Koncepcja funkcjonalno - programowa dotycząca rewitalizacji

Transkrypt

Koncepcja funkcjonalno - programowa
dotycząca rewitalizacji Zamku Książąt
Mazowieckich w Czersku i ochrony
krajobrazu kulturowego w pradolinie
Wisły
Warszawa 20 grudnia 2005
DCF Consulting sp. z o.o., www.dcfconsulting.pl
Cel i plan opracowania
CZĘŚĆ I
Zamek Książąt Mazowiecki w Czersku – historia i badania
1. Przedmiot opracowania
2. Rozwój przestrzenny Czerska na przestrzeni dziejów
3. Wykaz zachowanych dokumentów dotyczących Czerska1
4. Prezentacja zabytku – stan zachowania
5. Historia badań zamku w Czersku
o Postulaty badawcze
6. Literatura
6.1 Bibliografia – zestawienie podstawowe
6.2 Bibliografia uzupełniająca
CZĘŚĆ II
Analiza otoczenia – wybrane aspekty
•
Polityka rządowa/regionalna
o Odniesienie do rządowych i narodowych dokumentami
programowymi
1.2 Odniesienie do regionalnych dokumentów programowych
•
Ramy prawne
2.1 Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami
2.2. Inne akty prawne istotne dla wyboru działań i rozwiązań związanych
z rewitalizacją Zamku w Czersku wraz z otoczeniem:
2.3 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania
Przestrzennego Miasta i Gminy Góra Kalwaria
•
Otoczenie kulturowe
3.1 Dziedzictwo kulturowe w województwie mazowieckim
o
Infrastruktura kulturalna w województwie mazowieckim
4. Przykłady „dobrych praktyk” w zakresie rewitalizacji obiektów
zabytkowych
4.1 Przykłady rewitalizacji obiektów zabytkowych z obszaru Europy
4.2 Przykłady rewitalizacji zamków na terenie Polski
CZĘŚĆ III
Proponowane działania rewitalizacyjne Zamku Książąt Mazowieckich w
Czersku wraz z otoczeniem
1. Grupy docelowe
o
1
Zasięg geograficzny
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Czersk_%28powiat_piaseczy%C5%84ski%29
DCF Consulting Sp. z o.o.; www.dcfconsulting.pl
Nu
me
1.2 Przedział wiekowy
1.3 Cel i charakter użytkowania
1.4 Główne grupy docelowe
2. Propozycje formalno-organizacyjne
•
•
Wybór koncepcji w odniesieniu do okresu historycznego
Propozycje działań o charakterze inwestycyjnym
5. Propozycje działań o charakterze programowym
Zakończenie
Nu
me
Cel i plan opracowania
Celem opracowania jest przedstawienie koncepcji funkcjonalno-programowej zespołu
zamkowego w Czersku i jego otoczenia, odnoszącej się możliwości rewitalizacji i
wykorzystania potencjału zabytku oraz krajobrazu kulturowego.
Koncepcja została opracowana na zlecenie Gminy Góra Kalwaria na podstawie umowy
zawartej w dniu 15 listopada 2005 r. pomiędzy Gminą Góra Kalwaria a firmą DCF
Consulting Sp.z o.o.
Założenia i główne elementy koncepcji zawierają bezpośrednie odniesienia do
uzyskanych informacji, danych oraz ustaleń dokonanych w trakcie zorganizowanych w
siedzibie Gminy Góra Kalwaria spotkań 21 października i 7 grudnia 2005 r. z udziałem
przedstawicieli
samorządu,
organizacji
pozarządowych,
wykonawcy
i
innych
zaangażowanych, zainteresowanych instytucji.
Koncepcja w ogólnym zarysie dotyczy analizy stanu zachowania obiektu, analizy
wybranych aspektów w zakresie otoczenia kulturowego oraz propozycji rozwiązań i
działań mających na celu podniesienie atrakcyjności turystycznej Czerska. Przyjęto
wstępne założenie, zgodnie z którym koncepcja będzie rzetelnie odzwierciedlać historię
obiektu, a także wskaże możliwości rozwojowe związane z programem działalności
popularyzującym wiedzę na temat unikalnego dziedzictwa kulturowego z wykorzystaniem
najnowszych technologii informatycznych oraz rozwiązań stosowanych winnych krajach
Europy.
Opracowanie składa się z trzech głównych części. Część pierwsza dotyczy aktualnego
stanu zespołu zabytkowego w Czersku z uwzględnieniem historii badań obiektu,
materiałów źródłowych i zestawieniem najważniejszej literatury przedmiotu. Kolejna
część analiza otoczenia obejmująca priorytety rządowe, regionalne w zakresie kultury,
podstawy prawne oraz zasoby, potencjał kulturowy województwa mazowieckiego,
wybrane elementy działalności kulturalnej oraz rozwiązania w zakresie rewitalizacji
obiektów zabytkowych (ze szczególnym uwzględnieniem ruin zamkowych) w Europie.
Ostatnia, trzecia część opracowania zawiera analizę potencjalnych grup odbiorców oraz
charakterystykę propozycji zagospodarowania zespołu zamkowego Czerska z
uwzględnieniem różnych form działalności2.
Rys. 1 Ruiny zamku w Czersku w drzeworycie z XIX w.
2
Wszystkie zdjęcia i mapy zamieszczone w opracowaniu pochodzą z Internetu i nie mogą być publikowane, ani
rozpowszechniane bez zgody ich autorów.
Nu
me
CZĘŚĆ I
Zamek Książąt Mazowiecki w Czersku – historia i
badania
7. Przedmiot opracowania
Czersk - miejscowość w gminie Góra Kalwaria w powiecie piaseczyńskim w
województwie mazowieckim, jedno z najstarszych miast na Mazowszu i jego dawna
stolica.
Zamek w Czersku leży na skraju terasy Wiślanej, 36 km na południe od Warszawy, 3
km na południe od Góry Kalwarii. Z zamku rozciąga się rozległy widok na starorzecze
Wisły. W średniowieczu u stóp czerskiej warowni znajdowała się przeprawa na Wiśle,
zwana jeszcze w XVI w. Gościńcem Wielkim..
Ruiny Zamku Książąt Mazowieckich - nieruchomość położona w Czersku przy ul.
Podzamcze oznaczona jest w ewidencji gruntów w obrębie ewidencyjnym Czersk jako
działka ewidencyjna nr 839 o powierzchni 15081 m2.
Status prawny:
•
wpis do rejestru zabytków w dniu 25.01.1958 r. – nr 1008/116.
•
Własności Gminy Góra Kalwaria na podstawie decyzji z dnia 11 stycznia 2005 r.
Krajowej Komisji Uwłaszczeniowej nr KKU-264/04
Użytkujący: Ośrodek Kultury w Górze Kalwarii.
Mapa 1. Położenie Czerska3
3
Źródło: http://www.zamkipolskie.hg.pl/zamek/za08/zamek/czersk.html
Nu
me
8. Rozwój przestrzenny Czerska na przestrzeni dziejów
Początki działalności na obszarze dzisiejszego wzgórza zamkowego w Czersku
sięgają ponad 2000 lat wstecz. Z tego okresu pochodzi szczątkowe zachowane
cmentarzysko ciałopalne należące do tzw. kultury grobów kloszowych.
Walory osadnicze wzgórza dostrzeżono dopiero na przełomie VI/VII w. po chr., gdy
powstała tu otwarta osada Słowian.
Nieufortyfikowane osiedle funkcjonowało przez kilka stuleci, aż do 2 poł. XI wieku,
gdy wzniesiono pierwsze drewniano-ziemne obwarowania. Działania te łączyć można
ze schyłkowym okresem panowania Kazimierze Odnowiciela (†1058). Już wtedy
Czersk był siedzibą kasztelana.
Pod koniec XI w. na terenie grodu wzniesiono wczesnoromański kościół św. Piotra.
Kościół wzniesiono z ciosów wapiennych sprowadzonych Wisłą z odległych Gór
Świętokrzyskich. W tym okresie Czersk należał do diecezji poznańskiej, najstarszej w
Polsce, ustanowionej w 968 roku. Świadczy to o wysokiej randze grodu w Czersku już
w tym okresie oraz dowodzi, że ziemie te weszły w skład państwa Mieszka I.
Gród w Czersku leżał na ważnym szlaku handlowym wiodącym z Rusi Kijowskiej i
strzegł przeprawy na Wiśle. W obrębie grodu znajdowały się liczne pracownie
rzemieślnicze świadczące o zasobności jego mieszkańców, m.in. złotnicza,
kamieniarska, kowalska, rogownicza, garncarska, garbarska, szewska, bednarska.
Wokół grodu rozwijała się osada o charakterze wczesnomiejskim z placem targowym
na obszarze dzisiejszego rynku, która już w XII zyskała kościół parafialny pw.
Wniebowzięcia NMP zlokalizowany na terenie tzw. „Księżej Góry”.
Około połowy XII wieku gród kasztelański został doszczętnie spalony w wyniku
działań wojennych. Ślady te odkryte przez archeologów łączyć można z wydarzeniami
roku 1142 i najazdem wojsk ruskich wspomagających księcia Władysława II
Wygnańca w jego walce z braćmi po śmierci Bolesława Krzywoustego, który w swym
testamencie dokonał podziału ziem Polski.
Zniszczenia były tak wielkie, że zdecydowano o przeniesieniu grodu w inne
miejsce, zapewne na teren obecnie zajmowany przez kościół. Wzniesiono tu silnie
ufortyfikowaną budowlę drewniano-ziemną, która funkcjonowała do połowy XIII
wieku. W tym okresie Czersk stał się siedzibą książąt mazowieckich. Najbardziej
znanym panem Czerska z tego okresu był książe Konrad I Mazowiecki (ok. 11871241). Wg Kroniki Długosza, Konrad więził w Czersku m.in. Bolesława Wstydliwego
(1239), a być może także Henryka Brodatego (1229) – swoich konkurentów do tronu
krakowskiego.
W okresie od poł. XII w. do poł. XIII w. na terenie obecnego wzgórza zamkowego
funkcjonował cmentarz założony wokół ruin kościoła św. Piotra. Badania
archeologiczne prowadzone na tym obszarze odsłoniły 795 pochówków szkieletowych,
niektórych z ciekawym wyposażeniem w formie elementów stroju, biżuterii i broni.
W schyłkowym okresie panowania księcia Konrada I Mazowieckiego lub w czasach
jego syna Ziemowita (poł. XIII w.) zdecydowano o przeniesieniu grodu w dawne
miejsce doceniając jego walory obronne. Powstał kolejny gród o konstrukcji
drewniano-ziemnej. Pomieszczenia książęce, również drewniane, mieściły się w części
północno-zachodniej grodu, natomiast w części zachodniej mieściły się mieszkania
feudałów. Były to budynki drewniane, zapewne wielokondygnacyjne. We wschodniej
części grodu zlokalizowane były pracownie rzemieślnicze i pomieszczenia
gospodarcze.
W części centralnej odbudowano także kościół św. Piotra, zapewne jako budowlę
drewnianą na podmurówce z kamienia. W 1245 kościół podniesiono do rangi kolegiaty
i przeniesiono tu siedzibę archidiakonatu z pobliskiego Grójca. Czersk stał się siedzibą
władzy nie tylko świeckiej, ale także kościelnej. Tymczasem lokalizację cmentarza
przeniesiono w okolice kościoła parafialnego pw. NMP na „Księżej Górze”.
Nu
me
Na przełomie XIII/XIV w. podgrodzie wokół zamku zaczyna powoli przeistaczać się
miasto. Powstaje kolejny kościół parafialny pw. Św. Jana, zlokalizowany przy rynku.
Wokół tego kościoła, w okolicach dzisiejszej ulicy Wareckiej funkcjonował cmentarz.
Gród w Czersku rozwija się jako stolica południowego Mazowsza (stolicą Mazowsza
północnego był Płock). W XIII w. gród otoczono fosą. W roku 1386 książe Janusz
Starszy wydał dla Czerska przywilej miejski na prawie chełmińskim. Pierwotny rynek
miejski był nieco mniejszy od obecnego. Jeszcze w okresie średniowiecza przy rynku
wzniesiono budynek ratusza (spłonął w okresie 1520-1540) oraz kościół św. Ducha
wraz ze szpitalem.
Na przełomie XIV/XV w. wały ziemne grodu czerskiego zastąpiono ceglanym
murem i wzniesiono murowany zamek, który stanowić miał ważne ogniwo w systemie
fortyfikacji strzegących Mazowsze od strony państwa krzyżackiego. Zamkowy kościół
św. Piotra również został wzniesiony od nowa jako świątynia murowana w stylu
gotyckim. Dwór książęcy, także murowany, wzniesiono w północno-wschodniej części
założenia – jego zarys widoczny jest do dziś. W tym jednak okresie znaczenie Czerska
zaczęło spadać co wiązać należy z naturalnym przesunięciem się koryta Wisły. Książe
Janusz spędzał coraz więcej czasu w pobliskiej Warszawie, dokąd pod koniec XIV
wieku przeniesiono kolegiatę i siedzibę archidiakona dając początek stołecznej
katedrze św. Jana.
Jeszcze w XVI w. zbudowano na terenie miasta Czerska kościół św. Jakuba, jednak
po śmierci ostatniego piastowskiego władcy Mazowsza w 1526 roku, całą dzielnicę
wcielono do Korony tworząc województwo mazowieckie składające się z 10 ziem, w
tym ziemi czerskiej. Czersk przestał był fortecą przygraniczną i stracił swoje znaczenie
obronne.
Krótkie ożywienie przyszło w czasach, gdy zamek w Czersku obrała za swoją
siedzibę królowa Bona, wdowa po Zygmuncie Starym (†1548). Odnowiła ona winnice
położone na stokach wzgórza zamkowego sadzone jeszcze przez książąt
mazowieckich. Bona zadbała także o kościół św. Piotra, który odnowiła i uposażyła w
1555 roku. Po wyjeździe Bony do Włoch zamek i cały Czersk zaczęły popadać w
dalszą ruinę. Jeszcze w 1594 było na terenie miasta kilkaset domów i liczne
brukowane ulice, jednak wydarzenia z drugiej połowy XVII przyniosły ostateczną
zagładę. Podczas „Potopu” w 1656 roku zamek zburzyli Szwedzi, którzy schronili się
tu przed wojskami Stefana Czarneckiego. W roku 1670 przez Czersk przeszła zaraza,
która pozostawiła przy życiu zaledwie 13 mieszkańców miasta.
W XVIII wieku podjęto jeszcze drobne prace budowlane związane z zapewnieniem
prawidłowego funkcjonowania sądów ziemskich i grodzkich, które odbywały się tu do
końca I Rzeczypospolitej. Ich inicjatorem był ówczesny starostwa czerski, a zarazem
marszałek wielki koronny, Franciszek Bieliński. Zabezpieczono wtedy jedną z wież na
potrzeby archiwum sądowego i wzniesiono niewielki budynek oraz zbudowany
zachowany do dziś ceglany most.
Były to ostatnie prace budowlane na terenie zamku. Na początku XIX wieku
rozebrano dużą część murów zamkowych na potrzeby budowy kościoła Przemienienia
Pańskiego.
W 1869 roku Czersk utracił prawa miejskie.
Podczas I wojny światowej teren wzgórza zamkowego ufortyfikowano i
poprzecinano rowami strzeleckimi, a podczas II wojny światowej, w latach 1944-1945
Niemcy obrali sobie ruiny zamku jako punkt obrony dokonując kolejnych zniszczeń
.
9. Wykaz zachowanych dokumentów dotyczących Czerska4
4
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Czersk_%28powiat_piaseczy%C5%84ski%29
Nu
me
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Opis prac wykonanych w zamkach i dworach królowej Bony w księstwie
mazowieckim, sporządzony na jej polecenie przez księdza Macieja
Wargowskiego, archidiakona łęczyckiego, kanonika włocławskiego. Stan
zabudowań zamku czerskiego przedstawiony przez Marcina Dąbrowskiego,
podstarościego czerskiego, pod nieobecność starosty czerskiego Feliksa Parysa.
Czersk, 1549 r.
Miejsce przechowywania: Archiwum Główne Akt Dawnych Archiwum Skarbu
Koronnego Oddział XLVI nr 139, k. 9 – 10.
Potwierdzenie przez Władysława IV statutu nadanego szewcom piaseczyńskim
przez Stefana Batorego w 1580 r. Warszawa, 4 V 1633 r.
Miejsce przechowywania: Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiór dokumentów
pergaminowych, sygn. nr 4123.
Uchwały sejmiku czerskiego z 30 I 1662 r. dotyczące między innymi
finansowania wojska Rzeczypospolitej. Czersk, 30 I 1662 r.
Miejsce przechowywania: Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum
Gospodarcze Wilanowskie, Akta niesygnowane.
Opis zamku w Czersku oraz miasta Czerska w lustracji województwa
mazowieckiego z 1660 r. Czersk, 1660 r.
Miejsce przechowywania: Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Skarbu
Koronnego, Oddział XLVI, nr 153, s. 1-9.
Król August III potwierdza przywileje miasta Czerska, przytaczając dosłownie
brzmienie podobnego potwierdzenia wystawionego przez jego ojca Augusta II
Mocnego, który z kolei dokładnie odtworzył dokument swego poprzednika Jana
III Sobieskiego. Jan III jako wystawca oryginalnego dokumentu powołuje się
na wszystkie znane przywileje znalezione wśród akt ziemskich i grodzkich
czerskich. Warszawa, 5 VII 1759 r.
Miejsce przechowywania: Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiór dokumentów
papierowych, sygn. 1891.
Spis funduszów i przychodów różnych do probostwa czerskiego należących.
Czersk, 30 XII 1818 (26 VI 1818) r.
Miejsce przechowywania: Archiwum Główne Akt Dawnych, Komisja
Województwa Mazowieckiego/Rząd Gubernialny Warszawski, nr 6122, s. 278312.
Komisja Województwa Mazowieckiego przesyła Komisji Rządowej Spraw
Wewnętrznych przekazany przez Urząd Miejski miasta Czerska coroczny
rachunek kasy miasta Czerska, z ww. załącznikami za rok 1829.Czersk, 4 I
1830 r.
Miejsce przechowywania: Archiwum Główne Akt Dawnych, Komisja Rządowa
Spraw Wewnętrznych, sygn. 702.
Elewacja karczmy wystawić się mającej nad Wisłą na korzyść miasta Czerska.
Czersk, 26 III/7 IV 1831 r.
Spraw Wewnętrznych, sygn. 703.
Plan sytuacyjny Góry Zamkowej w mieście Czersku kolorem zielonym
oznaczony z przyległymi jej siedzibami miejskimi. Czersk, 6 III 1845 r.
Spraw Wewnętrznych, vol. 704, s. 75.
Protokół wyboru członków dozoru kościoła parafialnego w mieście Czersku na
lata 1850-1855., 2. Wykaz wsiów z wymienieniem ich dziedziców do parafii
rzymskokatolickiej miasta Czersk w powiecie warszawskim położonej
należących oraz dymów w każdej z nich obecnie istniejących, Wykaz
mieszkańców posiadających domy i grunta w mieście Czersku. Czersk, 18/30
VI 1850; 23 III/4 IV 1850 r.
Województwa Mazowieckiego/Rząd Gubernialny Warszawski, nr 6121, s. 552561.
Nu
me
•
Burmistrz Czerska [Dymiński] sporządza na żądanie Komisji Rządowej Spraw
Wewnętrznych opis statystyczny miasta na podstawie opracowanego
kwestionariusza. Czersk, 15/27 V 1860 r.
Województwa Mazowieckiego/Rząd Gubernialny Warszawski, sygn. 4301.
10.Prezentacja zabytku – stan zachowania
Opis budowli: Zamek został wzniesiony z cegły na fundamentach z kamieni
polnych na planie dziewięciokąta. Elementy obronne zamku to dwie okrągłe wieże
oraz baszta bramna. Na terenie zamku znajdowała się kaplica oraz dwa murowane
budynki, w tym tzw. Wielki Dom zlokalizowany po stronie północnej. Wjazd do zamku
znajdował się po stronie północno-wschodniej i wiódł przez dwa drewniane, zwodzone
mosty: szerszy dla koni do bramy i wąski dla pieszych do furty. Całość otoczona była
fosą.
Stan zachowania: Obecnie zamek w Czersku jest ruiną, zachowały się jednak
wszystkie trzy wieże oraz mury kurtyn północnej i wschodniej na wysokość 6 metrów.
Do czasów współczesnych przetrwał także osiemnastowieczny ceglany most. Mur
południowo-zachodni zachował się jedynie w partii fundamentowej. Na dziedzińcu
zamkowym widoczne są częściowo zachowane fundamenty kaplicy zamkowej
(zapewne są to pozostałości budowli gotyckiej z okresu późnego średniowiecza, a nie
jak głosi tabliczka informacyjna świątyni romańskiej z XII wieku. Badania
archeologiczne nie wykazały istnienia fundamentów tej pierwszej świątyni (in situ)
oraz zrekonstruowany zarys tzw. Wielkiego Domu.
Rys. 2 Czersk. Plan zachowanych murów i baszt zamku w Czersku.
