docZakopane - Muzeum Narodowe w Krakowie
download 
Reklamacja Transkrypt
Zakopane - Muzeum Narodowe w Krakowie
Muzeum Narodowe w Krakowie raport 2014–2015 Muzeum Narodowe w Krakowie raport 2014–2015 W Y S TA W Y C Z A S O W E Kamienica Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego Dom Józefa Mehoffera KRUPNICZA EUROPEUM – Ośrodek Kultury Europejskiej SIKORSKIEGO Gmach Główny AL. 3 GO DSKIE PIŁSU MAJA ODDZIAŁY Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego I GALERIE Pałac Biskupa Erazma Ciołka ŚW .M ŚW . JA NA PIJARSKA ARK SKA A FLO RIA Ń PLAC SZCZEPAŃSKI Muzeum Książąt Czartoryskich / Arsenał RYNEK GŁÓWNY Biblioteka Książąt Czartoryskich Dom Jana Matejki Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem KASPRUSIE KANONICZA Zakopane KR UP ÓW KI *** ZOFIA GOŁUBIEW: Nasze myślenie o Muzeum koncentruje się wokół dwóch słów: „misja” i „wyobraźnia”. W rok 2014 nasze Muzeum weszło „pełną parą”, wzbogacone o zakończone rok wcześniej inwestycje: w 2013 roku otworzyliśmy Ośrodek Kultury Europejskiej EUROPEUM i Europejskie Centrum Numizmatyki Polskiej, zakończyliśmy remont Muzeum Karola Szymanowskiego w zakopiańskiej willi „Atma”. Mogliśmy zacząć myśleć o nowych projektach. Jeden z nich – Pawilon Józefa Czapskiego – realizuje się właśnie na naszych oczach (udostępnimy go zwiedzającym w kwietniu 2016 roku). Podjęliśmy również działania związane z drugim, zakrojonym na ogromną skalę przedsięwzięciem: przygotowujemy bowiem remont, przebudowę i modernizację Gmachu Głównego Muzeum, co wiąże się nie tylko z unowocześnieniem technologicznym, ale i z przemyśleniem na nowo idei i funkcji tego budynku (np. rozmieszczenia i zawartości poszczególnych galerii). Rozpisany przez nas międzynarodowy konkurs architektoniczny, na który wpłynęły 22 prace, został rozstrzygnięty – przyznano trzy nagrody i dwa wyróżnienia. Pierwszą nagrodę otrzymało Stelmach i Partnerzy Biuro Architektoniczne Sp. z o.o. Z modernizacją Gmachu wiąże się kolejny projekt, którego jesteśmy inicjatorami i współuczestnikami. Zainspirowani doświadczeniem muzeów zachodnioeuropejskich, wraz z dwunastoma innymi placówkami muzealnymi Krakowa, pracujemy nad zbudowaniem w Nowej Hucie wspólnego – „zielonego”, energooszczędnego – Centrum Konserwacji i Magazynowania Zbiorów, które zapewniłoby im najlepsze warunki, a także pomniejszyłoby koszty opieki nad nimi. Nad realizacją tego pomysłu czuwa bezpośrednio jeden z moich zastępców, Janusz Czop. Mamy też w planach inwestycje być może mniej spektakularne, ale bardzo istotne: planujemy kontynuować zagospodarowywanie oficyny Domu Józefa Mehoffera, gdzie zdążyliśmy już stworzyć piękny kameralny ogród, chcemy także zbudować salę recep- → cyjną na dziedzińcu Europeum. W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 5 →Równocześnie rozpoczęliśmy – rewolucyjną z ducha – reorganizację struktury Muzeum Narodowego w Krakowie, przede wszystkim w obszarze zarządzania zbiorami. Mając na celu podwyższenie standardów w opiece nad zbiorami i ich ochronie konserwatorskiej, jako pierwsi w Polsce na taką skalę powierzyliśmy pieczę nad prowadzeniem magazynów zbiorów konserwatorom, pozostawiając opracowywanie naukowe kustoszom. Utworzyliśmy nowe działy, co pozwoli na prowadzenie badań nie według dotychczasowych kategorii – takich jak malarstwo czy rzemiosło, traktowane jako odrębne dziedziny – a w oparciu o podziały na epoki. Pozwoli to na wymianę doświadczeń i inspiracji między specjalistami w poszczególnych dziedzinach, którzy dotąd spotykali się sporadycznie. Postanowiliśmy również mocniej powiązać ze sobą działania konserwatorów i kustoszy, powiązać myślenie technologiczne i teoretyczne o dziele sztuki. Jak zwykle dużą wagę przywiązywaliśmy w tym czasie do wystaw czasowych, które od dawna uważane są za specialité de la maison naszego Muzeum. O tym, że zyskaliśmy szacunek i zaufanie jako ich organizatorzy, doskonale świadczy fakt, że znajdujemy ważnych partnerów dla tych działań – zarówno w kraju, jak i zagranicą. Wystawę poświęconą Maksymilianowi Gierymskiemu zrealizowaliśmy we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie, ale i z siedmioma muzeami światowymi. Na monografii Olgi Boznańskiej znalazły się obrazy wypożyczone m.in. z Luwru, Musée d’Orsay czy Museo Nacional del Prado w Madrycie. „Ottomania”, zrealizowana wraz z Palais des Beaux-Arts w Brukseli (BOZAR) i Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, pozwalała zobaczyć obiekty sprowadzone z 60 ważnych placówek muzealnych! Podobny charakter będzie miała planowana na rok 2016, z okazji Światowych Dni Młodzieży, wystawa pt. „Maria. Mater Misericordiae”, o której rozmawiamy z partnerami włoskimi. Staramy się myśleć o naszych wystawach – opatrywanych naukowymi i popularnymi wydawnictwami – w sposób nowoczesny, wyznaczany dwoma aksjomatami. Po pierwsze, zależy nam na tym, by konkretnych artystów pokazywać nie jako „samotne wyspy”, ale w rozlicznych kontekstach, stawiając pytania, co ich inspirowało, w jakim żyli otoczeniu, jaki był klimat czasów, w których żyli, co przekazali swoim następcom. Po wtóre, unikamy sztampowego definiowania pojęcia „sztuka”, uważając, że nie ogranicza się ona wyłącznie do gatunków opisywanych przez klasyczną naukę. Sztuka ma charakter totalny, międzygatunkowy, jest rodzajem synergii. Nic więc dziwnego, że nasza instytucja – jako jedyna w naszej części Europy – pokazała słynną (i bardzo spektakularną) wystawę prezentującą dorobek wybitnego reżysera Stanleya Kubricka. Udało nam się także przedstawić „Przestrzeń Opery”, prezentującą oryginalną, nierzadko wybitną twórczość polskich scenografów XX wieku. Doceniona została również wystawa pt. „Szuflada Szymborskiej” – w sposób oczywisty związana z literaturą, podobnie jak wystawy przygotowywane w programie Festiwalu Conrada. To „multimedialne” myślenie dotyczy zresztą nie tylko wystaw. Stale współpracujemy z Festiwalem Miłosza, z Festiwalem Conrada, z Capellą Cracoviensis i instytucjami muzycznymi, a także z Miesiącem Fotografii, Festiwalem Off Camera czy Krakowskim Festiwalem Filmowym. RAPORT 2014–2015 6 Istotną rolę odgrywają też miejsca wystaw, dzięki którym ożywiane są nasze Oddziały. W Europeum, gdzie z zasady prezentujemy jedno, ale wybitne dzieło sztuki, publiczność mogła poznać obrazy Tintoretta, Jordaensa, El Greca, a ostatnio piękną gotycką Madonnę z Paczółtowic, namalowaną na polskiej łące. Bogaty zbiór starodruków jest z kolei wykorzystywany przez kustoszy w Pałacyku Czapskich, gdzie przygotowali oni cykl cennych wystaw historycznych. Muzeum stara się zachowywać pamięć o swoich darczyńcach, a zbliża się setna rocznica jednego z największych darów – ofiarowanej nam w 1920 roku kolekcji Feliksa Jasieńskiego. Przywróciliśmy historyczną nazwę Oddziału jemu poświęconego, czyli Kamienicy Szołayskich, obecnie „im. Feliksa Jasieńskiego”. W roku 2015 otwarliśmy dwie wystawy z jego zbioru, pod wspólnym tytułem „Niech żyje sztuka!”. Zakrojonym na lata działaniem, o podstawowym znaczeniu dla historii naszego Muzeum, jest rozpoczęcie edycji korpusu daru Jasieńskiego. Ukazał się pierwszy tom, a zaplanowanych jest dalszych osiem. Cieszymy się, że nasza aktywność jest dostrzegana i rozumiana – o czym świadczą rozliczne nagrody przyznawane Muzeum Narodowemu w Krakowie. Wśród nich wymienić można np. w kategorii „inwestycje”: Sybillę 2013 oraz Grand Prix, czyli nagrodę główną (nazywaną też Nagrodą wśród nagrodzonych), a w konkursie Sybilla 2014 wyróżnienie za digitalizację zbiorów. Na uwagę zasługują też dwie prestiżowe nagrody dla dyrektor MNK: Honorowa Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego roku 2014 oraz Laur Krakowa XXI wieku w roku 2015. Na kilka nagród zasłużyła też muzealna działalność edukacyjna, a „Szuflada Szymborskiej” na ogólnopolską nagrodę „MocArty” Radia RMF Classic. Wiele można by także mówić o codziennej, cichej pracy w Muzeum Narodowym. O działalności naukowej (jesteśmy instytucją badawczą III stopnia), edukacyjnej (m.in. nowy cykl: „Muzyka w Muzeum”) i promocyjnej (nowa strona internetowa MNK zbiera liczne pochwały), o konserwacji i zabezpieczeniu zbiorów (mało kto z zewnątrz zdaje sobie sprawę, jakie znaczenie miała np. dezynsekcja obiektów drewnianych w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka), o wyjściu Muzeum na zewnątrz (Muzeum Forum przed Gmachem Głównym), o zakupach (staliśmy się właścicielem m.in. wybitnych obrazów nowożytnych oraz kartonu do fryburskiego witraża Józefa Mehoffera pt. „Wiara – nadzieja – miłość”). Najważniejsze jest jednak jedno – nasze myślenie o Muzeum koncentruje się wokół dwóch słów: „misja” i „wyobraźnia”. ¶ październik 2015 [Na podstawie rozmowy z Dyrektor MNK Zofią Gołubiew opracowała Agnieszka Sabor] RAPORT 2014–2015 7 Muzeum Narodowe w Krakowie raport 2014–2015 Oddziały i Galerie MNK *** Zofia Gołubiew, Dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie 02 04 Wystawy czasowe Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko Bohusza 10 Maksymilian Gierymski. Dzieła, inspiracje, recepcja 16 Stanley Kubrick 22 Olga Boznańska (1865–1940) 30 Ottomania. Omański Orient w sztuce renesansu 36 Zawsze Młoda! Polska sztuka około 1900 42 Szuflada Szymborskiej 46 Legiony Polskie 1914-1918. Wystawa w stulecie wybuchu Wielkiej Wojny i Czynu Niepodległościowego 48 Maurycy Gottlieb. W poszukiwaniu tożsamości 52 El Greco. Ekstaza św. Franciszka 56 W przestrzeni Smoka. Sztuka chińska ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie 58 Niech żyje sztuka! 