ten okres nale¿y zauwa¿yæ, ¿e
charakteryzowa³ siê izolacj¹ i zaniedbaniem interesów osób
niepe³nosprawnych, oparty by³ na modelu medycznym, w którym osoba postrzegana by³a jedynie jako pacjent wymagaj¹cy terapii. Terapia korekcyjna – termin dominuj¹cy w tym
okresie – ogranicza³a siê do æwiczeñ maj¹cych na celu rozwi¹zywanie problemów z zakresu rehabilitacji ruchowej,
wad postawy i sprawnoœci. W wielu szko³ach dzieci z umiarkowan¹ niepe³nosprawnoœci¹ by³y zwalniane z zajêæ wychowania fizycznego lub zajêcia prowadzono sporadycznie
[Pollowey i wsp. za 3].
Drugi paradygmat opieraj¹cy siê na zjawisku us³ugowoœci (Service-based Paradigm), ujawni³ siê w latach 50-tych
XX w. w wyniku szeregu procesów. Impulsem do zmiany
podejœcia do osób niepe³nosprawnych by³a sytuacja
w przepe³nionych instytucjach po II wojnie œwiatowej. Znacz¹c¹ grup¹ osób niepe³nosprawnych byli weterani wojenni, wœród których wiêkszoœæ stanowi³y osoby z URK2 i po
amputacjach. Okaza³o siê, ¿e w tej grupie celem nie mo¿e
byæ jedynie korygowanie, stanowi¹ce podstawê dotychczasowego paradygmatu udogodnieñ, lecz szersze dzia³ania
zmierzaj¹ce do kompleksowej opieki nad osobami, które
niespodziewanie naby³y niepe³nosprawnoœæ. Odpowiednie
traktowanie, rehabilitacja oraz mo¿liwoœci zatrudnienia stanowi³y minimalne oczekiwania ze strony zarówno personelu jak i pacjentów. By³ to okres wzmo¿onych badañ i naukowych doniesieñ, które przyjêto z uznaniem wobec poddawanych w w¹tpliwoœæ wczeœniej zdolnoœci i mo¿liwoœci osób
niepe³nosprawnych. Badania wykaza³y, ¿e osoby niepe³nosprawne mog³y nauczyæ siê p³ywaæ, cieszyæ siê tañcem,
poprawiæ kondycjê i uczestniczyæ w sporcie. W modelu tym
specjalne dzia³ania by³y ukierunkowane na integracjê lub
reintegracjê osób niepe³nosprawnych ze spo³eczeñstwem.
Ujawni³ siê nowy optymizm co do potencja³u osób niepe³nosprawnych. Zaczêto tworzyæ specjalne programy rehabilita-
ed
.
POCZ¥TKI APA
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Morgulec N. i wsp., Adaptowana aktywnoϾ fizyczna (APA)
104
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
spo³ecznym. Zarówno nauczyciele jak i wyznaczeni rówieœnicy mogli wspieraæ niepe³nosprawnego studenta w trakcie wykonywania zadañ oraz zachêcaæ go do wspó³dzia³ania z innymi rówieœnikami. Jednak w rzeczywistoœci, pomimo prób wspierania osób niepe³nosprawnych, wiêkszoœæ
z nich pozostawa³a w klasach i szko³ach specjalnych, czy
domach i zak³adach chronionych. W odpowiedzi na tê nieskutecznoœæ wspierania, w latach 80-tych XX w. pojawi³a
siê koncepcja w³¹czenia (Inclusion Paradigm), która zmierza³a do wspólnego funkcjonowania wszystkich osób (pe³no- i niepe³nosprawnych) w œrodowisku spo³ecznym obejmuj¹cym szko³y, oœrodki rekreacji i wypoczynku oraz kluby
osiedlowe, bez wzglêdu na to, jak „innoœæ” wynikaj¹ca
z niepe³nosprawnoœci mog³aby byæ postrzegana przez otoczenie. W³¹czenie oznacza³o, nie tylko wspólne funkcjonowanie na poziomie logistyki (umiejscowienia), ale równie¿
na poziomie podejœcia filozoficznego zak³adaj¹cego, ¿e
ka¿dy cz³owiek ma prawo nale¿eæ do danego œrodowiska
spo³ecznego, wnosiæ swój wk³ad i rozwijaæ siê w nim. Bezwarunkowoœæ w³¹czenia sprawi³a, ¿e osoby niepe³nosprawne nie potrzebowa³y d³u¿ej wykazywaæ siê okreœlonymi
umiejêtnoœciami, aby dostaæ siê do szko³y lub innych organizacji rekreacyjno-wypoczynkowych – w³¹czenie do œrodowiska spo³ecznego sta³o siê punktem pocz¹tkowym. Polloway i wsp. [za 3] podkreœlali, ¿e „Osoby powinny byæ
utrzymane w swoim œrodowisku i wspierane tak, aby zapewniæ im pomyœln¹ naukê, doœwiadczanie w pracy oraz
ich dostosowanie”. Starsze pogl¹dy na APE, zgodnie z którymi programy szkolne dla dzieci niepe³nosprawnych by³y
realizowane oddzielnie od programów dla dzieci pe³nosprawnych, sta³y siê wyzwaniem dla lat 70-tych i 80-tych.
Je¿eli w³¹czenie by³o po¿¹danym celem paradygmatu
wsparcia, to konieczne sta³y siê zmiany w postrzeganiu
APE. D³u¿ej nie mo¿na by³o zak³adaæ, ¿e specjalne klasy
lub szko³y by³y najlepszym miejscem dla uczniów niepe³nosprawnych lub, ¿e APE musi zawieraæ zawsze odmienne
programy. Dlatego Sherrill [1976 za 3] zdefiniowa³a APE jako „naukê analizuj¹c¹ ruch, identyfikuj¹c¹ problemy w obszarze psychomotoryki oraz rozwijaj¹c¹ strategie instrukta¿owe w celu naprawy problemów i zachowania si³y ego”6.