Źródło: Kiersnowska 1973, s. 219
11.Historia badań zamku w Czersku
Nu
me
1907-1914 – badanie architektoniczne zamku w Czersku (inwentaryzacja
architektoniczna, dokumentacja opisowa, rysunkowa i fotograficzna) prowadzone z
inicjatywy Towarzystwa Opieki nad Zabytkami pod kierunkiem K. Skórewicza.
Członkowie TONZ zorganizowali ekspedycję badawczą w 1907 roku, a następnie
podjęli starania o przejęcie ruin zamku w zarządzanie, aby uchronić je przed
postępującą dewastacją. 17 marca 1908 roku Cesarska Komisja Archeologiczna
przekazała zamek w opiekę TONZ. Niezwłocznie podjęto badania, których celem było
zabezpieczenie ruin, odsłonięcie bruku na dziedzińcu zamkowym i udostępnienie
obiektu miejscowej ludności i zwiedzającym (Korzon 1909). Dokumentacja oraz
materiały z badań zaginęły podczas II wojny światowej.
1927-1930 – badania architektoniczne i wykopaliskowe prowadzone pod kier.
Arch. A. Karczewskiego z Wydz. Architektury Politechniki Warszawskiej. Ich celem
było odtworzenie dziejów zamku w Czersku, w tym odsłonięcie ruin kościoła św. Piotra
(Karczewski 1929, Karczewski 1939). Odsłonięto m.in. fundamenty gotyckiego
kościoła, jak również pozostałości świątyni romańskiej (m.in. kamienną płytę
nagrobną z wizerunkiem miecza znajdującą się pierwotnie w krypcie kościoła
romańskiego) oraz wiele elementów wystroju świątyni. Dokumentacja i materiały z
badań przechowywane były na Wydz. Architektury Politechniki Warszawskiej i w
siedzibie Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, ale po wojnie ślad po nich zaginął.
Po II wojnie światowej badania prowadził arch. M. Szymański jednak nie
zachowała się żadna dokumentacja.
1959 - sondażowe badania archeologiczne pod kierunkiem A. Kempistego z
Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN.
1961-1968 – kompleksowe badania archeologiczne zespołu zamkowego w
Czersku prowadzone w ramach szerszego programu badawczego Studia nad
wczesnośredniowieczną przeszłością Mazowsza. Prace prowadzone były przez Instytut
Historii Kultury Materialnej PAN (obecnie Instytut Archeologii i Etnologii PAN) pod
kierunkiem S. Suchodolskiego, J. Rauhutowej i T. Kiersnowskiej. Ich celem było
zbadanie osadnictwa wczesnośredniowiecznego i późnośredniowiecznego na terenie
Czerska (Bronicka-Rauhut 1998; Kiersnowska 1973; Kiersnowska 1986; Rauhut,
Suchodolski 1965; Rauhut, Suchodolski 1966; Rauhut, Suchodolski 1973; Rauhutowa
1967; Rauhutowa 1972; Rauhutowa 1976). Wyniki badań zostały szczegółowo
opracowano
i
opublikowane.
Oryginalna
dokumentacja
znajduje
się
najprawdopodobniej w archiwach IAE PAN oraz w siedzibie Wojewódzkiego
Konserwatora Zabytków. Materiały z badań przechowywane są w magazynach
Państwowego
Muzeum
Archeologicznego
w
Warszawie
oraz
częściowo
prawdopodobnie w Muzeum Archidiecezjalnym w Płocku.
1975 – 1982 – kontynuacja badań archeologicznych prowadzonych przez IHKM
PAN (obecnie IAE PAN) pod kierunkiem S. Suchodolskiego, J. Rauhutowej i T.
Kiersnowskiej. Celem badań było uchwycenie śladów po dworze Konrada
Mazowieckiego (1202-1247), ponieważ jak wykazały wcześniejsze badania w tym
okresie na terenie dzisiejszego wzgórza zamkowego funkcjonował cmentarz.
Dokumentacja znajduje się najprawdopodobniej w archiwach IAE PAN oraz w siedzibie
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Materiały z badań przechowywane są w
magazynach Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie oraz częściowo
prawdopodobnie w Muzeum Archidiecezjalnym w Płocku (Rauhutowa 1988; BronickaRauhut 1998; Urbańczyk 1991).
Rys. 3 Czersk, stanowisko 1. Plan wzgórza zamkowego z zaznaczeniem obszaru
przebadanego archeologicznie.
Nu
me
Źródło: Rauhutowa 1988, s. 108
5.1 Postulaty badawcze
•
Wzgórze
zamkowe
(Czersk,
stanowisko
1)
zostało
przebadane
archeologicznie w stopniu satysfakcjonującym, a zatem przeprowadzenie prac
zabezpieczających i ewentualnie innych zabiegów rewitalizacyjnych nie
powinno wymagać dodatkowych badań, konserwator zleci zapewne tylko
nadzór archeologiczny, także podczas wytyczania nowej drogi dostępu do
zamku.
•
Wzgórze kościelne (Czersk, stanowisko 2) i tzw. „Księża Góra” (Czersk,
stanowisko 3) zostały przebadane jedynie wyrywkowo i całą pewnością oba
stanowiska kryją jeszcze wiele tajemnic. Na terenie wzgórza kościelnego
mieścił się najprawdopodobniej gród z czasów Konrada Mazowieckiego,
tymczasem tzw. „Księża Góra” kryje pozostałości średniowiecznego kościoła
parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP i cmentarza funkcjonujące do XVIII w. Z
pewnością jakiekolwiek prace ziemne na tym obszarze będą wymagały
przeprowadzenia badań archeologicznych. Materiały pozyskane w wyniku
takich badań, po opracowaniu i konserwacji mogłyby wzbogacić miejscową
kolekcję muzealną.
•
Teren historycznego miasta Czerska (Czersk, stanowisko 4) został
przebadany archeologicznie w najmniejszym stopniu. Badania takie są
niezbędne. Będzie to z pewnością wymóg konserwatorski w przypadku
jakichkolwiek prac ziemnych prowadzonych na tym obszarze. Badanie takie są
jednak ze wszech miar wskazane jako jeden z czynników zwiększających
atrakcyjność turystyczną Czerska. Szczególnie interesujące jest przebadanie
terenu rynku. Wiadomo, że średniowieczny rynek był nieco mniejszy od
Nu
me
współczesnego, co pozwala przypuszczać, że pod nawierzchnią dzisiejszych ulic
otaczających plac znajdują się pozostałości kamienic czerskich mieszczan. Jest
to unikalna sytuacja, ponieważ na ogół pozostałości dawnych budynków
znajdują się poniżej budowli współczesnych, co ogranicza zakres badań i
możliwości poznawcze. Wyeksponowanie i trwałe zabezpieczenie takich ruin
(np. piwnic) w połączeniu z ekspozycją muzealną ukazującą życie codzienne
mieszkańców Czerska na przestrzeni wieków byłoby bardzo ciekawą
inicjatywą, która przyciągnęłaby rzesze turystów i pasjonatów
przeszłości. Także same prace archeologiczne wykorzystać można jako
element kampanii promocyjnej Czerska, np. jako jedną z atrakcji
podczas Europejskich Dni Dziedzictwa (tzw. „drzwi otwarte” na terenie
wykopalisk, rozwiązanie powszechnie stosowane i cieszące się
ogromną popularnością np. we Francji).
12.Literatura
6.1 Bibliografia – zestawienie podstawowe
Bronicka-Rauhut J.,
1998 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Czersku, Warszawa.
Kalwarczyk G.,
2000 Dekanat czerski w archidiecezji warszawskiej, Warszawa.
Karczewski A.,
1929 Nowe wykopaliska ceramiczne w obrębie zamku czerskiego, [w:] Studia do
dziejów sztuki w Polsce, t. I, Warszawa, s. 116-117.
1939 Czersk, Warszawa.
Kiersnowska T.,
1973 Czersk w średniowieczu, [w:] Studia i materiały do dziejów Piaseczna i
powiatu piaseczyńskiego, Warszawa, s. 205-223.
1986 Czersk w XIII i XIV wieku. Ośrodek władzy książęcej na południowym
Mazowszu, Warszawa.
Korzon T.,
1909 Co się działo i co ma dziać się w Czersku, Warszawa.
Kozłowski F.
1858 Dzieje Mazowsza za panowania książąt, Warszawa.
Kozłowski K.
1858 Czersk historycznie i statystycznie opisany, [w:] Dzieje Mazowsza za
panowania książąt, Warszawa, s. 529-579.
Liber Terrae Cernensis. Księga ziemi czerskiej 1404-1425
1879 Warszawa.
Rauhut J., Suchodolski S.
1965 Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Czersku, pow. Piaseczno za lata
1961-1963, „Sprawozdania archeologiczne”, t. 17, s. 199-217.
1966 Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Czersku, pow. Piaseczno, za lata
1963-1964, „Sprawozdania archeologiczne”, t. 18, s. 192-206.
1973 Czersk we wczesnym średniowieczu, [w:] Studia i materiały do dziejów
Piaseczna i powiatu piaseczyńskiego, Warszawa, s. 189-203.
Nu
me
Rauhutowa J.
1967 Prace wykopaliskowe w Czersku, pow. Piaseczno, za lata 1961-1962,
„Sprawozdania archeologiczne”, t. 21, s. 185-195.
1972 Wczesnośredniowieczny grobowiec z XII w. z Czerska pod Warszawą,
„Archeologia Polski”, t. 17, z. 1, s. 143-160.
1976 Czersk we wczesnym średniowieczu. Od VII do XII wieku, WrocławWarszawa-Kraków-Gdańsk.
1988 Czersk w świetle badań 1974-1983 [w:] Studia nad etnogenezą Słowian i
kulturą Europy średniowiecznej, t. II, Wrocław-Warszawa-Kraków-GdańskŁódź, s. 107-117.
Urbańczyk P.
1991 Zastosowanie stratygraficznej analizy dokumentacji terenowej stanowiska
wielowarstwowego do rekonstrukcji użytkowania wzgórza zamkowego w
Czersku (na podstawie wyników badań z lat 1974-1983), „Kwartalnik Historii
Kultury Materialnej”, Nr 4 (88), s. 587-615.
Zagrodzki T.,
1988 Zamek w Czersku w świetle badań architektonicznych, [w:] Podług nieba i
zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury i kultury ofiarowane
Adamowi Miłobędzkiemu, Warszawa, s. 128–135;
1996 Czersk – zamek i miasto historyczne, Warszawa 1996.
6.2 Bibliografia uzupełniająca
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bardach J., Historia państwa i prawa Polski. T. 1-2, Warszawa 1957;
Bartoszewicz H., Obraz kartograficzny miast i miasteczek mazowieckich w końcu
XVIII i w pierwszej połowie XIX wieku, "Rocznik Mazowiecki", t. 13, 2001, s. 211228;
Bogucka M., Bona Sforza, Warszawa 1989;
Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce
przedrozbiorowej, Wrocław-Warszawa-Gdańsk-Kraków-Łódź 1986;
Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII w., Wrocław
1990;
Choińska-Mika J., Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów, Warszawa 1998;
Dzieje Mazowsza do 1526 roku, pod red. A. Gieysztora i H. Samsonowicza,
Warszawa 1994;
Gieysztorowa I., Zakrzewski A., Łukasiuk J., Cztery wieki Mazowsza. Szkice z
dziejów 1526–1914, Warszawa 1961;
Gierowski J., Sejmik Generalny Księstwa Mazowieckiego na tle ustroju
sejmikowego Mazowsza, Wrocław 1948;
Guerquin B., Zamki w Polsce, wyd. 2, Warszawa 1984;
Kajzer L., Kołodziejczyk St., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001;
Kalinowski W., Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX w., Toruń
1966;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10, Województwo Warszawskie, z. 14, Powiat
Piaseczyński, pod red. I. Galickiej i E. Żyłko, Warszawa 1962;
Kołodziejczyk R., Miasta, mieszczaństwo, burżuazja w Polsce w XIX w., Warszawa
1962;
Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII w., Warszawa
1991;
Nu
me
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Lalik T., Piaseczno w dawnej Polsce – XV-XVIII w., [w:] Studia i materiały do
dziejów Piaseczna i powiatu piaseczyńskiego, Warszawa 1973;
Lustracja województwa mazowieckiego XVII wieku, cz. 2: 1660-1661, wyd. A.
Wawrzyńczyk, Warszawa 1989,
Miasta polskie w tysiącleciu, t. 2, pod red. M. Siuchnińskiego, Wrocław-Warszawa,
1967, s. 462;
Nowy Kodeks Dyplomatyczny Mazowsza, wyd. I. Sułkowska-Kuraś i Stanisław
Kuraś, cz. III (dokumenty z lat 1356-1381), Warszawa 2000;
Olszewicz B., Kartografia polska XIX wieku. Przegląd chronologicznobibliograficzny, t. 1, Warszawa 1998;
Opaliński E., Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587–1652, Warszawa
1995;
Pazyra S., Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959;
Pazyra S., Studia z dziejów miast na Mazowszu od XIII do początków XX wieku,
Lwów 1939;
Pociecha W., Królowa Bona, t. 1–4, Poznań 1949 – 1958;
Powiat piaseczyński, [w:] Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo
warszawskie., red. I. Galicka, E. Żyłko, t. 10, z. 14, Warszawa 1962;
Quirini-Popławska D., Działalność Włochów w Polsce w pierwszej połowie XVI w.
Na dworze królewskim, w dyplomacji i hierarchii kościelnej, Wrocław 1973;
Russocki S., Etapy lokacji miejskich na Mazowszu w XIV-XV w., "Przegląd
Historyczny", t. 55, 1964, z. 2, s. 189-197;
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydany, t.
1, pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa
1880,
Sobol B., Sejm i sejmiki ziemskie na Mazowszu, Warszawa 1968;
Studia i materiały do dziejów Piaseczna i powiatu piaseczyńskiego, red. J.
Antoniewicz, Warszawa 1973;
Sucheni-Grabowska A., Odbudowa domeny królewskiej w Polsce 1504–1548,
Wrocław 1967.
Wolff A., Studia nad urzędnikami mazowieckimi (1370-1526), Wrocław 1962.
Żmudziński T.J., Piaseczno miasto królewskie i narodowe 1429-1933, Warszawa
b.d..
Nu
me
CZĘŚĆ II
Analiza otoczenia – wybrane aspekty
1. Polityka rządowa/regionalna
Celem
niniejszej
części
opracowania
jest
identyfikacja
dokumentów
programowych, których zapisy należy brać pod uwagę podczas prac nad koncepcją
rewitalizacji Zamku Książąt Mazowieckich w Czersku. Zgodność z dokumentami
programowymi jest jednym z głównych kryteriów w formalnej i merytorycznej oceny
projektu w ramach konkursów o dofinansowanie projektów ze środków krajowych,
strukturalnych
oraz
Mechanizmów
Finansowych
Europejskiego
Obszaru
Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansującego.
Dokumenty
programowe
określające
priorytety
determinujące
kierunki
opracowania koncepcji można podzielić na dwie grupy. Pierwszą z nich stanowią
rządowe dokumenty programowe („Narodowy Plan Rozwoju”, „Narodowa Strategia
Rozwoju Kultury”, „Narodowy Program Kultury - Ochrona Zabytków i Dziedzictwa
Kulturowego”, „Program Operacyjny dla wykorzystania środków finansowych w
ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz
Norweskiego Mechanizmu Finansowego” priorytet 2.3 „Ochrona kulturowego
dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast”). Drugą –
regionalne dokumenty programowe (Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego,
Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta i Gminy Góra Kalwaria).
1.1 Odniesienie do rządowych i narodowych dokumentami programowymi
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006
Celem strategicznym „Narodowego Planu Rozwoju” (NPR), jest rozwijanie
konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do
długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz
poprawę spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na
poziomie regionalnym i krajowym. Kluczowymi celami cząstkowymi tego planu są:
„...zwiększenie poziomu zatrudnienia i wykształcenia” oraz „...wspomaganie w
procesach rozwojowych i modernizacyjnych wszystkich regionów i grup społecznych w
Polsce”.
Zgodnie z powyższym dokumentem w koncepcji należy brać pod uwagę działania
przyczyniające się do wzrostu społeczno-gospodarczego regionu związane z:
• Tworzeniem warunków do powstawania nowych miejsc pracy
• Wprowadzaniem nowych technologii
• Zwiększeniem dostępu różnych grup społecznych do dziedzictwa kulturowego
• Wzmacnianiem działań związanych z rozwojem edukacji, w tym kształcenia
ustawicznego.
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013
W świetle problemów zdiagnozowanych w założeniach do Narodowego Planu
Rozwoju na lata 2007-2013 uznano, że celem długofalowej strategii gospodarczej
Polski powinno być osiągnięcie wysokiego i stabilnego tempa wzrostu gospodarczego.
Osiągnięcie tego celu wymaga przeprowadzenia niezbędnych reform strukturalnych
(takich jak reforma finansów publicznych, restrukturyzacja przedsiębiorstw,
prywatyzacja, podniesienie jakości służb publicznych). Kulturze, w założeniach NPR
na lata 2007-2013, przypisano rolę szczególną, uznając ją za jeden z zasadniczych
Nu
me
elementów budowy społeczeństwa wiedzy oraz czynników rozwoju regionalnego.
Działania podejmowane w ramach NPR prowadzić powinny do następujących efektów:
• Zmniejszenia dysproporcji w dostępie do kultury w regionach,
• Zwiększenia udziału kultury w PKB,
• Zwiększenia liczby MSP oraz liczby zatrudnionych w przemysłach kultury,
• Radykalnej poprawy podstawowej infrastruktury kultury i stanu zabytków,
• Stworzenia markowych produktów turystyki kulturowej,
• Wykształcenia więzi pomiędzy kulturą, edukacją i nauką w kształtowaniu
kapitału społecznego.
Oczekiwane efekty wskazują, iż jednym z celów NPR na lata 2007-2013 jest
zwiększenie roli kultury w procesie rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju. Kultura
powinna być traktowana jako wartość sama w sobie, niezbędne ogniwo w
kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego, a także jako znaczący sektor gospodarki
(turystyka kulturowa, przemysły kultury). Inwestycje w kulturę to zatem inwestycje
nie tylko niezbędne, ale i opłacalne.
Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2020
Cele polityki kulturalnej państwa szczegółowo określa Narodowa Strategia
Rozwoju Kultury (NSRK) na lata 2004-2013, przyjęta przez Radę Ministrów 21
września 2004 roku. Uzupełnienie NSRK z 2005 roku przedłużyło horyzont czasowy
NSRK do roku 2020, co związane było z założeniami metodologicznymi prac nad
Narodowym Planem Rozwoju na lata 2007 – 2013. Uzupełnienie zawiera aktualizację
diagnozy zawartej w NSRK, rozszerzenie celów Strategii oraz opracowanie systemu
realizacyjnego oraz systemu wdrażania i monitoringu Strategii.
Cel strategicznym NSRK jest “zrównoważenie rozwoju kultury w regionach”. Wśród
celów cząstkowych NSRK w kontekście niniejszego opracowania szczególne znaczenie
ma cel nr 4 “Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków”.
Cele NSRK realizowane są poprzez Narodowe Programy Kultury, wśród których
znajduje się Narodowy Program Kultury “Ochrona zabytków i dziedzictwa
kulturowego”, zawierający priorytety i działania istotne dla koncepcji tj.:
Priorytet 1. Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo
kulturowe
Działanie 1.1. Budowa nowoczesnych rozwiązań organizacyjno-finansowych w
sferze ochrony zabytków – dotyczące zmian w sferze dokumentacji i ochrony
zabytków oraz procesu oferowania zabytków na rynku.
Działanie 1.2 Kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele
kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne.
Ponadto zgodnie z zapisami w NSRK istotnymi elementami realizacji strategii jest
modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury5, a także „...promocja polskiego
dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granicą, (...) oraz podnoszenie świadomości
społecznej” 6.
„Program Operacyjny dla wykorzystania środków finansowych w ramach
Mechanizmu
Finansowego
Europejskiego
Obszaru
Gospodarczego
oraz
Norweskiego Mechanizmu Finansowego” priorytet 2.3 „Ochrona kulturowego
dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast”
Głównym
Finansowego
celem
utworzonego
przez
państwa-darczyńców
Mechanizmu
EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego jest realizacja
5
Źródło: www.mk.gov.pl/website/index.jsp?artId=489:
Źródło: Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, Narodowy Program Kultury „Ochrona
zabytków i dziedzictwa kulturowego”,
6
Nu
me
przedsięwzięć prorozwojowych przyczyniających się do zmniejszania różnic
ekonomicznych i społecznych w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Ponadto, realizacja przedsięwzięć będzie służyła zacieśnieniu współpracy bilateralnej
pomiędzy Polską a państwami-darczyńcami. Realizowane projekty powinny być
zgodne z priorytetami polityki społeczno-gospodarczej kraju, jak też celami
odpowiednich polityk Unii Europejskiej.
Program ten w priorytecie 2.3 „Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w
tym transport publiczny i odnowa miast”, przewiduje realizację przedsięwzięć, których
celem jest zachowanie i odbudowa europejskiego dziedzictwa kulturowego wraz z jego
otoczeniem oraz wykreowanie narodowych produktów turystyki kulturowej w
historycznych miastach Polski (w szczególności Warszawa, Kraków, Gdańsk, Wrocław,
Poznań).