64 Cudowna moc sztuki. „Madonna z Paczółtowic” 68 Wszystkie wystawy czasowe 72 Najważniejsze inwestycje 84 Wybrany projekt konserwatorski 88 Wybrane projekty edukacyjne 90 Wybrane projekty promocyjne 94 Wybrane wydawnictwa 98 Organizacja pracy 102 Digitalizacja 106 Nagrody i wyróżnienia 110 Dobroczyńcy 116 Honorowy Patronat Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego / Honorary Patronage of the President of the Republic of Poland Bronisław Komorowski WYSTAWA / EXHIBITION 23.10.2013 – 23.02.2014 ARCHITEKTURA ADOLFA SZYSZKO-BOHUSZA organizatorzy: Muzeum Narodowe w Krakowie, Instytut Architektury główny partner: Archiwum Narodowe w Krakowie Muzeum w Krakowie | Gmach Główny, al. 3 Maja 1 Cyfrowe partnerzy: ZamekNarodowe Królewski na Wawelu, Narodowe Archiwum www.instytutarchitektury.org | www.muzeum.krakow.pl REACTION TO MODERNISM. ARCHITECTURE OF ADOLF SZYSZKO-BOHUSZ The National Museum in Krakow | Main Building, al. 3. Maja OBOK Fragment ekspozycji pokazujący projekt Nowego Gmachu Muzeum Narodowego w Krakowie ADOLF SZYSZKO-BOHUSZ NALEŻY DO GRONA TYCH, KTÓRZY ODBUDOWALI PAŃSTWO POLSKIE PO 1918 ROKU. W TYM SENSIE OKAZUJE SIĘ SZALENIE AKTUALNY – JAKO PUNKT ODNIESIENIA DLA NASZYCH CZASÓW. To oczywiste, że monografia Adolfa Szyszko-Bohusza – zaproponowana przez Fundację Instytut Architektury – powinna była zostać przedstawiona w Krakowie, mieście, w którym spacer śladami tego architekta musiałby potrwać dobrych kilka godzin i obejmowałby Wawel, Rynek Główny, okolice Plant Dietlowskich czy Przegorzały. Wystawa była czymś więcej niż podręcznikową prezentacją działalności znanego twórcy, autorzy podjęli się bowiem głębszej analizy sposobów, za pomocą których ten wybitny architekt, badacz historii architektury i konserwator najważniejszych polskich zabytków asymilował osiągnięcia modernizmu. NA PLAKACIE Nieistniejąca już dziś attyka gmachu wiedeńskiego Towarzystwa Ubezpieczeniowego Feniks, który zbudowano na prestiżowej linii A-B krakowskiego Rynku. Architektowi udało się wprowadzić do przestrzeni historycznej, pozornie „skończonej”, element emanujący nowoczesnością. W latach 1931-1932 stanął tu żelbetonowy, sześciokondygnacyjny gmach z elewacjami podzielonymi na trzy strefy oddzielone od siebie gzymsami, trapezowatymi wykuszami okiennymi, ekspresjonistyczną attyką (usuniętą przez Niemców podczas drugiej wojny światowej). Rozpętało się piekło. Architektowi zarzucono „lewactwo”, a przynajmniej arogancję. W jednym z pism satyrycznych opublikowano piosenkę: „Boże zmiłuj się nad nami / To jest dom pod kominami / Wszystkie szare – on czerwony / Siądźcie na nim kawki, wrony”. Autor projektu, będący wszak także konserwatorem zabytków, twierdził tymczasem:„Czyż nasz restaurator nie powinien być przede wzystkim artystą? Czyż nie powinien dbać o to, by w restaurowanym gmachu złożyć na wsze czasy jakąś pamiątkę naszej kultury i sztuki?” Sprawę załagodził prezydent Mościcki, a w miarę upływu lat budynek wpisał się w pejzaż Rynku – i to mimo okupacyjnej przebudowy, która odebrała mu nieco charakteru. Dziś sprawia, że „największy plac średniowiecznej Europy” nie wydaje się wyłącznie skansenem... Prezentacja, na której znalazły się m.in. fotografie archiwalne (uzupełnione czasem o współczesne), modele, projekty i rysunki architektoniczne, ukazywała swoistą „oksymoroniczność” architektury absolwenta Imperialnej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu i żołnierza Legionów Piłsudskiego, który raz proponował własne interpretacje klasycyzmu, kiedy indziej eleganckie art déco, by zaryzykować niemal bauhausową awangardę. * Plakat towarzyszący wystawie projekt: joanna sowula Nie chodziło przy tym o ewolucję stylu, zmianę poglądów czy podążanie za modą. Rzecz w tym, że – jak w nowatorskiej publikacji towarzyszącej wystawie pisała Dorota Jędruch – architekt potrafił mówić jednocześnie→ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 11 POWYŻEJ Projekt Zamku Prezydenta RP w Wiśle →kilkoma językami. Nic w tym dziwnego: odradzająca się Polska potrzebowała paradoksów. Z jednej strony ważne było umocowanie nowego państwa w historii i uprawomocnienie z jej pomocą tożsamości obywateli. Z drugiej, konieczna była modernizacja i energia nowoczesności. W tym sensie kuratorzy monografii w MNK udowodnili, że Szyszko-Bohusz to jeden z najważniejszych kreatorów rodzącego się po 1918 r. obrazu Polski jako nowoczesnego państwa narodowego. Tę polifoniczność stylów odkrywaliśmy, śledząc karierę związanego z Krakowem architekta. Poznaliśmy jego osiągnięcia jako konserwatora zabytków – przede wszystkim na wzgórzu wawelskim, gdzie od 1916 roku przez kolejne trzy dekady kierował odnowieniem zamku. Duże zainteresowanie zwiedzających budziły kolejne (niezrealizowane) projekty zagospodarowania Wawelu – pierwszy powstał w 1917 roku, kolejne w okresie dwudziestolecia, ostatni – w 1943, kiedy rezydował tu Hans Frank. Polski architekt marzył, by gdy tylko skończy się wojna, zniszczyć ślady okupantów. Na dziedzińcu zewnętrznym chciał amfiteatru, arkad nawiązujących do krużganków drugiego piętra renesansowej rezydencji, a nawet RAPORT 2014–2015 12 nowej „loży królewskiej”... O tym, jak bardzo Szyszko-Bohusz wpłynął na nasze odczuwanie Wawelu, świadczą też jego zmaterializowane projekty (Brama Herbowa, restauracja komnat i apartamentów rezydencji królewskiej, a przede wszystkim baldachim nad wejściem do krypty Józefa Piłsudskiego przy katedrze). Wystawa pokazała również, w jaki sposób architekt używał „kostiumu stylowego”. Mogliśmy np. na nowo rozpoznać jeden z ikonicznych budynków Krakowa – siedzibę Pocztowej Kasy Oszczędności (w której do niedawna mieścił się Bank PKO BP). Z monumentalnymi korynckimi półkolumnami, profilowanymi gzymsami, attyką, a we wnętrzu z halą operacyjną nawiązującą do rzymskiego Panteonu. Wyobraźnię pobudzały również→ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 13 NA PLANSZACH Powyżej od lewej: Dom Towarzystwa Ubezpieczeń „Feniks” w Krakowie, Rynek Główny 41, (1928-1932); u góry – budynek Poczty przy ul. Śląskiej w Częstochowie (1925-1926), poniżej Gimnazjum oraz internat oo. Paulinów przy ul. Skałecznej w Krakowie (1935); od prawej: Dom im. Józefa Piłsudskiego przy ul. Oleandry w Krakowie (1935) →niezrealizowane projekty katedry w Katowicach, przygotowane na niezwykle prestiżowy konkurs (1925), którego celem było wypracowanie „symbolu potęgi narodu i świadectwa wiekowej kultury”. W swojej koncepcji Szyszko-Bohusz połączył inspiracje mające swe źródło w architekturze barokowych synagog i renesansowych rezydencji. Wreszcie, poznaliśmy tego architekta jako modernistę, którego sztandarową realizacją okazał się... Zamek Prezydenta RP w Wiśle, wykorzystujący zarówno nowoczesną, żelbetonową konstrukcję, jak i piaskowiec imitujący średniowieczne warownie. Do współpracy nad wystrojem wnętrz zaprosił Szyszko-Bohusz przedstawicieli funkcjonalistycznej awangardy: Andrzeja Pronaszkę i Włodzimierza Padlewskiego. Tak – na skrzyżowaniu tradycji i nowoczesności – rodziła się architektura „państwotwórcza”. ¶ RAPORT 2014–2015 14 OBOK Model Nowego Gmachu Muzeum Narodowego w Krakowie. Architekci projektu: Czesław Boratyński, Edward Kreisler, Bolesław Schmidt PONIŻEJ Projekt Domu im. Józefa Piłsudskiego w Krakowie Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza Gmach Główny MNK 23 października 2013 – 23 lutego 2014 „Architekt Piłsudskiego” bezkompromisowo ingerował w przestrzeń, ale – zafascynowany historią – pieczołowicie chronił też zabytki przeszłości. W Y S TA W Y C Z A S O W E Kurator: Michał Wiśniewski Współpraca: Dorota Jędruch, Dorota Leśniak-Rychlak, Agata Wiśniewska Aranżacja: Biuro Projektów Lewicki i Łatak Koordynacja: Maria Grzywacz, Izabela Wałek Wystawie towarzyszył katalog RAPORT 2014–2015 15 MAKSYMILIAN GIERYMSKI Dzieła inspiracje recepcja The National Museum in Krakow, The Main Building, al. 3 Maja 1 25.04 – 10.08.2014 organizator: Muzeum Narodowe w Krakowie www.muzeum.krakow.pl Projekt „Bracia Gierymscy” realizowany przez Muzeum Narodowe w Warszawie oraz Muzeum Narodowe w Krakowie / The “Gierymski Brothers” project carried out by the National Museum in Warsaw and the National Museum in Krakow. proj. Jolanat Barnaś Muzeum Narodowe w Krakowie Gmach Główny, al. 3 Maja 1 Maksymilian Gierymski, Patrol powstańczy (fragment), 1872-1873, fot. Piotr Ligier, Muzeum Narodowe w Warszawie Works Inspiration Reception NA PLAKACIE Najbardziej chyba znany obraz Maksymiliana Gierymskiego – „Patrol powstańczy”, pokazany w 1873 r. na Wystawie Powszechnej w Wiedniu, dziś stanowiący własność Muzeum Narodowego w Warszawie. ODSTĄPIONO OD IDEI TYPOWEJ WYSTAWY MONOGRAFICZNEJ NA RZECZ PREZENTACJI DZIEŁ MAKSYMILANA GIERYMSKIEGO NA TLE ŚRODOWISKA MONACHIJSKIEGO, Z ZAAKCENTOWANIEM ARTYSTYCZNYCH NASTĘPSTW JEGO TWÓRCZOŚCI W SZTUCE POLSKIEJ. Oto wysuszona słońcem, piaszczysta droga, jakieś mizerne chaszcze. Chłodne, lekko zachmurzone niebo. Przestrzeń wyraźnie podzielona na dwa równoległe pasy. Kilku zbrojonych jeźdźców wypytuje wędrownego dziada. Gdzie są wrogowie? Gdzie niedobitki oddziału, które uratowały się z przegranej bitwy? W którym jechać kierunku? Wzrok widza nie koncentruje się na uczestnikach sceny, kierując się dalej, w stronę otwartej przestrzeni ciągnącej się po horyzont, zza którego wyłonić się może niebezpieczeństwo. W ramach wspólnego projektu Muzeum Narodowego w Krakowie i Muzeum Narodowego w Warszawie mogliśmy przyjrzeć się bliżej twórczości najsłynniejszego polskiego rodzeństwa artystycznego: Maksymiliana i Aleksandra Gierymskich. Krakowowi przypadła w udziale prezentacja dzieła starszego z braci, przedwcześnie zmarłego Maksymiliana. Narrację wystawy podzielono na siedem części. W „Prologu” zobaczyliśmy „narodziny artysty”, którego ukształtowała nie tylko nauka w warszawskiej Klasie Rysunkowej, ale i uczestnictwo w powstaniu styczniowym. Dalej oglądaliśmy prace odwołujące się do wydarzeń lat 1863–1864. Nie tylko sceny bitew, patroli i potyczek. Także przedstawienia nieco „grottgerowskie” w typie – jak choćby „Powrót bez pana”, na którym widzimy posłańca złych wieści, który zajechał właśnie do jakiegoś zaścianka, by zawiadomić liczną rodzinę o bohaterskiej śmierci męża i ojca. Zapłakanej wdowie, do której przytuliły się dzieci, wręcza jego szablę. Ta kobieta będzie bohaterką lat następnych – od niej zależeć będzie przetrwanie rodziny. * Plakat towarzyszący wystawie projekt jolanta barnaś Dalej droga przez ekspozycję prowadziła nas do Monachium, które w latach 1836–1914 stało się dla Polaków miejscem szczególnym – „Atenami nad Izarą”. W tutejszym środowisku Gierymski szybko dojrzał artystycznie.→ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 17 POWYŻEJ Sala „Sceny powstańcze” NA WYSTAWIE zgromadzono 55 obrazów olejnych, 52 prace na papierze Maksymiliana Gierymskiego, a także dzieła artystów polskich, niemieckich, francuskich i węgierskich, m.in. Józefa Brandta, Adama Chmielowskiego, Józefa Chełmońskiego, Stanisława Witkiewicza, Eduarda Schleicha st., Ludwiga Hartmanna i Michaly Munkacsy’iego. →W jego obrazach dominowały wartości formalne, naczelną rolę odgrywał nastrój. Charakteryzowało je dążenie do osiągnięcia przypadkowości, reportażowego ujęcia, a także dbałość o określenie czasu, położenia geograficznego oraz warunków klimatycznych. Taki jest np. „Obóz Cyganów I” (1867–1868, Muzeum Narodowe w Krakowie): syntetycznie opracowany krajobraz, podzielony na dwa pasy zimnych różów, błękitów, stłumionych czerwieni i ziemistych brązów. Scena figuralna harmonijnie wpisuje się w uśpioną naturę. Czwarta część ekspozycji, nosząca tytuł „Atelier, plener, fotografia, wspomnienie – praca nad obrazem”, poruszała najważniejsze zagadnienia estetyczne, formalne i warsztatowe związane z twórczością Maksymiliana Gierymskiego. Mottem jego postawy, stało się, jak pisała Aleksandra Krypczyk-de Barra, kuratorka krakowskiej prezentacji, „przypisywane Maksymilianowi stwierdzenie, iż »na obrazie, jak RAPORT 2014–2015 18 POWYŻEJ IV i V część wystawy na zegarze, powinna być widoczna godzina«. Przejawem (…) była skłonność do podejmowania tematów uznawanych za pospolite – np. związanych ze wsią i małym miasteczkiem. Towarzyszyło temu dążenie do osiągnięcia przypadkowości, ujęcia »reportażowego«”. Istotna była także kwestia fotografii, która stanowiła dla malarza medium pomocnicze. Następna część wystawy przybliżała zwiedzającym pojęcie „Stimmung” – kluczowe dla zrozumienia twórczości Maksymiliana Gierymskiego. Zainteresowanie tą formułą malarstwa pejzażowego pokazuje dwoisty stosunek artysty do natury, określany mianem romantycznego realizmu. Podobnie jak inni monachijczycy, Gierymski uległ wtedy fascynacji nokturnem. W pejzażowych scenach nocnych mógł wyrazić Nowoczesne, nieakademickie malarstwo Gierymskiego (zwłaszcza pejzażowe) stanowi przełom w dziejach sztuki polskiej. To antyteza szkoły, którą stworzył Matejko. swój ambiwalentny stosunek do natury, z jednej strony realistyczny, z drugiej – emocjonalny. Pokazano go obok obrazów innych malarzy zainteresowanych tym tematem. Epilogiem→ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 19 POWYŻEJ IV część wystawy: atelier, plener, fotografia, wspomnienia To ilustracja skłonności artysty do podejmowania tematów powszechnie uważanych za pospolite, jak też dążenie do obrazowania „reportażowego” oraz nowatorstwo w podejściu do obrazowania natury przejawiające się m.in. dbałością o określenie czasu przedstawienia, położenia geograficznego czy warunków klimatycznych. Krakowska wystawa Maksymiliana Gierymskiego to część większego projektu badawczego prowadzonego w Muzeum Narodowym w Krakowie i finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Na jego zakończenie, w 2017 r., planowane jest wydanie przez MNK pełnego katalogu dzieł wszystkich Maksymiliana Gierymskiego. RAPORT 2014–2015 20 →wystawy były kompozycje „zopfowe” (der Zopf po niemiecku znaczy warkocz albo harcap) – sceny rodzajowe z udziałem myśliwych odzianych w rokokowe stroje. Tego typu malarstwo cieszyło się dużym powodzeniem wśród zamożnej klienteli. Nie chodziło jednak wyłącznie o finanse: we wszystkich tych „Wyjazdach na polowanie” czy „Konnych kawalkadach w brzezince” odbijają się wszelkie cechy stylu Gierymskiego. W latach 1871–1874 malarz stworzył ok. dwudziestu trzech takich obrazów. W Krakowie pokazano jedenaście olejów i dziewięć rysunków. Ale to jeszcze nie koniec. Ważnym uzupełnieniem ekspozycji stał się „Gabinet dzieł zaginionych”, gdzie za pomocą multimediów przypomniane zostały obrazy Gierymskiego utracone podczas II wojny światowej – w wśród nich „Zima w małym miasteczku” ze zbiorów MNK czy „Wieczornica ukraińska” z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. ¶ Maksymilian Gierymski. Dzieła, inspiracje, recepcja Gmach Główny MNK 25 kwietnia – 10 sierpnia 2014 Kurator wystawy: Aleksandra Krypczyk-de Barra Koordynator: Anna Sobesto Aranżacja wystawy i projekt katalogu: Jolanta Barnaś Projekt „Twórczość Maksymiliana Gierymskiego a twórczość polskich monachijczyków w latach 1867–1900 – badania interdyscyplinarne”, czas trwania projektu: 48 miesięcy. Finansowanie projektu: środki Narodowego Centrum Nauki. W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 21 organizatorzy: Muzeum Narodowe w Krakowie, Domino Film STANLEY KUBRICK. WIZJONER I DESPOTA, TWORZĄCY WYKALKULOWANE W KAŻDYM CALU FILMY, AUTOR KILKUNASTU WSPANIAŁYCH, KULTOWYCH I WCIĄŻ UWIELBIANYCH PRZEZ WIDZÓW FILMÓW. A ZATEM – IDEALNY BOHATER DLA MONOGRAFICZNEJ WYSTAWY. W krakowskim Muzeum Narodowym zaaranżowano więc w unikatowy sposób eksponaty zarchiwizowane przez Niemiecki Instytut Filmowy. Było to wydarzenie bez precedensu i przygotowane z ogromnym rozmachem. Ponad tysiąc obiektów: fragmenty scenografii, kostiumy, dokumenty, listy, fotosy, plakaty, niezliczone rekwizyty, makieta bomby wodorowej z „Doktora Strangelove” (1964), przednia projekcja z „2001. Odysei kosmicznej” (1968), hotelowy westybul z „Lśnienia” (1980), karnawałowe maski z „Oczu szeroko zamkniętych” (1999) i lalki z „Mechanicznej pomarańczy” (1971). A wszystkie to pokazane w dynamicznej, audiowizualnej scenerii pełnej ekranów, projektorów, monitorów i dźwięków sączących się w każdej z sal. POWYŻEJ „Magazyn Krakowski Gazety Wyborczej” w fotograficznym przeglądzie roku 2014 za jedno z najważniejszych i najbardziej atrakcyjnych dla fotoreporterów wydarzeń tego roku uznał wizytę w MNK bliźniaczek Lisy i Louise Burns – na zdjęciu towarzyszą małym dziewczynkom. Wszystko zaczęło się na początku XXI wieku, już po śmierci Stanleya Kubricka. We frankfurckim Muzeum Filmu zorganizowano wystawę dekoracji zaprojektowanych przez Kena Adama, który u Kubricka pracował na planie „Doktora Strangelove” i „Barry’ego Lyndona” (1975). Ekspozycja okazała się sukcesem i niemieccy archiwiści zaczęli rozważać pomysł zorganizowania wystawy poświęconej samemu Kubrickowi. Obiekty z jego rodzinnego domu uzupełnili o dokumenty należące do Warner Bros. I tak powstało Kubrickowe inwentorium. Eksponaty zaczęto łączyć i aranżować, tworząc z nich wystawę: tak pokazywane były m.in. we Frankfurcie, Gandawie, Berlinie, Paryżu, Melbourne, Los Angeles i São Paulo. Po Krakowie całość zbiorów pojechała do Toronto, potem do San Francisco. W każdym z tych miast kuratorzy (w Krakowie Rafał Syska) i projektanci (u nas Tomasz * Plakat towarzyszący wystawie projekt matylda sałajewska Wójcik i Maja Gralak) otrzymali wolną rękę w doborze obiektów i sposobu ich ekspozycji, a wystawa krakowska to swoisty labirynt motywów, pozwalający zwiedzającym zgubić się w Kubrickowskim świecie. Śmiałków prowadzą trzy – ujęte niechronologicznie –→ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 23 →ścieżki: wojny, technologii i szaleństwa. Oczywiście można z tych dróg zboczyć, klucząc po ekspozycji i wchodząc na alternatywną ścieżkę zwiedzania, bo w końcu wszystkie wątki przeplatały się w filmach Kubricka w nadzwyczaj kunsztowny sposób. SZLAK WOJNY. Na szlak wojny widz wstępuje nieprzypadkowo, bo nawet debiut fabularny Kubricka, „Strach i pożądanie” (1953), wpisywał się w konwencje kina wojennego. Reżyser niekiedy łączył wojenną opowieść z horrorem (jak w debiucie), innym razem wplatał ją w czarną komedię (jak w „Doktorze Strangelove”), a temat wojny poszerzał o wątek przemocy. Opisywał wojny antyczne, współczesne i futurystyczne, planował film o Holokauście, i zawsze stawiał fundamentalne pytanie: czy wojna jest tworem instytucji (rządów, wojska, generalicji), czy najbardziej wyrafinowaną i cywilizacyjnie POWYŻEJ „2001 – Odyseja kosmiczna” – plakaty, storyboardy, makieta statku kosmicznego rozwiniętą ekspresją męskich popędów, które służą do podbojów, dominacji, przemocy i władania otoczeniem? Zestawienie tych motywów prowadzi do podkreślenia połączeń między filmami Kubricka – na przykład „Doktora Strangelove” i „Full Metal Jacket” (1987), które razem tworzą nadzwyczaj logiczny układ zależności występujący we współczesnej machinie wojennej. Głównym obiektem sali poświęconej filmowi „Doktor Strangelove” jest więc wnętrze tzw. war roomu, ogromnego gabinetu obrad amerykańskiej generalicji, próbującej rozwiązać problem nuklearnego ataku na ZSRR, a także makieta bomby termonuklearnej zrzuconej na wroga przez współczesnego kowboja – majora Konga. RAPORT 2014–2015 24 Z kolei wśród eksponatów z „Full Metal Jacket” dostrzeżemy hełm POWYŻEJ „Oczy szeroko zamknięte” – maski i kostiumy z filmu, na monitorze fragmenty filmu Jockera i sztandary jednostki szkolącej rekrutów. Porządek zdarzeń jest więc czytelny: sztab dowódczy (czyli „Doktor Strangelove”) przechodzi w akademię wojskową przygotowującą żołnierzy do walki, ta zaś zostaje zastąpiona obrazami interwencji zbrojnej w odległym państwie. SZLAK TECHNOLOGII. Drugą możliwą ścieżką zwiedzania wystawy jest kierunek wyznaczony przez ewolucję technologii. Ten wątek jest ważny z dwóch powodów. Po pierwsze, Stanley Kubrick przykładał ogromną wagę do nowinek technicznych, efektów specjalnych i nowatorskich rozwiązań inscenizacyjnych. Stale współpracował też z instytucjami wykorzystującymi nowoczesne technologie (np. NASA), wprowadził do użycia nietypowe obiektywy i taśmy filmowe, a także koordynował prace nad tzw. przednią projekcją (w trakcie wystawy można jej doświadczyć w zrekonstruowanym planie zdjęciowym do „Świtu człowieka”). Po drugie, technologia oddziaływała na fabularny i filozoficzny charakter dzieł Kubricka, u którego ewolucja człowieka to stałe doskonalenie narzędzi służących do podboju i narzucania władzy innym ludziom. Z tym rodzajem popędu wiąże się przemoc, wojna i alienacja – bo wytworzone przez człowieka maszyny, urządzenia i społeczne instytucje prowadziły do dehumanizacji i niszczyły indywidualizm jednostki. → W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 25 → RAPORT 2014–2015 26 INSTALACJA złożona ze specjalnie zaprojektowanych na potrzeby wystawy kapsuł projekcyjnych, w których można było obejrzeć najsłynniejsze sceny i fragmenty z filmów Stanleya Kubricka. W okrągłym ekspozytorze prezentowane były urządzenia operatorskie, kamery i obiektywy, niejednokrotnie specjalnie przystosowane do potrzeb realizacji wizji artystycznych Kubricka. Na szczycie ekspozytora ustawiona została kamera z filmu „Barry Lyndon". Geometryczne w kształcie kapsuły projekcyjne swą formą nawiązywały do estetyki jednego z najsłynniejszych dzieł w kinematografii światowej „2001. Odyseja kosmiczna", której zapowiedzią była górująca nad tą częścią wystawy gigantyczna panorama kosmosu – kadr arcydzieła