ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW W SZKOLE

ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW W SZKOLE
Konflikt jest zjawiskiem, które stale i
niezmiennie towarzyszy szkole. Odmienność
odczuwania jego skutków zależy jedynie na
tego jakie struktury działania przyjmuje szkoła
dla przeciwdziałania konfliktom, jak również
rozwiązywania konfliktów, które już zaistniały.
Przykłady programów
Profilaktyka w szkole
Programy ochrony dzieci
przed zagrożeniami i
uzależnieniami – np.
„Unikanie zagrożeń”, :Siedem
kroków”
Programy przeciwdziałania
przemocy i agresji – np.
„Zastępowania agresji”
Przeciwdziałanie konfliktom ma podobny
charakter jak prewencja przestępczości
nieletnich lub wszelkiego rodzaju programy
profilaktyczne w szkole. Przykładów na takie
programy jest wiele, a ich jakość i skuteczność
oceniana jest w toku ich realizacji.
Prewencja przestępczości
nieletnich
Programy lokalne nazywane
często „Bezpieczne miasto”
Zarządzanie konfliktami w
oświacie
Programy kształcenia
nauczycieli w zakresie
mediacji Fundacji „Dziecięce
Listy do Świata”
Doraźne akcje dotyczące
nowych zjawisk np. Akcja
„Małolat”
Programy mediacji
rówieśniczych – m.in.
„Cooltura konfliktu”, „Nie
bójmy się konfliktów”
Dobrze jest jeśli stosowane w szkole
programy posiadają dwa ważne elementy,
oprócz ich fundamentalnej i funkcjonalnej
zawartości – chodzi o pilotaż i ewaluację.
1. Pilotaż pozwala (podobnie jak robimy to z
każdym nowym scenariuszem lekcji) na małej
grupie sprawdzić poczynione założenia co do
opracowanej metody i zaprogramowanych
technik
2. Ewaluacja, związana ściśle z procesem
monitorowania realizacji programu, pozwala
korygować błędy w poszczególnych etapach
realizacji. Ewaluacja ściśle wiąże się z
procesem planowania strategicznej, dla
którego jest weryfikatorem. Ewaluacja
pozwala także podejmować decyzje – czy
dany program należy zamknąć (zakończyć),
rozwijać i doskonalić, czy przekształcić w
dojrzalszą formę działania.
Zanim opiszę podstawowe zasady i wskażę
praktyczne elementy stosowania mediacji,
chciałbym podkreślić, że mediacje są tylko
jedną z metod rozwiązywania konfliktów w
szkole. A raczej nie tyle rozwiązywania ile
zarządzania konfliktami w szkole! Jest
metodą – można by powiedzieć – najbardziej
szlachetną i bez wad. Ale ma jednak słabości,
choćby taką że nie można jej stosować w
każdym przypadku. Mediacje wymagają
„koncesjonowania” lub wyboru zastosowania
tylko jej niektórych elementów w
przypadkach - m.in. przemocy, agresji
szkolnej, wszelkiego rodzaju uzależnień,
wreszcie kryzysów związanych z naruszaniem
prawa karnego. Należy więc z pełną
uważnością podejść do diagnozowania
konfliktów szkolnych. I dlatego właśnie w
szkole potrzebne są osoby, wykształcone i
wyspecjalizowane w tej tematyce. Dobra
diagnoza i zastosowanie właściwej metody
jest warunkiem powodzenia. A alternatywy są
skrajne:
- eskalacja konfliktu może przyczynić się
do rozerwania lokalnych więzi
społecznych, w tym więzi
międzypokoleniowych, do poszerzenia
areny konfliktu o dawne niezałatwione
sprawy i podmioty które będą w samym
konflikcie upatrywały dla siebie szansy
na załatwienie swoich interesów
- zarządzenie konfliktem i przyczynienie się
do jego rozwiązywania może być
podstawą do wykształcenia w dzieciach
dojrzałej postawy opartej na szacunku
dla drugiego człowieka i zrozumieniu
swoich potrzeb.