Wśród rodzajów projektów kwalifikujących się do wsparcia wymienia się projekty
związane z przedmiotem koncepcji, dotyczące:
• rewitalizacji, konserwacji, renowacji, modernizacji i adaptacji na cele
kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich
otoczeniem, szczególnie realizowane w ramach przyjętych strategii rozwoju
produktów turystyki kulturowej,
• rewitalizacji, konserwacji, renowacji, modernizacji i adaptacji na cele
kulturalne zespołów fortyfikacyjnych oraz budowli obronnych.
1.2 Odniesienie do regionalnych dokumentów programowych
Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (zaktualizowana)
Ważnym punktem odniesienia w zakresie planowanych działań w Czersku są
wybrane punkty z analizy SWOT zamieszczonej w Strategii Rozwoju Województwa
Mazowieckiego. Wśród najważniejszych należy wymienić:
1. Mocne strony województwa w sektorze gospodarki:
•
•
•
•
Najwyższy poziom rozwoju regionu w kraju.
Atrakcyjne położenie regionu (geograficzne, przyrodniczo-krajobrazowe i kulturowe).
Mocna pozycja Warszawy w turystyce zagranicznej warunkowana obecnością lotniska
międzynarodowego i położeniem w głównym węźle transportowym.
Dobrze rozwijająca się baza noclegowo-turystyczna.
•
2. Słabe strony województwa w sektorze gospodarki
Dysproporcje potencjału i poziomu rozwoju gospodarczego, poziomu i warunków życia
ludności oraz dynamiki procesów transformacji - występujące pomiędzy aglomeracją
warszawską a pozostałym obszarem województwa, zwłaszcza obszarami wiejskimi.
Pogłębiająca się polaryzacja społeczno-gospodarcza.
Ograniczony przestrzennie zasięg procesów dyfuzji impulsów rozwojowych z
aglomeracji warszawskiej.
Słabość powiązań społeczno-gospodarczych Obszaru Metropolitalnego Warszawy z
jego otoczeniem.
Niewystarczający poziom świadczonych usług turystycznych oraz słabo rozwinięty
system informacji turystycznej.
Zbyt mała liczba charakterystycznych produktów regionalnych (w tym turystycznych).
•
3. Szanse województwa w odniesieniu do aspektów związanych z rozwojem
gospodarki
Realizacja inwestycji infrastrukturalnych, zwłaszcza transportowych.
•
•
•
•
•
Nu
me
•
•
Uzyskanie środków z funduszy Unii Europejskiej na rzecz rozwoju regionu:
infrastruktury technicznej, środowiska i obszarów wiejskich, zasobów ludzkich oraz
ochrony dziedzictwa kulturowego i rozwoju turystyki.
Rozwój turystyki i agroturystyki, jako alternatywnych form zatrudnienia.
Na podstawie przeprowadzonych analiz za nadrzędny cel rozwoju Mazowsza
przyjmuje się poprawę jakości życia mieszkańców, którego podstawą będzie wzrost
konkurencyjności gospodarki oraz równoważenie rozwoju społeczno-gospodarczego
regionu. Do realizacji nadrzędnego celu zindentyfikowano cele średniookresowe w
horyzoncie czasu 2007-2013. Bezpośredni związek tematyczny i problemowy
obszar
będący
przedmiotem
koncepcji
wykazuje
z
5
celem
średniookresowym: Poprawa atrakcyjności regionu, kształtowanie jego
wizerunku oraz promocja, któremu odpowiadają następujące cele operacyjne
i działania:7
Cel operacyjny 5.2. Promocja i zwiększanie atrakcyjności turystycznej i
rekreacyjnej regionu w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwo
kulturowe
Cel będzie osiągnięty m.in. przez działania obejmujące:
•
wydawanie publikacji promocyjnych,
•
kreowanie pozytywnego wizerunku regionu w mediach;
•
rozwijanie zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej rozwój sieci
szlaków turystycznych, rowerowych promowanych przy użyciu form reklamy i
upowszechniania wiedzy, takich jak: broszury, plany, foldery reklamowe oraz poprzez
współpracę z biurami turystycznymi;
•
wykreowanie pasm turystyczno-kulturowych na rzecz rozwoju usług turystycznorekreacyjnych, przy jednoczesnym upowszechnianiu wiedzy o historii regionu i jego
bogactwach;
•
utworzenie, we współpracy z samorządami lokalnymi, regionalnej sieci obsługi ruchu
turystycznego, dostarczającej autoryzowanej oferty turystyczno-wypoczynkowej dla
różnych segmentów rynku turystyki i wypoczynku w regionie;
Cel operacyjny 5.3. Kreowanie produktu regionu
Do realizacji celu przewidziano następujące działania:
•
prezentowanie szerokiej oferty związanej z kulturą regionu (obrzędy, rękodzieło,
tradycje, kapele i zespoły folklorystyczne),
•
ekspozycja regionalnych produktów ekologicznych i turystycznych, uwzględniających
lokalne tradycje, związanych z krajobrazem lub kulturą;
•
wspieranie rozwoju marek regionalnych i tradycyjnych produktów żywnościowych –
opracowanie katalogu produktów/ofert regionalnych Mazowsza;
•
organizowanie okolicznościowych i stałych imprez lokalnych (targów, festiwali,
konkursów), wykorzystując zaplecze i doświadczenie w organizowaniu imprez
ośrodków kulturowych;
•
promocja unikalnych zabytków architektury, miejsc pamięci narodowej
zamieszkania i pobytu wielkich twórców identyfikujących się z regionem;
•
upowszechnianie nauki poprzez organizowanie seminariów, debat, dyskusji, imprez
poświęconych tematyce zdobywania wiedzy i wykorzystywania jej w życiu.
oraz
7
Projekt Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (zaktualizowana) Warszawa
sierpień 2005 s. 59-84
Nu
me
Cel operacyjny 5.4. Współpraca międzyregionalna i międzynarodowa
Cel będzie realizowany m.in. przez następujące działania:
•
•
wymiana gospodarcza i ofert inwestycyjnych, kultury, edukacji i sportu oraz promocji;
tworzenie silnego obrazu regionu na arenie międzynarodowej, poprzez promocję
walorów kulturowych, środowiskowych, gospodarczych i innych;
Cel operacyjny 5.5. Integracja regionalna
Cel ten będzie realizowany poprzez następujące przykładowe działania:
•
•
kreowanie i promowanie produktów regionalnych, zarówno z myślą o przyjezdnych,
jak i samych mieszkańcach Mazowsza;
organizowanie kursów doskonalących wiedzę w zakresie znajomości regionu, z myślą
o wykorzystaniu jej w przyciąganiu turystów.
Cel operacyjny 5.6. Wzmocnienie więzi kulturowo-społecznych w regionie
Realizacja celu nastąpi poprzez następujące działania:
•
•
•
•
•
•
pielęgnowanie i kultywowanie lokalnych tradycji i zwyczajów, znajomości historii
regionu;
wspieranie organizacji i stowarzyszeń regionalnych i lokalnych, które nie tylko
kultywują wartości tradycyjne, ale również kreują aktywne postawy społeczne,
lokalny patriotyzm, a także integrują społeczności lokalne w dostosowywaniu się do
nowych warunków społeczno-gospodarczych;
promocję odrębności historyczno-kulturowej Mazowsza, która wiąże się z promocją
funkcjonujących nurtów kultury-ludowej i wysokiej, przy czym konieczne jest dążenie
do zahamowania pogłębiającej się dysproporcji między nimi poprzez aktywne
wsparcie ośrodków i środowisk lokalnych;
wprowadzenie zintegrowanego systemu informacji kulturalnej, funkcjonującego jako
portal internetowy, dzięki któremu podawane będą informacje o wydarzeniach
kulturalnych, wystawach, targach regionalnych, krajowych i zagranicznych
promujących Mazowsze , a także wszelkie możliwe informacje dotyczące dziedzictwa
kultury i tradycji;
kreowanie regionalnych ośrodków tożsamości kulturowej, np. Pułtusk, Opinogóra,
Myszyniec, Niepokalanów, Żelazowa Wola, Warszawa, lub innych cennych
miejscowości;
ochrona i promocja, którymi powinny być objęte zespoły urbanistyczne, dziedzictwo
drewniane, cenne krajobrazy kulturowe wsi i małych miast, np. Czerska, Przasnysza,
Sierpca, Broku, Węgrowa, Osiecka i innych.
Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta i Gminy Góra Kalwaria
•
•
W odniesieniu do zaproponowanej koncepcji związanej z rewitalizacją Zamku w
Czersku wraz z otoczeniem istotnym aspektem jest uwzględnienie wybranych
punktów przedstawionych w analizie SWAT Strategii Zrównoważonego Rozwoju Miasta
i Gminy Góra Kalwaria. Do celów niniejszego opracowania wybrano następujące
punkty:
Mocne strony
1. Położenie geograficzne:
niewielka odległość od Warszawy, Konstancina-Jeziornej
trasa wschód-zachód, drogowa i kolejowa.
2. Walory turystyczno-krajoznawcze:
Nu
me
•
•
•
•
•
Wisła i skarpa wiślana
Czersk
obiekty sakralne różnych wyznań
baza sportowo-rekreacyjna
historyczny szlak turystyczny: Wilanów-Konstancin-Jeziorna-Góra Kalwaria-CzerskWarka
3. Czyste środowisko
4. Rozwinięte sadownictwo
5. Dostępność wolnych terenów do zagospodarowania
6. Dostępność infrastruktury technicznej.
Słabe strony
1. Słaba sieć dróg
2. Niedogodna komunikacja drogowa i kolejowa
3. Problemy komunikacyjne (zły stan dróg, brak obwodnicy)
4. Niezbyt liczna kadra fachowa
5. Słabe zaangażowanie społeczne mieszkańców
6. Niewystarczająca ilość środków finansowych na realizację zadań
7. Nie wystarczająca ilość szczegółowych planów zagospodarowania (aktualnych) 8.
8. Brak bazy hotelowo-turystycznej
9. Braki w oświacie
10.Brak zaplecza kulturalnego w gminie Góra Kalwaria
11. Upadający przemysł i rolnictwo.
Szanse
1. Stworzenie zaplecza wypoczynkowego dla Warszawy
2. Połączenie kolejowe z Warszawą i Otwockiem, udoskonalenie sieci dróg a)
połączenie
drogowe z metrem b) przebudowa drogi 723 Piaseczno - Góra Kalwaria
3. Możliwość wykorzystania potencjału przedsiębiorczości i wykształcenia
mieszkańców
4. Dogodny klimat dla inwestowania, rozwoju przemysłu nieuciążliwego dla
środowiska
(tworzenia nowych miejsc pracy)
5. Możliwość promocji gminy w mediach (internet, TV, itd)
6. Rozwój agroturystyki jako zaplecza dla Warszawy - zagospodarowanie terenów
nadwiślańskich - możliwość rozwoju weekendowej bazy turystycznej
7. Konieczność opracowania szczegółowych planów zagospodarowania przestrzennego
•
•
•
•
•
Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy będzie realizowana w zakresie
związanym z niniejszym opracowaniem poprzez osiągnięcie następującego celu:
Ochrona regionalno – historycznych zasobów miasta i gminy.
Bezpośrednie odniesienia do koncepcji
w zakresie wykorzystania potencjału
Czerska zostały zwarte w zapisach Strategii dotyczących wizji. Wskazuje się w tej
części dokumentu kierunki rozwoju m.in. poprzez wykorzystanie jako ścieżkę
dydaktyczno-historycznej naturalnego ciągu turystycznego: Wilno- Warszawa (Trakt
królewski) - Wilanów - Konstancin - Góra Kalwaria - Czersk -Warka – Kraków,
wykorzystanie dawnego szlaku kolei wąskotorowej na trasie: Wilanów -Piaseczno Grójec - Nowe Miasto i Wilanów - Konstancin - Góra Kalwaria - Czersk -Warka Grójec (pętla). Zgodnie z wizją Czersk powinien stać się najważniejszym punktem
szlaku turystycznego poprzez odniesienie do następujących założeń wskazujących
działania na tym obszarze w szerszej perspektywie czasowej:
zamek pozostaje w stanie naturalnym
zamek musi być użytkowany cały rok
całe podzamcze i okolica służą rekreacji
oczyszczenie jeziora i wody w jego dopływach
zorganizowanie szkoły życia, „Centrum historii Polski i szkolnictwa” na bazie
istniejącej szkoły podstawowej
Nu
me
•
zabudowa rynku podporządkowana historycznym wartościom Czerska - zezwolenia na
działalność rzemiosła produkcyjnego dla turystów.
Ponadto proponuje się stworzenie w Czersku parku - labiryntu u podnóża Księżej
Góry oraz wyznaczenie ścieżek rowerowych usytuowanych są wzdłuż skarpy
Zgodnie z wizją zawartą Strategii Zrównoważonego Rozwoju Miasta i Gminy Góra
Kalwaria Czersk ma stać się małym Kazimierzem Dolnym z przywróconą tradycją i
historycznym charakterem.
2. Ramy prawne
Ze względu na charakter i zakres koncepcji w zakresie uwarunkowań prawnych w
punkcie tym przedstawiono zapisy w odniesieniu do przedmiotu, a także
potencjalnych rozwiązań w zakresie planowanych działań głównie odwołując się do
Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, która ma zastosowanie dla
obiektów wpisanych do rejestru zabytków.
Ze względu na lokalizacje oraz strukturę własnościową przedstawiono także zapisy
odnoszące się do przedmiotu koncepcji zawarte w dokumencie Studium Uwarunkowań
i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Góra Kalwaria.
Ponadto wskazano dokumenty przydatne przy rozstrzygnięciach dotyczących
rozwiązań i wyboru działań.
2.1 Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami
(Dz. U. z 2003r. Nr 162, poz. 1568 (zm. Dz. U. z 2004r. Nr 96, poz. 959)
Na użytek niniejszej koncepcji i dalszych działań dotyczących Zamku w Czerski i
otoczenia zgodnie z Art. 3. przyjmuje się następujące definicje:
• zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące
dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo
minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym
ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową;
• zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, będący powierzchniową,
podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka,
złożoną nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich
śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem;
• prace konserwatorskie - działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie
substancji
zabytku,
zahamowanie
procesów
jego
destrukcji
oraz
dokumentowanie tych działań;
• prace restauratorskie - działania mające na celu wyeksponowanie wartości
artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba,
uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań;
• roboty budowlane - roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa
budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku;
• badania konserwatorskie - działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji
zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych
technologii, określenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie
diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka
potrzeba, również programu prac restauratorskich;
• badania architektoniczne - działania ingerujące w substancję zabytku, mające na
celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego
oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń;
• badania archeologiczne - działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie,
udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego;
Nu
me
•
krajobraz kulturowy - przestrzeń historycznie ukształtowaną w wyniku
działalności człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy
przyrodnicze;
• otoczenie - teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków, w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz
je-go ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.
W myśl Art. 4. Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez
organy administracji publicznej, działań mających na celu:
• zapewnienie
warunków
prawnych,
organizacyjnych
i
finansowych
umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i
utrzymanie;
• zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości
zabytków; udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
• przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za
granicę;
• kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
• uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Zgodnie z Art. 5. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub
posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków:
• naukowego badania i dokumentowania zabytku;
• prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy
zabytku;
• zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym
stanie;
• korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla
historii i kultury.
W rozdziale 2 wśród form i sposobów ochrony zabytków w Art. 7. pkt 3 wymienia
się utworzenie parku kulturowego; Zgodnie z Art. 16. Rada gminy, po zasięgnięciu
opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć
park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania
wyróżniających
się
krajobrazowo
terenów
z
zabytkami
nieruchomymi
charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadnictwa. Uchwała
określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także zakazy i
ograniczenia. Wójt (burmistrz, prezydent miasta), w uzgodnieniu z wojewódzkim
konserwatorem zabytków, sporządza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga
zatwierdzenia przez radę gminy. W celu realizacji zadań związanych z ochroną parku
kulturowego rada gminy może utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania
parkiem. Park kulturowy przekraczający granice gminy może być utworzony i
zarządzany na podstawie zgodnych uchwał rad gmin (związku gmin), na terenie
których ten park ma być utworzony. Dla obszarów, na których utworzono park
kulturowy, sporządza się obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego.
Na podstawie zapisów Art. 17. na terenie parku kulturowego lub jego części mogą
być ustanowione zakazy i ograniczenia dotyczące:
•
prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej,
hodowlanej, handlowej lub usługowej;
•
zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych;
•
umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków
niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i
znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego
•
składowania lub magazynowania odpadów.
Nu
me
W razie ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości na skutek ustanowienia
zakazów i ograniczeń stosuje się odpowiednio przepisy art. 131-134 ustawy z dnia 27
kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 i Nr 115, poz.
1229, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271 i Nr 233, poz.
1957 oraz z 2003 r. Nr 46, poz. 392, Nr 80, poz. 717 i 721).
W zakresie planowanych działań podstawa prawna został dookreślona w rozdziale
3 ustawy dotyczącym zagospodarowania zabytków, prowadzenia badań, prac i robót
oraz podejmowanie innych działań przy zabytkach
Zgodnie z Art. 25. Zagospodarowanie na cele użytkowe zabytku nieruchomego
wpisanego do rejestru wymaga posiadania przez jego właściciela lub posiadacza:
• dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zachowania zabytku
nieruchomego i możliwości jego adaptacji, z uwzględnieniem historycznej funkcji
i wartości tego zabytku; uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków
programu prac konserwatorskich przy zabytku nieruchomym, określającego
zakres i sposób ich prowadzenia oraz wskazującego niezbędne do zastosowania
materiały i technologie;
• uzgodnionego
z
wojewódzkim
konserwatorem
zabytków
programu
zagospodarowania zabytku nieruchomego wraz z otoczeniem oraz dalszego
korzystania z tego zabytku, z uwzględnieniem wyeksponowania jego wartości.
W celu spełnienia powyższych wymagań wojewódzki konserwator zabytków jest
obowiązany nieodpłatnie udostępnić do wglądu właścicielowi lub posiadaczowi
zabytku nieruchomego posiadaną przez siebie dokumentację tego zabytku oraz
umożliwić dokonywanie niezbędnych odpisów z tej dokumentacji.
Ponadto zgodnie z Art. 27. na wniosek właściciela lub posiadacza zabytku wojewódzki
konserwator zabytków przed-stawia, w formie pisemnej, zalecenia konserwatorskie,
określające sposób korzystania z zabytku, jego zabezpieczenia i wykonania prac
konserwatorskich, a także zakres dopuszczalnych zmian, które mogą być
wprowadzone w tym zabytku.
2.2. Inne akty prawne istotne dla wyboru działań i rozwiązań związanych z
rewitalizacją Zamku w Czersku wraz z otoczeniem:
•
Ustawa dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. 1997 nr 5 poz. 24).
•
Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej (Dz.U. 1991 nr 114 poz. 493).
•
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 8 kwietnia 2002 r. w sprawie społecznej
opieki nad zabytkami (Dz.U. 2002 nr 56 poz. 508).
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 października
2000 r. w sprawie zasad i trybu udzielania i cofania zezwoleń na prowadzenie prac
konserwatorskich, archeologicznych i wykopaliskowych oraz warunków ich
prowadzenia i kwalifikacji osób uprawnionych do wykonywania tych prac (Dz.U.
2000 nr 93 poz. 1033).
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 września 2000
r. w sprawie warunków wykorzystania zabytków nieruchomych na cele użytkowe
oraz zasad i trybu przyznawania dotacji z budżetu państwa przeznaczonych dla
użytkowników zabytków, prowadzących prace remontowe i konserwatorskie przy
tych zabytkach (Dz.U. 2000 nr 86 poz. 964).
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 stycznia 2005 r. w sprawie warunków
przenoszenia muzealiów (Dz.U. 2005 nr 21 poz. 175).
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 15 października 2003 r. w sprawie
zabezpieczania zbiorów w muzeach przed pożarami, kradzieżami i innymi
niebezpieczeństwami grożącymi zniszczeniem lub utratą muzealiów oraz sposobów
•
•
•
•
Nu
me
•
przygotowania zbiorów do ewakuacji w razie powstania zagrożenia (Dz.U. 2003 nr
193 poz. 1892)
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 10 maja 2004r. w sprawie udzielania
dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy
zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. z 2004r. Nr 124, poz. 1303).
2.3
Studium
Uwarunkowań
i
Kierunków
Przestrzennego Miasta i Gminy Góra Kalwaria
Zagospodarowania
W dokumencie zostały określone podstawowe zakresy ochrony i kierunki działań
przewidzianych w odniesieniu do Zamku w Czersku i jego bezpośredniego otoczenia.