Kubricka. W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 27 → POWYŻEJ „Doktor Strangelove” – makieta bomby z planu filmu OBOK „Odyseja kosmiczna” – fragment ekspozytora poświęconego filmowi →W ścieżkę technologii wprowadził widza ciemny prostokąt wrót, wykrojonych z ogromnego ekranu przedstawiającego kosmos z „2001. Odysei kosmicznej” – jeden z najbardziej efektownych fragmentów wystawy. Labiryntowe przejścia kierują od ekspozycji obiektywów i urządzeń technicznych przez makiety statków kosmicznych aż po pustynny krajobraz „Świtu człowieka”. W nim pojawia się czarny monolit, makieta centryfugi (we wnętrzu której zbudowano scenografię statku kosmicznego), skafander astronauty, strój małpoluda, gwiezdne dziecko i – na końcu – korytarz świetlny, swoiste wrota do wszechświata, które pozwoliły głównemu bohaterowi „Odysei…” doświadczyć w przyspieszonym tempie dziejów kosmosu, naszej planety i w konsekwencji również samego siebie. ŚCIEŻKA SZALEŃSTWA. Ostatni szlak tematyczny wystawy nie jest tak linearny jak pozostałe dwa, pozwala jednak powiązać z sobą cztery filmy, które najsilniej eksponują motyw szaleństwa. W ten sposób, na zasadzie diagonalnych połączeń w przestrzeni, zestawione są: „Lolita” (1960), „Mechaniczna pomarańcza”, „Lśnienie” i „Oczy szeroko zamknięte”. Zwiedzający może do nich dotrzeć, jak to zwykle z szaleństwem bywa, zaglądając w rogi i zaułki wystawy. Tam odnajdzie: destrukcyjną namiętność profesora Humberta Humberta, pierwotną agresję Alexa DeLarge’a, obłęd Jacka Torrance’a i zazdrość Billa Harforda. Szaleństwo – jakkolwiek byłoby ono fenomenem destrukcyjnym i niszczycielskim – stanowiło w filmach Kubricka przejaw indywidualizmu jednostki, było ekspresją człowieka niepoddanego presji kultury i instytucji. Dlatego w sali „Mechanicznej pomarańczy” wszystko stało się wygięte, jak krzesła i kanapy w kształcie dziwacznie upozowanych kobiet, dy- RAPORT 2014–2015 28 namicznie przekrzywiony manekin ze strojem Alexa i zmultiplikowane przez odbicia w lustrach przedmioty związane ze POWYŻEJ „Mechaniczna pomarańcza” – oryginalny stolik ze sceny w barze światem przemocy. W przestrzeni „Lśnienia” można było obejrzeć kompilacje przerażających wizji Danny’ego, rekonstrukcję hotelu Overlook i model labiryntu, który ostatecznie uwięził Jacka. Nie zabrakło też stroju bliźniaczek, siekier i sweterka Danny’ego z rysunkiem rakiety Apollo. Ciemny i wąski korytarz przeprowadza z jasności „Lśnienia” w mrok „Oczu szeroko zamkniętych”, których zagadkowość intensyfikują oryginalne maski karnawałowe należące do uczestników sekretnej orgii nowojorskiej socjety. Po opuszczeniu tej sali zwiedzającemu pozostaje już tylko ekspozycja finalna: oryginalne klapsy z kilku jego filmów, a także statuetka Oscara za efekty specjalne do „2001. Odysei kosmicznej”. Niezwykłe, że ten geniusz filmowej reżyserii nigdy nie otrzymał Stanley Kubrick Gmach Główny MNK, 4 maja 2014 – 14 września 2014 Kurator wystawy w MNK: dr hab. Rafał Syska Aranżacja: dr hab. Tomasz Wójcik Identyfikacja wizualna: Matylda Sałajewska Koordynator: Barbara Woźniak Pierwotna koncepcja wystawy: Hans-Peter Reichmann, Tim Heptner (Deutsches Filmmuseum, Frankfurt nad Menem) nagrody Akademii w tej właśnie kategorii. Nie dla nagród kręci się jednak filmy, tylko dla widzów, którzy tę wystawę odwiedzili tłumnie. ¶ [Rafał Syska, kurator wystawy „stanley kubrick”] W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 29 organizatorzy: Muzeum Narodowe w Krakowie we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie I wsparcie: Musée d’Orsay OBOK Dyrektor MNK Zofia Gołubiew podczas otwarcia wystawy NA PLAKACIE O „Dziewczynce z chryzantemami” (1894) William Ritter pisał na łamach paryskiej „Gazette des Beaux-Arts”: „...stworzyła ona [Boznańska] właśnie w portrecie małej dziewczynki o dziwnych, niepokojących oczach, jakby kroplach atramentu, które zdają się wylewać na chorobliwie bladą twarz, współczesny ideał postaci Maeterlincka. (...)Melizanda ma sześć lat i urodziła się w arystokratycznej rodzinie w jakimś wielkim współczesnym mieście – taka wydaje się przerażająca dziewczynka, tak jasna i biała, że budzi dreszcz”. Ten opis dziś wydaje się nieco emfatyczny. Jednak wiele mówi o jednym z najbardziej znanych obrazów polskiej malarki. Delikatne dłonie modelki, jakby bezwiednie trzymające bukiet, rozszerzone, niewinne oczy wpatrujące się intensywnie w widza, zdradzają niepokój. Artystka odrzuciła dotychczasowy sposób przedstawiania dzieci – w wytwornych strojach, wnętrzach albo wśród pejzażu. Ważniejszy staje się świat wewnętrzny. NA ROCZNICOWEJ PREZENTACJI OLGI BOZNAŃSKIEJ ZNALAZŁO SIĘ 175 JEJ PRAC ORAZ 20 DZIEŁ INNYCH TWÓRCÓW. WŚRÓD NICH ARCYMISTRZÓW SPROWADZONYCH MIĘDZY INNYMI Z LUWRU CZY MUSÉE D'ORSAY. Powodów, dla których to właśnie Muzeum Narodowe w Krakowie wydawało się szczególnie predestynowe do przygotowania dużego projektu związanego z Olgą Boznańską, jest przynajmniej kilka. Po pierwsze, działająca w Bawarii i Francji artystka pochodziła z Krakowa, z którym do końca Modelka stoi na tle neutralnego muru, którego częścią jest jej cień. W pierwszej chwili obraz sprawia wrażenie niemal monochromatycznego, utrzymanego w różnych odcieniach szarości. Dopiero po chwili dostrzegamy gęste, kasztanowe włosy, intensywną biel kwiatów. Okazuje się, że obraz jest intensywną grą barw, kładzionych mocnymi pociągnięciami pędzla, dopłniających się, przenikających – a czasem zupełnie autonomicznych. Odkrywamy w Boznańskiej wybitną kolorystkę. Nic zatem dziwnego, że „Dziewczynka z chryzantemami”, znajdująca się na stałe w zbiorach MNK, jest znakiem rozpoznaczym wystawy. życia była związana. Po drugie, nasza instytucja zakupiła jej obraz, „Portret Paula Nauena”, już w roku 1896 – kiedy Boznańska miała 30 lat. Po trzecie, gdy zmarła, tutaj właśnie przywieziono jej spuściznę z paryskiej pracowni. Wreszcie, w 1960 r. MNK przygotowało największą – aż do teraz – wystawę monograficzną malarki. * Plakat towarzyszący wystawie projekt matylda sałajewska Podwójny jubileusz, 150-lecie urodzin i 75-lecie śmierci Boznańskiej (1865-1940), stał się pretekstem, by pokazać jej twórczość w nowych kontekstach. Zazwyczaj widzimy w malarce empatyczną i uważną twórczynię→ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 31 POWYŻEJ Wystawa podzielona była na kilka bloków tematycznych. Na zdjęciu fragment poświęcony portretom – z widocznym w centralnym miejscu „Portretem Henryka Sienkiewicza”, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie. →psychologizujących, często melancholijnych portretów. Wyobrażenie to zostało na wystawie uzupełnione o martwe natury i pejzaże (do tych ostatnich miała stosunek szczególny: „Pejzaż jest stasznie trudny. Krajobrazu nie można posadzić na kanapie i kazać mu przychodzić kilkanaście razy do pracowni”. Wśród portretów wyodrębniono dwa szczególne ich rodzaje: podobizny dzieci i autoportrety. Te pierwsze sytuują Boznańską wobec innych artystów zajmujących się tym tematem. Zdaje się, że – choć sama nie miała dzieci – doskonale się z nimi dogadywała. Może w kilkunastolatkach dostrzegała coś, co trudno zauważyć każdej matce... ich dorosłość. Tu wspomnieć warto np. „Dziewczynkę z białą chusteczką” (1890-1893, obraz wypożyczony na wystawę z kolekcji prywatnej). Jednocześnie w scenach macierzyństwa malarka umiała oddać intymność relacji matka – dziecko (pokazano m.in. „Portret Julii z Kwileckich Pugetowej z synem Jackiem” ze zbiorów MNK). Z kolei oglądając kolejne autoportrety malarki (uzupełnione o fotografie i pozostałe po niej pamiątki), mogliśmy zdać sobie sprawę, jak bezwzględnie obserwowała samą siebie, starzejącą się, coraz bardziej zapatrzoną w przeszłość, a jednocześnie silną i samoświadomą. RAPORT 2014–2015 32 → Udowodniliśmy, że artystka nie była zamkniętą w pracowni samotnicą, ale silną osobowością – świadomą swoich celów, możliwości i osiągnięć. W Y S TA W Y C Z A S O W E POWYŻEJ Najwdzięczniejszym tematem malarskim podejmowanym przez Olgę Boznańską były portrety dzieci. Na wystawie obok tego najbardziej znanego - „Dziewczynki z chryzantemami” można było zobaczyć inne, mniej znane, ale równie poruszające widza konterfekty małych modeli. RAPORT 2014–2015 33 →Celem wystawy było udowodnienie, że artystka kojarzona zazwyczaj ze spokojną, stonowaną kolorystyką potrafiła używać barw intensywnych, czasem bardzo odważnie. Bujność kolorystycznej wyobraźni objawia się w martwych naturach („Maki w szklanym wazonie”, ok. 1898 r., wypożyczony z kolekcji prywatnej). I – co mniej oczywiste: w portretach. Na znajdującej się w zbiorach MNK podobiźnie Zofii Sokołowskiej zwraca uwagę kontrastująca ciemnoczerwona wstążka wpięta w brązowoczarne włosy – i zaciśnięte usta w tym samym, krwistym kolorze. Dlatego właśnie na wystawie znalazła się również „Klinika obrazów”, prezentacja ukazująca na wybranych przykładach, jak krakowscy konserwatorzy w ciągu ostatnich 15 lat przywrócili dawną świetność 105 obrazom Olgi Boznańskiej znaj- RAPORT 2014–2015 34 POWYŻEJ „Klinika obrazów” dującym się w zbiorach MNK. To dzięki nim odkrywaliśmy pierwotne walory kolorystyczne jej malarstwa. I jeszcze jeden aspekt wystawy, być może najważniejszy, bo wyprowadzający ją poza klasyczną monografię. Autorom scenariusza zależało na tym, by przedstawić Boznańską w kontekście innych twórców – jej współczesnych oraz wcześniejszych. Znaleźli się wśród nich Polacy (Anna Bilińska, Mela Muter, Eugeniusz Zak, Józef Pankiewicz, Jacek Malczewski), ale nie tylko. Jak w obszernym katalogu pisała Ewa Bobrowska, „artystka nie tylko sama malowała. ale oglądała malarstwo innych, szukała w nim inspiracji, prowadziła dialogi, a nawet konwersacje. Stąd obecność na wystawie zbyt rzadko goszczących w polskich salach muzealnych dzieł Diego Velázqueza, Édouarda Maneta, Jamesa Whistlera, Eugène'a Carrière'a, Édouarda Vuillarda, Henriego Fantin-Latoura, Berthe Morisot czy Marie Bracquemond. Są one tutaj nie po to, by reprezentować bogate kolekcje zagranicznych muzeów. Przyjeżdżają dla Boznańskiej”. Olga Boznańska Gmach Główny MNK 25 października 2014 – 1 lutego 2015 Kuratorzy: dr Ewa Bobrowska, Urszula Kozakowska-Zaucha (MNK) Koordynator: Beata Foremna Aranżacja plastyczna: Anna Wisz, Magdalena Skórzewska Koncepcja merytoryczna prezentacji konserwatorskiej „Klinika obrazów”: Janusz Czop Projekt katalogu: Matylda Sałajewska Last but not least zaznaczyć trzeba, że krakowska wystawa była kolejnym (po „podwójnej” wystawie braci Gierymskich) udanym przedsięwzięciem realizowanym we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie, gdzie pokazano ją 26 lutego – 2 maja 2015 r. ¶ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 35 organizatorzy: Muzeum Narodowe w Krakowie, BOZAR – Centre for Fine Arts w Brukseli wsparcie: Program Kultura Unii Europejskiej, Królestwo Belgii i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego FASCYNACJA OSMAŃSKIM ORIENTEM ŁĄCZYŁA KIEDYŚ EUROPĘ. W MNK OBRAZY BELLINIEGO, DÜRERA, MEMLINGA CZY TYCJANA POKAZANO OBOK PORTRETU STEFANA BATOREGO I WĘGIERSKICH TARCZ HUSARSKICH. 