WYROK SĄDU APELACYJNEGO w BIAŁYMSTOKU z dnia 29 maja

WYROK SĄDU APELACYJNEGO w BIAŁYMSTOKU
z dnia 29 maja 2008r. /II AKa 78/08/
Uznanie zasadności roszczenia osoby represjonowanej za działalność na rzecz niepodległego
bytu Państwa Polskiego, będące równoznaczne ze stwierdzeniem niezgodnego z prawem działania
organu państwa i zrównujące w skutkach z uniewinnieniem, wywołuje także materialnoprawne skutki w
zakresie kosztów, konsekwencją których jest obowiązek zwrotu przez Skarb Państwa wydatków
zastępstwa adwokackiego z tytułu ustanowienia pełnomocnika z wyboru.
Przewodniczący SSA: Eugeniusz Wildowicz
Sędziowie S.A.:Andrzej Czapka,SA: Jacek Dunikowski (sprawozdawca)
przy udziale Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Białymstoku – Małgorzaty Gasińskiej-Werpachowskiej
Sąd Apelacyjny w Białymstoku w II Wydziale Karnym po rozpoznaniu w dniu 29 maja 2008r.. sprawy
R.H.K. o odszkodowanie, z powodu apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy od wyroku Sądu
Okręgowego w Ł. z dnia 14 marca 2008r., sygn.akt IIIKo 19/08
zmienia wyrok w zaskarżonej części w ten sposób, że zasądza od Skarbu Państwa na rzecz R.H.K. kwotę
I.
146,40 złotych tytułem zwrotu wydatków poniesionych w związku z udziałem w sprawie przed sądem pierwszej
instancji ustanowionego pełnomocnika;
II.
w pozostałym zakresie wyrok utrzymuje w mocy;
III.
zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy kwotę 146,40 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego za drugą instancję;
kosztami postępowania w sprawie obciąża Skarb Państwa.
IV.
Z UZASADNIENA
Pełnomocnik R.H.K. wystąpił do Sądu Okręgowego w Ł. z wnioskiem o zasądzenie od Skarbu Państwa
na rzecz wnioskodawcy kwoty 25.000 złotych tytułem zadośćuczynienia za krzywdę i odszkodowania za szkodę,
wynikłe z wydania decyzji o internowaniu, w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu
wojennego, na mocy której wyżej wymieniony był pozbawiony wolności w okresie od dnia 13 grudnia 1981 r. do
dnia 15 stycznia 1982 r.
Wniósł także o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.
Wyrokiem z dnia 14 marca 2008 r. Sąd Okręgowy w Ł. w sprawie II Ko 19/08 zasądził od Skarbu
Państwa na rzecz wnioskodawcy R.H.K. kwotę 5.000 złotych z ustawowymi odsetkami tytułem zadośćuczynienia
za krzywdę, a w pozostałej części wniosek oddalił.
Apelację wniósł pełnomocnik wnioskodawcy.
Na podstawie art. 427§2kpk w zw. z art. 438 pkt 1, 2 i 3kpk zarzucił wyrokowi:
1)
obrazę przepisów prawa materialnego, poprzez naruszenie przepisu art. 8 ust. 1a ustawy o uznaniu za
nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu
Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 z późn. zm.) na tej zasadzie, iż błędnie przyjęto, że wartość
zadośćuczynienia należnego osobom internowanym liczona jest proporcjonalnie do długości odbywania przez
nich aresztu w ośrodkach odosobnienia, podczas gdy zadośćuczynienie powinno odzwierciedlać doznaną
krzywdę niemajątkową w postaci ujemnych przeżyć związanych z cierpieniami psychicznymi i fizycznymi
pokrzywdzonego,
2)
błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż internowanie R.H.K. nie skutkowało przeniesieniem
go na niższe stanowisko w zakładzie pracy, co w konsekwencji spowodowało zmniejszenie jego dochodów i
pogorszenie się sytuacji materialnej rodziny,
3)
obrazę przepisów prawa procesowego, naruszono przepis art. 632 pkt 2kpk w ten sposób, że odmówiono
zwrócenia R.H.K. kosztów zastępstwa procesowego, w sytuacji kiedy wnioskodawca był osobą poszkodowaną i
skoro postępowanie prowadzone jest w oparciu o procedurę karną, przysługuje mu status strony – wygrywającej
proces, bądź też uniewinnionej.