Uwarunkowania i kierunki zagospodarowania przestrzennego obszaru objętego
ochroną obrazują następujące zapisy:
•
•
•
•
Studium ustala ochronę skarpy wiślanej poprzez zachowanie wglądu ze skarpy w
dolinę Wisły i z terenów otaczających na zamek w Czersku, nakładając obowiązek
przestudiowania i uzgodnienia ze Służbami Konserwatorskimi warunków
spełnienia w/w wymogu przy opracowaniu miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego Czerska.
Studium ustala, że aby teren gminy nie utracił posiadanych wartości będących
podstawą rozwoju funkcji turystycznych i wypoczynkowych należy traktować
ochronę środowiska jako nierozłączną część wszystkich procesów rozwojowych.
Ponadto należy zabezpieczyć i zrewaloryzować wartości kulturowe - układ
urbanistyczny i elementy zabytkowe Czerska z unikatowym zamkiem książąt
mazowieckich. Konieczne jest zabezpieczenie możliwości dobrego dojazdu poprzez
komunikację drogową i szynową z zapewnieniem miejsc parkowania w węzłach tej
komunikacji i w rejonach zainteresowania.
Dla realizacji programu związanego z obsługą rekreacji i turystyki w Czersku
przewiduje się realizację drobnych usług turystycznych w rejonie rynku i wewnątrz
wsi, budowę pola campingowego na skarpie, zagospodarowanie rekreacyjne / nie
kubaturowe / obrzeża jeziora Czerskiego, zlokalizowanie przy wlocie do
miejscowości obiektów obsługi turystyki z ew. towarzyszącą funkcją mieszkalną
dla ich właścicieli i urządzenie parkingu chronionego z ew. zorganizowanym
"folklorystycznym" dojazdem do zamku, jeziora i nad Wisłę (tereny przystani w
Królewskim Lesie i eksploracja wyspy w Kępie Radwankowskiej).
Szczególnej pieczołowitości wymaga opracowanie planu Czerska. Dalsza realizacja
inwestycji w Czersku powinna być poprzedzona opracowaniem planu w skali
1:1000
(ew. 1:2000)/ który powinien zapewnić, w uzgodnieniu z
Konserwatorem Zabytków zachowanie walorów widokowych, architektonicznych i
krajobrazowych tego unikalnego obiektu.
3. Otoczenie kulturowe
Na użytek niniejszej koncepcji w zakresie określenia otoczenia kulturowego analiza
obejmować będzie charakterystykę kulturową województwa mazowieckiego w
odniesieniu do obiektów zabytkowych oraz infrastruktury kulturalnej ze wskazaniem
wybranych aspektów uczestnictwa w kulturze. Część ta umożliwi na określenie
istniejących lub potencjalnych powiązań Czerska z województwem mazowieckim i
innymi regionami, a także powoli na wskazanie ogólnych kierunków, tendencji lub
ewentualnych nisz do zagospodarowania w odniesieniu do sektora kultury.
3.1 Dziedzictwo kulturowe w województwie mazowieckim
Walory przyrodnicze
Nu
me
Krajobrazy mazowieckie są urozmaicone. Tworzą je równiny, wysoczyzny i jeziora,
ubarwiają liczne doliny rzek, wzbogacają wydmy śródlądowe i lasy. W widłach Bugu i
Narwi, w odległości nieco ponad 50 km od Warszawy, znajduje się zwarty zespół
lasów sosnowych Puszczy Białej o powierzchni przekraczającej 50 tys. ha. O rzadko
spotykanych walorach przyrodniczych województwa mazowieckiego świadczy liczba i
powierzchnia obszarów chronionych. Dla zachowania piękna krajobrazu rzadkich
niekiedy roślin i zwierząt utworzono; Kampinowski park Narodowy, 9 parków
krajobrazowych, z których trzy wykraczają poza granice województwa; 29 obszarów
chronionego krajobrazu; 171 rezerwatów przyrody. Warto podkreślić, że w
województwie mazowieckim nie ma obszarów ekologicznie zdegradowanych; nie
został tu naruszony stan równowagi ekosystemu. Mimo, ze gęstość zaludnienia np. w
aglomeracji warszawskiej jest znaczna, to zmiany związane z przekształcaniem
przyrody i krajobrazu poprzez intensywną urbanizację i uprzemysłowienie nie rodzą
istotnych zagrożeń8. Obok wyjątkowo korzystnych uwarunkowań przyrodniczych
ważnym elementem wpływającym na potencjał regionu w zakresie rozwoju turystyki
są bogate zasoby kulturowe regionu.
Obiekty zabytkowe
Na Mazowszu zachowało się wiele pamiątek przeszłości. W opracowaniach
dotyczących dziedzictwa kultury w pierwszym rzędzie wskazuje się na ruiny dawnego
zamku książąt mazowieckich w Czersku. W dalszej kolejności wymieniane są dworki
szlacheckie, do których należy też dworek w Żelazowej Woli, miejsce urodzin
Fryderyka Chopina. Interesującymi obiektami są także twierdza w Modlinie,
podwarszawskie miasteczka uzdrowiskowe, np. Konstancin oraz Płock, jedno z
najstarszych na Mazowszu miast. Potraw kuchni regionalnej można skosztować w
lokalnych skansenach, np. w Sierpcu. Obok licznych obiektów zabytkowych warto
wymienić jedyne w Polsce tak dobrze zachowane założenie ogrodowe z końca XVIII w.
– sentymentalne dzieło życia księżnej Heleny Radziwiłłowej oraz wielu znakomitych
architektów, ogrodników, rzeźbiarzy i malarzy. Słynny romantyczny ogród znajduje
się we wsi Arkadia w sąsiedztwie innego cennnego zabytku mazowieckiego, pałacu w
Nieborowie koło Łowicza.
Dokonując krótkiej charakterystyki zasobów kulturowych regionu mazowieckiego
oddzielne miejsce należy poświęcić Warszawie. Od ponad siedmiu stuleci istnienia na
nadwiślańskiej skarpie miasto- od 1596 r. stolica Polski – przechowało, wbrew
dramatycznym wydarzeniom wiele zabytkowych obiektów, substancję materialną
wielkiej wartości. Do najpopularniejszych tras, na których zgromadzone są liczne
ślady przeszłości należą Trakt Królewski, Krakowskie Przedmieście i oczywiście „Stare
Miasto” wpisane na światową listę Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO9.
Dokonując przeglądu zabytków w województwie mazowieckim ważną perspektywą
jest powołanie się na dane dotyczące liczby zabytków. Poniżej przedstawiono dane
dotyczące obiektów zabytkowych województwa mazowieckiego na tle innych
regionów.
8
9
„Mazowsze jest naj....”, Wydawnictwo Unitex, Bydgoszcz 2003
http://um.warszawa.pl/v_syrenka/miasto/atrakcje.htm
Nu
me
Tabela 1. Ogólna liczba zabytków wpisanych do rejestru oraz liczba zabytków
z wyłączeniem wielkoobszarowych, archeologicznych, przeniesionych do
skansenów i nieistniejących
L.p.
województwo
liczba ogólna
liczba zabytków z
wyłączeniem
1.
Dolnośląskie
8086
6383
2.
Kujawsko-pomorskie
2584
2398
3.
Lubelskie
3195
2992
4.
Lubuskie
4430
3579
5.
Łódzkie
2350
2106
6.
Małopolskie
5180
4343
7.
Mazowieckie
5301
4896
8.
Opolskie
3024
2855
9.
Podkarpackie
3651
3094
10.
Podlaskie
2115
2047
11.
Pomorskie
3263
2558
12.
Śląskie
3414
2948
13.
Świętokrzyskie
1775
1657
14.
Warmińsko-mazurskie
5313
4864
15.
Wielkopolskie
6919
6093
16.
Zachodniopomorskie
2727
2672
63327
55485
Suma
Źródło Raport o stanie zachowania zabytków nieruchomych, stan na grudzień 2004:
http://www.kobidz.pl/
Jak wynika z powyższej tabeli województwo mazowieckie jest czwartym
województwem, co do liczby zabytków wpisanych do rejestru. Warto podkreślić, że w
województwie mazowieckim, a szczególnie w samej Warszawie znaczna liczba
zabytków uległa zniszczeniu w wyniku działań prowadzonych w czasie II wojny
światowej.
Zatem z uwzględnieniem kontekstu historycznego wykazane dane dotyczące liczby
obiektów zabytkowych świadczą o znacznych możliwościach rozwojowych, w
odniesieniu do powiązanych z dziedzictwem kulturowym sfer działalności kulturalnej i
turystyki kulturowej.
Ważnym odniesieniem dla niniejszego opracowania jest ukazanie danych
dotyczących zamków w zakresie ilościowym, jak również dotyczącym stanu
zachowania tych obiektów. Do grupy zamków zalicza się zarówno budowle zachowane
w pełnych kubaturach, jak i trwałe ruiny czy nawet niewielkie pozostałości budowli
średniowiecznych.
Nu
me
Tabela 2. Liczba zamków w poszczególnych województwach
według wymaganych prac remontowych
L.p.
1.
2.
województwo
nie
wymaga
Dolnośląskie
Kujawskopomorskie
drobne
naprawy
remont
zabezp.
z podziałem
remont
kapit.
razem
1
15
40
17
73
3
4
9
5
21
3.
Lubelskie
2
6
2
0
10
4.
Lubuskie
0
5
3
11
19
5.
Łódzkie
0
7
5
3
15
6.
Małopolskie
2
4
16
1
23
7.
Mazowieckie
1
1
4
3
9
8.
Opolskie
1
4
3
7
15
9.
Podkarpackie
0
4
7
4
15
10.
Podlaskie
0
1
0
1
2
11.
Pomorskie
1
2
4
4
11
12.
Śląskie
2
4
14
14
34
Świętokrzyskie
Warmińskomazurskie
0
1
16
0
17
5
2
4
6
17
Wielkopolskie
Zachodniopomo
rskie
Suma
6
8
3
2
19
1
25
8
76
6
136
5
83
20
320
13.
14.
15.
16.
Źródło Raport o stanie zachowania zabytków nieruchomych, stan na grudzień 2004:
http://www.kobidz.pl/
Jak wynika z powyższej tabeli, w odniesieniu do ogólnej liczby zabytków w Polsce
zamki stanowią zaledwie 0,7% zabytków nieruchomych, zaś województwo
mazowieckie znajduje się na przedostatnim miejscu, co do liczby zamków na tle
innych województw. Ponadto zaledwie jeden obiekt zgodnie z Raportem Krajowego
Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków nie wymaga żadnych prac remontowych.
Położenie oraz ewentualne powiązania pomiędzy zamkami na Mazowszu obrazuje
poniższa mapa.
Nu
me
Mapa 2. Zamki w województwie mazowieckim
Zamek w Czersku
Przedstawione dane te wskazują na wagę działań związanych z rewitalizacja
Zamku w Czersku tak w odniesieniu do położenia geograficznego, a także w ujęciu
ilościowym jak i jakościowym.
Ważnym punktem dla opracowania koncepcji w odniesieniu do zabytków jest
możliwość powiązania Zamku Czersku poprzez trasy turystyczne z innymi obiektami
zabytkowymi w obrębie powiatu piaseczeńskiego. Poniżej przedstawiono wykaz z
krótką charakterystyką najważniejszych zabytków powiatu alfabetycznie10:
•
10
Brześce – ciekawy architektonicznie dwór, prawdopodobnie z XVIII w. Jego
przebudowa jest przypisywana braciom Janowi i Jakubowi Fontanom. Jan Kanty
Fontana był właścicielem Brześc między 1784 a 1791 r. Żył w latach 1731-1800.
Był architektem, geometrą i burgrabią Zamku Królewskiego w Warszawie.
Architektem był również brat Jana – Jakub.
Żródło: http://www.piaseczno.pl/213-4270b295efc2a.htm
Nu
me
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Derdy - park leśny o pow. 12,7 ha założony w XVIII w., z trzema dębami
szypułkowymi - pomnikami przyrody. Od 1881 r. mieści się tu Dom Zgromadzenia
Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia. Przez kilka tygodni w kwietniu i maju 1936 r. w
domu mieszkała święta Faustyna Kowalska.
Drozdy - murowany dwór i rządcówka z końca XIX w. oraz zabudowania
gospodarcze w otoczeniu parku krajobrazowego.
Głosków - dwór z I poł. XIX w., przebudowywany w późniejszym okresie oraz
pozostałości parku krajobrazowego.
Jastrzębiec - dwór z końca XVIII w. w otoczeniu parku o pow. 6 ha wraz z
zabudowaniami gospodarczymi z początku XIX w.; znajduje się tu siedziba
Instytutu Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN.
Jazgarzew - murowany kościół wzniesiony w latach 1923-28 wg projektu
Konstantego Jakimowicza. Kościół zbudowano na miejscu drewnianej świątyni
konsekrowanej już w 1765 r., która spłonęła od ostrzału artyleryjskiego w czasie
działań wojennych w 1915 r., podczas walk rosyjsko-niemieckich. Wraz z nową
świątynią parafia otrzymała nowe wezwanie św. Rocha. Miejscowość należy do
najstarszych wsi na Mazowszu, pierwsze wzmianki pochodzą z XIV w. Pierwszy,
drewniany kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca i św. Zofii został zbudowany
prawdopodobnie w II poł. XIV w.
Jesówka - cmentarz wojenny z 1914 r. - mogiły poległych w czasie walk żołnierzy
armii rosyjskiej i niemieckiej.
Kępa Okrzewska - cmentarz osadników mennonickich z kilkoma zachowanymi
nagrobkami.
Kosów - dwór z II poł. XVIII w. oraz zabudowania podworskie, m.in. dobrze
zachowany murowany spichlerz - obecnie siedziba Zakładu Doświadczalnego
Instytutu Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN.
Lesznowola - dwór z II poł. XVIII w., przebudowany w poł. XX w., w otoczeniu
pozostałości parku; kapliczka przydrożna z 1776 r. fundacji H. Jakubowskich, z
rzeźbą kamienną św. Jana Nepomucena, obecnie usytuowana przy kaplicy
rzymskokatolickiej (ul. Szkolna).
Linin - wiatrak "koźlak" z 1854 r., przeniesiony z Warszawy w I poł. XX w.
Łazy - znajduje się tu historyczna stacja nadawcza Polskiego Radia, tzw. stacja
Raszyńska. Budowę rozpoczęto w marcu 1930 r., w pięć lat po nadaniu pierwszej
w Polsce audycji radiowej. Stalowe maszty anteny wykonano w Zakładach
Cegielskiego w Poznaniu. Miały wysokość 200 metrów i rozstawiono je w
odległości 280 m od siebie. W owym czasie stacja Raszyńska była najsilniejszą
(120 kW) w Europie, a trapezowa antena zawieszona była najwyżej na świecie.
Próby stacji rozpoczęto 4 stycznia 1931 r., a regularną emisję zainaugurowano 14
lutego 1931 r. Pełną moc nadawania stacja osiągnęła 24 maja 1931 r. i nadawała
na fali 1339,3 m.
Łyczyn - cmentarz wojenny na planie koła na tzw. Maryninie, w sąsiedztwie rez.
Skarpa Oborska, z grobami żołnierzy armii rosyjskiej i niemieckiej z okresu I
wojny światowej (1914 r.). Cmentarz został opisany przez Stefana Żeromskiego w
noweli "Pomyłki".
Magdalenka - lesie znajduje się pomnik upamiętniający rozstrzelanych w czasie II
wojny światowej; 28 maja 1942 r. hitlerowcy dokonali tu egzekucji 208 więźniów
z Pawiaka i 15 więźniarek z Ravensbruck. Po ekshumacji w 1946 r. prochy
pomordowanych spoczywają w 8 kwaterach na miejscowym cmentarzu.
Mroków - park krajobrazowy (o pow. 4,1 ha) z XIX w. w sąsiedztwie stawów
rybnych; wśród zadrzewienia trzy wiązy szypułkowe - pomniki przyrody. W parku
znajduje się drewniany dwór z końca XVIII w.
Obory - dwór murowany wzniesiony w latach 1681 - 1686 dla ówczesnego
właściciela majątku Jana Wielopolskiego, na miejscu starego dworu drewnianego.
Projekt przypisywany jest Tylmanowi van Gameren. W 1893 r. kolejni właściciele,
Potuliccy, zlecają przebudowę Władysławowi Marconiemu. Dobudowano wtedy
Nu
me
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
kaplicę. Powstał także browar i cukrownia. Dwór znajduje się w dobrze
zachowanym i utrzymanym pięknym parku krajobrazowym. Po II wojnie światowej
umieszczono tu Dom Pracy Twórczej Związku Literatów Polskich. Przebywała w
nim cała plejada twórców II poł. XX w.: Grochowiak, Rudnicki, Białoszewski,
Gałczyński, Wajda, Skolimowski, Hen, Brzechwa, Wańkowicz i wielu innych.
Pawłowice - murowany dwór z 1901 r., rozbudowany w okresie międzywojennym;
park krajobrazowy.
Pęchery - pozostałości zabudowań dworskich z XIX w.
Prace Duże - dwór z II poł. XIX w., pozostałości parku krajobrazowego.
Prażmów - klasycystyczny dwór w otoczeniu parku, wybudowany dla Franciszka
Ryxa w 1820 r. Murowany kościół pw. św. Franciszka z Asyżu wzniesiony został na
początku XIX w. przez Piotra Czołchańskiego, dokończenie budowy i wystrój
wnętrza ufundował Franciszek Ryx. Wewnątrz znajdują się dwa ołtarze boczne
sprowadzone w 1818 r. z kościoła jezuitów w Warszawie. Na cmentarzu mogiła
powstańców 1863 r. oraz kolumna z figurą św. Heleny, zgodnie z tradycją
wzniesiona dla upamiętnienia potopu szwedzkiego. Kolumna ustawiona została na
sztucznym wzgórzu. Znajdują się tu także groby rodzinne Ryxów, którzy byli
właścicielami dóbr prażmowskich przez cały XIX w.
Rembertów - drewniany kościółek pw. św. Jana Chrzciciela. Historia parafii sięga
XV w. Kościół był kilka razy przebudowywany. Modrzewiową świątynię postawiono
w 1538 r. Obecny kształt nadano mu w pierwszej połowie XVIII w., później
dobudowano jeszcze chór. W środku na szczególną uwagę zasługuje ołtarz główny
w stylu późnego baroku, w całości wykonany z drewna i pozłacany, sprowadzony
w 1830 r. z Włoch.
Słomczyn - barokowy, początkowo jednonawowy, kościół pw. św. Zygmunta,
zbudowany w I poł. XVIII w. Dwie boczne nawy dobudował do korpusu na
początku XX wieku ks. proboszcz Wincenty Tymieniecki, późniejszy biskup łódzki.
Wewnątrz znajduje się olejny, malowany na desce, pochodzący z XVIII w. obraz
Matki Bożej z Dzieciątkiem - kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, a także
olejny obraz przedstawiający postać św. Rocha pędzla Wojciecha Gersona,
ufundowany w 1889 r. Wykonany z drewna i złocony ołtarz główny pochodzi z II
ćw. XVIII w. Na pobliskim cmentarzu znajduje się neogotycka kaplica grobowa
rodziny hrabiów Grzymała-Potulickich i Mielrzyńskich z wystrojem z końca XIX w.,
a także kwatera z grobami żołnierzy polskich poległych w latach 1939-1944. W
drugiej kwaterze, już za murem cmentarnym, pochowani są żołnierze polscy z
ziemi wileńskiej i grodzieńskiej polegli w 1914 r.
Sobików - na cmentarzu przy kościele drewniana dzwonnica z XVIII w.
Stara Iwiczna - murowany kościół pw. Zesłania Ducha Świętego w stylu
neogotyckim zbudowany 1893 r., na miejscu pierwszego filialnego kościoła
ewangelicko-augsburskiego z 1843 r.; obok znajduje się poewangelicki cmentarz
założony w 1850 r. z najstarszymi nagrobkami rodzin kolonistów niemieckich z
XIX w.
Turowice - Kawęczyn - drewniany dwór z II poł. XIX w. w otoczeniu ciekawego, ale
zaniedbanego parku krajobrazowego. Park przecięty jest głębokim jarem, nad
którym przerzucone są trzy mostki. Nieopodal znajduje się pawilon wybudowany w
stylu neogotyckim. Ze skarpy stanowiącej granicę parku rozciąga się widok na
dolinę Wisły.
Wola Prażmowska - dwór wybudowany w latach 20-tych XIX w., obecnie siedziba
urzędu gminy; resztki parku krajobrazowego z XIX w.
Wólka Pęcherska - cmentarz wojenny żołnierzy armii niemieckiej i rosyjskiej,
poległych w czasie I wojny światowej w 1915 r.
Zawodne - drewniany młyn nad rzeką Jeziorką
Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa - budowę linii kolejowej o szerokości torów 1000
mm rozpoczęto w 1898 r. W 1900 r. kolejka kursowała z Warszawy przez
Piaseczno do Góry Kalwarii i Gołkowa. W 1911 r., z udziałem kapitału belgijskiego,
utworzono Towarzystwo Akcyjne Warszawskich Dróg Żelaznych Podjazdowych.