150 dzieł mistrzów renesansu z ponad 60 instytucji z całego świata można było po raz pierwszy obejrzeć w Krakowie. Gentile Bellini, Hans Memling, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Paolo Veronese to zaledwie kilka nazwisk twórców, których dzieła można było oglądać przez trzy miesiące na wystawie „Ottomania. Osmański Orient w sztuce renesansu”. „Ottomania” to przedsięwzięcie z pewnością wyjątkowe. Wystawa stanowiła efekt 3 lat prac prowadzonych w ramach międzynarodowego projektu „Osmanie i Europejczycy: refleksje na temat pięciu wieków stosunków kulturalnych” podjętego wspólnie z brukselskim Palais des Beaux-Arts – BOZAR, gdzie wystawa miała swoją pierwszą odsłonę w lutym 2015 r. pod tytułem „The Sultan’s World” („Świat sułtana”). „Ottomania” i „The Sultan’s World” to największe, a zarazem najbardziej skomplikowane przedsięwzięcie wystawiennicze, jakie Muzeum Narodowe w Krakowie realizowało. Do tej pory żadne Muzeum w Polsce nie miało możliwości sprowadzenia tylu * Plakat towarzyszący wystawie projekt: karolina grzywnowicz, jakub rudziński dzieł z tak licznych instytucji, należących do najważniejszych kolekcji światowych: Kunsthistorishes Museum w Wiedniu, Albertina, Stara Pinakoteka OBOK I POWYŻEJ Na wernisażu wystawy NA PLAKACIE Sułtan Bajezyd I Błyskawica (panujący w latach 1389-1402) z portretu Paolo Veronese – jedna z kilku podobizn władców osmańskich tego malarza pokazanych w MNK. Na stałe – w monachijskich zbiorach Bayerische Staatsgemäldesammlungen. To władca, który najpierw shołdował Słowian bałkańskich, potem próbował zdobyć Konstantynopol, wreszcie dostał się do niewoli militarnego konkurenta z Azji Środkowej – Timura Kulawego, w której zmarł. Na obrazie werończyka widzimy Bajezyda u szczytu władzy: snuje plany, dowodzi, wygrywa. Właśnie odwrócił do widza głowę i patrzy przez ramię silnym, zdecydowanym spojrzeniem. Dostrzegamy też cechy charakterystyczne dla włoskiego malarza: dynamikę i zamiłowanie do ornamentu. Brązowo-rudo-złoty płaszcz ma wyraźną, błyszczącą fakturę. Ale uwagę zwraca mała perła przy uchu sułtana – jakby zminiaturyzowane odbicie białego turbanu. Jest w tym przedstawieniu siła, ale i odrobina kokieterii. w Monachium, Galeria Uffizi we Florencji, National Gallery w Londynie, British Museum, Metropolitan Museum w Nowym Jorku – by wymienić jedynie te najbardziej rozpoznawalne. A użyczone dzieła to w większości→ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 37 POWYŻEJ Dyrektor MNK, Zofia Gołubiew, otwiera wystawę „Ottomania” →unikaty, stanowiące do dzisiaj najważniejsze wizualne świadectwo kulturalnej wymiany pomiędzy Europą a Turcją osmańską w wiekach XV i XVI. Ale „Ottomania” to przede wszystkim fascynująca opowieść, którą wystawa zilustrowała tymi wspaniałymi dziełami. Historia w nich zawarta jest tym bardziej fascynująca, że nikt do tej pory nie mówił i nie pisał o stosunkach pomiędzy Europą oraz Rzeczypospolitą a Turcją w taki właśnie sposób, ukazując ich zupełnie odmienne oblicze niż to, które utarło się w stereotypowym wyobrażeniu! Każde z ukazanych na wystawie dzieł miało oprócz swojej warstwy artystycznej, także własną historię, która budowała bogatą narrację, opowiadającą o tym, jaki wizerunek w sztuce renesansu pozostawiło po sobie Imperium Osmańskie, w tym szczególnym momencie historii świata, gdy te dwa rozkwitające światy zetknęły się ze sobą po raz pierwszy. Wystawa prowadziła widza przez siedem rozdziałów, z których pierwszy mówił o wojnach wywołanych ekspansją Imperium Osmańskiego. Były to RAPORT 2014–2015 38 POWYŻEJ Tiziano Vecellio zwany Tycjanem, Portret sułtanki Roksolany, ok. 1545-1555 (fragment), Sarasota, The John and Mable Ringling Museum of Art OBOK Łącznik między częściami wystawy podróżujący artyści i portret sułtana z pewnością wydarzenia traumatyczne, o czym świadczyły także dzieła artystów, wyrażające strach i obawę przed nowym, nieznanym do tej pory w Europie zagrożeniem, płynącym ze strony Turcji. Upadek Konstantynopola w roku 1453, bitwa pod Mohaczem (1526), oblężenie Wiednia (1529) odcisnęły na sztuce renesansowej wyraźne piętno. Efekty tego można było oglądać w kolejnym rozdziale „Polemika wizualna”, gdzie w zgromadzonych arcydziełach autorstwa m.in. Albrechta Dürera można było odnaleźć odbicie tej zagrażającej Cesarstwu Niemieckiemu i Europie ekspansji. Lecz kolejne rozdziały wystawy ukazały zupełnie odmienne oblicze tych trudnych relacji. Fascynacja i zachwyt sztuką Orientu towarzyszy Europie nie od dziś. Czy za jej początek można uznać okres renesansu? Dzięki swojej olbrzymiej różnorodności, obfitującej w zarówno w malarskie i graficzne dzieła sztuki, jak i liczne przedmioty rzemiosła artystycznego – medale, zegary, kobierce, tkaniny liturgiczne czy elementy uzbrojenia – wystawa „Ottomania” odkryła→ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 39 POWYŻEJ Paradny hełm z obojczykiem Mediolan, ok. 1585-1590 Madryt, Patrimonio Nacional, Real Armeria, Palacio Real de Madrid To, co odróżnia ten hełm od typowego hełmu bojowego używanego w Europie pod koniec XVI w., to wysoki dzwon przechodzący w szpic, element obcy w uzbrojeniu europejskim, ale często spotykany w szyszakach wschodnich. OBOK Willem de Pannemaker (1512-1581), „Zdobycie twierdzy La Goletta” z serii „Epizody z wyprawy cesarza Karola V na Tunis” Mechelen, Stedelijk Musea Mechelen Monumentalna tapiseria przedstawia widzianą z lotu ptaka bitwę o twierdzę La Goletta strzegącej wejścia do Zatoki Tunetańskiej. WŚRÓD 150 PRAC pokazanych na wystawie znalazły się także dzieła pochodzące z najbardziej prestiżowych instytucji muzealnych, m.in. z kolekcji Kunsthistorisches Museum i Galerii Albertina w Wiedniu, British Museum oraz National Gallery w Londynie, Galerii Uffizi we Florencji, Starej Pinakoteki w Monachium czy Palacio Real w Madrycie. RAPORT 2014–2015 40 Osmanowie stają się elementem popkultury, o czym świadczy popularność tureckiego serialu historycznego pt. „Wspaniałe stulecie”. Tycjanowski portret Roksolanki w MNK nadaje tej fascynacji poważniejszy wymiar. →przed widzami zupełnie inny i powszechnie nieznany wizerunek Imperium Osmańskiego i renesansowej Europy. Podróżujący do Konstantynopola, na dwór sułtański wybitni przedstawiciele sztuki włoskiej, kupcy sprowadzający orientalne towary znad Bosforu, dyplomaci podróżujący do odległego imperium zaczęli przywozić do Europy odmienny wizerunek tej obcej i innej kultury, zaszczepiając prawdziwą fascynację turecką egzotyką wśród Europejczyków. Świadczą o tym portrety władców tureckich wykonane ręką Veronesego czy Tycjana, liczne przedstawienia strojów tureckich w malarstwie o tematyce biblijnej, szaty liturgiczne wykonane z tkanin tureckich, a w Rzeczypospolitej adaptacja mody tureckiej i uzbrojenia, które w wieku XVII w postaci kontusza, żupana i husarskiego rynsztunku zyskały miano „narodowych”. ¶ Ottomania. Osmański Orient w sztuce renesansu Gmach Główny MNK 26 czerwca – 27 września 2015 Kurator: Michał Dziewulski Współkuratorzy: Robert Born, Guido Messling Koordynacja: Aleksandra Kłaput, Beata Foremna Aranżacja: Anna Wisz Koordynator projektu „Ottomans and Europeans”: Lidia Kozieł-Siudut Projekt katalogu: Ellen Debucquoy, Luc Derycke, Ruud Ruttens, Stijn Verdonck, Jeroen Wille Projekt przewodnika: Karolina Grzywnowicz, Jakub Rudziński [Michał Dziewulski, kurator wystawy „ottomania. osmański orient w sztuce renesansu”] W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 41 ZAPRASZAMY DO ZMODERNI ZOWANEGO ODDZIAŁU MUZ EUM NARODOWEGO W KRAKOWIE – KAMIENICY SZOŁAYSK ICH, PL. SZCZEPAŃSKI 9 (KSIĘGARNIA, KAWIARNIA, PUNKT INFORMACJI MNK) VISIT THE SZOŁAYSKI HOUSE – A MODERNISED BRANCH OF THE NATIONAL MUSEUM IN KRAKOW AT PL. SZCZEPAŃSKI 9 (FACILITIES NOW INCLUDE A BOOKSHOP, A CAFE AND AN INFORMATION OFFICE) W W W. M UZ EU M . K R A KOW. P L Mecenas Muzeum Narodowego w Krakowie organizator: Muzeum NarodoweSponsorzy w Krakowie Patron of the National Museum in Krakow Sponsors Partner Honorowy patron medialny Honorary Media Patron Patroni medialni Media Patrons Jako motyw przewodni wykorzystano przetworzony plakat Teodora Axentowicza II Wystawa Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, 1898, wł. Muzeum Narodowe w Krakowie The main motif is a modified poster by Teodor Axentowicz for the 2nd Exhibition of the Polish Artists Society “Art”, 1898, property of the National Museum in Krakow 26.09.2012 – 12.01.2014 POWYŻEJ Przed Kamienicą Szołayskich dyrektor Zofia Gołubiew otwiera wystawę NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU KRAKÓW PRZEŻYWAŁ OKRES PRAWDZIWEJ ARTYSTYCZNO-INTELEKTUALNEJ ERUPCJI. CO WYNIKA Z TEGO DLA NASZYCH CZASÓW? Jeden z internautów nazwał tę wystawę „najbardziej polską z możliwych”, idealną, by pokazać ją zaprzyjaźnionemu cudzoziemcowi. Nic dziwnego: przecież opowiadała o najbardziej spektakularnym okresie w dziejach sztuki polskiej – używając do tego najgłośniejszych nazwisk: Pankiewicza, Mehoffera, Wojtkiewicza, Wyczółkowskiego, Malczewskiego, Weissa, Laszczki... NA PLAKACIE Wystawę „Zawsze Młoda!” firmował jeden z najbardziej znanych (obok pastelowej „Rudej”) kobiecych wizerunków Teodora Axentowicza – litografia towarzysząca II wystawie współtworzonego przez tego artystę Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (1898), wykonana w krakowskim zakładzie litograficznym Aureliusza Pruszyńskiego. W dodatku miejsce, w którym się znalazła, wpisane jest w szczególny kontekst przestrzenny. Kamienica Szołajskich przywołuje bowiem na myśl Feliksa „Mangghę” Jasieńskiego, znakomitego kolekcjonera sztuki przełomu XIX i XX wieku, który marzył, by jego zbiory pokazać właśnie