Joanna Stefaniak - Poradnia Psychologiczno

mgr Joanna Stefaniak
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 7
pedagog specjalny
Uczeń z Zespołem Aspergera w szkole masowej jako wyzwanie
pedagogiczne– ogólna charakterystyka problemu
Jeżeli uczeń jest niegrzeczny, arogancki, czasami wręcz agresywny, wyniosły i uparty.
Nie przyswaja i nie przestrzega podstawowych norm społecznych, nie chce bawić się z
innymi dziećmi, nie nawiązuje z nimi prawie w ogóle kontaktu. Jest nadmiernie nieśmiały,
wręcz dziwny i wygląda na typ samotnika. Nie przewiązuje uwagi do własnego wyglądu.
Możliwe, że także pozbawiony jest poczucia humoru. Denerwują go różnego rodzaju rzeczy,
osoby i sytuacje. Czasami jest niezgrabny, żeby nie powiedzieć-niezdarny. Albo po prostu
zajęty sobą, swoimi zainteresowaniami, nadmiernie poważny do wieku. Wybitnie zdolny z
jednego, dwóch przedmiotów. A do tego mówi w bardzo specyficzny sposób, używając
całych zwrotów z bestsellerowego filmu, który właśnie wszedł na ekrany kin, może to
oznaczać, że uczeń jest dzieckiem z Zespołem Aspergera. (Z.A., ang. Asperger SyndromeAS).
Zespół Aspergera jest jednym z całościowych zaburzeń rozwoju, które łączą objawy w kilku
zasadniczych dla rozwoju człowieka sferach: kontaktów społecznych, komunikacji, zachowań
i zainteresowań jak również nadwrażliwość sensorycznej na różnego rodzaju bodźce.
Nieprawidłowości te dotyczą wszystkich obszarów życia danej osoby, choć ich nasilenie
może być różne. Podstawową, najlepiej poznaną jednostką wśród całościowych zaburzeń
rozwoju jest autyzm dziecięcy, coraz częściej prawidłowo diagnozowany już u bardzo małych
bo dwu i pół, trzyletnich dzieci. W 1980 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne
(w DSM-III) wprowadziło termin „całościowe zaburzenia rozwoju”. W obecnym wydaniu
podręcznika DSM-IV-TR 1 termin całościowe zaburzenia rozwoju obejmuje swym zakresem 5
jednostek: zaburzenia autystyczne, Zespół Aspergera, zaburzenie Retta, dziecięce zaburzenia
dezintegracyjne, zaburzenia rozwojowe nie ujęte w innych kategoriach diagnostycznych.
1
strona internetowa www.niegrzecznedzieci.prv.pl
Termin „Zespół Aspegrera” został ukuty przez Lornę Wing w 1981 roku, która
przetłumaczyła z niemieckiego pracę Hansa Aspergera austriackiego psychiatry i pediatry,
twórcy i tego, który jako pierwszy opisał to zaburzenie w 1943 roku. Dawniejsze określenia,
używane przez samego Aspergera to psychopatia autystyczna oraz zaburzenia schizoidalne
okresu dzieciństwa. Nazwy te zostały jednak zarzucone przez większość specjalistów, z
uwagi na to, że mogły sugerować, że mamy do czynienia z kolejnymi schorzeniami
należącymi do spektrum schizofrenii. Na dzień dzisiejszy jest to farmakologicznie
nieuleczalne zaburzenie trwające przez cały okres życia, z nie do końca wyjaśnioną etiologią.
Zespół Aspergera to zaburzenie rozwojowe, znajdujące się w autystycznym spektrum.
Czasami nazywa się go wysoko funkcjonującym autyzmem (szczególnie w USA).
Interpretuję się to w taki sposób, że dziecko z Zespołem Aspergera zachowuje się bardzo
podobnie do dziecka autystycznego, tylko tyle, że potrafi komunikować się dość swobodnie.
Wyżej wymieniony zespół jest diagnozowany nie tak wcześnie jak autyzm dziecięcy bo
dopiero w momencie rozpoczęcia przez dziecko nauki szkolnej, lub nawet jeszcze później.