Skarżący nie sformułował natomiast wniosków, konkludując jedynie, że apelacja jest zasadna i konieczna.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja w zakresie zarzutu 1 i 2 nie zasługuje na uwzględnienie.
Przed odniesieniem się do argumentacji przywołanej w środku odwoławczym, trzeba jednak stwierdzić, że
całkowicie nietrafnie skarżący stawia zarzut obrazy prawa materialnego – art. 8 ust. 1a ustawy lutowej, odnosząc
owo naruszenie nie do zasadności roszczenia odpowiedzialności Skarbu Państwa wobec osób
represjonowanych, a więc materialnoprawnych przesłanek, ale kryteriów ustalania wysokości zadośćuczynienia,
co może być kwestionowane bądź to w kategoriach błędu w ustaleniach faktycznych bądź obrazy art. 445§1kc,
który to przepis stanowi podstawę materialną roszczeń odszkodowawczych, zarówno w przypadku postępowania
toczącego się na podstawie przepisów rozdziału 58 kodeksu postępowania karnego jak i postępowania na
podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. (por. KPK Komentarz pod. red. Zb. Gostyńskiego Dom Wydawniczy
ABC 2004 r. Tom III s. 769-770).
Tak też traktując stawiany zarzut w odniesieniu do niesatysfakcjonującej wysokości zasądzonego
zadośćuczynienia przypomnieć należy, że ustawodawca nie sprecyzował kryteriów ustalania jego wysokości,
posłużył się bowiem klauzulą generalną „sumy odpowiedniej”, pozostawiając wypełnienie merytorycznej treści
pojęcia swobodnemu uznaniu sędziowskiemu.
Kierując się w tym względzie stanowiskami doktryny i orzecznictwa wskazać należy, że przy ustalaniu
zadośćuczynienia należy mieć na uwadze z jednej strony jego kompensacyjny charakter, rozumiany jako
odczuwalna wartość ekonomiczna odpowiadająca aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej
społeczeństwa, z drugiej jego indywidualny wymiar uwzględniający konkretne cierpienia psychiczne i fizyczne, ich
rodzaj, czas trwania i natężenie.
Sąd Okręgowy wbrew stanowisku skarżącego wszystkie te okoliczności miał na uwadze, szczegółowo
analizując rozmiar krzywd doznanych przez R.H.K. (str. 2 uzasadnienia wyroku), a kontrola instancyjna nie
wykazuje w najmniejszym stopniu odstąpienia w tym zakresie od ukształtowanej praktyki orzeczniczej w
sprawach tego rodzaju.
Analiza motywów wyroku nie daje przy tym podstaw do formułowania tezy o oparciu się przez sąd
wyłącznie na kryterium czasokresu przebywania wnioskodawcy w odosobnieniu, chociaż obiektywnie
długotrwałość pozbawienia wolności jest jednym z bardziej wymiernych przesłanek.
Nie przekonuje też za zasądzeniem odszkodowania w oczekiwanej wysokości twierdzenie, że osoby
zajmujące wyższe miejsce w „hierarchii” opozycyjnej czy też o innym statusie społecznym, pomimo że byli dłużej
internowani, przebywali w relatywnie lepszych warunkach, niż tysiące szeregowych działaczy opozycji
internowanych na okres 1-2 miesięcy.
Ustawodawca wszak nie zdecydował się na administracyjny tryb przyznawania z góry ustalonych kwot,
ale mając świadomość różnorodności sytuacji, ustalenie wysokości odszkodowania, którego podstawą wyliczenia
są indywidualne okoliczności sprawy pozostawił sądom.