przy placu Szczepańskim w Krakowie, oraz Stanisława Wyspiańskiego – a tu mieściło się kiedyś poświęcone mu muzeum. W dodatku po sąsiedzku znajdują się dwa ikoniczne dla krakowskiej secesji * Plakat towarzyszący wystawie projekt: pracownia graficzna teren prywatny budynki: Pałac Sztuki, wzniesiony w latach 1898-1901 według projektu Franciszka Mączyńskiego, i Stary Teatr, gruntownie przebudowany w latach 1903-1906. Nic dziwnego, że autorzy scenariusza wystawy postanowili wpisać sztukę powstałą około 1900 roku w wielorakie – społeczne, polityczne, a nawet gospodarcze – konteksty ówczesnego Krakowa. → W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 43 POWYŻEJ Na uczestników warsztatów czeka przygotowana przez edukatorów specjalna ścieżka zwiedzania w czasie. Dzięki takiej formie aktywności uczestnicy odkrywają świat sztuki. →W jego atmosferę wprowadzała swoista galeria postaci: autoportrety i portrety osób, które stanowiły o wyjątkowości niewielkiego miasta na rubieżach monarchii habsburskiej. Niektóre – jak choćby „Autoportret z maskami” Wojciecha Weissa czy „Autoportret w białym stroju” Jacka Malczewskiego – to stały element polskiego „muzeum wyobraźni”. Inne, nieco mniej znane – jak pastelowy portret Boligłowy z Krzesławic autorstwa Leona Wyczółkowskiego – nie tylko wiele mówią o mentalności epoki, ale potwierdzają wysoką „średnią” jakość twórczości tamtego Czesław Miłosz w „Traktacie poetyckim” twierdził, że nie w Złotym Wieku szukać należy naszych początków. „Nam raczej przyjąć i uznać za swoje / Wąsik z pomadą, melonik na bakier / I tombakowej brzękanie dewizki”. czasu. Kolejny segment wystawy opowiadał o skali intelektualno-artystycznego fermentu, który zaczął rozsadzać mieszczańsko-urzędniczo-wojskowe, niedawno jeszcze dość zapyziałe miasto forteczne. Parodie, karykatury, pastisze odnosiły się do życia kawiarnianego, teatralnego, akademickiego... Zobaczyliśmy Helenę Sulimę w roli Racheli z „Wesela” sportretowaną przez Karola Frycza, „Sewera i Wyczóła jako faunów” Jacka Malczewskiego, „Szalony kabaret” Kazimierza Sichulskiego... By już za chwilę przyjrzeć się drugiej stronie ówczesnego Krakowa, który jako „Polski Piemont”, oaza narodowej tożsamości, przeobrażał się w mit. Na obrazach młodopolan Wisła, Planty, Wawel, kościoły i klasztory wchodziły do jakiejś nadrzeczywistej sfery, pełnej sekretów i niedomówień. Zarazem miasto w pewien sposób zbliżało się do równie tajemniczej natury: Tatr, ukraińskich czarnoziemów czy Huculszczyzny, które coeraz częściej okazywały się nowym celem podróży artystycznych... RAPORT 2014–2015 44 „A kiedy będziesz moją żoną, / Niechaj ci oczy jasno płoną / i patrzą w pustkę tam daleko / gdzie się czcze dymy z ziemi rodzą / i jak upiory gdzieś się wleką / i jak umarli w nią odchodzą...” – pisał Kazimierz Przerwa-Tetmajer, autor najbardziej znanych w naszym kraju erotyków. I tak jak on wykreował młodopolski ideał „wiecznej kobiecości” w poezji, tak w sztukach pięknych uczynił to TEODOR AXENTOWICZ. Stąd droga prowadziła wprost do ówczesnych „Fantazmatów, lęków, nadziei”, do świata południc z „Pocałunku wśród maków” Wojciecha Weissa, do „Derwida” z obrazu Jacka Malczewskiego, odwołującego się do „Lili Wenedy” Słowackiego, do groteskowych postaci z prac Witolda Wojtkiewicza, do „Króla Olch” wyrzeźbionego przez Wacława Szyma- Ten urodzony w siedmiogrodzkim Braszowie polski Ormianin, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, był zafascynowany malarstwem Botticellego i Tycjana. Być może w obrazach tego pierwszego pierwszego docenił rude, miedziane, złote włosy, niesfornymi kaskadami okalające jasną twarz kobiety. Czy u drugiego dostrzegł rozerotyzowaną, wyzywającą, władczą leniwość pozy, która sprawia, że modelka zdaje się nieobecna duchem – przypominającą aurę, którą buduje wokół siebie Tycjanowska „Wenus z Urbino”? nowskiego. Dalej – jak w „Weselu” Wyspiańskiego – spotkały się na wystawie dwa odległe od siebie środowiska: to, które bywało w młodopolskich salonach, i to, które zamieszkiwało podkrakowskie Bronowice i huculskie wsie w dorzeczu górnego Prutu. O tym, jak bardzo pierwsze z nich kreowało obraz drugiego, świadczyły nie tylko barwne, energetyczne obrazy Kazimierza Sichulskiego (z tryptykiem „Niedziela Palmowa”), Zawsze Młoda! Polska sztuka około 1900 ale i inspirowane ludowością przykłady sztuki użytkowej. Kamienica Szołajskich im. Feliksa Jasieńskiego 26 września 2012 – 4 stycznia 2015 Myliłby się jednak ten, kto uznałby, że – ze względu na emblematycz- Kurator: Krystyna Kulig-Janarek ność pokazanych obiektów – wystawa była realizacją hasła: „Znacie to? Koordynator: Bogusław Ruśnica Zobaczcie więc jeszcze raz!”. Wprost przeciwnie, prezentacja stawiała pytanie o aktualność sztuki młodopolskiej. Dyrektor Zofia Gołubiew pisała we wstępie do katalogu: „Był to rodzaj eksplozji spowodowanej buntem młodych przeciwko zastanej sytuacji – artystycznej, obyczajowej, politycznej – taki ówczesny »ruch oburzonych«. Ruch ten był silny Aranżacja: Pracownia Teren Prywatny – Anna Maria Bojarowicz, Marcin Przybyłko, Sławomir Pankiewicz Projekt katalogu: Anna Bojarowicz, Anna Grzywa, Marcin Przybyłko jakością artystycznych dokonań swoich twórców (…). Ich »zbuntowana« nowa sztuka stała się z czasem swego rodzaju otwarciem dla przyszłych awangardowych ruchów artystycznych – czy także dla dzisiejszej młodej sztuki?”. ¶ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 45 organizatorzy: Muzeum Narodowe w Krakowie i Fundacja Wisławy Szymborskiej Wisława Szymborska uważała szufladę za jeden z najważniejszych wynalazków ludzkości – porównywalny z krzesiwem czy kołem. Dostrzegała wielość możliwości, które daje ten przedmiot, skrywający pamiątki, tajemnice i opowieści. „Szufladą” nazywano także mieszkanie noblistki – nie tylko ze względu na jego niewielki rozmiar, ale i charakter. Organizatorzy krakowskiej wystawy postanowili uczynić z mebla klucz do wyobraźni poetyckiej poetki. Ekspozycję tworzyły meble z jej salonu, fragment domowego księgozbioru oraz zaprojektowana przez nią komoda POWYŻEJ Dyrektor MNK Zofia Gołubiew oprowadza gości po ekspozycji Szuflada Szymborskiej Kamienica Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego wystawa czynna od 1 lutego 2012 Zespół kuratorski: Zofia Gołubiew, Olga Jaros, Sebastian Kudas, Sławomir Pankiewicz, Michał Rusinek, Teren Prywatny (Anna Bojarowicz, Anna Grzywa, Marcin Przybyłko) Koordynator: Olga Jaros Aranżacja plastyczna: Sławomir Pankiewicz, Teren Prywatny z 36 szufladami. Można było obejrzeć rękopisy, kolaże i przedmioty z kolekcji „kuriozów". Na ścianach znalazły się fotografie poetki i elementy wystroju mieszkania. Pojawił * Plakat towarzyszący wystawie projekt: pracownia graficzna teren prywatny się też telefon, w którym – po uruchomieniu – można było usłyszeć głos noblistki czytającej wiersze. ¶ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 47 organizator: Muzeum Narodowe w Krakowie we współpracy z Wojewodą Małopolskim wsparcie finansowe: Kancelaria PRM, Urząd Marszałkowski, CNT OBOK Prezydent RP Bronisław Komorowski w towarzystwie kuratora wystawy Piotra Wilkosza w galerii portretów legionistów NA PLAKACIE Rajfałowa to wieś na zachodniej Ukrainie w dawnym województwie stanisławowskim, usytuowana malowniczo w paśmie Gorganów. W XIX wieku osada rozwinęła się za sprawą licznych tartaków i rodzącej się turystyki górskiej. O LEGIONACH MÓWIONO, ŻE TO NAJLEPIEJ WYKSZTAŁCONA ARMIA ŚWIATA. WŚRÓD ŻOŁNIERZY TEJ EGALITARYSTYCZNEJ Z DUCHA ARMII BYLI RÓWNIEŻ ARTYŚCI. „Muzeum Narodowe w Krakowie ma szczególny powód do przygotowania wystawy poświęconej Legionom Polskim, gdyż jego Gmach Główny stanął na miejscu, skąd o świcie 6 sierpnia 1914 roku wymaszerowała I Kompania Kadrowa. Drużyny Strzeleckie zbierały się wówczas w prowizorycznych budynkach wzniesionych w 1912 roku na czas »Wystawy architektury i wnętrz w otoczeniu ogrodowym« (…). Dwadzieścia lat po wymarszu I Kompanii, w 1934 roku, prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki uroczyście położył kamień węgielny pod budowę Nowego Gmachu Muzeum – jako Do podręczników historii weszła w nocy z 23 na 24 stycznia, kiedy rozegrała się tu – wspominana na obrazie chorążego Stanisława Janowskiego (męża Gabrieli Zapolskiej) – bitwa między Rosjanami a II Brygadą Legionów, zwaną „Żelazną”. Najpierw dwa bataliony piechoty rosyjskiej z 71. Dywizji Strzelców zaatakowały około 1800 legionistów. Nacierający w pierwszym rzucie mieli rozładowane karabiny, by strzałami nie zaalarmować Polaków. Choć ci nie dali się zaskoczyć, Rosjanie wdarli się do wsi. Podczas konrataku, którym dowodził kapitan Henryk Minkiewicz, doszło do zaciętej walki wręcz. Oddziały rosyjskie wycofały się, a nad ranem dostały pod ostrzał baterii górskiej. W nocnym boju poległo najprawdopodobniej 5 legionistów, 16 zostało rannych, a 20 zaginęło. Straty po stronie rosyjskiej wyniosły około 100 żołnierzy. »Pomnika Wolności Narodu«...” – przypominała Zofia Gołubiew, otwierając w 100. rocznicę wymarszu z Oleandrów wystawę pt. „Legiony Polskie 1914 – 1918”. Prezentację podzielono na dwie części. Pierwsza opowiadała o przebiegu i charakterze tragicznego konfliktu militarnego. Poza modelami samolotów, miniaturą haubicy 305 milimetrów, maskami gazowymi, czy łuską spod Verdun (przerobioną przez anonimowego artystę na wazon), uwagę widza przykuwał Atlas Wielkiej Wielkiej Wojny (w wersji oryginalnej i cyfrowej), na który złożyły się mapy wydawane co tydzień przez Niemców. Zaznaczano na nich przebieg linii frontu, miejsca bitew i nalotów... Na jednej z kart, pochodzącej z 1917 roku, przedstawiono granice kadłubowego państwa * Plakat towarzyszący wystawie projekt: piotr kułas polskiego, o którym myśleli Niemcy. Wprowadzeniem do części poświęconej Polakom była słynna „Nike Legionów” Jacka Malczewskiego z leżącym u jej stóp martwym żołnierzem→ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 49 PO LEWEJ I PRAWEJ W czasie trwania wystawy „Legiony Polskie 1914 – 1918” został przygotowany specjalny warsztat „Jedzie, jedzie na kasztance, Konik muzealny w szarży przez historię” w ramach cyklu „Konik Muzealny” – zajęć przeznaczonych dla rodzin z dziećmi. Muzeum Narodowe w Krakowie ma największą kolekcję pamiątek legionowych: ponad 500 rysunków i 2 tys. odznaczeń, orderów, odznak. Część z nich to dar Naczelnego Komitetu