Niekomfortowość tej sytuacji spowodowana jest przede wszystkim tym, że objawy
występujące we wczesnym dzieciństwie dają niejednorodny obraz. Dodatkowo objawy mogą
choć nie muszą wskazywać na innego rodzaju zaburzenia i trudności. Niektóre, najbardziej
powszechne to: Attention Deficyt Hyperactivity Disorder (ADHD/ADD) – brak koncentracji
uwagi, niezdolność utrzymywania jej, nawet wówczas kiedy dziecko bardzo się stara.
Dysleksja, czyli trudności z nauką oraz płynnym czytaniem i pisaniem pojedynczych
wyrazów. Dysgrafia, czyli mało staranne, wręcz nieczytelne pismo, jak również trudności z
przełożeniem myśli na formę pisemną, zwłaszcza jeżeli jednocześnie wymagane jest czytanie
z tablicy lub słuchanie kogoś. Dyspraksja- neurologiczne uszkodzenie lub niedojrzałość
organizacji ruchów. Niezgrabność ruchowa odnosząca się do zaburzeń w odbiorze i
przetwarzaniu bodźców zmysłowych (Integracji Sensorycznej). Echolalia, czyli skłonność do
naśladowania, powtarzania tego, co ktoś mówi. Zespół Tourette’a- zaburzenie neurologiczne.
Może być motoryczne (np. machanie rękami), głosowe (np. wydawanie niezwykłych hałasów
lub bezwolne wypowiadanie nieodpowiednich słów, często niecenzuralnych).
Jednym z pierwszych symptomów budzących niepokój wśród rodziców i nauczycieli jest
opóźniający się u dziecka rozwój mowy. Tymczasem kryteria różnicujące Zespół Aspergera
od zaburzeń autystycznych mówią wyraźnie, że w przypadku tego pierwszego mowa rozwija
się prawidłowo. Mimo pozornie zdawać by się mogło błahych objawów, Zespół Aspergera
jest poważnym zaburzeniem rozwoju, które może w sposób znaczący odcisnąć się na życiu
dziecka, a nieodpowiedzialne podejście pedagogiczne może tylko napiętrzyć pojawiające się
problemy emocjonalne takiego dziecka. Należy bowiem wiedzieć, że takie dzieci są za
zwyczaj bardzo labilne uczuciowo, mają skłonności lękowe, depresyjne. Ich samoocena jest
bardzo obniżona, czują się niejednokrotnie odtrąceni i niezrozumiani. Należy pamiętać
również o tym, że nie ma dwóch takich samych dzieci z Zespołem Aspergera. Różne objawy
występuję w różnym stopniu i nasileniu u każdego z dzieci. Niektóre objawy mogą
występować falami, to znaczy w momencie większego stresu, zmęczenia i napięcia objawy
nasilają się, żeby po pewnym czasie wyciszyć się.
Skala i różnorodność symptomów jakie może przejawiać dziecko z Zespołem Aspergera jest
długa, a ujmując ogólnie, dziecko takie można scharakteryzować w następujący sposób:
- upośledzenie interakcji społecznych,
- kłopoty z porozumiewaniem się / komunikacją,
- bardzo szczególne zainteresowania / natręctwa,
- powtarzające się rytuały, schematyczne zachowanie się, brak elastyczności.
Dzieci z Zespołem Aspergera mają bardzo skąpe umiejętności społeczne. Nie potrafią
właściwie zinterpretować wskazówek społecznych i z tego powodu nie są w stanie wytworzyć
prawidłowej odpowiedzi emocjonalnej. Mogą nie odczuwać potrzeby podzielenia się
informacjami i doświadczeniami. Nie czują potrzeby integrowania się ze społecznością
klasową. Nie dążą do znajomości, przyjaźni. Problemem również może być zarówno
komunikacja słowna jak i pozasłowna. Często dziecko nie jest w stanie zinterpretować tego
co mówią inne osoby. Trzeba zwracać uwagę na to, aby wypowiedzi były proste, precyzyjne,
krótkie i dosłowne. Metafory i figury retoryczne (jak np. "pokarm dla duszy") muszą być
dziecku z Zespołem Aspergera wytłumaczone, ponieważ ma ono skłonności do przyswajania
sobie dosłownego znaczenia. Rozwój mowy może być w niektórych przypadkach opóźniony.