Krótko o historii mediacji
Mediacja – to młoda metoda. Rozwija się na
świecie dopiero od 30 lat, a wiodące w jej
propagowaniu są m.in. Wielka Brytania,
Szwecja, Australia, USA, Kanada, Niemca i
Francja. W deklaracji o podstawowych
zasadach sprawiedliwości dla ofiar
przestępstw i nadużyć władzy, uchwalonej
przez Zgromadzenie Ogólne Narodów
mediatorzy - Iwona Kitala-Dudek (515-128808), Jerzy Śliwa (601-637984)
Strona 184
Zjednoczonych 29 listopada 1985 r. w art. 7
zapisano w odniesieniu do mediacji:
,,mechanizmy nieformalne służące
rozwiązywaniu konfliktu, w tym mediacja,
rozjemstwo i wymiar sprawiedliwości
zwyczajowej albo praktyki miejscowe,
powinny być, gdzie jest to stosowne,
Mediacja
Rozjemstwo
Wymiar
sprawiedliwości
zwyczajowej
Praktyki
miejscowe
wykorzystane w celu ułatwienia pojednania i
uzyskania zadośćuczynienia dla ofiar”. Warto
zwrócić uwagę, że i tu rozróżnia się pojęcia,
które dla polskiej szkoły mogą mieć również
istotne znaczenie i przywołują opisane wyżej
zalecenia:
warsztat pracy dla wychowawcy, pedagoga lub psychologa szkolnego (o
ile nie są oni bezpośrednio uwikłani w konflikt), to zaangażowanie
przedstawicieli podmiotów niezależnych od szkoły którzy przybywają do
szkoły w misji pojednawczej
działania dyrekcji szkoły lub nadzoru pedagogicznego, organu
w
prowadzącego – gdy na mocy swojego autorytetu doprowadzają one do
szkole rozstrzygnięć o charakterze arbitrażowym
to:
efekt stosowania statutu szkolnego w którym zapisane są nie tylko
prawa i powinności uczniów, ale i skutki jakie wywołują poszczególne
działania i naruszanie określonych norm
utrwalone zachowania, np. dyrektora szkoły, wychowawcy czy rady
pedagogicznej – którzy mają specyficzne sposoby załatwiania spraw na
własnym podwórku
W Polsce w grudniu 2004 roku z inicjatywy
Krajowego Stowarzyszenia Mediatorów oraz
Centrum Metodycznego Pomocy
Psychologiczno-Pedagogicznej rozpoczęły się
prace nad strategią wprowadzania mediacji w
oświacie. Pierwszym ważnym przyczynkiem
tych prac będzie konferencja „Rozwiązywanie
konfliktów w szkol” , która odbędzie się w
dniach 2-4 czerwca 2005 roku w Warszawie.
Zanim jednak nastąpiły zintegrowane prace
strategiczne, na początku lat 90-tych
prowadzone były pierwsze eksperymenty z
mediacjami rówieśniczymi (E.Czwartosz w
Starżysku Kamiennej). Potem rozwijał się
program szkolenia mediatorów w oświacie
realizowany od 1996 roku przez Fundację
„Dziecięce Listy do Świata” (program był
wspierany m.in. przez USAID, Komitet
Integracji Europejskiej., Fundację Batorego,
wreszcie MENiS). Obecnie z co najmniej 350
placówkach i instytucjach oświatowych są
prowadzone różnego typu działania
wprowadzające mediacje. Warto jeszcze
docenić wkład Fundacji „Partners” która
propaguje działania w obszarze pokojowego
rozwiązywania sporów oraz dialogu
międzykulturowego i tolerancji, jak również
Polskiego Centrum Mediacji które wspólnie z
Polskim Stowarzyszeniem Edukacji Prawnej z
biurem Rzecznika Praw Dziecka dzięki
wsparciu MENiS propaguje ideę
sprawiedliwości naprawczej.
Podstawy prawne mediacji
Mediacje w polskim prawie pojawiły się
najpierw w ustawą z 23 maja 1991 r. o
rozwiązywaniu sporów zbiorowych, gdzie cały
3 rozdział został poświęcony mediacjom i
arbitrażowi, a potem ze zmianą prawa
karnego uchwaloną przez Sejm RP 6 czerwca
1997 r. a obowiązującej od 1 września 1998 r
(Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.). Dla
polskiej szkoły najważniejszymi aktami
wprowadzania mediacji są jednak: ustawa o
postępowaniu w sprawach, kodeks rodzinny i
opiekuńczy, wreszcie ustawa o systemie
oświaty i wynikające z niej rozporządzenia.
Istotną nowelizacją ustawy o postępowaniu w
sprawach nieletnich z dnia 26 października
1982 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 i Nr
58, poz. 542) w kontekście wprowadzania
mediacji była zmiana z 23 marca 2001 roku.
Na jej podstawie zostało wydane
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z
dnia 18 maja 2001 r. w sprawie
postępowania mediacyjnego w sprawach
nieletnich (Dz.U. z 2001 roku, Nr 56, poz.