Narodowego z 1920 roku. RAPORT 2014–2015 50 → w szarym mundurze. Słynny symbolista popierał działania Józefa Piłsudskiego, wielu innych artystów wstąpiło do tworzonej przez niego armii. Na wystawie znalazły się więc prace legionistów, m.in. Leopolda Gottlieba, Jana Rembowskiego, Stanisława Janowskiego, Leona Czechowskiego, Henryka Kunzeka, Karola Maszkowskiego, Zygmunta Rozwadowskiego czy Wincentego Wodzinowskiego. Część z nich to portrety kolegów – towarzyszy broni, część – niemal reporterskie zapiski z życia frontowego... Artyści zajmowali się również Legiony Polskie 1914 – 1918. Wystawa w stulecie wybuchu Wielkiej Wojny i Czynu Niepodległościowego Gmach Główny MNK 6 sierpnia 2014 – 30 września 2015 Kurator: Piotr Wilkosz Koordynator: Bogusław Ruśnica Aranżacja plastyczna: Rafał Bartkowicz Projekt przewodnika: Piotr Kułas projektowaniem: na wystawie mogliśmy zobaczyć rysunki z propozycjami umundurowania dla ułanów (Stefan Filipkiewicz), a także odznak pamiątkowych i okolicznościowych (Antoni Procajłowicz). Miały stać się swoistą przeciwwagą dla opasek austriackiego landszturmu, których nie chcieli nosić legioniści, uważający się za żołnierzy polskich. Na finał pokazano celne karykatury Kazimierza Tytusa Kostynowicza, który w Polsce Odrodzonej stanie się cenionym we Lwowie scenografem i ilustratorem książek dla dzieci. O pracach tych mówił na łamach „Gazety Wyborczej” kurator wystawy Piotr Wilkosz: „Temat śmierci Legioniści potrafili przedstawić, oswoić i śmiać się. W XIX wieku podczas walk narodowowyzwoleńczych karykatura nie istniała, podczas I wojny światowej wyrosła z pełną siłą”. ¶ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 51 Wystawa zorganizowana we współpracy z Muzeum Sztuki w Łodzi Ilustracja | Illustration: Ahaswer | Ahasuerus, ok. | ca 1876, Muzeum Narodowe w Krakowie | The National Museum in Krakow Projekt graficzny | Design and layout: Elżbieta Szurpicka The exhibition organised in cooperation with the Muzeum Sztuki in Łódź Kamienica Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie The Feliks Jasieński Szołayski House A Branch of the National Museum in Kraków pl. Szczepański 9 13.02 – 02.05.2015 Maurycy Gottlieb w poszukiwaniu tożsamości organizatorzy: Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Sztuki w Łodzi Mecenas Muzeum Narodowego w Krakowie: The Main Sponsor of the National Museum in Krakow: Sponsor Kamienicy Szołayskich: Sponsor of the Szołayski House: Honorowy Patronat Medialny: Honorary Media Patron: Patroni medialni: Media Patrons: | in search of identiTY NA PLAKACIE zapowiadającym wystawę znalazł się autoportret Maurycego Gottlieba z 1876 roku, na stałe znajdujący się w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach. Artysta przedstawił sam siebie jako Ahaswera. Kultura kojarzy to imię z dwiema postaciami: królem perskim, który za sprawą swojej żydowskiej żony Estery, obdarzył jej współplemieńców licznymi przywilejami i dobrodziejstwami, o czym przypomina jedno z najradośniejszych świąt judaizmu – Purim. Drugi Ahaswer pojawił się w XIII-wiecznych legendach chrześcijańskich jako skazany na tułaczkę aż do końca świata Żyd Wieczny Tułacz. MALARSTWO MAURYCEGO GOTTLIEBA, MIERZĄCE SIĘ Z JEGO PODWÓJNĄ POLSKO-ŻYDOWSKĄ TOŻSAMOŚCIĄ WYDAJE SIĘ DZIŚ – W CZASACH ODKRYWANIA WIELOKULTUROWEJ HISTORII NASZEGO KRAJU – SZCZEGÓLNIE AKTUALNA. Wystawa poświęcona Maurycemu Gottliebowi, zorganizowana przez Muzeum Sztuki w Łodzi we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie, była pierwszą od przeszło ćwierćwiecza prezentacją twórczości tego wybitnego, przedwcześnie zmarłego malarza. Jak we wstępie do katalogu towarzyszącego wystawie pisali dyrektorzy instytucji, które ją zorganizowały, Jarosław Suchan i Zofia Gołubiew, „twórczość tej rangi zasługuje nie tylko na to, by ją nieustannie przypominać, ale także by ją wciąż na nowo poddawać reinterpretacji i, lokując w coraz to odmiennych kontekstach, ożywiać zawarte w niej sensy. Nieprzypadkowo to właśnie łódzkie i krakowskie muzea podjęły się tego zadania. Łódź to wszak historycznie jeden z najważniejszych ośrodków nowoczesnej kultury żydowskiej; kultury, na której znaczenie dla naszego dziedzictwa Muzeum Sztuki stara się wskazywać od kilku lat. Kraków zaś jest miejscem, w którym Maurycy Gottlieb studiował To bardzo wieloznaczny, tajemniczy obraz. Widzimy na nim niezwykle przystojnego, młodego mężczyznę o semickich rysach i nieobecnym spojrzeniu, pogrążonego w melancholii. W kategoriach intelektualnych widzimy dzieło odważnie przełamujące granice gatunkowe – bo przecież można je zaliczyć zarówno do malarstwa religijnego, jak i historycznego czy portretowego. Zauważymy, że kategorie zastosowane zostały w odniesieniu do mniejszości narodowej i religijnej. Warto jednak zobaczyć ten obraz przez pryzmat biografii artysty, jego prywatnej psychomachii, dylematów polsko-żydowskiej tożsamości. Kim Gottlieb czuł się bardziej? Żydem Wiecznym Tułaczem, tęskniącym za domem, którego nigdy nie odnajdzie? Czy dziedzicem tradycji wielokulturowych, reprezentowanych przez perskiego męża żydowskiej królowej? i w którym spędził ostatnie miesiące swego życia. To także miasto mocno związane z tradycją Matejkowską, której nadzwyczaj oryginalnym rozwinięciem jest sztuka bohatera wystawy. Co więcej, właśnie w krakowskim Muzeum, z racji jego statusu, w szczególny sposób zdaje się wybrzmiewać kwestia manifestowania się narodowej tożsamości w sztuce – kwestia centralna przecież dla twórczości Maurycego Gottlieba. * Plakat towarzyszący wystawie projekt: elżbieta szurpicka Urodzony w galicyjskim Drohobyczu artysta dojrzewał w szczególnym dla świata żydowskiego momencie. Część przedstawicieli tej społeczności pozostawała wierna ortodoksyjnej tradycji, część dążyła do modernizacji. Byli tacy, którzy asymilowali się do kultury języka niemieckiego,→ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 53 →i tacy, którzy wybierali polskość. Niektórzy przyjmowali chrzest (często najpierw w kościele protestanckim, a dopiero potem katolickim). Szybko budził się do życia syjonizm. Młody Gottlieb stanął wobec wyboru – wyboru, którego nie chciał dokonywać. Chciał być artystą w równej mierze polskim i żydowskim. Tymczasem z obydwu stron spotkała go niechęć. W środowiskach żydowskich tamtych czasów nadal żywy był religijny zakaz przedstawiania istot żywych (artyści żydowscy urodzeni 20 lat później nie borykali się już z tym problemem, śmiało uczestniczyli w awangardach – Gottlieb był na tym polu prekursorem). Jednocześnie Jan Matejko, ukochany nauczyciel drohobyczanina, był zadeklarowanym antysemitą, a komentatorzy twórczości młodego Żyda nie raz pozwalali sobie na uwagę, że byłby znacznie lepszym malarzem, gdyby... przeszedł na katolicyzm. Zmaganie się z tymi siłami, próba połączenia w spójną całość dwóch identyfikacji, stanowi podstawową oś malarstwa Gottlieba. Stała się też osią pokazanej w Łodzi i Krakowie wystawy. Mogliśmy na niej docenić Gottlieba jako artystę zakochanego w polskiej historii i literaturze, autora takich prac RAPORT 2014–2015 54 Dojrzałość, wirtuozeria twórczości zmarłego w wieku 23 lat malarza każe postawić pytane, jak potoczyłaby się dalej jego artystyczna droga. jak „Posłowie cesarscy przed królem Janem III Sobieskim” czy „Scenę do ballady »Czaty« Adama Mickiewicza”. Odkrywaliśmy, jak głęboko przywiązany był do swojej tradycji rodzinnej, o czym świadczy choćby tylko „Pisarz Tory” (olej na tekturze, Muzeum Narodowe we Wrocławiu) czy „Ślub żydowski” (olej na płótnie, Muzeum Izraela w Jerozolimie). Najważniejsze obrazy Gottlieba skoncentrowane są jednak na styku obydwu rzeczywistości (na ich spotkaniu i zderzeniu zarazem). Tak interpretowane bywają dzieła, których głównym bohaterem jest Chrystus: „nauczający w Kafarnaum” i „przed Sądem”. Za każdym razem artysta przedstawił go jako bogobojnego, praktykującego Żyda. Przedstawił także sam siebie – jako jednego z zasłuchanych w Jego słowach. Czy możliwa jest taka asymilacja, która pozwoli zachować to, co własne i odrębne? Czy pozostawanie na granicy dwóch kultur zawsze okupione jest cierpieniem, a przynajmniej melancholią? Czy uniwersalizm sztuki rzeczywiście pozwala przełamać bariery? Może jest wręcz przeciwnie: sztuka jeszcze bardziej oddziela od innych? Twórczość Gottlieba – operująca wątkami biblijnymi, historycznymi i literackimi – ma w gruncie rzeczy bardzo osobisty, wręcz intymny wymiar. ¶ W Y S TA W Y C Z A S O W E Maurycy Gottlieb. W poszukiwaniu tożsamości Kamienica Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego 13 lutego – 3 maja 2015 Kurator: Monika Milanowska (Muzeum Sztuki w Łodzi) Opieka merytoryczna: Aleksandra Krypczyk-de Barra (Muzeum Narodowe w Krakowie) Koordynator: Grażyna Kulawik Aranżacja: Elżbieta Szurpicka RAPORT 2014–2015 55 Ekstaza św. Franciszka The Ecstasy of St Francis 11.02 – 22.03.2015 POKAZ W MUZEUM NARODOWYM W KRAKOWIE EUROPEUM – OŚRODEK KULTURY EUROPEJSKIEJ PRESENTATION AT THE NATIONAL MUSEUM IN KRAKOW EUROPEUM – CENTRE FOR EUROPEAN CULTURE KRAKÓW, PL. SIKORSKIEGO 6 POKAZ POD HONOROWYM PATRONATEM KARDYNAŁA STANISŁAWA DZIWISZA / PRESENTATION UNDER THE HONORARY PATRONAGE OF CARDINAL STANISŁAW DZIWISZ ILUSTRACJA / ILLUSTRATION: EL GRECO, EKSTAZA ŚW. FRANCISZKA / THE ECSTASY OF ST FRANCIS, OK. / CA 1575; OLEJ, PŁÓTNO / OIL ON CANVAS; MUZEUM DICEZJALNE W SIEDLCACH / THE DIOCESAN MUSEUM IN SIEDLCE (FOT. / PHOTO BY A. RING, L. SANDZEWICZ); PROJEKT GRAFICZNY / GRAPHIC DESIGN: ZBIGNIEW PROKOP – CREATOR S.C. OR TOR OR SERS SP OR TOR CO OR SERS organizatorzy: Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Dziecezjalne w Siedlcach współorganizatorzy: Miasto Siedlce, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Mecenas Muzeum Narodowego w Krakowie Sponsor Ośrodka Kultury Europejskiej EUROPEUM Partner Ośrodka Kultury Europejskiej EUROPEUM The patron of the National Museum in Krakow The sponsor of the EUROPEUM Centre for European Culture The partner of the EUROPEUM Centre for European Culture P TRO ME ME P RT ERS NA PLAKACIE Jak pisze ks. dr Robert Mirończuk, dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach, „płótno przedstawia św. Franciszka w ekstazie będącej wynikiem stygmatyzacji, której właśnie doświadczył, stąd krwawiące rany na dłoniach i lewym boku. (…) Wyraźnie widoczna faktura, szybkie i grube pociągnięcia pędzla czy