Język mówiony jest czasami dziwny. Zdarza się, że dzieci nie mówią z lokalnym akcentem, a
wykrzykują fragmenty zdań (niezależnie od sytuacji). Słownictwo jest bardzo formalne, ton
monotonny, nie występuje typowa "melodyka" wypowiedzi. Nawet jeżeli dziecko ma bardzo
bogate słownictwo nie należy oczekiwać, że umiejętność rozumienia wypowiedzi jest na
takim samym poziomie. Dziecko z Zespołem Aspergera potrafi mówić długo i dużo na
interesujący go temat nie rozpoznając, że słuchający nie jest tym zainteresowany bądź też jest
wyraźnie znudzony. Jednym z podstawowych objawów Zespołu Aspergera jest także
nietypowe zainteresowanie dziecka jakimś określonym tematem. Często te zainteresowania
dotyczą środków transportu np pociągów, samolotów lub też komputerów, dinozaurów, map,
planet czy historii. Zdarza się, że zainteresowania się zmieniają, ale nie intensywność ich
przeżywania. Może to prowadzić do ograniczenia aktywności w innych dziedzinach życia
dziecka, może doprowadzić do tak zwanej fiksacji na danym temacie. Dziecko z Zespołem
Aspergera ma skłonności do wymuszania bardzo sztywnych reguł na sobie i otoczeniu.
Dotyczą one tego co będzie robione, w jaki sposób, w jakiej kolejności. Może być to bardzo
trudne dla wszystkich. W miarę dorastania dziecka trochę łatwiej jest je namówić na jakieś
zamiany. Brak elastyczności uzewnętrznia się też w inny sposób, a mianowicie kłopotami w
myśleniu twórczym i konkretnym. Dzieci takie wymagają wykonywania niektórych rzeczy w
ten sam sposób, bez zmian. Często nie rozumieją jaki ma wpływ określony moment w
odniesieniu do całej historii. Nie rozumieją połączenia początku działania z tym co może być
jego wynikiem. Występują tak zwane sztywne wzorce zachowań. Każde działanie, plan dnia
musi być wcześniej uzgodniony i omówiony, tylko wówczas takie dziecko czuję się
komfortowo. Charakterystyczne jest również to, że dziecko takie nie przywiązuje wagi do
wyglądu zewnętrznego. Dlatego często bywa tak, że wygląda dość nieelegancko, żeby nie
powiedzieć niechlujnie. To również wiązane jest z zaburzeniami Integracji Sensorycznej
ponieważ tylko znoszone ubrania są dla tych dzieci wygodne i komfortowe.
Mówiąc o zaburzeniach płynących ze strony procesów Integracji Sensorycznej na uwagę
zasługuje fakt, że prawie sto procent dzieci z Zespołem Aspergera przejawia owe zaburzenia.
Mogą być one bliższe kontinuum nadwrażliwości lub niedowrażliwości na wszystkie bodźce
zmysłowe, a w szczególności słuch, wzrok, dotyk i węch.
2
Dane epidemiologiczne dla Zespołu Aspergera powinny stanowić ważny sygnał dla
wszystkich zajmujących się edukacją. Jest to zaburzenie rozwoju występujące u 2-4 dzieci na
każdy 1000, przy czym stosunek chłopców do dziewcząt wynosi 4:1. Oznacza to, że
statystycznie w każdej, średniej wielkości szkole, może pojawić się dziecko z tą formą
całościowych zaburzeń rozwoju.
2
strona internetowa www.portal.adhd.org.pl
Podejmując próbę zainteresowania środowisk nauczycielskich problemami tej grupy uczniów
należy mieć na uwadze, że problem Zespołu Aspergera w przeciągu ostatnich kilku lat stał się
tematem niezmiernie modnym i głośnym. Zatem należy spodziewać się, że dzieci z diagnozą
Zespołu Aspergera będzie systematyczne przybywać. Dlatego też wiedza nauczycieli z tego
zakresu musi się poszerzać ponieważ dobrze funkcjonujące dziecko z Zespołem Aspergera
nie musi trafić do szkoły specjalnej czy integracyjnej. Takie dziecko trafi do szkoły
ogólnodostępnej gdzie będzie realizować tę sam materiał co jego zdrowi rówieśnicy, jedynie
metody kształcenia będą musiały być dostosowane do jego niepełnosprawności.
Pozycją książkową, która temat dziecka z Zespołem Aspergera przybliży jest praca napisana
przez Matt’a Winter’a zatytułowana: „Zespół Aspergera co nauczyciel wiedzieć
powinien”,wyd. Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2006, przetłumaczona na język polski.