W definicji tej nie wspomina siê o niepe³nosprawnoœci, odnosi siê ona do analizy i rozpoznania problemów oraz dzia³añ zapobiegawczych. Ponadto nie za³o¿ono w niej, ¿e
wszystkie osoby niepe³nosprawne bêd¹ wymaga³y APE.
Czasem „Indywidualne programy treningu p³ywackiego czy
si³owego dla osób doros³ych z niepe³nosprawnoœci¹”, zawieraj¹ce uwagi i dodatkowe adaptacje, mog¹ okazaæ siê
zbêdne i nieatrakcyjne dla doros³ych osób z niepe³nosprawnoœci¹, które potrafi¹ samodzielnie rozwi¹zywaæ pojawiaj¹ce siê problemy. Dla przyk³adu osoba doros³a po amputacji
koñczyny dolnej mog³yby odnieœæ przyjemnoœæ z dba³oœci
o sprawnoœæ fizyczn¹ korzystaj¹c z lokalnych obiektów,
w których mog³aby pojeŸdziæ na stacjonarnym rowerze, roz-
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
cji oraz specjalne programy edukacyjne dla dzieci niepe³nosprawnych w szko³ach regularnych, którymi kierowali wykszta³ceni specjaliœci. Zgodnie z tym paradygmatem wierzono, ¿e integracja spo³eczna jest mo¿liwa do osi¹gniêcia
poprzez system us³ug, które powinny gwarantowaæ i mieæ
wp³yw na poprawê fizycznych, edukacyjnych i spo³ecznych
umiejêtnoœci osób niepe³nosprawnych. W wychowaniu fizycznym nast¹pi³a generalna zmiana podejœcia od postawy
skoncentrowanej na korygowaniu fizycznych aspektów niepe³nosprawnoœci do nastawienia skierowanego na dostarczanie pomocnych us³ug. W dalszym ci¹gu wp³yw terapii
korekcyjnej by³ mocno ugruntowany w podrêcznikach zawieraj¹cych rozdzia³y dotycz¹ce wad postawy, zaburzeñ
sprawnoœci i zdrowia, jednak nale¿y podkreœliæ, ¿e z przyczyn spo³ecznych, emocjonalnych jak i psychologicznych
zacz¹³ byæ zauwa¿alny i rozwijany korzystny wp³yw gier
i zabaw, sportu oraz tañca. Okres ten charakteryzowa³ siê
tworzeniem specjalnych programów i us³ug na rzecz ludzi
niepe³nosprawnych, oparty by³ na modelu edukacyjnym,
w którym rozwijano umiejêtnoœci, jednak nadal postrzegano ludzi przede wszystkim jako niepe³nosprawnych, a nie
jako jednostki dotkniête przez niepe³nosprawnoœæ [Pollowey i wsp. za 3].
Wyrazem innej postawy wobec osób niepe³nosprawnych by³o stanowisko AAHPER3 organizacji, która popar³a
zmiany w programach edukacyjnych dla uczniów ze specjalnymi potrzebami (w tym z niepe³nosprawnoœci¹) zmierzaj¹ce od oddzia³ywañ o charakterze korekcyjnym do adaptowanego wychowania fizycznego (APE). W roku 1952
Komitet Adaptowanego Wychowania Fizycznego (Committee on Adapted Physical Education) przedstawi³ pierwsz¹
definicjê adaptowanego wychowania fizycznego (APE)4, która brzmia³a: „APE to zró¿nicowany program rozwojowych
aktywnoœci, gier, sportów i rytmu, odpowiednio dostosowany do zainteresowañ, zdolnoœci jak i ograniczeñ uczniów
z niepe³nosprawnoœci¹, którzy nie mog¹ bezpiecznie, z zadowoleniem i wigorem oraz w sposób nieograniczony braæ
udzia³u w programach ogólnego wychowania fizycznego
[za 4]5. Termin „rozwojowych” (developmental) nale¿y rozumieæ w tym kontekœcie jako odpowiednio dostosowanych
dla dzieci ze specjalnymi potrzebami. W definicji tej podkreœlono kwestiê niepe³nosprawnoœci oraz wynikaj¹cych z niej
ograniczeñ. Jednoczeœnie definicja ta nawi¹zywa³a w wiêkszym stopniu do edukacji ni¿ medycyny. Konsekwencj¹ takiego dzia³ania by³o przygotowanie, w roku 1954 przez Arthura Daniela, pierwszego podrêcznika zatytu³owanego
Adapted Physical Education [2].
Trzeci paradygmat wsparcia (Supports-based Paradigm)
zak³ada³, ¿e odpowiednie programowanie mog³oby sprzyjaæ integracji. Wsparcie mia³o charakter techniczny, naturalny lub czysto ludzki. Komputery sta³y siê znacz¹cym wsparciem technicznym, dziêki któremu osoby niepe³nosprawne
w³¹cza³y siê do dzia³añ w swoim naturalnym œrodowisku
3
Th
is c
American Association for Health, Physical Education, and Recreation (Amerykañskie Stowarzyszenie dla Zdrowia, WF i Rekreacji)
Adapted Physical Education
5
Oryginalne brzmienie: „APE is a diversified program of developmental activities, games, sports, and rhythms suited to the interests, capacities,
and limitations of students with disabilities who may not safely or successfully engage in unrestricted participation in the vigorous activities of the
general physical education program”
6
oryginalne brzmienie: „APE – science of analyzing movement, identifying problems in the psychomotor domain and developing instructional strategies problems and preserving ego strength”
4
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Morgulec N. i wsp., Adaptowana aktywnoϾ fizyczna (APA)
105
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
z kontekstem szkolnym [5], ale jest rozpowszechnione
porozumienie miêdzynarodowej spo³ecznoœci w zakresie
szerszego rozumienia terminu, który swym zasiêgiem obejmuje równie¿ sugerowane znaczenie terminu aktywnoœæ.