591). To rozporządzenie jest najlepszym
obecnie źródłem standardów mediacyjnych w
Polsce. Z kolei prace nad zmianą prawa
cywilnego, a w tym kodeksu rodzinnego i
opiekuńczego (w kontekście mediacji) są
obecnie na ukończeniu. Dotychczas
wprawdzie funkcjonowała reguła w wymiarze
sprawiedliwości o poprzedzaniu właściwego
postępowania sądowego spotkaniami
pojednawczymi, ale jasnych przepisów
regulujących te kwestie nie było.
Jeśli chodzi o prawo oświatowe to istnieją
dwa przepisy do ustawy z dnia 7 września
mediatorzy - Iwona Kitala-Dudek (515-128808), Jerzy Śliwa (601-637984)
Strona 185
1991 r. o systemie oświaty mówiące o
mediacjach:
Rozporządzenie Ministra Edukacji
§ 1. 4. Poradnia realizuje zadania w szczególności przez: 1)
Narodowej i Sportu z dnia 11
diagnozę; 2) konsultację; 3) terapię; 4) psychoedukację; 5)
grudnia 2002 r. w sprawie
rehabilitację; 6) doradztwo; 7) mediacje; 8) interwencje w
środowisku ucznia; 9) działalność profilaktyczną; 10)
szczegółowych zasad działania
publicznych poradni psychologiczno działalność informacyjną.
pedagogicznych, w tym publicznych
poradni specjalistycznych
Rozporządzenie MENiS z 7 stycznia § 2.1. pkt 6) i 14) Pomoc psychologiczno-pedagogiczna
2003 w sprawie zasad udzielania i
polega w szczególności na [...] podejmowaniu działań
organizacji pomocy psychologiczno- mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych
§ 15. 3. pkt 2) Do zadań pedagoga należy w szczególności:
pedagogicznej w publicznych
diagnozowanie sytuacji wychowawczych w celu [...]
przedszkolach, szkołach i
określenia odpowiednich form pomocy psychologicznoplacówkach
pedagogicznej, w tym działań profilaktycznych,
mediacyjnych i interwencyjnych wobec uczniów, rodziców i
nauczycieli;.
Istotną sprawą dla mediacji w oświacie są
również podstawy programowe, które mogą
być bardzo dobrą bazą dla konstruowania
programów mediacji rówieśniczych, ale to
temat na odrębne rozważania.
Podstawowe reguły mediacji
Mediacje, w moim najgłębszym przekonaniu
mają świetne zastosowanie w szkole.
Wymagają jednak oparcia się na jasnych i
jednolitych pryncypiach, które mogą być
potem źródłem opracowywania szkolnych
programów rozwiązywania konfliktów, albo
raczej zarządzania konfliktami. Bo zadaniem
mediatora nie jest rozwiązywanie konfliktów,
ale – jak pięć palców dłoni: diagnozowanie
konfliktu, uczenie prawidłowej komunikacji,
doprowadzenie do wymiany informacji,
odpowiedzialne używanie „siły”, motywowanie
do ugody i porozumienia
Jest 8 podstawowych zasad mediacji, których
uwzględnienie i stosowanie jest warunkiem
powodzenia:
1/ dobrowolność, 2/ bezstronność
mediatora,
3/ autonomiczność stron konfliktu
(własność), 4/ poufność, 5/ prywatność, 6/
gotowość do ugody, 7/ działanie w dobrej
wierze, 8/ satysfakcja dwóch stron, każda z
tych zasad wymaga odrębnego opisania,
jednak chciałbym szczególnie zwrócić uwagę
na zasadę „własności konfliktu”, która
obecnie budzi tak wiele nieporozumień.
Polska szkoła nie potrafi właściwe
umiejscawiać źródeł poszczególnych
konfliktów, które z niszczącą siłą toczą się
burząc wiele delikatnych nici
wychowawczych. Ważne jest więc, by nikt nie
załatwiał problemów szkół ponad ich głowami
(a raczej dachami), ale również ważne jest by
dyrekcje szkół odchodziły od arbitralnych
rozwiązań konfliktów, które dotyczą
rodziców, dzieci lub nauczycieli. Każdy
konflikt jest własnością stron tego konfliktu.
Natomiast podmioty, które są
zainteresowanie określonymi rozwiązaniami
powinny przyjmować odpowiednią rolę w
sytuacji konfliktowej.
Jerzy Śliwa
- absolwent Helsińskiej Szkoły Praw
i Wolności, mediator sądowy
www.mediacje. pl
mediatorzy - Iwona Kitala-Dudek (515-128808), Jerzy Śliwa (601-637984)
Strona 186