Nu
me
Pozwoliło to przeprowadzić wiele inwestycji, dokonać przebudowy istniejących linii
i zakupić nowy tabor. W 1912 r. rozpoczęto budowę linii z Gołkowa do Grójca i
Jasieńca. W 1926 r. linię doprowadzono do Nowego Miasta. Wraz z rozwojem
motoryzacji i komunikacji autobusowej w II poł XX w. zaczęło maleć znaczenie
kolei wąskotorowej jako środka transportu. Przewozy pasażerskie zlikwidowano w
1991 r. Pięć lat później całkowicie zaprzestano także przewozów towarowych.
Kolej wpisana została do rejestru zabytków. Obecnie organizowane są wyłącznie
przewozy turystyczne oraz na zamówienie.
Przedstawiony powyżej wykaz zabytków powiatu piaseczeńskiego potwierdza
unikalny charakter (najstarszy, najcenniejszy, najbardziej okazały zabytek) oraz
znaczny potencjał Zamku w Czersku jako centrum turystyki kulturowej na terenie
powiatu.
Niewątpliwie lokalizacja oraz możliwości organizacyjne Zamku w Czersku
wymagają uwzględnienia w zakresie ustalaniu koncepcji funkcjonalno-przestrzennej
obiektów zabytkowych w bezpośredmim sąsiedztwie czyli w Górze Kalwarii.
Góra Kalwaria uzyskało prawa miejskie w 1670 r. Posiada bardzo ciekawy układ
przestrzenny, jeden z najbardziej oryginalnych na Mazowszu. Miasto powstało w
miejscu istniejącej tu wcześniej wsi Góra. Biskup Wierzbowski założył Nową
Jerozolimę, jak nazwano miasto, na planie krzyża łacińskiego, według
rozpowszechnionych w XVII w. wzorów nawiązujących do układu przestrzennego
Jerozolimy. U podstawy krzyża znalazło się sztucznie usypane wzgórze (obecnie
cmentarz parafialny). Oś pionową wyznacza dzisiejsza ulica Kalwaryjska wraz z
rynkiem, wzdłuż której usytuowano nieistniejące dziś stacje drogi krzyżowej. Oś
pozioma to obecne ulice Pijarska i Dominikańska.
Główne zabytki:
•
Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego - zbudowany w II poł. XVII w. na
sztucznym pagórku, w miejscu przecięcia obu osi wyznaczających układ
przestrzenny Nowej Jerozolimy, tzw. Kaplica (Ratusz) Piłata. Stanowił centralne
miejsce całego założenia Kalwarii. Przebudowany w 1791 r. w stylu
późnobarokowym. W kościele oglądać można cenną woskową pietę z XVI w. W
krypcie pod ołtarzem spoczywa założyciel miasta - bp. Stefan Wierzbowski.
Obecnie kościół filialny. Przed kościołem znajduje się barokowa figura Chrystusa
"Ecce Homo" z XVII w.
•
Zespół klasztorny pobernardyński - późnobarokowe zabudowania klasztorne
wybudowane zostały według projektu Jakuba Fontany z fundacji marszałka
wielkiego koronnego Franciszka Bielińskiego w poł. XVIII w. Do 1864 r. klasztor
był własnością bernardynów. Od 1952 r. należy do zgromadzenia marianów.
Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny posiada ciekawe
wyposażenie, m.in. rokokową ambonę z II poł. XVIII w. i wykonany z czarnego
marmuru barokowy sarkofag św. Waleriana z końca XVIII w. W podziemiach
kościoła pochowany jest fundator - Franciszek Bieliński. Na filarach bramy przed
kościołem umieszczone są cztery barokowe rzeźby z II poł. XVIII w.
przedstawiające świętych: Franciszka z Asyżu, Antoniego Padewskiego, Jana
Kapistrana i Bernarda Sieneńskiego. Obecnie kościół parafialny.
•
Kaplica św. Antoniego - malowniczo położona w połowie skarpy wiślanej,
wzniesiona w II poł. XVIII w., barokowa. W ołtarzu znajduje się uznawana za
cudowną figura św. Antoniego Padewskiego oraz relikwiarz. Nieopodal wypływa
źródełko - jego wodzie przypisywane są właściwości lecznicze.
•
Kościół pw. Opatrzności Bożej - tzw. Wieczernik, znajduje się w części Góry
Kalwarii nazywanej Marianki. Fundatorem kościoła w 1674 był bp. Wierzbowski. W
barokowym wnętrzu znajduje się pochodzący z XVII w. obraz Matki Bożej z
Dzieciątkiem oraz XVIII-wieczny sarkofag o. Stanisława Papczyńskiego, założyciela
zgromadzenia marianów.
Nu
me
•
Dawne Kolegium Pijarów - ufundowane w 1675 r. przez bp. Stefana
Wierzbowskiego. W 1819 budynki przeznaczone zostały na potrzeby koszar dla
wojsk carskich. Po przebudowie w 1841 r. ulokowano tu przytułek dla starców i
kalek. Na terenie dawnego kolegium znajduje się neogotycki kościół Zwiastowania
Najświętszej Marii Panny. Obecnie kompleks mieści Dom Pomocy Społecznej.
•
Ratusz - klasycystyczny, wybudowany w latach 1829-34 wg projektu Bonifacego
Witkowskiego. Do budynku ratusza przylegają dawne kramy z podcieniami
zaprojektowane przez Witkowskiego i wzniesione w 1836 r.
•
Dawny Sąd Pokoju - nazywany także "pałacem biskupim", piętrowy, okazały
budynek murowany z XVIII w. W I poł. XIX w. mieścił się tu Sąd Pokoju Powiatu
Czerskiego.
•
Dawny dom modlitwy (Beit Hamidrasz) - dom studiów religijnych znanej dynastii
chasydzkiej Alterów wybudowany w 1903 r.; sąsiaduje z nim dawny dwór cadyka
z 1859 r.
•
Dawna synagoga - wzniesiona w 1903 r., na miejscu poprzedniej, obecnie sklep.
•
Cmentarz parafialny - założony po 1797 r. na wzgórzu po rozebranym kościele pw.
św. Krzyża. Najstarsze nagrobki pochodzą z XIX w.: ks. Mateusza Jasińskiego (zm.
1847 r.), Zofii z Zaborowskich Kicińskiej (zm. 1890 r.), Katarzyny Stańczyk (zm.
1888 r.), Antoniego Kalańskiego (zm. 1880 r.), ppor. Grafa Dybicza z
Zabajkałskiego pułku piechoty (zm. 1884 r.), Albina Jarosińskiego (zm. 1890 r.).
Na cmentarzu znajduje się mogiła żołnierzy polskich poległych w walkach
obronnych 1939 r.
•
Cmentarz żydowski - pierwsza wzmianka o założeniu cmentarza pochodzi z 1827
r. Gmina żydowska otrzymała jego prawo własności w 1864 r. Cmentarz został
zdewastowany w czasie II wojny światowej. Ocalałe po wojnie płyty nagrobne lub
ich fragmenty (zachowało się ok. 100 nagrobków i fragmentów) ustawiono we
wschodniej części cmentarza. Na cmentarzu znajduje się grobowiec wykonany z
piaskowca, w którym pochowany został cadyk Izaak Mejer Tothenberg Alter (zm.
w 1866 r.). Grobowiec został odbudowany w 1991 r.
•
Cmentarz ewangelicko-augsburski - założony w XIX w. i użytkowany do II wojny
światowej. Najstarsze nagrobki pochodzą z XIX w. Po wojnie zdewastowany i
pozbawiony opieki.
Powyższe dane wskazują na szanse w zakresie realizacji kompleksowej promocji
gminy Góra Kalwaria w oparciu o wielowiekowe i wielokulturowe dziedzictwo z
podkreśleniem wyjątkowych wartości historycznych i roli Czerska na przestrzeni
dziejów, ze szczególnym podkreśleniem okresu średniowiecza, które poza Czerskiem
jest najsłabiej udokumentowane w postaci materialnych śladów przeszłości na terenie
województwa mazowieckiego.
3.2 Infrastruktura kulturalna w województwie mazowieckim
Proces erozji sieci instytucji kultury – instytucji widowiskowych i rozrywkowych,
muzeów, instytucji wystawienniczych, bibliotek i placówek kulturalno-oświatowych –
rozpoczął się w Polsce już w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych, kiedy to zaczęto
odchodzić od arytmetycznej koncepcji „kultury dla wszystkich”, do której
dopasowywano sieć przestrzenną placówek, w tym przede wszystkim bibliotek
publicznych, placówek kulturalno-oświatowych i muzeów11. Ze względu na specyfikę
opracowania w zakresie infrastruktury kulturalnej skoncentrowano się na danych
11
Wiesław Łagodziński, Szanse i zagrożenia uczestnictwa w kulturze w latach 1990-2003, Narodowe Centrum
Kultury, Warszawa 2004.
Nu
me
dotyczących muzeów, w tym szczególne miejsce poświecono muzeom oraz
działalności tych instytucji z podkreśleniem danych ilościowych i form działalności
muzeów o profilu archeologicznym.
Tabela 3. Liczba muzeów w poszczególnych województwach
Województwa
Muzea
Małopolskie
Mazowieckie
Wielkopolskie
Pomorskie
Dolnośląskie
Łódzkie
Śląskie
Lubelskie
Podkarpackie
kujawsko-pomorskie
Podlaskie
Świętokrzyskie
Zachodniopomorskie
Warmińsko-mazurskie
Lubuskie
Opolskie
103
99
77
50
42
42
42
38
33
26
22
22
22
20
14
13
Źródło: Rocznik statystyczny województw 2004
Jak widać nasycenie instytucjami muzealnymi w województwie mazowieckim jest
znaczne.(województwo mazowieckie plasuje się na drugiej pozycji co do liczby
muzeów). Warto w tym kontekście podkreślić, że muzea są tymi instytucjami, które
dają szansę na kontakt z dorobkiem kulturalnym, uczą, wyrabiają świadomość
identyfikacji zarówno ze środowiskiem lokalnym, regionalnym jak i z całym narodem.
Nadal obserwowany jest rozwój ilościowy placówek muzealnych, w tym muzeów
regionalnych, historycznych i etnograficznych, stanowiących ponad 50% wszystkich
muzeów. Potwierdza to także duża działalność wystawiennicza (w 2002r. było o
66,2% wystaw więcej niż w 1990 r.). Rozwojowi organizacyjnemu nie towarzyszy
jednak wzrost zainteresowania muzeami. Liczba zwiedzających muzea w 2002 r. była
o ponad 20% mniejsza, niż w 1990 r12 Wiąże się to także z dostępnością do muzeów
przykładowo w sezonie obejmującym średnio miesiące od czerwca do września, a więc
w okresie najbardziej wzmożonego ruchu turystycznego, muzea mazowieckie są
dostępne dla zwiedzających w dni powszednie około 6 godzin i w weekendy (sobota,
niedziela) 5 godzin. Ponadto około dwóch dni są zamknięte dla zwiedzających.
Dane te wskazują na wyzwania stojące przed potencjalnymi organizatorami nowej
placówki muzealnej. Powstanie nowej placówki tego typu wiąże się ze stworzeniem
oryginalnej oferty opartej na unikalnych zbiorach oraz atrakcyjnym programie
kulturowym, które byłyby konkurencyjne wobec innych muzeów, a także zwiększeniu
dostępności poprzez dłuższe godziny otwarcia. W przypadku zamku w Czersku sam
fakt usytuowania muzeum w bezpośrednim sąsiedztwie Zamku lub w samym Zamku
może wyróżniać taką instytucję.
Wykaz najważniejszych polskich muzeów w Zamkach
12
•
Zamek Królewski w Warszawie
•
Zamek Królewski na Wawelu
J.w
Nu
me
•
Muzeum Zamkowe w Malborku
•
Muzeum - Zamek w Baranowie Sandomierskim
•
Zamek Piastowski w Gliwicach
•
Muzeum-Zamek w Gołuchowie
•
Muzeum-Zamek w Janowcu nad Wisłą
•
Muzeum na Zamku w Pieskowej Skale
•
Muzeum-Zamek w Łańcucie
•
Muzeum Zamku w Niedzicy
•
Muzeum Zamkowe w Pszczynie
•
Muzeum-Zamek Opalińskich w Sierakowie
Potencjał w zakresie stworzenia konkurencyjnej instytucji zarówno w sensie
organizacyjnym jak i odnoszącym się do posiadanych zasobów również przy
uwzględnieniu możliwości pozyskania zbiorów, wydaje się nawet w odleglejszej
perspektywie znikomy. Elementem wyróżniającym mógłby być profil Muzeum
związany z okresem średniowiecza na Mazowszu. W tym kontekście warto odnieść się
do profilu najważniejszych muzeów w Warszawie.
Tabela 4. Najważniejsze muzea w Warszawie
Najważniejsze muzea w Warszawie
Królikarnia. Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie
Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Muzeum Azji i Pacyfiku
Muzeum Drukarstwa Warszawskiego
Muzeum Ewolucji PAN
Muzeum Fryderyka Chopina
Muzeum gen. Władysława Sikorskiego
Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego
Muzeum Historyczne m.st. Warszawy
Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego
Muzeum Katyńskie
Muzeum Kolejnictwa
Muzeum Łazienki Królewskie
Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa
Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie
Muzeum Niepodległości
Muzeum Opowiadaczy Historii
Muzeum Narodowe
Muzeum Kolekcji im. Jana Pawła II
Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza
Muzeum Pałac w Wilanowie
Muzeum Plakatu w Wilanowie
Muzeum Powstania Warszawskiego
Muzeum Pożarnictwa
Muzeum Przemysłu
Muzeum Rzemiosł Artystycznych i Precyzyjnych
Muzeum Sługi Bożego Księdza Jerzego Popiełuszki
Muzeum Sportu i Turystyki
Muzeum Teatralne
Muzeum Techniki
Nu
me
Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego
Muzeum Więzienia Pawiak
Muzeum Wojska Polskiego
Muzeum Woli
Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej
Muzeum Ziemi PAN
Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Państwowe Muzeum Archeologiczne
Państwowe Muzeum Etnograficzne
Zamek Królewski w Warszawie
Źródło: www.um.warszawa.pl
Sam wykaz wskazuje, że w sensie przedmiotowym najsilniejsze powiązania
ewentualne muzeum w Czersku wykazywać z Państwowym Muzeum Archeologicznym
stanowiąc naturalne uzupełnienie oferty o ekspozycję stricte powiązaną z dziejami
Księstwa Mazowieckiego. W tym kontekście warto prześledzić podstawowe dane
związane z działalnością muzeów archeologicznych.
Tabela 5. Liczba muzeów archeologicznych z podziałem na województwa oraz liczba
zwiedzających
województwa
POLSKA
2002
2003
2004
Dolnośląskie
Kujawskopomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińskomazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomo
rskie
zwiedzający muzea
archeologiczne i
wystawy muzealne
w tys.
ogółem
muzea
archeologiczne
661
665
668
13
14
14
582
44
25
1
1
12
248
39
14
41
103
97
13
33
22
50
43
22
23
1
2
2
2
1
1
-
2
17
61
59
50
40
-
77
22
3
-
93
-
Źródło: Raport GUS „Kultura 2004”
Jak wynika z powyższej tabeli muzea archeologiczne stanowią nieco ponad 2%
wszystkich muzeów w Polsce , jak również w województwie mazowieckim.
Mazowieckie zajmuje piąte miejsce co do liczby zwiedzających.
Nu
me
W odniesieniu do form działalności muzeów poniżej przedstawiono dane
dotyczące liczby lekcji muzealnych zorganizowanych w 2004 r. w muzeach wg
rodzajów w województwie mazowieckim.
Tabela 6. Liczba lekcji muzealnych zrealizowanych w 2004 r. według rodzajów
muzeów w województwie mazowieckim
Rodzaje
muzeów
Artystyczne
Archeologiczne
Etnograficzne
Historyczne
Biograficzne
Martyrologiczne
Przyrodnicze
Techniki
Regionalne
Inne
Ogółem
Tematy
Zajęcia
Uczestnicy
97
14
41
341
47
5
46
85
111
156
943
2883
2130
768
7199
679
123
856
2589
987
1562
19776
79228
42795
19551
166908
34268
3314
24535
61101
18192
37988
487880
Źródło: Raport GUS „Kultura 2004”
Jak wynika z powyższych danych muzea archeologiczne znajdują się na
przedostatnim miejscu co do liczby zaproponowanych tematów lekcji muzealnych.
Natomiast na czwartym w zakresie przeprowadzonych zajęć oraz liczby uczestników.
Przedstawione dane obrazują z jednej strony na nisze w postaci stosunkowo małej
liczby muzeów o profilu archeologicznych, z drugiej na znaczne możliwości
merytoryczne w zakresie rozwoju form działalności. Ważnym argumentem
przemawiającym za archeologicznym profilem potencjalnego muzeum w Czersku jest
znaczne stosunkowo zainteresowanie tematyką archeologiczną oraz uczestnictwem w
działaniach podejmowanych przez muzea archeologiczne.
W kontekście powyższych danych należy uwzględnić także ogólne tendencje z
wiązane z zagrożeniami uczestnictwa w kulturze w społecznych i ekonomicznych
warunkach transformacji do których zaliczyć można:
-
postępującą stratyfikacje społeczną;
-
dezorganizację wzorów elementarnego uczestnictwa kulturalnego;
-
postępującą ekonomizację rynku dóbr, usług i wartości kulturalnych;
-
postępujące zawężenie się przekazów kultury masowej.
Analiza przedstawionych danych i informacji wskazuje na kierunki i
ewentualne rozwiązania które pozwalają przyjąć następujące założenia w
opracowaniu koncepcji funkcjonalno-programowej dotyczącej rewitalizacji
zamku w Czersku wraz z przyległym obszarem:
•
Stworzenie trwałych form prawno - organizacyjnych do aktywnej ochrony
dziedzictwa kulturowego, jakim jest Zamek w Czersku wraz przyległym obszarem.
•
Utworzenie stałej ekspozycji lub muzeum o profilu archeologicznym stanowiącym
element szerszej działalności o charakterze kulturalno-rekreacyjnym.
•
Podjęcie prac o charakterze naukowo-badawczym z udziałem różnych grup
odbiorców stanowiący integralny, atrakcyjny i trwały element działalności z
zakresu upowszechniania kultury – niezbędne działania związane z tworzeniem
ekspozycji archeologicznej.
Nu
me
•
Wprowadzenie atrakcyjnych interaktywnych form prezentacji historii z naciskiem
na epokę średniowiecza.
•
Opracowanie wysokiej jakości oferty programowej wykraczającej poza ramy
stereotypowo rozumianej działalności muzealnej, która mogłaby być przeciwwagą
dla postępującego zalewu pop-kultury.
•
Stworzenie zaplecza usługowo-rekreacyjnego dla Zamku dostosowanego w sensie
architektoniczym i tematycznym do charakteru i historii obiektu zabytkowego
•
Wprowadzenie rozwiązań technicznych i technologicznych umożliwiających z
jednej strony właściwe zabezpieczenie obiektu zabytkowego, z drugiej zwiększenie
dostępności dla zwiedzających i zainteresowania różnych grup odbiorców.
•
Opracowanie strategii marketingu w zakresie kreowania produktu turystyki
kulturowej w powiązaniu z ofertą stolicy, gminy oraz sąsiednich województw i
potencjalnych europejskich miast partnerskich .
4. Przykłady
zabytkowych
„dobrych
praktyk”
w
zakresie
rewitalizacji
obiektów
4.1 Przykłady rewitalizacji obiektów zabytkowych z obszaru Europy
Chateau de Beaux de Provence, Francja
Rys. 4 Ruiny średniowiecznej fortecy wykutej w skale
.
Obiekt trudnodostępny, położony wysoko w górach, z dala od dużych miast i
głównych dróg, który mimo to jest bardzo ważną atrakcją turystyczną, obleganą przez
cały rok. Miejsce jest rzeczywiście niezwykłe jednak kluczem do sukcesu okazała się
skuteczna promocja (poprzez Internet, różnojęzyczne wydawnictwa turystyczne,
foldery dostępne w hotelach w regionie oraz w innych obiektach masowo
odwiedzanych przez turystów itp.) oraz rozbudowany program muzealny i
edukacyjny.
Zamek położony jest na płaskowyżu, z którego rozciąga się piękny widok na dolinę
Rodanu. W bezchmurne słonecznie dni dostrzec można wybrzeża Morza Śródziemnego
oddalone o kilkadziesiąt kilometrów. Na terenie zajmowanym przez ruiny wytyczono
oznakowane punkty widokowe z umieszczonymi zdjęciami panoramicznymi
Nu
me
ilustrującymi rozciągającymi się przed oczyma krajobraz. Na zdjęciach oznaczono
najważniejsze elementy krajobrazu takie jak widoczny w oddali Avignon, dolinę
Rodanu czy morskie wybrzeże.
Rys. 5. Panorama z ruin (Francja)
Na terenie całego zamku znajdują się liczne tablice informacyjne (w kilku
wersjach językowych) wyczerpująco opisujące poszczególne elementy ruin (załaczono
także rzuty budowli, ew. rekonstrukcje itp.).
Dostępne są także przenośne przewodniki elektroniczne umożliwiające
(również w kilku wersjach językowych) samodzielne zwiedzanie nawet najbardziej
wymagającym turystom. Na obszarze ruin umieszczono ponadto szereg
rekonstrukcji średniowiecznych maszyn oblężniczych.