Pojêcie aktywnoœci obejmuje wszystkie formy aktywnoœci
w zakresie du¿ej motoryki, od zabawy do gier, sportu, od
nieformalnej œrodowiskowej rekreacji do sportu wyczynowego, dla ludzi w ka¿dym wieku, od niemowlêcia do osób
starszych [za 3].
Po raz pierwszy formalnie okreœlenie APA zosta³o u¿yte przez Miêdzynarodow¹ Federacjê Adaptowanej Aktywnoœci Fizycznej (IFAPA)7 utworzon¹ w 1973 roku w Kanadzie przez prof. Clermont Smard'a z Uniwersytetu w Laval.
Zadaniem IFAPA jest patronowanie, zrzeszanie i rozwijanie
wspó³pracy miêdzynarodowej pomiêdzy organizacjami regionalnymi, narodowymi i miêdzynarodowymi zajmuj¹cymi
siê aktywnoœci¹ fizyczn¹ osób niepe³nosprawnych oraz
osób ze specjalnymi potrzebami w ka¿dym wieku. Od 1977
roku (w cyklu dwuletnim) IFAPA organizuje miêdzynarodowe sympozja stanowi¹ce p³aszczyznê wymiany informacji
i doœwiadczeñ pomiêdzy ekspertami z ca³ego œwiata dzia³aj¹cymi w ró¿nych obszarach APA. W 1984 roku znacz¹cym krokiem wspieraj¹cym dziedzinê APA by³o pojawienie
siê nowego czasopisma, wydawanego pod nazw¹ Adapted
Physical Activity Quarterly, które dziesiêæ lat póŸniej sta³o
siê oficjalnym kwartalnikiem IFAPA i pe³ni wiod¹c¹ rolê
wœród naukowych pism w obszarze APA.
W 1987 roku powsta³o Europejskie Towarzystwo Badañ
nad Adaptowan¹ Aktywnoœci¹ Fizyczn¹ (EARAPA)8 w Brukseli, pierwsza w Europie organizacja zrzeszaj¹ca ekspertów APA [6]. Cz³onkowie EARAPA zainicjowali wiele ogólnoeuropejskich projektów zwi¹zanych z rozwojem APA.
W 1991 roku w Katolickim Uniwersytecie w Leuven utworzono roczny program kszta³cenia specjalistów APA – Europejski Magister Adaptowanej Aktywnoœci Fizycznej (EMDAPA)9 – przeznaczony dla osób posiadaj¹cych tytu³ licencjata
w zakresie rehabilitacji, fizjoterapii, wychowania fizycznego
lub nauk o sporcie. W latach 1999-2003 dzia³a³a Europejska Sieæ Tematyczna (THENAPA I)10 zatytu³owana „Kszta³cenie i integracja spo³eczna osób niepe³nosprawnych poprzez
adaptowan¹ aktywnoœæ fizyczn¹”. W ramach THENAPA I
wspó³pracowa³y 23 pañstwa europejskie (Austria, Belgia,
Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania, W³ochy, Bu³garia, Czechy, Litwa, £otwa, Polska, Rumunia, S³owacja i Wêgry). Opracowano studium porównawcze poziomu integracji w szkolnictwie, sporcie i rekreacji w pañstwach europejskich [7], studium porównawcze
systemów kszta³cenia specjalistów w obszarze APA oraz
przygotowano rekomendacje dla narodowych programów
kszta³cenia specjalistów APA [8]. W roku 2004 utworzono
drug¹ 3-letni¹ Europejsk¹ Sieæ Tematyczn¹ (THENAPA II)
zatytu³owan¹ „Proces starzenia siê i niepe³nosprawnoœæ
– nowe spojrzenie na aktywnoœæ fizyczn¹, integracjê spo³eczn¹ i jakoœæ ¿ycia”, której celem jest przeprowadzenie
7
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
ci¹gn¹æ siê, czy pop³ywaæ. Nale¿y zatem pamiêtaæ, ¿e s¹
osoby niepe³nosprawne, które nie potrzebuj¹ i nie wymagaj¹ APE. Takie ujêcie definicji otwiera mo¿liwoœci tak¿e dla
osób bez niepe³nosprawnoœci, które równie¿ mog¹ odnieœæ
korzyœci z adaptowanego nauczania. Przyk³adowo nauczyciel posiadaj¹cy wiedzê z zakresu APE mo¿e pomóc 7 letniemu dziecku, które ma znaczne problemy z ³apaniem pi³ki, poprzez zasugerowanie rodzicom dodatkowej aktywizacji oraz udzielenie wskazówek jak postêpowaæ w trakcie
æwiczeñ. Ponadto nauczyciel mo¿e zaoferowaæ zindywidualizowane æwiczenia na kilku lekcjach wychowania fizycznego w celu lepszego opanowania zadania sprawiaj¹cego
trudnoœci [za 3].