Przyznana w wysokości 5.000 złotych kwota, będąc obiektywnie odczuwalną rekompensatą, nie wskazuje
zatem, na uzasadniający korektę wyroku dysonans pomiędzy ogólnymi kryteriami ustalania zadośćuczynienia, a
indywidualnymi okolicznościami dotyczącymi wnioskodawcy. Końcowo podkreślić należy, że konstatacji tej nie
zmienia odwoływanie się do faktu, że represjonowanie związane było z działalnością opozycyjną, która
doprowadziła do przemian ustrojowych, albowiem ustawa z 23 lutego 1991 r. kompensuje szkody i krzywdy
właśnie za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
Zupełnie niezasadnie skarżący także kwestionuje stanowisko sądu nie dopatrującego się w realiach
sprawy podstaw do zasądzenia na rzecz R.H.K. odszkodowania. Zarzut opierając na wskazaniu, że
wnioskodawca kilka miesięcy po uchyleniu internowania otrzymał angaż zmieniający warunki prawy i płacy co
spowodowało zmniejszenie jego dochodów, apelujący próbuje przeforsować własny pogląd, nie odnosząc się do
rozważań sądu, który kwestii tej nie pominął. Abstrahując od przyczyn likwidacji stanowiska zastępcy kierownika
obsługi w Przedsiębiorstwie PKS, zajmowanego przez wnioskodawcę przed internowaniem, których mimo
subiektywnego przekonania R.H.K. nie sposób jednoznacznie ustalić, powtórzyć należy za sądem po pierwsze,
że nie ma pewności czy nawet nie będąc internowanym pełniłby tę funkcję w dalszym ciągu. Po drugie nie można
pominąć faktu, że przez okres kilku miesięcy miał on możliwość dokonania wyboru nowego stanowiska pracy, a
angaż zmieniający był konsekwencją nie podjęcia w tym zakresie decyzji. Potwierdza to jednoznacznie
orzeczenie oddalające wniosek o stwierdzenie bezskuteczności wypowiedzenia warunków pracy i płacy, a to
wskazuje, że zatrudnienie na nowym stanowisku, z którym wiązało się niższe wynagrodzenie nie było całkowicie
niezależne od decyzji wnioskodawcy. W tym stanie sprawy pamiętając, że R.H.K. przez następne kilka lat
zatrudniony był w tym samym przedsiębiorstwie a na zajmowanych stanowiskach otrzymywał wynagrodzenie nie
wskazujące na dyskryminowanie przez pracodawcę, podzielić należało pogląd, że nie powstała szkoda
majątkowa uzasadniająca zasądzenie odszkodowania.
Warto zwrócić uwagę, że poczucie krzywdy wynikającej z niewykorzystania potencjału zawodowego
wnioskodawcy, likwidacji stanowiska pracy i zatrudnienia na innym, z odpowiednio niższym uposażeniem jednak
odpowiadającym obowiązującym wówczas stawkom zaszeregowania zostało uwzględnione w zasądzonym
zadośćuczynieniu.
Zasadny natomiast okazał się zarzut z pkt. 3 apelacji kwestionujący oddalenie wniosku w części
dotyczącej zasądzenia od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy kosztów poniesionych z tytułu ustanowienia
pełnomocnika z wyboru.
Ponieważ Sąd Okręgowy w uzasadnieniu odwołał się do ugruntowanego orzecznictwa nie wskazując
konkretnych judykatów, sądzić należy, że miał na myśli zarówno uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada
1991 r. I KZP 30/91 OSNKW 1992/3-4/23 jak i postanowienie tego Sądu z dnia 28 kwietnia 1992 r. sygn. III KZ
1/92 OSNKW 1992/7-8/58, w których wyrażono pogląd, że osobom dochodzącym odszkodowania czy to z tytułu
niesłusznego skazania, czy też na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych (...) nie przysługuje zwrot kosztów z tytułu ustanowienia pełnomocnika
z wyboru. Takie też stanowisko na gruncie ustawy lutowej akceptowane było i powszechnie stosowane przez
sądy apelacyjne (por. postanowienie SA w Poznaniu z 9.04.1992 r. II AKz 85/92 OSA 1992/12/66).
Jakkolwiek ta linia orzecznicza prezentowana była również po wejściu w życie kodeksu postępowania
karnego, (ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Dz. U. Nr 89 poz. 555) dla przykładu w sprawach o odszkodowanie w
trybie rozdziału 58kpk wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 10.05.2000 r. sygn. II AKa
93/00 OSAG 2001/1/4 „Brak jest podstaw do przyznania od Skarbu Państwa wynagrodzenia dla pełnomocnika
ustanowionego przez wnioskodawcę w sprawie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie”, podobnie Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 11.06.2002 r. WZ 13/02 OSNKW 2002/11-12/103, a także w ostatnim okresie
Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 8 lutego 2007 r. II AKa 261/06 KZS 2007/4/41, to jednak wskazać
należy na istotną zmianę reguł ponoszenia kosztów procesu, będącą konsekwencją wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 26 lipca 2006 r. SK 21/04 stwierdzającego niezgodność art. 632 pkt 2kpk w brzmieniu
przed zmianą dokonaną ustawą z dnia 7 marca 2007 r. (Dz. U. Nr 80, poz. 539) z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 42 ust.