Rys. 6 . Rekonstrukcje(Francja)
Dostępne jest także muzeum prezentujące historię osadnictwa na płaskowyżu.
Kolekcja została wzbogacona o szereg rozwiązań multimedialnych, z których
najefektywniejszym jest trójwymiarowa wizualizacja zamku z czasów jego
największej świetności. Taki „wirtualny spacer” bardzo działa na wyobraźnię i jest
szczególnie wart wykorzystania w przypadku zabytków w ruinie.
Ponadto zamek jest punktem wyjściowym wielu tras turystycznych dla turystów
pieszych i zmotoryzowanych, posiada cykliczny program imprez kulturalnych,
własną winnicę oraz doskonale zorganizowaną bazę noclegowo-żywieniową (w
miejscowościach otaczających zamek). Cały kompleks jest doskonale funkcjonującym
przedsiębiorstwem.
Nu
me
Castle of Hastings, Anglia
Rys. 7. Ruiny zamku normańskiego (Anglia)
Ruiny zamku normańskiego wzniesionego przez Wilhelma Zdobywcę, który w
wyniku stoczonej nieopodal bitwy podbił saksońską Anglię w 1066 roku. Zamek
znajduje się poza głównymi szlakami turystycznymi jednak jest silnie promowany
jako atrakcja turystyczna, m.in. za pośrednictwem Internetu (strona www zawiera
np. bardzo precyzyjne wskazówki dotyczące dojazdu do ruin, godzin otwarcia dla
zwiedzających, galerie zdjęć). Ruiny są zabezpieczone, odpowiednio oznakowane i
wyposażone w tablice informacyjne wzdłuż wyznaczonych tras zwiedzania.
Zamek Nyköping, Szwecja
Rys. 8. Zamek renesansowy (Szwecja)
Doskonale zachowany zamek renesansowy, którego mocnym atutem jest serwis
internetowy umożliwiający wirtualne zwiedzanie. Serwis dostępny pod adresem
http://www.illustrata.com/pages/nykopingshus.html umożliwia zapoznanie się z
dziejami zamku i samym zabytkiem za pośrednictwem serii prezentacji
multimedialnych przygotowanych w popularnym programie Flash.
Zamek Stary Jicin, Czechy
Nu
me
Rys 9 Zrekonstrouwany zamek średniowieczny (Czechy)
Zrekonstruowana średniowieczna warownia bardzo mocno promowana przez
lokalne władze (także w Internecie), ale zachowaniem wierności historycznej i bez
zbędnych uproszczeń.
Poza prezentacją samego zabytku, który mieści także małe muzeum i stylizowaną
restaurację na zamku odbywa się co roku szereg imprez popularyzujących historię.
Mankamentem serwisu internetowego jest fakt, że przygotowano go wyłącznie w
czeskiej wersji językowej.
Laudun L’Ardoise (Camp-de-César), Francja
Rys. 10. Ruiny miasta (Francja)
Niewielkie miasteczko na pograniczu Prowansji i Langwedocji żyjące w cieniu swej
wielkiej przeszłości sprzed ponad 2000 lat, gdy nieopodal powstało jedno z
pierwszych rzymskich miast na terenie Galii (wedle legendy to tu mieściła się główna
kwatera Juliusza Cezara podczas podboju Galii w I w. przed Chr.). Ruiny miasta
zwane Camp-de-César zajmują powierzchnię ponad 18 ha i jako trwała ruina są
udostępnione zwiedzającym.
Władze lokalne doskonale wykorzystują potencjał zabytków na każdym kroku
podkreślając ponad dwutysiącletnie dziedzictwo. W mieście znajduje się niewielkie
Nu
me
muzeum, do ruin prowadzą doskonale oznakowane trasy, a merostwo stale
finansuje badania archeologiczne na terenie miasta i najbliższej okolicy zdając
sobie sprawę, że kolejne odkrycia przyciągną jeszcze więcej turystów (w tej chwili
stanowiska z okresu rzymskiego zostały przebadane, w 2002 roku rozpoczęto badania
nad średniowiecznymi śladami osadnictwa w tym miejscu).
Rys.11. Badania archeologiczne (Francja)
Ohrid, Macedonia
Rys.12. Miasto w południowo- zachodniej Macedonii
Miasto w południowo-zachodniej Macedonii na granicy albańskiej, w bardzo
ubogim rejonie rolniczym. W ciągu ostatnich kilku lat przeprowadzono zakrojone na
ogromną skalę działania na rzecz rewitalizacji i promocji licznych zabytków
miasta, które w okresie wczesnego średniowiecza było ważnym ośrodkiem Kościoła
Wschodniego (to stąd wyruszyli na swą misję śś. Cyryl i Metody).
Miasto znajduje się na Światowej Liście Dziedzictwa UNESCO. W ramach prac
przeprowadzono zakrojone na ogromna skalę badania architektoniczne i
archeologicznie, zrekonstruowano część zabytków (w tym kilka kościołów wraz z
pełnym wyposażeniem). Odsłonięte w trakcie prac mozaiki udostępniono
zwiedzającym in situ od przezroczystym lexanem (tworzywem o wyglądzie
zbliżonym do szkła i dużej wytrzymałości). Niektóre zrekonstruowane budowle służą
jako centra kulturalne – np. Filharmonia w d. kościele św. Zofii.
Nu
me
Rys.13. Zrekonstruowany kościół (Macedonia)
Miasto wiele inwestuje w promocję, posiada rozbudowany serwis internetowy w
języku angielskim i prowadzi rozliczne działania na rzecz promocji regionu jako raju
dla turystów z uwagi na jego bogactwo kulturowe i przyrodnicze (powstał między
innymi rozbudowany szlak turystyczny po najcenniejszych zabytkach regionu).
4.2 Przykłady rewitalizacji zamków na terenie Polski
Janowiec
W powiecie puławskim, woj. lubelskie w miejscowości Janowiec znajduje się
doskonale odnowiony renesansowy zabytek pełniący obecnie funkcje wystawiennicze
i hotelarskie. Wokół zamku tworzony jest skansen do którego przeniesiony m.in.
oryginalny XVIII-wieczny drewniany dwór z Moniaków, ratując go w ten sposób od
zniszczenia, a jednocześnie zapewniając dodatkową atrakcję turystyczną http://janowiec.pl.pulawy.pl/janowiec.
Korzkiew
Korzkiewski Park Kulturowy w powiecie pow. krakowski, woj. małopolskie
usytuowany jest przy Ojcowskim Parku Narodowym. Park kulturowy obejmuje obszar
zamku, wsi i okolicy. W planach jest dalsze rozszerzenie jego granic. Ciekawy serwis
internetowy - http://www.zamek.com.pl)
Chudów
W powiecie gliwickim, woj. śląskie w miejscowości Chudów znajduje się zamek. Z
inicjatywy Fundacji “Zamek Chudów” przystąpiono do odbudowy zamku i
rewaloryzacji jego otoczenia. Odbudowa została poprzedzona kompleksowymi
badaniami. Zamek zarządzany jest przez prywatną fundację, która prowadzi szereg
działań popularyzujących dziedzictwo kulturowe i wiedzę o samym zabytku.
W planach jest m. rekonstrukcja renesansowej karczmy i otwarcie karczmymuzeum http://zamekchudow.republika.pl)
Nu
me
CZĘŚĆ III
Proponowane działania rewitalizacyjne Zamku Książąt
Mazowieckich w Czersku wraz z otoczeniem
1. Grupy docelowe
Analiza służąca identyfikacji grup docelowych
przeprowadzona wg trzech podstawowych kryteriów:
•
Zasięg geograficzny
•
Przedział wiekowy
•
Cel i charakter użytkowania
/
ostatecznych
została
W odniesieniu do wyżej wskazanych kategorii ustalono potencjalne główne grupy
odbiorców działań realizowanych na terenie Zamku oraz na bezpośrednio
sąsiadującym obszarze Czerska.
1.1Zasięg geograficzny
Dla określenia grup docelowych w ramach tej kategorii zostały wskazane obszary
oddziaływania związane z miejscem zamieszkania potencjalnych odwiedzających
Czersk.
Sąsiednie obszary
Ze względu na zasięg geograficzny można przyjąć podział potencjalnych grup
odbiorców odnoszący się do różnych poziomów związanych z odległością od Czerska.
•
Zasięg bezpośredniego oddziaływania - sąsiedztwo z aglomeracjami miejskimi i
miejscowościami z uwzględnieniem ciągów komunikacyjnych obrazuje poniższa
mapa:
Mapa 3. Okolice Czerska
Nu
me
•
Oddziaływanie na poziomie powiatów: piaseczeński,
kozienicki, grójecki, pruszkowski, Warszawa-Zachodnia
•
Oddziaływanie na poziomie większych miast: Warszawa, Radom, Ciechanów,
Ostołęka, Płock, Siedlce, Biała Podlaska, Skierniewice, Żyrardów, Sokołów
Podlaski, Sochaczew, Pułtusk, Mława, Rawa Mazowiecka, Łowicz, Sieradz, Piotrków
Trybunalski, Łódź, Puławy, Warka., Opoczno.
•
Oddziaływanie na poziomie województw: mazowieckie, łódzkie, kujawskopomorskie, warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie.
otwocki,
garwoliński,
Dane statystyczne dot. turystyki krajowej w woj. mazowieckim13
W 2004 roku najczęściej odwiedzanym przez Polaków województwem było
mazowieckie. Liczbę przyjazdów do miejscowości położonych na terenie województwa
oszacowano na 5,1 mln. Blisko 70% stanowiły pobyty trwające 2-4 dni. Prawie trzy
czwarte przyjazdów długookresowych i 60% krótkookresowych zrealizowali przybysze
spoza województwa. Najczęściej na długie pobyty przyjeżdżali mieszkańcy
lubelskiego, śląskiego i zachodniopomorskiego, na krótkie zaś – dolnośląskiego i
kujawsko-pomorskiego.
Mapa 4. Przyjazdy turystów z poszczególnych województw
13
Źródło: Instytut Turystyki - Turystyka polska w 2004 roku. Układ regionalny. Warszawa 2005
Nu
me
Źródło: badania Instytutu Turystyki.
Dane statystyczne dot. turystyki zagranicznej w woj. mazowieckim14
W 2004 roku mazowieckie było województwem najczęściej odwiedzanym przez
turystów zagranicznych: liczbę przyjazdów oszacowano na 3,2 mln. Najwięcej
przyjeżdżało turystów z Niemiec, Ukrainy i Białorusi. Inne najliczniej reprezentowane
kraje to Litwa, Rosja i Stany Zjednoczone. W porównaniu z innymi województwami, w
mazowieckim obserwowano największe zróżnicowanie narodowościowe turystów.
Tabela 7. Liczba korzystających turystów zagranicznych z wybranych krajów (w tys.
osób)
kraj
liczba turystów w tys. w 2004 r.
Niemcy
Wielka Brytania
Stany Zjednoczone
Francja
Włochy
Izrael
Hiszpania
Rosja
Holandia
pozostałe
92,9
84,9
75,3
57,7
48,2
44,2
28,2
25,8
25,4
284,4
Źródło: dane GUS
1.2 Przedział wiekowy
Przedział wiekowy potencjalnych grup odbiorców opracowany na podstawie danych
z osób odwiedzających i uczestniczących w imprezach w muzeach warszawskich
kształtuje się następująco:
14
Nu
me
•
•
•
•
•
•
osoby w przedziale wiekowym 66-75 lat – emeryci ze względu na wolny czas
zainteresowani w wybranych formach uczestnictwa w kulturze – zwiedzanie, udział
w spotkaniach, seminariach, wykładach, imprezach upamiętniających lub
nawiązujących do wydarzeń historycznych.
osoby w przedziale wiekowym 51-65 lat – osoby nadal aktywne zawodowo, ale
coraz więcej czasu przeznaczające na rekreacje i turystykę kulturową szczególnie
blisko miejsca zamieszkania.
osoby w przedziale wiekowym 36-50 lat – osoby aktywne zawodowo,
ukierunkowane na poszukiwanie aktywnych form spędzania wolnego czasu z
rodziną, najchętniej poza dużymi aglomeracjami miejskimi, w miejscach o
wysokim standardzie usług w zakresie gastronomii, zaplecza socjalnego,
zainteresowane zarówno zwiedzanie jak również udziałem w imprezach o
charakterze rodzinnym.
osoby w przedziale wiekowym 26-35 lat – osoby najaktywniejsze zawodowo,
posiadające mało wolnego czasu, zainteresowane udziałem w kulturze głównie w
weekendy, poszukujące oryginalnych, a także nowoczesnych form rekreacji i
aktywnego wypoczynku.
osoby w przedziale wiekowym 18-25 lat – osoby często nadal uczące się,
poszukujące z jednej strony możliwości rozwoju w zakresie umiejętności,
kompetencji, zainteresowane uczestnictwem w spektakularnych wydarzeniach
artystycznych
oraz
interaktywnych
formach
upowszechniania
kultury,
zainteresowana nowinkami i nowymi możliwościami wykorzystania nowoczesnych
technologii
osoby w przedziale wiekowym 6- 18 lat – dzieci i młodzież szkolna uczestnicząca
w zorganizowanych formach wypoczynku i uczestnictwa w kulturze, w tym w
zakresie różnych działań edukacyjnych, szczególnie ukierunkowana na możliwości
z zakresu korzystania nowych technologii informatycznych.
1.3 Cel i charakter użytkowania
W zakresie dookreślenia grup docelowych zgodnie z celem i charakterem
korzystania z planowanych działań w zrewitalizowanym obiekcie uwzględniono
badania dotyczące sektora turystyki, jak również wskazano na cele związane z
realizacją konkretnych potencjalnych form uczestnictwa.
Badania dotyczące sektora turystyki krajowej w woj. mazowieckim15
Przyjazdy krótkookresowe w celach służbowych miały najwyższy udział w Polsce,
długookresowe zaś – jeden z najwyższych; udział długich pobytów typowo
turystycznych należał do najniższych w kraju. Liczbę przyjazdów w celach
turystyczno-wypoczynkowych oszacowano na 0,9 mln, w tym blisko 60% stanowiły
pobyty trwające 2-4 dni. Udział długich pobytów zorganizowanych przez biura
podróży był najniższy w Polsce, krótkich natomiast zorganizowanych przez biura
podróży, zakłady pracy i inne instytucje – należał do najwyższych. Przyjazdy
długookresowe wiosną miały najwyższy udział w kraju.
• Charakterystyka krajowych przyjazdów długookresowych (5 dni i więcej)
Przyjazdy według celów :
- Turystyka, wypoczynek 24%
- Odwiedziny u krewnych, znajomych 56%
- Służbowe, interesy 13%
- Inne 7%
Sezonowość przyjazdów:
15
Nu
me
•
-
Wiosna 26%
-
Lato 37%
-
Jesień 20%
-
Zima 17%
Charakterystyka krajowych przyjazdów krótkookresowych (2-4 dni)
Przyjazdy według celów :
- Turystyka, wypoczynek 15%
- Odwiedziny u krewnych, znajomych 47%
- Służbowe, interesy 31%
- Inne 7%
Sezonowość przyjazdów
-
Wiosna 30%
-
Lato 19%
-
Jesień 25%
-
Zima 26%
Badania dotyczące sektora turystyki zagranicznej16
Charakterystyczny dla województwa był najwyższy w Polsce udział przyjazdów w
interesach i jeden z najniższych – tranzytu. Przyjazdy typowo turystyczne
przewyższały udziałem odwiedziny u krewnych lub znajomych. Liczbę przyjazdów w
celach turystyczno-wypoczynkowych oszacowano na 0,8 mln. Najwyższy (podobnie
jak w kujawsko-pomorskim) był udział przyjazdów zorganizowanych za
pośrednictwem biur podróży (wykupiona część usług, tylko rezerwacja).
•
Charakterystyka przyjazdów turystów zagranicznych
Przyjazdy według głównych celów
-
Turystyka, wypoczynek 25%
-
Zakupy 4%
-
Interesy 38%
-
Tranzyt 7%
-
Odwiedziny u krewnych, znajomych 19%
-
Inne 7%.
Cele związane z realizacją konkretnych potencjalnych form uczestnictwa
•
udział w imprezach i wydarzeniach artystycznych;
•
udział w pracach badawczo-naukowych;
•
udział w działaniach edukacyjnych;
•
udział w imprezach promocyjnych;
•
udział w imprezach towarzyskich.
1.4 Główne grupy docelowe
16
Nu
me
Na podstawie danych i przyjętych założeń w poprzednich punktach można
wyodrębnić główne potencjalne grupy odbiorców korzystających z usług i
uczestniczących w działaniach realizowanych w zrewitalizowanym Zamku książąt
mazowieckich w Czersku i przyległych terenach. Waga grup celowych została
określona w skali od 1 do 10.
Tabela 8. Główne grupy docelowe17
Główne grupy docelowe
waga w skali
1-10
dzieci i młodzież szkolna z województwa
mazowieckiego
10
dzieci i młodzież szkolna z województw
sąsiednich
8
dzieci i młodzież szkolna z kraju
6
indywidualni odwiedzający z terenu
województwa mazowieckiego (krótki pobyt)
w sezonie
indywidualni odwiedzający z terenu
województwa mazowieckiego (krótki pobyt)
poza sezonem
9
7
indywidualni odwiedzający z zagranicy
3
indywidualni odwiedzający z kraju
5
zorganizowane grupy odwiedzających z
województwa mazowieckiego
6
zorganizowane grupy odwiedzających z
kraju
zorganizowane grupy odwiedzających
zagranicy
młodzież akademicka
5
4
6
pracownicy naukowi
3
pasjonaci i hobbyści
3
inne grupy
2
2. Propozycje formalno-organizacyjne
Utworzenie Parku Kulturowego „Ziemia Czerska”
Rozważenie możliwości utworzenia parku kulturowego zgodnie z art. 16,17 ustawy
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 17 września 2003 r. w oparciu o
zalecenia Rady Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury z dnia 6 października 2005
r. Regulacje w tym zakresie przedstawiono w Cz. II pkt.2.1 oraz w załączniku nr 1
„Zasady tworzenia parku kulturowego, zarządzania nim oraz sporządzania planu jego
ochrony”. Park kultury obejmowałby Zamek wraz z przyległym terenem tzn. działki o
nr ewiden. 839 i 841. istnieje możliwość rozszerzenia wskazanego terenu o inne
sąsiednie działki, co uzależnione będzie od zatwierdzonego regulaminu określającego
zasady użytkowania terenu parku kulturowego, a także od rozwoju działalności
kulturalnej oraz zainteresowania odbiorców i akceptacji, a także zaangażowania
społeczności lokalnej. Proponuje się w tym kontekście w pierwszym rzędzie objecie
17
W ramach prac związanych z przygotowaniem dokumentacji projektowej oraz strategii promocji powinny być
przeprowadzone odrębne badania dotyczące grup docelowych projektu.
Nu
me
parkiem kulturowym dwóch wyżej wspomnianych działek ze wskazaniem możliwości
rozszerzenia obszary parku.
Rozwiązanie struktury własności ziemi wokół zamku
Przed przystąpieniem do działań rewaloryzacyjnych, należy zapewnić dostęp do
zabytku niezależny od terenu kościelnego. Oznacza to potrzebę wytyczenia drogi
przez tereny należące do osoby prywatnej (działka ewid. 841). W tym zakresie należy
rozważyć następujące rozwiązania:
•
Pozostawienie struktury własnościowej bez zmian jednak dookreślenie zasad
użytkowania w regulaminie utworzonego parku kulturowego. Rozwiązanie to
jest najbezpieczniejsze, ale uniemożliwia podjęcie bezpośrednich działań przez
gminę na tym terenie, a także pozyskanie środków z Mechanizmu Finansowego
EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz z Funduszy
Gospodarczych na inwestycje na tym terenie na działania dot. sfery kultury czy
turystyki kulturowej
•
wywłaszczenie właścicieli prywatnych z terenu niezbędnego do wytyczenia
drogi umożliwiającej dogodny dostęp do Zamku (poniesienie kosztów
odszkodowania). Rozwiązanie to jedynie rozwiązuje problem dostępu do
Zamku, natomiast uniemożliwia realizacje przedsięwzięć prorozwojowych z
bezpośrednim otoczeniu Zamku. Wobec braku szerszych możliwości rozbudowy
infrastruktury kulturalnej na terenie Zamku (działka ewd, nr 838) prowadzona
działalność nadal będzie miała charakter sezonowy, nie rozwiąże to także
problemu braku zaplecza do obsługi ruchu turystycznego. Z tego względu
rewitalizacja będzie miała ograniczony zakres.
•
dzierżawa całego obszaru w ramach i w zakresie działań zgodnych z
regulaminem utworzonego parku kulturowego. Minimalny okres dzierżawy
powinien być nie krótszy niż 10 lat plus okres realizacji działań inwestycyjnych
przewidzianych w ramach funkcjonowania parku kulturowego. Ważnym
aspektem przy wyborze tej opcji jest sporządzenie precyzyjnej umowy
dzierżawy umożliwiającej podejmowanie
szerokich działań,
w tym
inwestycyjnych jednak mieszczących się w założeniach funkcjonowania parku
kulturowego. Problemem pozostają koszty dzierżawy, a także okres dzierżawy
i własność produktów powstałych w wyniku prowadzonych działań po
wygaśnięciu umowy dzierżawy.