Zatem definicja APE z roku 1976 – zdaniem Reida [3]
– odnosi siê w wiêkszym stopniu do adaptacji i umiejêtnoœci w nauczaniu, ni¿ specjalnych programów dla osób niepe³nosprawnych. Tak¿e, nie stwierdza siê w niej, ¿e uczniowie niepe³nosprawni powinni byæ wy³¹czani z regularnych
zajêæ wychowania fizycznego, czy te¿ rezygnowaæ z instrukcji i strategii przewidzianych w tych programach. Koñcow¹ implikacj¹ wynikaj¹c¹ z definicji Sherrill by³o pozwolenie ludziom poprzez APE na uwierzenie w siebie oraz poprawê samooceny.
Zaproponowana definicja posunê³a naprzód obszar APE
zmuszaj¹c specjalistów w latach 80-tych do ponownego
przemyœlenia znaczenia APE. Po pierwsze, s³owo edukacja, by³o do tej pory ograniczone do instrukcji dla dzieci
i m³odzie¿y. Wiele dyscyplin wychowania fizycznego zosta³o zaadoptowanych do wszystkich okresów ¿ycia cz³owieka, tzn. dla osób w ka¿dym wieku, zarówno przedszkolaków jak i osób starszych. W wielu ujêciach termin edukacja
bardziej ogranicza³ obszar dzia³ania ni¿ go poszerza³.
Po drugie, ruch sportowy dla osób niepe³nosprawnych, który intensywnie rozwija³ siê po II wojnie œwiatowej, przeobrazi³ siê z modelu rehabilitacji do modelu sportu wyczynowego. Sir Ludwig Guttmann (1899-1980) propagowa³ w³¹czanie sportu i aktywnoœci fizycznej do programów usprawniania pacjentów w szpitalach oraz zainicjowa³ ruch paraolimpijski. Zaczê³y powstawaæ miêdzynarodowe organizacje
sportu niepe³nosprawnych, a punktem kulminacyjnym by³o
utworzenie w roku 1982 Miêdzynarodowego Komitetu Koordynacyjnego, który w roku 1989 przerodzi³ siê w Miêdzynarodowy Komitet Paraolimpijski. Elita niepe³nosprawnych
sportowców poszukiwa³a specyficznych dyscyplin sportowych opartych na wynikach badañ naukowych i podporz¹dkowanych re¿imowi treningowemu dla osi¹gniêcia miêdzynarodowego poziomu sportowego. Wiele osób niepe³nosprawnych zaczê³o anga¿owaæ siê w sport tak¿e na poziomie rekreacyjnym, dla przyjemnoœci i zabawy. W ten sposób przyczyny uczestnictwa w sporcie by³y coraz czêœciej
inne ni¿ rehabilitacyjne czy te¿ wynikaj¹ce z aspiracji bycia
zawodnikiem wysokiej klasy. Adaptowana aktywnoœæ fizyczna (APA) sta³a siê terminem, który zacz¹³ obejmowaæ takie
pojêcia jak: edukacja, rehabilitacja, rekreacja i sport. Adaptowane wychowanie fizyczne (APE) jest nadal zwi¹zane
International Federation of Adapted Physical Activity.
European Association for Research into Adapted Physical Activity.
9
European Master in Adapted Physical Activity.
10
Thematic Network in Adapted Physical Activity.
Th
8
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Morgulec N. i wsp., Adaptowana aktywnoϾ fizyczna (APA)
106
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
scyplinow¹. Wskazuje to na odmienne podstawy wiedzy
APA, która jest wiedz¹ zintegrowan¹ z innymi dyscyplinami. DePauw i Sherrill [za 3] rozszerzy³y definicjê z 1993 jako interdysycplinarn¹ wiedzê ukierunkowan¹ na: a) identyfikacjê i rozwi¹zywanie psychomotorycznych problemów
cz³owieka w okresie ca³ego jego ¿ycia (ca³o¿yciowej aktywnoœci), b) obronê równoprawnego dostêpu do zdrowego,
aktywnego stylu ¿ycia i czasu wolnego, wysokiej jakoœci
kszta³cenia w zakresie aktywnoœci ruchowej i zaanga¿owania w sporcie, tañcu i sportach wodnych, c) dostarczanie
us³ug dzieciom i m³odzie¿y, wspieraj¹cych integracjê i w³¹czenie17. W definicji tej nie podkreœlono niepe³nosprawnoœci
ale indywidualne ró¿nice i œrodowiskow¹ integracjê.
Czwarty paradygmat dotyczy wzmocnienia i autodeterminacji (Empowerment and Self-determination Paradigm).
Modele udogodnieñ, us³ugowoœci oraz wsparcia zak³ada³y,
¿e ekspert (specjalista APA/APE) by³ odpowiedzialny za
udogodnienia, us³ugê czy wsparcie. Wszystkie trzy modele
by³y widziane jako modele zale¿noœci, gdzie kontrola nad
w³asnym ¿yciem, uczucia i wartoœci nie by³y priorytetowe.
Koncepcja autodeterminacji zak³ada, ¿e osoby z niepe³nosprawnoœci¹ powinny byæ upowa¿nione do podejmowania
decyzji, dokonywania wyborów, czy ponoszenia odpowiedzialnoœci za podejmowanie ryzyka, równie¿ powinny samodzielnie decydowaæ o w³asnym procesie nauczania, znaæ
swoj¹ si³ê i ograniczenia oraz ¿yæ niezale¿nie, bêd¹c doros³ymi. W ten sposób, autodeterminacja wzmacnia si³ê wewnêtrzn¹ i kontrolê nad w³asnym ¿yciem zapobiegaj¹c uzale¿nianiu siê od innych osób. Oczywiœcie nikt nie jest ca³kowicie niezale¿ny. Chocia¿ dzieci nie s¹ tak niezale¿ne jak
doroœli, to w rzeczywistoœci jednym z najwiêkszych wyzwañ
wychowania jest moment przekazywania im uprawnieñ
do samodecydowania o dalszym rozwoju. Wzmacnianie ludzi w celu poprawy autodeterminacji nie stoi w sprzecznoœci z dostarczaniem pomocy w razie potrzeby i jest wyraŸnie powi¹zane z szeroko rozumianym rozwojem jednostki.