2 Konstytucji, tj. w zakresie ograniczającym możliwość przyznania osobie uniewinnionej w sprawie z oskarżenia
publicznego zwrotu kosztów obrony z wyboru.
Zmiana powyższego przepisu nie mogła też pozostać obojętna dla regulacji kosztów postępowania w
sprawach objętych ustawą z 23 lutego 1991 r., do której zgodnie z art. 3 ust. 4 mają odpowiednie zastosowanie
przepisy kodeksu postępowania karnego o ile przepisy tej ustawy nie stanowią inaczej.
Ponieważ i na gruncie przytoczonych wyżej orzeczeń nie budziło wątpliwości, że treść art. 13
stanowiącego, iż koszty postępowania w sprawach objętych ustawą ponosi Skarb Państwa, rozumiane było w
znaczeniu węższym, tj. nie obejmowało wydatków za zastępstwo adwokackie, do regulowania tych wydatków
stosowano ogólne zasady dotyczące ponoszenia przez Skarb Państwa wydatków na obrońcę z wyboru (art.
549§1 pkt 2kpk z 1969 r. następnie art. 632 pkt 2kpk przed zmianą), z argumentacją, że ustawodawca nie
przewidział niezależnie od wyniku sprawy poniesienia przez Skarb Państwa kosztów poniesionych z tytułu
ustanowienia obrońcy z wyboru.
Przy czym żadne z tych orzeczeń nie czyniło dystynkcji pomiędzy obrońcą oskarżonego uniewinnionego,
a pełnomocnikiem oskarżonego dochodzącego roszczenia za niesłuszne skazanie, czy pełnomocnikiem
wnioskodawcy dochodzącego roszczeń na podstawie ustawy lutowej. Tylko dla porządku wskazać należy, że w
uchwale z 20 listopada 1991 r. IKZP 30/91 Sąd Najwyższy wskazywał na zrównanie stwierdzenia nieważności
orzeczenia skazującego na podstawie ustawy z 23 lutego 1991 r. ze skutkami uniewinnienia, wywodząc, „że
osoba co do której wydano takie orzeczenie, powinna być traktowana tak, jak osoba uniewinniona”, a w uchwale
z dnia 18 kwietnia 1991 r. I KZP 5/91 zajmując stanowisko co do postępowania w sprawie o odszkodowanie za
niesłuszne skazanie mocno akcentował, że chociaż wnioskodawca nie występuje „w charakterze oskarżonego”,
to roszczenie swe wywodzi właśnie z faktu występowania w przeszłości w tej właśnie roli procesowej (tj. roli
oskarżonego, podejrzanego lub osoby podejrzanej).
Podobne stanowisko zaprezentował Sąd Apelacyjny w Białymstoku w postanowieniu z dnia 17 sierpnia
1995 r. II AKz 172/95 OSAB Nr 3, poz. 47 z 1995 r. wskazując na potrzebę odnoszenia gwarancji przysługujących
oskarżonemu w odniesieniu do osoby dochodzącej odszkodowania w oparciu o przepisy ustawy lutowej.
Powyższe stanowiska aktualne są także na gruncie obowiązującego stanu prawnego. Kwestię
dochodzenia zwrotu wydatków z tytułu ustanowienia obrońcy (pełnomocnika) z wyboru regulować zatem będzie
art. 632 pkt 2kpk. W efekcie zmiany tego przepisu obowiązującej od 24 maja 2007 r., koszty obrońcy
ustanowionego z wyboru w przypadku uniewinnienia w sprawach z oskarżenia publicznego ponosi Skarb
Państwa i analogicznie uznanie zasadności roszczenia osoby represjonowanej za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego, będące równoznaczne ze stwierdzeniem niezgodnego z prawem
działania organu państwa i zrównujące w skutkach z uniewinnieniem, wywołuje także materialnoprawne skutki w
zakresie kosztów, konsekwencją których jest obowiązek zwrotu przez Skarb Państwa wydatków zastępstwa
adwokackiego z tytułu ustanowienia pełnomocnika z wyboru./.../