•
wykup gruntu - działki nr ewid. 841. przez gminę Góra Kalwaria. Rozwiązanie
to przede wszystkim uzależnione jest od woli obecnych właścicieli.
Argumentem stanowiącym ważny element negocjacji mogłyby być zapisy w
regulaminie parku kulturowego określające sposób i zasady użytkowania
terenu wchodzącego w skład parku kulturowego.
Zgodnie z zaproponowana koncepcją należy dążyć do zastosowania
ostatniego
rozwiązania.
Warto
podkreślić,
że
koszt
zakupu
gruntu
niezabudowanego jest kwalifikowany do współfinansowania w ramach Funduszy
Strukturalnych oraz Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu
Finansowego pod trzema warunkami, bez uszczerbku dla stosowania bardziej
restrykcyjnych przepisów krajowych18:
•
istnieje bezpośredni związek pomiędzy
współfinansowanego przedsięwzięcia;
•
koszt zakup gruntu nie stanowi więcej niż 10% całkowitych kosztów
kwalifikowalnych przedsięwzięcia, chyba że wyższy procent jest ustalony i
zakupem
gruntu
a
celami
18
Szczegółowe warunki dotyczące kwalifikowalności wydatków. Mechanizm Finansowy EOG oraz
Norweski Mechanizm Finansowy 2004-2009.
Nu
me
zaakceptowany przez Komitet Mechanizmów Finansowych i/lub Norweskie
Ministerstwo Spraw Zagranicznych;
•
uzyskano zaświadczenie niezależnego, wykwalifikowanego rzeczoznawcy lub
urzędowego organu posiadającego odpowiednie upoważnienie potwierdzające,
że cena zakupu nie przekracza wartości rynkowej oraz, że grunt nie ma
obciążonej hipoteki i jest wolny od innych obciążeń, w szczególności jeśli
chodzi o zanieczyszczenia;
•
zarówno koszty gruntu, którego właścicielem już jest organ realizujący
przedsięwzięcie, jak i zakup gruntu, którego właścicielem jest administracja
publiczna nie są kwalifikowalne;
•
pod żadnymi warunkami
spekulacyjnych;
•
zakup gruntu winien być zaakceptowany decyzją Komitetu Mechanizmów
Finansowych i/lub Norweskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
grunt
nie
może
zostać
zakupiony
w
celach
Podmiot zarządzający
Proponuje się rozważenie kwestii związanych ze wskazaniem lub powołaniem
podmiotu bezpośrednio odpowiedzialnego za zarządzanie obszarem wchodzących w
zakres parku kulturowego. Możliwe opcje:
•
Kontynuacja działań realizowanych na terenie Zamku przez Ośrodek Kultury w
Górze Kalwarii. Wybór takiego rozwiązania wymagałby rozszerzenia struktury
organizacyjnej Ośrodka Kultury poprzez wydzielenie komórki o charakterze
filialnym prowadzącej działalność w Czersku oraz utworzenie nowych miejsc
pracy umożliwiających realizacje nowych zadań o charakterze merytorycznym i
organizacyjnym, w tym obejmujących wydłużony czas dostępności obiektu dla
zwiedzających. Problemem może być odległość od Góry Kalwarii – głównej
siedziby instytucji. Wiąże się z tym zagrożenie marginalnego traktowania
Zamku ewent. parku kulturowego jako jedynie jednego z elementów
działalności instytucji.
•
Utworzenie muzeum archeologicznego – takie rozwiązanie daje szanse
stworzenie ram instytucjonalno-organizacyjnych zgodnie z charakterem
obiektu zabytkowego, w tym w zakresie prowadzenia prac badawczych. Jednak
formuła muzeum może być zbyt wąska w zakresie rozwoju różnych działalności
kulturalnej i edukacyjnej, w tym turystyki kulturowej. Ponadto w zakresie
nowoczesnych rozwiązań dotyczących zarządzania szczególnie obiektami
zabytkowymi zakres instytucjonalny i funkcjonalny muzeum może okazać się
niewystarczający.
•
Powołanie niezależnej instytucji zgodnie z określonymi zasadami zarządzania
parkami kulturowymi (Załącznik nr 1) dla której organem założycielskim /
organizatorem byłaby gmina Góra Kalwaria
•
Outsorsing – możliwość ogłoszenia konkursu dla różnych podmiotów, w tym
organizacji pozarządowych, podmiotów gospodarczych na złożenie oferty
obejmującej strategię zarządzania obiektem zabytkowym/parkiem kulturowym
w perspektywie 5 lat po zakończeniu działań prawnych i inwestycyjnych
(pięcioletni kontrakt).
•
Powołanie podmiotu prawa handlowego z większościowym Ukryty tekst
udziałam gminy Góra Kalwaria
Nu
me
3. Wybór koncepcji w odniesieniu do okresu historycznego
Przed przystąpieniem do prac zaleca się opracowanie strategii promocji obiektu. Z
doświadczeń w zakresie rewitalizacji obiektów zabytkowych wynika, że najlepszym
rozwiązaniem jest skoncentrowanie programu edukacyjnego oraz kulturalnego na
jednym okresie z dziejów danego obiektu, najczęściej decydując się na tzw. „złoty
wiek”.
W przypadku zamku w Czersku najciekawszy z punktu widzenia historycznego
byłby okres panowania Konrada Mazowieckiego (1202-1247) jednak wobec trudności
z umiejscowieniem jego grodu (jego ślady znajdują się zapewne poniżej budynku
kościoła) i skąpej bazy źródłowej z tego okresu, najlepszym rozwiązaniem jest
skoncentrowanie się na okresie późnego średniowiecza (2 poł. XIII – pocz. XV) w.
W związku z tym wszystkie rekonstrukcje, ekspozycje muzealne, stroje
przewodników, elementy wystroju, materiały promocyjne winny odpowiadać realiom
tego okresu. Prezentacja innych wydarzeń z dziejów Czerska powinna mieć charakter
uzupełniający/okazjonalny (np. wystawy czasowe, konferencje, wydarzenia,
warsztaty).
Okres późnego średniowiecza jest także zgodny z zainteresowaniami osób
zrzeszonych w stowarzyszeniu Hufiec Kasztelanii Czerskiej, które deklaruje swoje
zaangażowanie w realizację programu edukacyjnego.
W projektowaniu ruchu turystycznego wokół ruin zabytkowych i zabytków rysuje
się w krajach Europy trend wykorzystywania obiektów, jako tzw.„świadków historii”.
Przykładem takich działań są programy dla turystów w zamkach Szkocji i Anglii19.
Koncentracja na wybranym okresie historycznym umożliwia stworzenie spójnego
programu działalności harmonizującego z charakterem obiektu zabytkowego.
Jednocześnie umożliwia prezentacje różnych wątków tematycznych w ramach jednego
wyróżniającego się pakietu (historia społeczna, sztuka, religia i duchowieństwo, wojny
i militaria, legendy, dokumenty).
Poniżej przedstawiono zdjęcia obrazujące niektóre formy prezentacji odnoszące się
do przekazu historycznego stanowiące element zintegrowanego pakietu odnoszącego
się do oferowanych usług i programu kulturowego.
Rys. 14 . Pokaz tradycyjnego wyrobu tkanin na krośnie20
Rys. 15. Pokazy pojedynków rycerskich21
19
http://www.castlewales.com/life.html .
Stowarzyszenie Pomorców – pokazy w trakcie Festiwalu Wikingów w Wolinie
21
j.w
20
Nu
me
Ważnym elementem planowanych działań umożliwiających zachowanie wyraźnego
i wyróżniającego się na tle oferty kulturalnej woj. mazowieckiego profilu będzie
dbałość o wierność przekazu historycznego, który stanowić będzie bazę do rozwoju
form działalności i narzędzi przekazu dostosowanych do zmieniających się potrzeb
różnych grup odbiorców.
W ramach koncepcji proponuje się przyjęcie następujących założeń rewitalizacji:
Założenia konserwatorskie
•
pełne zachowanie i wyeksponowanie istniejących walorów historycznych
zabytkowego zespołu
•
wprowadzenie nowych rozwiązań w technologii i materiałach współczesnych,
w sposób harmonijnie uzupełniający rozwiązania historyczne.
Założenia funkcjonalne
•
dostosowanie
zespołu
bezpieczeństwa
•
udostępnienie obiektu dla osób niepełnosprawnych
•
organizacja
infrastruktury
zachowanych obiektów
•
wprowadzenie możliwości „aktywnego” udziału w ekspozycji i prowadzonych
działaniach osób zwiedzających
•
wprowadzenie szerokiego programu upowszechniania kultury z możliwością
wprowadzenia maksymalnie zróżnicowanych form organizacji imprez i
współczesnych technik przekazu
•
wprowadzenie kompleksowych usług umożliwiających pełną obsługę ruchu
turystycznego
zabytkowego
do
harmonizującej
obowiązujących
z
walorami
przepisów
historycznymi
Założenia dot. infrastruktury technicznej
•
Stworzenie dogodnej infrastruktury technicznej umożliwiającej zabezpieczenie,
eksponowanie i użytkowanie do celów kulturalnych i turystycznych obiektu
zabytkowego wraz z otoczeniem, w tym w zakresie współczesnych technologii i
nowych technik przekazu.
Nu
me
Założenia programowe
•
Czersk centrum edukacyjnym, korzystającym z nowoczesnych technologii
informatycznych – muzeum, zabezpieczona i wyeksponowana tkanka
zabytkowa, programy edukacyjne;
•
Czersk inspirującym centrum kulturalnym, miejscem imprez artystycznych
oraz wydarzeń tematycznych – imprezy cykliczne i jednorazowe
wydarzenia;
•
Czersk atrakcyjnym miejscem spędzania weekendu – wysokiej jakości
rozrywka dla młodszych i starszych, odpowiednia i zróżnicowana
infrastruktura kulturalna i usługowa;
•
Czersk profesjonalnym i nowoczesnym centrum turystycznym, z wielojęzyczną
i bogatą informacją historyczną - zastosowanie technologii WiFi oraz
szerokiego widma, multimedia w ofercie przewodnickiej, wirtualne
spacery.
4. Propozycje działań o charakterze inwestycyjnym
Zabezpieczenie ruin zamku
Kwestią wymagającą natychmiastowej interwencji jest zabezpieczenie substancji
zabytkowej, aby powstrzymać proces degradacji. Działania te wymagają uzyskania
zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, który ustali dopuszczalny zakres prac
oraz określi tzw. zalecenia konserwatorskie dotyczące np. przeprowadzenia wstępnych
badań architektonicznych i/lub archeologicznych. Z uwagi na fakt, że obszar zamku
został kompleksowo przebadany archeologicznie, wymóg badań powinien ograniczyć
się do szczegółowej inwentaryzacji architektonicznej.
Zabezpieczenie winno być przeprowadzone przez zespół o wysokich
kompetencjach merytorycznych i bogatym doświadczeniu taki jak np. PKZ „Zamek” z
Warszawy.
Działania te powinny uwzględniać fakt, że zabytek ma być udostępniany turystom,
a zatem zakres prac powinien uwzględniać gwarancję spełnienia norm bezpieczeństwa
oraz możliwość dostępu dla osób niepełnosprawnych (z wyłączeniem wyższych
kondygnacji wież). Zabezpieczenie obiektu powinno uwzględniać działania związane
ze zwiększeniem dostępności i optymalne wykorzystanie walorów Zamku –
poznawczych, krajobrazowych. W ramach prac zabezpieczających powinny być
uwzględnione działania
dotyczące dostosowanie w zakresie szerszego i
bezpieczniejszego dostępu do punktów widokowych, przykładowo – dodatkowe
barierki, arkady, podjazdy, uzupełnienia znaczących ubytków w zachowanych murach
(zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi).
Ważnym elementem jest także odniesienie się do „małej infrastruktury”, która
powinna nawiązywać stylem lub komponować się z zachowanym obiektem np. ławki,
ponadto w pobliżu zamku powinny znaleźć się miejsca, w których bezpiecznie
odwiedzający mogą zostawić rowery22. W zakresie planowanych prac warto
uwzględnić rozwiązania dotyczące udogodnień związanych z montażem plansz i tablic.
.
22
Cytat z jednego z forum internetowego poświeconego polskim zamkom: 2005-10-02 14:52 „do Czerska na
zamek wybrałem się z Natolina rowerem wzdłuż Wisły wałem powodziowym.(...) około 33 km.(...). Pod
zamkiem zauważyłem brak stojaków na rower ,a szkoda.(...).
Nu
me
Odsłonięcie średniowiecznego dziedzińca i fundamentów kościoła pw. św. Piotra
W części południowo-wschodniej dziedzińca zamkowego sugeruje się odsłonięcie i
trwałe zabezpieczenie (przezroczystym lexanem -tworzywem o wyglądzie zbliżonym
do szkła i dużej wytrzymałości lub w postaci kładek przerzuconych nad wykopem) ruin
kościoła gotyckiego św. Piotra, oraz częściowe odsłonięcie brukowanego dziedzińca.
Odsłonięcie poziomu użytkowego z okresu średniowiecza (ok. 4 m poniżej
współczesnego poziomu gruntu) stanowiłoby element pobudzający wyobraźnię
zwiedzających ukazując intensywność działalności w tym miejscu. Zabieg ten można
wzbogacić o wyeksponowanie jednego z profili ścian wykopu (z opisanymi kolejnymi
warstwami użytkowania od czasów prahistorycznych po współczesne) efekt byłby
podwójny.
Rys. 16. Plan Zamku z zaznaczonym gotyckim kościołem pw. Św. Piotra23
Wielki Dom – drewniana rekonstrukcja szkieletowa
Proponuje się stworzenie drewnianej rekonstrukcji szkieletowej tzw. Wielkiego
Domu w północnej części dziedzińca zamkowego z odtworzonym układem
funkcjonalnym. Rekonstrukcja szkieletowa nie zaburza wrażeń estetycznych w
odbiorze zabytku (jak to ma często miejsce przy rekonstrukcjach np. szklanych), nie
ogranicza wyobraźni, a jednocześnie doskonale ukazuje bryłę i funkcjonalność
nieistniejącego budynku.
Ekspozycję uzupełniałby plansze zawierające plany, opis i wizualizację Wielkiego
Domu na podstawie zachowanych źródeł i opracowań.
Dokonana rekonstrukcja obok funkcji ekspozycyjnych mogłaby być wykorzystana
jako przestrzeń sceniczna w trakcie organizowanych imprez i wydarzeń artystycznych.
Rys. 17. Rekonstrukcja Zamku pocz. XV w.24
23
Źródło:http://www.zamkipolskie.com/czersk/czersk.html
24
jw.
Nu
me
.
Wielki Dom
Iluminacja obiektu
Prawidłowo zaprojektowana i zainstalowana iluminacja obiektu zabytkowego daje
bardzo silne efekty i znacząco zwiększa atrakcyjność turystyczną przy stosunkowo
niskich kosztach. W przypadku Czerska rozwiązanie takie jest dodatkowo wskazane z
racji specyficznego umiejscowienia zamku: iluminacja sprawi, że zamek będzie
widoczny z daleka bez względu na warunki pogodowe czy porę roku, gdy zmrok
zapada bardzo wcześnie i to zarówno od strony starorzecza (zapewniając interesujący
efekt wizualny i estetyczny) jak i od strony wsi, sprawiając, że obiekt będzie lepiej
widoczny i rozpoznawalny, a przez to bardziej atrakcyjny.
Prawidłowo
zrealizowana
iluminacja
może
wykorzystywać
cała
paletę
nowoczesnego sprzętu oświetleniowego wraz z systemami ścisłej kontroli światła.
Rozmieszczenie źródeł światła poprzedza się studiami z użyciem specjalistycznych
programów komputerowych, ale przede wszystkim wykonuje się próby i korekty
oświetlenia w samym obiekcie. Miejsca i kąty rozsyłu światła przez poszczególne
naświetlacze powinny być określone bardzo precyzyjnie, a światło musi być dobrane
do stylu i architektury obiektu. Realizacja jednego zadania może trwać wiele
miesięcy, ale uzyskuje się ważny rezultat: eliminuje się przypadkowość efektu
oświetlenia. Do najważniejszych zasad w projektowaniu oświetlenia należy:
•
Ścisła kontrola oświetlenia,
•
Precyzyjne rozmieszczenie źródeł światła,
•
Dobre zróżnicowanie koloru światła,
•
Powiązanie iluminacji z otoczeniem25
Wioska historyczna na podgrodziu/Rekonstrukcja miasta średniowiecznego
Muzea interaktywne są nieporównywalnie atrakcyjniejsze od tradycyjnych,
pasywnych ekspozycji. W Czersku możliwe jest stworzenie tzw. wioski historycznej
(całorocznej lub sezonowej) nawiązującej do okresu wybranego jako motyw
25
D. Mączyński, Oblepianie światłem czyli kilka słów o iluminacji zabytków (w) Renowacje i zabytki nr 2 (10)
2004, s. 94-100..
Nu
me
przewodni (pkt 3.3). Założenie – wioska historyczna obejmowałoby rekonstrukcję
kramów, domów i warsztatów rzemieślniczych wyposażonych w wiernie odtworzony
sprzęt przynależny każdemu z nich. Obsługę tego miejsca można by powierzyć
Stowarzyszeniu Hufiec Kasztelanii Czerskiej.
Podobne przykłady rekonstrukcji obiektów stosowane są z powodzeniem w wielu
krajach Europy; np. w węgierskim Forcie Monostor26 zrekonstruowana tradycyjna
piekarnia z epoki stała się miejscem imprez cyklicznych oraz wspierającym działalność
bieżącą, szczególnie wycieczki edukacyjne dla młodzieży.
Rys. 18 Rekonstrukcja osady – Togelow (Niemcy)
Na terenie zabudowań wioski mogłyby się odbywać pokazy rzemiosł
średniowiecznych, pokazy walk rycerskich, sądy, występy trup teatralnych, koncerty
muzyki dawnej itp.). W sezonie letnim miejsce takie z pewnością przyciągnęłoby wielu
turystów oraz pasjonatów przeszłości zrzeszonych w różnego rodzaju bractwach
rycerskich i można by wtedy pomyśleć o cyklicznej imprezie w stylu prawdziwego
średniowiecznego jarmarku.
Proponowana jest rekonstrukcja domów na podstawie zachowanych przekazów
historycznych, jednak poza efektem wizualnym bezpośrednio nawiązującym do
średniowiecznej zabudowy. Poszczególne budynki min. 4, dostosowane byłby do
pełnienia współczesnych funkcji:
•
Punkt informacji i obsługi turystów,
•
Zaplecze sanitarne,
•
Pomieszczenia pomocnicze (administracyjne, techniczne , magazynowe)
•
Sala prezentacyjna
uroczystości),
•
Pokoje noclegowe,
•
Sale dydaktyczne,
•
Sale ekspozycyjne.
(organizacja
spotkań,
seminariów,
konferencji,
Ze względu na walory wizualne oraz dostęp od strony ruin, a także biorąc pod
uwagę zakres możliwości prowadzenia różnych form działalności kulturalnej i
związanej z turystyki kulturowej, najdogodniejszym położeniem wioski historycznej
jest działka nr ewid. 841.
Winiarnia Królowej Bony
26
http://english.fortmonostor.hu/)
Nu
me
Jedną z propozycji interaktywnej formy poznawania przeszłości Czerska jest
otwarcie Winiarni Królowej Bony jako formy prezentacji tego ciekawego epizodu w
dziejach Czerska (będącego uzupełnieniem późnośredniowiecznego motywu
przewodniego całego programu). Jednocześnie taka działalność będzie ciekawym
uzupełnieniem oferty gastronomicznej dla turystów.
Sugeruje się rekonstrukcję karczmy w duchu 2 poł. XVI w., w której motywem
przewodnim będzie możliwość degustacji wina. Produkcja odpowiedniej jakości wina
na miejscu jest raczej niemożliwa (choć nie można jej wykluczyć, gdyby znalazł się
przedsiębiorcą chcący realizować takie zadanie), ale wystrój lokalu powinien
nawiązywać do technologii produkcji wina na ziemiach polskich w czasach królowej
Bony (rekonstrukcje narzędzi, kadzi, ekspozycja naczyń, informacje historyczne
zawarte w Menu). Karczma powinna być zlokalizowana u podnóża Zamku, wzdłuż ul.
Królowej Bony.
Muzeum o profilu archeologicznym
Otwarcie ekspozycji stałej ilustrującej dzieje Czerska ze szczególnym
uwzględnieniem życia codziennego mieszkańców zamku i miasta w późnym
średniowieczu jest nieodzownym elementem programu rewitalizacji. Należy
wykorzystać przede wszystkim materiały z wykopalisk archeologicznych (po
odpowiednim ich opracowaniu i konserwacji) i wiedzę specjalistów badających Czersk
w celu stworzenia programu Muzeum.