W adaptowanej aktywnoœci fizycznej powinno d¹¿yæ siê
do osi¹gniêcia odpowiedniego poziomu autodeterminacji
podopiecznych, tak aby osoby niepe³nosprawne odpowiada³y za swoje potrzeby w zakresie aktywnoœci fizycznej.
Zatem programy adaptowanej aktywnoœci fizycznej powinny zawieraæ elementy rozwijaj¹ce autodeterminacjê [za 3].
Jak widaæ historia APA ewaluowa³a od okresu zaniedbania (terapia korekcyjna) we wczesnych latach dwudziestego wieku, poprzez specjalne programy wychowania fizycznego dla osób niepe³nosprawnych przeprowadzane
w uk³adzie segregacyjnym (lata 1950-1980), do promowa-
y is
for
pe
rs
on
al
us
studium porównawczego mo¿liwoœci uczestnictwa w aktywnoœci fizycznej osób starszych i osób starszych z niepe³nosprawnoœci¹ oraz porównanie systemów kszta³cenia
uwzglêdniaj¹cych przygotowanie specjalistów APA do pracy z osobami starszymi i starszymi z niepe³nosprawnoœci¹.
Kolejne próby zdefiniowania APA – wynikaj¹ce ze zmieniaj¹cych siê potrzeb jak i innego widzenia cz³owieka niepe³nosprawnego – podjêto w roku 1989 na VII Miêdzynarodowym Sympozjum Adaptowanej Aktywnoœci Fizycznej
(ISAPA)11 w Berlinie. Doll-Tepper i in. [9] nastêpuj¹co opisali
APA: „APA odnosi siê do ruchu, aktywnoœci fizycznej i sportu, w których specjalny nacisk po³o¿ony jest na korzyœci
i mo¿liwoœci osób z ograniczeniami takim jak niepe³nosprawnoœæ, problemy zdrowotne czy wiek”12. Definicja ta
obejmowa³a zainteresowania uczestnika, w których sugerowane s¹ stopnie wyboru albo uczestnictwa w aktywnoœci
ruchowej. Definicja tak¿e obejmuje sport. Podkreœlono pe³ny przedzia³ wiekowy. Jednak¿e, poprzez u¿ycie okreœlenia
„ograniczenia” (limiting condition) w definicji nast¹pi³ powrót
do uwydatniania trudnoœci znajduj¹cych siê w cz³owieku.
W podobnym duchu nale¿y widzieæ definicje Rodriguesa [10] oraz DePauw [11]. Pierwszy z nich zaproponowa³
u¿ywanie terminu Adaptowana Aktywnoœæ Motoryczna
(AMA), któr¹ definiuje jako „ka¿d¹ aktywnoœæ motoryczn¹,
która mo¿e byæ wykonywana przez osoby niepe³nosprawne
w celu rekreacyjnym, wspó³zawodnictwa lub fitnesowym,
dla poprawy jakoœci ¿ycia”13. Z kolei DePauw [11] w „Spisie
nauk o sporcie” przygotowanym w przez Œwiatow¹ Radê
Nauk o Sporcie i Wychowaniu Fizycznym (ICSSPE)14 opisuje APA jako „ogólny, powszechnie u¿ywany termin okreœlaj¹cy interdyscyplinarny obszar wiedzy obejmuj¹cy takie
dziedziny jak wychowanie fizyczne, rekreacja, taniec, fitnes
i rehabilitacja dla osób niepe³nosprawnych w ci¹gu ca³ego
ich ¿ycia”15. Przedstawione powy¿ej definicje APA obrazuj¹
dynamiczny rozwój koncepcji APA na œwiecie oraz koniecznoœæ prowadzenia dalszych rozwa¿añ i ustaleñ terminologicznych.
Wed³ug Reida [3] dwie definicje APA zaproponowane
w latach 90-tych znacz¹co posunê³y naprzód zagadnienie
adaptowanej aktywnoœci fizycznej. W kolejnej definicji
Sherrill [12] okreœli³a APA jako przekrojow¹ (wielodyscyplinow¹) wiedzê ukierunkowan¹ na identyfikacjê i rozwi¹zywanie psychomotorycznych problemów cz³owieka w okresie ca³ego jego ¿ycia (ca³o¿yciowej aktywnoœci)16. By³a to
modyfikacja definicji z roku 1976, o koncepcjê „ca³o¿yciowej aktywnoœci”, oraz APA zosta³o ujête jako wiedza podstawowa (body of knowledge), która jest wiedz¹ wielody11
International Symposium of Adapted Physically Activity
Oryginalne brzmienie: „APA refers to movement, physical activity and sports in which special emphasis is placed on the interests and capabilities of individuals with limiting conditions such as disabled, health impaired or aged”
13
Oryginalne brzmienie: „Adapted Motor Activity (AMA) – all the motor activities that can be performed by special populations with therapeutic,
recreational fitness or competition objectives, in order to improve peoples quality of life”
14
International Council of Sport Science and Physical Education
15
Oryginalne brzmienie: „Adapted Physical Activity (APA) is an umbrella term used world wide to encompass an interdisciplinary area of expertise
including such areas as physical education, recreation, dance, sport, fitness and rehabilitation for individuals with impairments across life span”
16
Oryginalne brzmienie: „APA is a cross disciplinary body of knowledge directed toward identification and solution of psychomotor problems throughout the lifespan”
17
Oryginalne brzmienie: „APA is a cross disciplinary body of knowledge directed toward (a) identification and solution of psychomotor problems
throughout the lifespan; (b) advocacy for equal access to healthy, active lifestyle and leisure, high quality physical education instruction, and lifetime
involvement in sport, dance, and aquatics; and (c) school-community service delivery that supports integration and inclusion”
Th
is c
op
12
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Morgulec N. i wsp., Adaptowana aktywnoϾ fizyczna (APA)
107
for
pe
rs
on
ed
.
tio
np
roh
ibit
ibu
-d
istr
al
us
Tab. 1. Ró¿nice kompetencji w planowaniu zajêæ miêdzy nauczycielami regularnego WF i specjalistami APA/APE [Watkinson za 3]
Tab. 1. Differences between general physical educators and APA/APE specialists competencies in program planning [Watkinson from 3]
-
Th
is c
op
y is
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
nly
Jednym z wa¿nych problemów w poruszanej problematyce jest znaczenie APA jako dyscypliny naukowej. Przez
ostatnie 20 lat trwa dyskusja na temat statusu APA [13].
Opinie zmienia³y siê wraz z up³ywem czasu i rozwojem
APA. Broadhead [14] uwa¿a³, ¿e APA nie jest ani dyscyplin¹ ani subdyscyplin¹ naukow¹, poniewa¿ nie posiada specjalistycznego piœmiennictwa odzwierciedlaj¹cego jej dorobek naukowy. Sherrill [4] prezentuje APA jako rozwijaj¹c¹
siê dyscyplinê naukow¹, natomiast Winnick [5] opisuje APA
jako subdyscyplinê wychowania fizycznego. O'Connor i in.
[15] nie podaj¹c uzasadnienia kwalifikuj¹ APA zarówno jako profesjê jak i dyscyplinê naukow¹.
Reid i Stanish [13] chc¹c ustaliæ status APA przeprowadzili przegl¹d literatury zawartej w dwóch pismach – Adapted Physical Activity Quarterly (APAQ) i Clinical Kinesiolo-
gy (CK) – powszechnie uznawanych za najbardziej reprezentatywne dla obszaru APA. Wspomniani autorzy wyznaczyli cztery kryteria naukowoœci, które mia³y okreœliæ zgodnoœæ zawartoœci merytorycznej artyku³ów w APAQ (z lat
1984-2000) i w CK (z lat 1991-2000), z najczêœciej stawianymi wymogami dyscyplinom naukowym. Pierwszym kryterium by³o okreœlenie obszaru wiedzy charakterystycznego
dla badañ w zakresie APA. Drugim kryterium by³a specyficzna dla APA metodologia badañ. Trzecie kryterium stanowi³y charakterystyczne dla APA teorie, modele i paradygmaty na podstawie, których stawiane s¹ hipotezy i pytania
badawcze. Czwartym kryterium by³a specyficzna dla APA
terminologia. Analiza wykaza³a, ¿e APA spe³nia jedynie
pierwsze kryterium istnienia obszaru wiedzy charakterystycznego dla badañ w tej dziedzinie. Bogata tematyka badañ oraz ró¿norodnoœæ materia³u potwierdzi³y interdyscyplinarny charakter APA. Pomimo wykorzystywania w obszarze APA specjalnych narzêdzi badawczych np. Baterii Testów Beck'a [16], Projektu UNIQUE [17], PEATH II [18]
i wielu innych, metodologia badañ i stosowane procedury
w tym obszarze nie s¹ wystarczaj¹co unikalne, aby APA
spe³nia³a drugie kryterium. Brak zadawalaj¹cych podstaw
teoretycznych APA odzwierciedla uboga liczba unikalnych
dla tego obszaru teorii, modeli i paradygmatów takich jak
teoria adaptacji [19], hipoteza deficytu aktywnoœci [20], model infuzji [21], czy ekologiczna analiza dzia³añ [22] oraz
niewielkie ich rozpowszechnienie w obszarze APA. Równie¿ terminologia stosowana w APA nie zosta³a uznana
przez Reid i Stanish [13] za wystarczaj¹co specyficzn¹, aby
sprostaæ wymogom dyscypliny naukowej. Podsumowuj¹c
eo
APA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA
-
-
nia autodeterminacji w ca³o¿yciowej aktywnoœci fizycznej,
prowadzonej w warunkach integracyjnych (od lat 80-tych
XX w.). Kluczowymi zagadnieniami dla dalszego rozwoju
wspó³czesnej APA oraz zmian postaw wobec niepe³nosprawnoœci s¹: interdyscyplinarna wiedza, filozofia i postawa akceptacji wobec „innoœci” (odmiennoœci), skoncentrowanie siê na indywidualnych ró¿nicach, udzielanie poparcia inicjatywom zwi¹zanym z aktywnoœci¹ fizyczn¹ osób
niepe³nosprawnych, tworzenie programów opieraj¹cych siê
na adaptacji, nauczanie umiejêtnoœci i technik dostosowywania siê do indywidualnych ró¿nic motorycznych, promowanie postawy niezale¿nej autodetarminacji i aktywnoœæ
fizyczna.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Morgulec N. i wsp., Adaptowana aktywnoϾ fizyczna (APA)
108
eo
nly
-d
istr
ibu
ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r.) oraz przepisach dotycz¹cych osób niepe³nosprawnych, które zawarte s¹ w ogólnych aktach prawnych
dotycz¹cych ca³ego spo³eczeñstwa, (m. in. ustawa o systemie oœwiaty z dnia 7 wrzeœnia 1991 r., ustawa o kulturze fizycznej z dnia 18 stycznia 1996 r., ustawa o zatrudnieniu
i przeciwdzia³aniu bezrobociu z dnia 14 grudnia 1994 r.,
ustawa o pomocy spo³ecznej z dnia 29 listopada 1990 r.,
ustawa o systemie ubezpieczeñ spo³ecznych z dnia 13 paŸdziernika 1998 r., ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych z dnia 17 grudnia 1998 r.,
ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym z dnia 6
lutego 1997 r.) [27]. Powoduje to brak ci¹g³oœci i kompleksowoœci w podejœciu do potrzeb osób niepe³nosprawnych.