Ważnym elementem jest wypracowanie formuły w oparciu o doświadczenia i
wiedze analogicznych instytucji, w tym Państwowego Muzeum Archeologicznego w
Warszawie, Muzeum Historycznego m.st Warszawy. Ponadto należy podjąć działania
mające na celu pozyskanie zbiorów i eksponatów bezpośrednio związanych z
Czerskiem.
Można także rozważyć możliwość przyjęcia w depozyt części zbiorów p. Wojciecha
Prus-Wiśniewskiego, jeśli wyrazi on taką wolę. Muzeum powinno znajdować się w
miejscu ogólnodostępnym (także dla osób niepełnosprawnych), najlepiej przy Rynku
(np. w budynku d. remizy). Można także rozważyć możliwość wykorzystania na cele
ekspozycji czasowej wieży zamkowej, która dostępna byłaby głównie w sezonie
letnim, Program ekspozycji powinien być interaktywny (uwzględniający prezentacje
multimedialne, rekonstrukcje) i dostępny w kilku wersjach językowych. Dobrym
rozwiązaniem jest połączenie ekspozycji muzealnej z koniecznością uzupełnienia
wiadomości o obiektach in situ. Bogate doświadczenia w tym zakresie mają
Francuzi27. Istnieje możliwość zastosowania kiosków multimedialnych, które
umożliwią turystom szybką orientację w terenie i planie obiektu, a także pomogą w
zdobyciu dodatkowych informacji (wariantowe zastosowanie kilku rozwiązań:
interaktywnych map, umożliwiających lokalizację, rekonstrukcji trójwymiarowych28, a
także panoram 360°29).
Wykorzystanie multimediów daje także możliwość stworzenia archiwum
ikonograficznego miejscowości, dostępnego dla zwiedzających. Doświadczenia innych
krajów, szczególnie Francji, pokazują, że takie centrum dokumentacyjne wzmacnia
kulturalną działalność miejscowości, przyciągając imprezy cykliczne, stwarzając
możliwość organizacji wystaw przy zaangażowaniu społeczności lokalnej itd.30 .
Najnowsze technologie informatyczne
27
http://www.abbayeauxdames.org/
www.aquileia.it;
29
http://www.qtvr.dk/cubic.html, www.promedium.com.pl).
30
http://www.imec-archives.com/.
28
Nu
me
Można rozważyć zastosowanie w Czersku rozwiązań technologicznych unikalnych
na skalę krajową i bardzo rzadko stosowanych na świecie (ze względu na
wykorzystywanie sprawdzonych od lat rozwiązań starszego typu). W przypadku
Czerska, nie ma sensu wdrażanie rozwiązań przestarzałych, gdy istnieje realna
możliwość zastosowania nowszych metod. Radiowa technologia WiFi (Wireless
Fidelity) oraz tzw. technologia szerokiego widma (ang. Spread Spectrum) pozwalają
korzystać z najnowszych rozwiązań informatycznych bezprzewodowo, czyli bez
potrzeby ciągnięcia kabla na dużych odległościach. W przypadku stosowania urządzeń
o najwyższej przepustowości dotyczy to także dostępu do Internetu.
Można zaprojektować multimedialne wyposażenie punktów widokowych i innych
miejsc szczególnego znaczenia na trasie zwiedzania, które zostaną wyposażone w
bezprzewodowe terminale komputerowe z ekranami dotykowymi na których widoczne
będą np. trójwymiarowe rekonstrukcje obiektów, które stały w danym miejscu
(poczynając od wizualizacji zamku po rekonstrukcje kościołów, ulic z domami i
kłębiącymi się ludźmi, placu targowego itp.)
Możliwa jest rekonstrukcja wrażeń wizualnych i dźwiękowych (w pomieszczeniach
zamkniętych także zapachowych, co zastosowano np. w Muzeum Powstania
Warszawskiego). Nowatorstwem byłoby zastosowanie tego typu rozwiązania w
plenerze (można też pomyśleć o multimedialnej rekonstrukcji krajobrazu z okresu,
gdy u stóp wzgórza zamkowego płynęła Wisła). W punktach widokowych można
umieścić terminale z ekranami dotykowymi, na których widoczna byłaby cała
panorama, a po dotknięciu interesujących nas punktów pojawiałoby się zbliżenie i
identyfikacja danego elementu krajobrazu (budynku, drogi itp.). Dodatkowym atutem
tego typu rozwiązania są stosunkowo niskie koszty oraz łatwość instalacji (nie ma
potrzeby prowadzenia kabla, co jest nie tylko kosztowne, ale często wręcz
niemożliwe, szczególnie w obiektach zabytkowych i na obszarze stanowisk
archeologicznych).
Ponadto
można
rozważyć
możliwość
zastosowania
bezprzewodowych
elektronicznych przewodników (urządzenie wielkości iPoda ze słuchawkami) z
nagranym tekstem prezentacji (w kilku wersjach językowych), również
wykorzystującym technologie sieci mobilnych umożliwiające odtwarzanie zawsze
właściwego komunikatu dla danego miejsca, bez względu na obrany przez danego
turystę kierunek zwiedzania. Przenośne przewodniki są szeroko stosowane na świecie
w większości dużych muzeów, na ogół są to jednak przestarzałe urządzenia radiowe
lub odtwarzacze magnetofonowe najczęściej wyposażone w głośniki a nie słuchawki,
co ogranicza ruchy rąk i uniemożliwia np. robienie zdjęć.
Technologie informatyczne umożliwiłyby przede wszystkim atrakcyjną i spójną
ofertę edukacyjną (prezentacje multimedialne, programy multimedialne prezentujące
zagadnienia „okołotematyczne” – historię społeczną, zwyczaje i tradycje, muzykę i
rozrywki kulturalne z różnych epok, dawne rzemiosła itp.), czytelny system
„nawigacji” dla turystów podążających poszczególnymi szlakami, a także prezentację
rekonstrukcji obiektów (panoramy 360°, obiekty trójwymiarowe itp., do oglądania in
situ, dzięki kioskom multimedialnym).
Trasy turystyczne po Czersku i starorzeczu Wisły
Poza główną trasą zwiedzania zamku warto wytyczyć inne szlaki wędrówek
pieszych (np. we współpracy z lokalnym oddziałem PTTK) i ewentualnie rowerowych,
które będą odpowiednio zabezpieczone i oznakowane. Trasy różnej długości (od 30
min. spacerów do całodziennych wędrówek) powinny prowadzić śladami przeszłości
Czerska (np. pokazywać zasięg średniowiecznego miasta przez odsłonięcie
brukowanych ulic w wybranych miejscach, prowadzić do dawnej przeprawy na Wiśle,
upamiętniać miejsca w których stały kościoły i inne świątynie, ratusz, ew. inne
budynki użyteczności publicznej, pola bitewne itp.) jak również prezentować
bogactwo przyrodnicze okolicy (np. trasa wzdłuż dawnego koryta Wisły).
Nu
me
Działanie takie z pewnością zwiększy atrakcyjność turystyczna całej gminy, nie
tylko Czerska. Wymaga to jednak uporządkowania całego obszaru, wytyczenia i
oznakowania ścieżek, ich odpowiedniego zabezpieczenia tras, zorganizowanie miejsc
na odpoczynek (np. z drewnianymi stołami, miejscami przeznaczonymi na ogniska czy
grill, toaletami).
Atrakcyjne i malownicze punkty widokowe w pełni korespondują z przedstawioną
wcześniej w rożnych punktach opracowania idea utworzenia parku kulturowego.
Wytyczone trasy powinny stanowić naturalne uzupełnienie z możliwością rozszerzenia
parku kulturowego. Trasy powinny być odpowiednio oznakowane i opisane. Do tych
celów można wykorzystać najnowsze osiągnięcia technologii informatycznych, szerzej
w poprzednim punkcie. Trasy powinny opierać się na tradycyjnych szlakach i pełnić
funkcje ścieżek edukacyjnych.
W zakresie oznakowania obok współczesnych nazw i jednostek miar powinny być
uwzględnione dawne nazwy, a także odniesienia do odległych miast niegdyś
połączonych szlakiem z Czerskiem towarzyszyć temu powinny informacje dotyczące
odległości mierzonych w dawnych jednostkach miar.
Zabezpieczenie obiektu na wypadek zagrożeń
Zrewiatlizowany zamek z przyległymi rekonstrukcjami i infrastrukturą
informatyczną wymaga stałego zabezpieczenia. Teren zamku, i inne obiekty
powiązane powinny być odjęte monitoringiem (telewizja przemysłowa) oraz stale
patrolowane przez grupę przeszkolonych strażników będących w stałym kontakcie z
policją. Drewniane rekonstrukcje powinny być odpowiednio zaimpregnowane przed
wilgocią jak również winny spełniać wymogi przepisów przeciwpożarowych.
5. Propozycje działań o charakterze programowym
Oferta specjalna
Projekt rewitalizacji obiektu zabytkowego wraz z rozwojem zaplecza
gospodarczego powinien być trwały, tzn. przewidywać zasady funkcjonowania po
zakończeniu finansowania z wybranego programu grantowego, zarówno w przypadku
Funduszy strukturalnych, a także Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego
Mechanizmu Finansowego.
W przypadku Czerska wymaga to określenia struktury zarządzania kompleksem
oraz opracowanie „oferty specjalnej” tj. strategii działania, która umożliwi
samofinansowanie się placówki. Chodzi tu o możliwość całorocznego wykorzystania
nowopowstałej infrastruktury połączonej z atrakcyjnością kulturową i krajobrazową
miejsca.
W tym celu należy przewidzieć możliwość odpłatnej organizacji imprez prywatnych
typu stylizowane biesiady (jednak z zachowaniem wysokiego poziomu wierności
historycznej!) jako spotkania integracyjne, wesela31, ale także na spotkania
biznesowe, seminaria popularno-naukowe, szkolenia, zajęcia terapeutyczne itp.
Możliwa jest również organizacja różnego rodzaju imprez i wydarzeń artystycznych
jak i promocyjnych.
Planując taką działalność należy cały czas mieć na uwadze podstawowe założenia
strategii rewitalizacji Czerska, tzn. wysoki poziom merytoryczny działań
nawiązujących do przeszłości Czerska i odniesienie do wybranego okresu
historycznego.
31
W jednym z forum dyskusyjnym poświęconym polskim zamkom pojawiają się wypowiedzi dotyczące np.
organizowanych obecnie na terenie zamku wieczorów panieńskich itp.
Nu
me
Proponowane zakresy programowe
Działalność prowadzona w zrewitalizowanym zamku wraz z otoczeniem zgodnie z
wybranym okresem historycznym może odnosić do kilku przykładowych bloków
tematycznych.
• Średniowieczna przygoda
Średniowieczny rodowód zamku, a także potencjał organizacyjny i merytoryczny
Stowarzyszenia Hufiec Kasztelanii Czerskiej mogą stać się być motorem dla
interaktywnych działań realizowanych w scenerii średniowiecznej.
- Gry strategiczne dla zorganizowanych grup,
- Średniowieczna szkoła przetrwania,
- Pokazy rycerskie – pojedynki, bitwy – „zdobywanie zamku”, turnieje.
- Odtwarzanie wydarzeń historycznych – sceny batalistyczne, koronacje
itp.
- Inscenizacje obyczajów,
- Prezentacje legend,
- Warsztaty wokół ginących rzemiosł, śpiewu archaicznego,
- Biesiady rycerskie,
- Koncerty muzyki dawnej świeckiej na rekonstruowanych instrumentach,
- Koncerty muzyki dawnej kościelnej, w tym chorał gregoriański,
- Festyny archeologiczne,
- Jarmarki średniowieczne.
• Universitas – działania naukowe i edukacyjne
Realizacja działań inwestycyjnych stworzy dogodne warunki do rozwoju
działalności badawczo-naukowej, a także edukacyjnej. Nawiązując do średniowiecznej
koncepcji universitas, Czersk może także na różne sposoby stać się centrum
edukacyjnym i naukowym. Edukacyjnym – ponieważ nowoczesna turystyka dla
młodzieży opiera się na przekazywaniu wiedzy i nakreślaniu szerszego kontekstu
historycznego, przy wykorzystaniu metod aktywizujących; naukowym – ponieważ
specyfika Czerska może być podstawą do prac badawczych, a także podejmowaniu
inicjatyw o charakterze badawczo-naukowym w zakresie konserwacji, zarządzania i
wykorzystywania obiektów zabytkowych.
W zakresie działalności badawczo-naukowej muzeum może pełnić rolę
koordynatora tych działań. W ramach działań naukowo badawczych można
zaplanować następujące formy działalności:
- badania archeologiczne i zabezpieczające na terenie Czerska i w okolicy;
- konserwacja
i
rekonstrukcja
znalezisk
i
przedmiotów
charakterystycznych dla epoki średniowiecza;
- prowadzenie dokumentacji, digitalizacja i udostępnianie różnorodnych
zbiorów ikonograficznych i archiwalnych; gromadzenie bieżącej
dokumentacji regionu w tym wizualizacja na
potrzeby obsługi
turystów;
- organizacja konferencji, seminariów, spotkań i debat;
- działalność wydawnicza.
W zakresie działalności edukacyjnej możliwe są następujące formy działań w ramach
opracowanego pakietu:
- Lekcje muzealne
- Ścieżki dydaktyczne
- Pokazy
- Prelekcje
- Konkursy
- Staże i praktyki
- Kursy i warsztaty.
Warto również odnieść się do nowych form edukacji przy wykorzystaniu
multimediów (spacery wirtualne, projekcje, wykorzystanie muzyki i interaktywnych
prezentacji).
Nu
me
Wśród propozycji skierowanych do szkoły w Czersku i ewentualnie sąsiednich
miejscowości można zamieścić program „Ślady Przeszłości – uczniowie adoptują
zabytki”, realizowany przez Centrum Edukacji Obywatelskiej oraz Instytut Adama
Mickiewicza (www.ceo.org.pl/slady ). Tego typu projekty edukacyjne umożliwią nie
tylko trwałe zaangażowanie młodzieży w działania na rzecz ochrony zabytków, ale
także – wyzwolą lokalną inicjatywę w poszerzaniu oferty miasta i okolic.
• Ars auro prior – Czersk artystyczny
Ruiny i średniowieczne zamki od wieków są także inspiracją dla twórców słowa i
obrazu. Czersk wydaje się być do takiej roli predestynowany w sposób szczególny:
będąc potencjalną inspiracją dla muzyki, literatury i sztuk wizualnych. Obiekt nie
tylko bowiem spełnia wszystkie wymogi „artystycznej inspiracji”, ale także, ze
względu na swoje ukształtowanie, pozwala prezentować powstałe dzieła.
- plenery artystyczne: malarskie, fotograficzne,
- warsztaty sztuki użytkowej – gobeliny, biżuteria, instrumenty,
- muzykoterapia,
- rezydencje artystyczne – artyści z różnych dziedzin, zapraszani na
kilkutygodniowe stypendia twórcze, umożliwiające im wykonanie prac i
nakładające obowiązek pozostawienia do kolekcji jednej pracy,
- spotkania z poezją,
- warsztaty muzyczne dotyczące muzyki rekonstruowanej,
- nowe formy ekspresji twórczej jak happeningi inspirowane
wydarzeniami historycznymi, performance, widowiska światło i dźwięk.
Działania artystyczne kończyłby koncerty, wernisaże, wystawy.
-
• Czersk ludens
Posiadając tak atrakcyjny potencjał, jakim jest usytuowanie zamku i starorzecza,
należy w pełni wykorzystać sezon wiosenno-letni do organizowania imprez
plenerowych, samodzielnie lub we współpracy z różnymi instytucjami kultury.
imprezy rodzinne
- imprezy tematyczne – dla bractw rycerskich, dla grup teatralnych, dla
dzieci, dla młodzieży
- imprezy cykliczne, związane z miejscem (festiwal legend, rocznica
ucieczki Bony, urodziny kasztelana itp.) – które pozwolą budować
markę Czerska.
Strategia promocji
Wszystkie opisane powyżej działania będą bezcelowe i skazane na niepowodzenie
jeśli nie zostaną wzbogacone o przemyślaną i rzetelnie realizowaną strategię
promocyjną. Promocja jest zresztą bardzo istotnym elementem projektów
finansowanych ze źródeł pozabudżetowych. Poza realizacją obowiązkowych działań
promocyjnych wynikających z warunków umowy z grantodawcą, strategia promocji
powinna obejmować:
•
opracowanie księgi tożsamości wizualnej (w oparciu o prosty i czytelny logotyp)
i przygotowanie materiałów promocyjnych: koszulek, kubków, kieliszków do
wina, plakatów, folderów, ulotek, broszurek, przewodników, pocztówek;
•
uruchomienie serwisu www, aktualizowanego na bieżąco, zawierającego wiele
praktycznych informacji, dostępnego w kilku wersjach językowych;
•
kampania promocyjna w Internecie: portale krajowe poświecone turystyce,
historii, zamkom, międzynarodowe portale turystyczne i zamkowe;
•
promocja w środkach masowego przekazu, poprzez organizacje turystyczne, w
warszawskich hotelach, artykuły sponsorowane w czasopismach typu
Kalejdoskop (miesięcznik linii lotniczych LOT udostępniany wszystkich
pasażerom wszystkich rejsów do Polski) itp.;
Nu
me
•
współpraca z innymi podobnymi obiektami na terenie Mazowsza – stworzenie
szlaku turystycznego np. Terra Masoviae (np. wspólne bilety-karnety, wzajemna
promocja z obiektami zabytkowymi w miejscach takich jak: Liw, Płock,
Ciechanów, Pułtusk, Czerwińsk i oczywiście Warszawa);
•
kontynuacja udziału w inicjatywach typu Europejskie Dni Dziedzictwa;
•
zaangażowanie miejscowej społeczności w działania na rzecz promocji zabytków
Czerska, np. poprzez udział młodzieży w programie Ślady Przeszłości,
współpraca władz samorządowych z miejscowymi organizacji pozarządowymi
(zajmującymi się historią ziemi czerskiej, ale także organizacjami społecznymi,
ekologicznymi i in.) i Kościołem – realizacja wspólnych projektów finansowanych
z różnych źródeł.
Usługi towarzyszące
•
Infrastruktura transportowa
Planując rewitalizację zabytku mającą na celu przyciągnięcie turystów na masową
skalę należy zapewnić jak najwygodniejszy do niego dostęp. Dotyczy to między
innymi wytyczenia i wykonania parkingów dla samochodów osobowych i autokarów
wycieczkowych (mogą to być parkingi płatne niestrzeżone usytuowane na terenach
prywatnych, z których dochód mieliby właściciele gruntów). Do parkingów należy
wytyczyć dojazdy i odpowiednio je oznakować, jak również zadbać o odpowiednie
oznakowanie na drogach prowadzących do Czerska ze wszystkich stron, a szczególnie
wzdłuż tras prowadzących z Warszawy. Uwzględnić należy także oznakowanie tras
rowerowych i zapewnienie miejsc na pozostawienie rowerów w bezpiecznym miejscu
na terenie Czerska (stojaki rowerowe, najlepiej usytuowane w miejscu strzeżonym).
Bardzo dobrym pomysłem jest bezpłatny lub niskopłatny autokarowy transport
wahadłowy z Wilanowa.
•
Zaplecze gospodarcze
Rewitalizacji samego zabytku towarzyszyć musi odpowiednie zaplecze gospodarcze.
Składa się na to mała i duża gastronomia, szczególnie restauracje serwujące
tradycyjną mazowiecką kuchnię (okazja do rozwoju lokalnej przedsiębiorczości) oraz
infrastruktura sanitarna. Do tego dołączyć należy sklepy pamiątkarskie zlokalizowane
w Czersku, a także gospodarstwa agroturystyczne.
Zakończenie
Zespół zabytkowy Czerska w połączeniu z unikatowym krajobrazem pradoliny
Wisły posiada ogromy potencjał jako atrakcja regionu i stanowić może podstawę
rozwoju społeczno-gospodarczego ziemi czerskiej.
Proponowane rozwiązania wymagają szczegółowego rozplanowania, ogromnego
nakładu pracy i kosztów, ale możliwe jest sfinansowanie ich w przeważającej
większości z funduszy strukturalnych UE lub Mechanizmu Finansowego EOG.
Realizacja zamierzonego celu wymaga przygotowania kompleksowej strategii rozwoju,
która będzie następnie realizowana etapami przy wsparciu różnych instrumentów
finansowych. Mimo rozmachu przedsięwzięcia planowane działania wydają się mimo
to stosunkowo mało skomplikowane jeśli je porównać do skali oczekiwanego efektu.
Warto zatem podjąć ryzyko.
Nie bez znaczenia jest także fakt, że nowatorski charakter proponowanych
rozwiązań i brak podobnej atrakcji turystycznej nie tylko na terenie Mazowsza, ale i
całej Polski podnosi rangę planowanego projektu nie tylko w odniesieniu do regionu,
ale ogólnych celów polskiej polityki kulturalnej, w tym szczególnie konserwatorskiej.
Nu
me
Nu
me

Koncepcja funkcjonalno - programowa dotycząca rewitalizacji

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zamczysko na krańcu Polski

Przewodnik alternatywny

Panorama Czerska nr 14/2010