Stopieñ rozwoju dzia³añ podejmowanych w wymienionych
obszarach, zaczynaj¹c od systemu kszta³cenia specjalistów, badañ naukowych, dostêpu do informacji i kszta³towania œwiadomoœci spo³ecznej, a koñcz¹c na najwa¿niejszym elemencie, czyli us³ugach zwi¹zanych z aktywnoœci¹
fizyczn¹ œwiadczonych osobom ze specjalnymi potrzebami, jest bardzo zró¿nicowany.
Podstawowym warunkiem dalszego rozwoju koncepcji
APA w Polsce jest stworzenie standardów kszta³cenia i dokszta³cania specjalistów (fizjoterapeutów, instruktorów, trenerów, klasyfikatorów, sêdziów, managerów, animatorów
sportu, nauczycieli wychowania fizycznego, konsultantów
zespo³ów tworz¹cych IPET, asystentów osób niepe³nosprawnych i innych) pracuj¹cych w tym obszarze, czyli w klubach
sportowych, stowarzyszeniach sportowych, zwi¹zkach sportowych, szkolnictwie, publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, placówkach leczniczo-rehabilitacyjnych,
oœrodkach opieki spo³ecznej, poradniach zawodowych i innych. Obecnie w Polsce szkolenie kandydatów do pracy
w wybranym obszarze APA odbywa siê na 4 poziomach:
kursy szkoleniowe, kszta³cenie policealne, kszta³cenie wy¿sze (magisterskie lub licencjackie) i kszta³cenie podyplomowe. Zgodnie z rekomendacjami THENAPA I opracowanymi
przez ekspertów z 23 krajów europejskich na zlecenie Dyrekcji Generalnej Edukacji i Kultury Komisji Europejskiej (De
Potter i in. 2003) narodowe programy przygotowuj¹ce specjalistów APA powinny zawieraæ odpowiedni¹ liczbê punktów
kredytowych ECTS18 obejmuj¹cych zagadnienia APA w zale¿noœci od poziomu i kierunku kszta³cenia (Tabela 2).
pe
rs
on
al
us
Reid i Stanish [13] uznali APA dziedzin¹ zawodow¹ opieraj¹c¹ siê na interdyscyplinarnej wiedzy, ani¿eli w³asnych
podstawach teoretyczno – metodologicznych.
Wiêksz¹ zgodnoœæ wykazuj¹ naukowcy [6,23,24,25]
wyznaczaj¹c obszary dalszych poszukiwañ badawczych
w APA. Wœród najwa¿niejszych zagadnieñ, w obszarze APA,
wymagaj¹cych badañ naukowych wymienia siê: klasyfikacjê, proces integracji, postawy nauczycieli i uczniów wobec
integracji, wykorzystanie istniej¹cych zasad treningowych
na potrzeby APA, medycynê sportow¹, sport m³odzie¿y, tolerancjê wysi³kow¹ osób ze specjalnymi potrzebami, protoko³y testów dla osób ze specjalnymi potrzebami, programy
treningowe dla osób ze specjalnymi potrzebami, adaptacjê
treningow¹ osób ze specjalnymi potrzebami, zwiêkszenie
uczestnictwa w sporcie, postawy wobec sportu osób niepe³nosprawnych, sportow¹ emeryturê, integracjê w strukturach sportowych, media i kibiców sportowych, wyrównanie
szans kobiet w sporcie, proces kszta³cenia w APA oraz upowszechnianie APA. Sherrill [26] podkreœla koniecznoœæ tworzenia zespo³ów badawczych w sk³ad których powinni równie¿ wchodziæ cz³onkowie œrodowisk osób ze specjalnymi
potrzebami (np. nauczyciele wychowania fizycznego, sêdziowie, trenerzy, klasyfikatorzy, zawodnicy czy fizjoterapeuci). Korzystaj¹c z ich doœwiadczenia mo¿na wzbogaciæ
projekty badawcze i stworzyæ realne powi¹zanie miêdzy teori¹ a praktyk¹.
tio
np
roh
ibit
ed
.
Tab. 2. Rekomendowana przez THENAPA I liczba punktów kredytowych (ECTS*) obejmuj¹cych zagadnienia APA w programach
kszta³cenia
Tab. 2. Recommended by THENAPA I number of credits (ECTS*) for courses included APA in various study programs
APA W SYSTEMIE EDUKACJI
W POLSCE
18
Th
is c
op
y is
for
W terminologii jêzyka polskiego „sport osób niepe³nosprawnych”, „wychowanie fizyczne specjalne” oraz „rehabilitacja kompleksowa” wydaj¹ siê byæ terminami najbli¿szymi APA. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e odnosz¹ siê one jedynie do odrêbnych fragmentów koncepcji APA. Obecnie,
w Polsce istniej¹ podstawy prawne reguluj¹ce dzia³ania we
wszystkich obszarach APA – sport, rekreacja, rehabilitacja,
wychowanie fizyczne i zatrudnienie osób niepe³nosprawnych. Wymienione obszary funkcjonuj¹ niezale¿nie i tworz¹
odrêbne struktury organizacyjne oparte na aktach prawnych bezpoœrednio dotycz¹cych osób niepe³nosprawnych
(ustawa o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnieniu osób niepe³nosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r.,
Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Morgulec N. i wsp., Adaptowana aktywnoϾ fizyczna (APA)
109
PIŒMIENNICTWO
y is
for
pe
rs
on
al
us
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
1. Wilk S. Historia rehabilitacji. Wydawnictwo AWF; 1985.
2. Sherrill C. A celebration of the history of adapter physical Education. Palaestra 2004; 20 (1): 20-25 i 45-48.
3. Reid G. Defining adapted physical activity. W: Steadward RD, Wheeler GD Watkinson EJ, editors. Adapted Physical Activity.
Edmonton, Canada: The University of Alberta Press and Steadward Centre; 2003; 11-16.
4. Sherrill C. Adapted physical activity, recreation and sport. Crossdisciplinary and lifespan (5th ed.). Boston, MA: WCB/McGraw-Hill; 1998.
5. Winnick JP. An introduction to adapted physical education and sport. W: Winnick JP, editor. Adapted physical education and
sport (3rd ed.). Champaign, IL: Human Kinetics; 2000. 3-17.
6. Doll-Tepper G. International perspectives on adapted physical activity. W: Van Coppenolle H, Vanlandewijck Y, Simons J, Vliet
P, editors. 1st European Conference on APA and Sport: a White Paper on Research and Practice. Leuven: Acco; 1995.
7. Van Coppenolle H, De Potter JC, Djobova S, Dobreva I, Wijns K, Van Peteghem A. Inclusion and integration through adapted
physical activity. Leuven; 2003.
8. De Potter JC, Van Coppenolle H, Djobova S, Dobreva I, Wijns K, Van Peteghem A. Vocational training in adapted physical activity. Leuven; 2003.
9. Doll-Tepper G, Dahms C, Doll B, Von Selzam H. Adapted physical activity – an interdisciplinary approach. Proceedings of
the 7th international symposium, Berlin, June1989. New York: Springer-Verlag; 1990.
10. Rodrigues D. Adapted motor activity and integration – a non categorial approach. W: Van Coppenolle H, Vanlandewijck Y, Simons J, Vliet P, editors. 1st European Conference on APA and Sport: a White Paper on Research and Practice. Leuven: Acco; 1995.
11. DePauw K. Adapted physical activity. W: ICSSPE Vade Mecum – A Directory of Sport Science. Berlin, ICSSPE; 2000.
12. Sherrill C. Adapted physical activity, recreation and sport: Crossdisciplinary and lifespan. Madison: Brown and Benchmark; 1993.
13. Reid G, Stanish H. Professional and Disciplinary Status of Adapted Physical Activity. Adapted Physical Activity Quarterly 2003; 20 (3).
14. Broadhead GD. Time passages in adapted physical education. W: Brooks GA, editor. Perspectives on the academic discipline
of physical education Champaign, IL: Human Kinetics; 1981. str. 234-252.
15. O'Connor J, French R, Sherrill C, Babcock G. Scholarly productivity in adapted physical activity pedagogy: A bibliometric analysis. Adapted Physical Activity Quarterly 2001; 18 (4).
16. Yilla AB, Sherrill C. Validating the Beck Battery of quad rugby skill tests. Adapted Physical Activity Quarterly 1998; 15: 155-167.
17. Winnick JP, Short FX. Test item selection for the Project Unique physical fitness test. Adapted Physical Activity Quarterly 1984; 1: 296-314.
18. Rizzo TL, Vispoel WP. Physical educators' attributes and attitudes toward teaching students with handicaps. Adapted Physical
Activity Quarterly 1991; 8: 4-11.
19. Sherrill C. Past, present, future. Adapted Physical Activity Quarterly 1997; 14: 1-7.
20. Bouffard M, Watkinson JE, Thompson LP, Causgrove Dunn JL, Romanow SK. A test of the Activity Deficit Hypothesis with children with movement difficulties. Adapted Physical Activity Quarterly 1996; 13: 61-73.
21. DePauw KP, Goc Karp G. Integrating knowledge of disability throughout the physical education curriculum: An infusion approach. Adapted Physical Activity Quarterly 1994; 11: 3-13.
22. Davis WE, Burton AW. Ecological task analysis: Translating movement behavior theory into practice. Adapted Physical Activity Quarterly 1991; 8: 154-177.
23. DePauw KP. Current international trends in research in adapted physical activity. W: Williams T, Almond L, Sparkes A, editors.
Sport and Physical activity: Moving towards excellence. London: E & FN Spon; 1992.
24. Rimmer JH. A research agenda for adapted physical activity specialists in exercise physiology. W: Van Coppenolle H, Vanlandewijck Y, Simons J, Vliet P, editors. 1st European Conference on APA and Sport: a White Paper on Research and Practice.
Leuven: Acco; 1995.
25. Reid G, Broadhead GD. APAQ at Ten: Documentary Analysis. Adapted Physical Activity Quarterly 1995; 12 (2).
26. Sherrill C. Disability Sport and Classification Theory: A New Era. Adapted Physical Activity Quarterly 1999; 16: 206-215.
27. Bulenda T, Graban J, Ksi¹¿kiewicz I, Paw³owski P. Niepe³nosprawni normalna sprawa – Raport Integracji. Warszawa. Stowarzyszenie Przyjació³ Integracji; 2001.
Th
is c
op
Publikacja powsta³a w oparciu o badania finansowane przez KBN – DS-89.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Morgulec N. i wsp., Adaptowana aktywnoϾ fizyczna (APA)
110