wyjątkowa, chłodna paleta przemawiają za niepowtarzalnym kunsztem Mistrza z Toledo”. Pierwsza wzmianka o tym obrazie pochodzi z roku 1927: wtedy właśnie ks. Stanisław Szepietowski, znawca sztuki, zakupił go warszawskim antykwariacie Michała Ryka dla swego kuzyna ks. Franciszka Dąbrowskiego, który poszukiwał ciekawego obrazu swego patrona. W ten sposób „Ekstaza” znalazła się w Kosowie Lackim, niewielkim miasteczku we wschodniej części województwa mazowieckiego, de facto już na Podlasiu. PREZENTACJA OBRAZU POJEDYNCZEGO I MISTRZOWSKIEGO POZWALA SKUPIĆ SIĘ NA NIM, WEJŚĆ GŁĘBOKO W JEGO FORMY, TREŚCI I ZNACZENIA. POZWALA NA WYCISZENIE I KONTEMPLACJĘ. Po pokazie obrazów Tintoretta i Joardensa Ośrodek Kultury Europejskiej EUROPEUM zaproponował zwiedzającym zapoznanie się z pracą kolejnego arcymistrza – El Greca, wpisując się tym samym w jubileusz czterechsetlecia śmierci artysty. „Ekstaza św. Franciszka” (1575), stanowiąca skarb Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach, to jedyny obraz grecko-hiszpańskiego malarza w naszym kraju. Zaliczana też jest – obok „Damy z gronostajem” Leonarda i „Pejzażu z miłosiernym Samarytaninem” – do najcenniejszych dzieł w polskich zbiorach. Fascynująca (ale i pouczająca) wydaje się historia „polskiego” El Greca. W 1964 roku na Podlasie przyjechały Izabella Galicka i Hanna Sygietyńska z Instytutu Sztuki PAN – z zadaniem inwentaryzacji miejscowych zabytków. Przez przypadek w domu proboszcza w Kosowie Lackim zauważyły płótno – zniszczone, ciemne, z rozdartym rogiem. Dowiedziały się, że przez jakiś czas leżało na dzwonnicy, wśród przedmiotów przeznaczonych do spalenia. Na szczęście ksiądz uznał, że nie wypada niszczyć obrazu przedstawiającego św. Franciszka i przeniósł go do mieszkania. Historyczki sztuki rozpoczęły śledztwo dotyczące atrybucji przedstawienia. W 1966 roku środowisko naukowe rozpaliła przygotowana przez nie publikacja – badaczki postawiły bowiem tezę, że „Ekstaza” jest dziełem samego El Greca. Twierdzenie to * Plakat towarzyszący wystawie projekt: zbigniew prokop - creator s.c. El Greco. Ekstaza św. Franciszka Ośrodek Kultury Europejskiej EUROPEUM 10 lutego – 22 marca 2015 Kurator: Janusz Wałek Koordynator: Magdalena Jabłońska Aranżacja: Luiza Berdak spotkało się z niedowierzeniem i krytyką, dopiero w 1974 roku potwierdziły ją wyniki badań konserwatorskich, podczas których odkryto sygnaturę: Dominikos Theotokopulos, czyli El Greco. ¶ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 57 W przestrzeni Smoka Sztuka chińska w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie In the Realm of the Dragon Chinese Art in the Collections of the National Museum in Krakow 20.02-5.07 2015 Muzeum Narodowe w Krakowie Gmach Główny, al. 3 Maja 1 www.muzeum.krakow.pl organizator: Muzeum Narodowe w Krakowie Mecenas Muzeum Narodowego w Krakowie Patron of the National Museum in Krakow Honorowy patron medialny Honorary Media Patron Patroni medialni Media Patrons PRZESTRZEŃ JEST JEDNĄ Z PODSTAWOWYCH KATEGORII OPISU ŚWIATA. PORZĄDKUJE JEGO POSTRZEGANIE ZARÓWNO NA POZIOMIE REALNYM, JAK I W SFERZE WYOBRAŹNI, MITÓW I PODAŃ. Świat, do którego wprowadzała wystawa sztuki chińskiej – przestrzeń mitycznego Smoka – to metaforycznie ujęta, licząca kilka tysiącleci tradycja i kultura Państwa Środka. Przedstawiona została za pośrednictwem precyzyjnie wybranych muzealiów z kolekcji własnej MNK. Tworzyły one opowieść, która w kilku różnych odsłonach ukazywała świat wyrafinowanej estetyki, głębokiej symboliki i powagi filozoficznej Chin. Kolekcja sztuki chińskiej w MNK budowana była od początku XX wieku, a zapoczątkowały ją przekazy od ponad 30 darczyńców oraz nabytki własne Muzeum. Dziś liczy ona około 3000 obiektów, z których ponad 400 wybrano i przygotowano do wystawy pod kątem konserwatorskim, a także opracowano w kontekście prezentowanych idei. W swej różnorodności zbiór odzwierciedla znawstwo i zamiłowania po* Plakat towarzyszący wystawie projekt: pracownia graficzna teren prywatny (marcin przybyłko, anna grzywa) szczególnych jej ofiarodawców. Jednak najważniejsza rola w tworzeniu zwartej, jednorodnej myśli kolekcjonerskiej przypada wybitnemu Polakowi, rektorowi UJ, uczonemu, premierowi RP – profesorowi Julianowi Ignacemu Nowakowi. Jego dar z 1946 roku wzbogacił kolekcję o znakomite przykłady POWYŻEJ Rozbudowany program imprez towarzyszących wystawie „W przestrzeni Smoka. Sztuka chińska w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie” oparty był w dużym stopniu na współpracy z Instytutem Konfucjusza w Krakowie, a także na współpracującym z nim Centrum Chińskich Sztuk Walki Choy Lee Fut Polska, którego krakowski oddział przygotował także barwny „Taniec Smoka i Lwów”. NA PLAKACIE Wierzono, że Smok może zmieniać sylwetkę, pojawiać się i znikać. Jeden z tradycyjnych chińskich opisów podkreśla, że ciało Smoka nawiązuje do cech dziewięciu realnych zwierząt: głowa jak u wielbłąda, rogi podobne do jelenich, oczy - królika, uszy byka, szyja węża, brzuch żaby, łuski jak u szlachetnego karpia, a łapy, przypominające tygrysie, uzbrojone są w pazury jak u jastrzębia. ceramiki dokumentującej rozwój myśli technicznej i estetycznej od czasów dynastii Han (206 p.n.e. – 220 n.e.) po ostatnie lata panowania ostatniego cesarza z mandżurskiej dynastii Qing (1644–1911). → W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 59 POWYŻEJ W prezentowanym ujęciu architektura wystawy odsłania kulisowo omawiane przestrzenie – sacrum, ceramiki, malarstwa, a także ubiorów. →Twórcy wystawy skoncentrowali się na pojęciu przestrzeni – zarówno tej mitycznej, którą włada tytułowy Smok, jak i kulturowej, literackiej, estetycznej i filozoficznej. Prezentowane w szerokim kontekście chińskich symboli i mitów dzieła mówiły o przestrzeni w sztuce, przestrzeni sacrum, a także o przestrzeni wokół kluczowej w kulturze chińskiej postaci uczonego literata – erudyty. Stanowiły również ilustrację wielkiej różnorodności społecznej i etnicznej Chin. Oś kompozycyjną wystawy stanowiła ceramika, która wyznaczała chronologię ekspozycji. Prezentowane były znakomite przykłady technologicznych i estetycznych osiągnięć wytwórców chińskich. Wyjątkowość spotkania z wieloma obiektami polegała na zaskakującej nawet dziś aktualności kształtów i wzorów stworzonych np. w okresie Song, a więc około XII–XIV wieku. Zwiedzający wystawę wielokrotnie podkreślali współczesny wygląd kilkusetletnich czarek służących do picia celebrowanego w Chinach napoju, jakim była herbata. RAPORT 2014–2015 60 POWYŻEJ Ceramika z czasów panowania dynastii ostatniego cesarza mandżurskiej dynastii Qing. Skojarzenia ze współczesnym światem designu były uzasadnione również w kontekście ubiorów. Szaty, które zachwycały wyrafinowaną kompozycją z jednoczesną odwagą kolorystyczną, stanowią od wielu lat inspirację dla największych projektantów w świecie mody. Urokowi tych szat ulegali również polscy artyści i kolekcjonerzy. Nawiązując do imponującej szaty smoczej, która skupiała na sobie uwagę zwiedzających, warto przypo- Ceramika w tym okresie nawiązywała do tradycji najcenniejszych osiągnięć technologicznych, wprowadzając jednocześnie nowe typy dekoracji i kolorów, jak na przykład te, które zyskały wielką popularność w Europie – szkliwo płomieniste flambé czy glazura w kolorze „byczej krwi” – sang de boeuf. mnieć, że właśnie w tej szacie sportretowany został przez Leona Wyczółkowskiego wyjątkowy darczyńca Muzeum Narodowego w Krakowie – Feliks „Manggha” Jasieński. Jemu zawdzięczaliśmy na wystawie m.in. ekspozycję spódnic qun, ukazujących rozbudowany świat symboliki, motywów pomyślności, a także wysokiego kunsztu dekorację haftowaną. Wśród cennej kolekcji emblematów urzędniczych pojawił się eksponowany po raz pierwszy emblemat mandaryński buzi z wizerunkiem żurawia osadzonego na połyskującym zielonym odcieniem tle haftowanym pawimi piórami. → W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 61 →Wystawa ukazywała różne aspekty przestrzeni w sztuce i kulturze Chin, wykorzystując Smoka jako główny motyw o wielu znaczeniach. Smok, jako patron rozmaitych dziedzin, nawiązuje do bogatej mitologii, legend i podań, poszerza pojęcie przestrzeni o wymiar ontologiczny, transcendentalny, czasem po prostu baśniowy. Po ekspozycji i zbiorach chińskich prowadził bogato ilustrowany i szczegółowo opracowany katalog wystawy. Wydarzenie adresowane było do szerokiego grona zwiedzających. Wysoki poziom artystyczny dzieł satysfakcjonował koneserów zafascynowanych sztuką i tradycją Chin. Trwające kilka lat merytoryczne opracowanie kuratorskie, jak i działalność konserwatorską, POWYŻEJ Wystawę otwierała przestrzeń poświęcona pismu i kaligrafii. Zadbano o to, by na zaaranżowanym stole kaligrafa-erudyty znalazły się Cztery Skarby Uczonego: pędzel, tusz, kamień do rozcierania tuszu i podłoże malarskie, jakim w tym przypadku był papier. RAPORT 2014–2015 62 wielokrotnie doceniali zwiedzający, również goście z Chin, podkreślając walory estetyczne i poznawcze. Na wystawie prowadzony był dialog również z tymi widzami, dla których Chiny to kraj i kultura nadal odległe, ale pragnęli przełamać pojęcie „egzotyki” i poznać tradycję opartą na klasycznych wzorach kontynentalnych Chin. ¶ [Beata Romanowicz, kurator wystawy „w przestrzeni smoka. sztuka chińska w zbiorach muzeum narodowego krakowie”] POWYŻEJ Buddha Amitabha. Epoka Qing, XVII w. brąz, złocenie, częściowo polichromowany. W kręgu kultury Chin funkcjonują trzy zasadnicze systemy filozoficzne: konfucjanizm, taoizm i buddyzm. Do powagi buddyzmu – wielkiego systemu filozoficznoreligijnego nawiązywała część poświęcona sacrum. Zilustrowana była cennymi przykładami figur ukazujących majestat Buddy, a także bodhisattwów – bytów celowo wstrzymujących się przed osiągnięciem stanu nirwany, by pomagać ludziom w wyzwoleniu się z kręgu cierpień. Kolekcja kamieniorytów z portretami historycznych uczniów Pierwszego Buddy, Siddarthy Gautamy, przybliżała technikę estampażu w najlepszym wydaniu XIX-wiecznych wizerunków. Na wystawie znalazło się 400 spośród 3 tysięcy chińskich zabytków znajdujących się w MNK. Najstarsze pochodzą z epoki Han (206 p.n.e. – 220 n.e.), najmłodsze – z czasów dynastii Qing (1644 – 1911). W Y S TA W Y C Z A S O W E W przestrzeni Smoka. Sztuka chińska w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie Gmach Główny MNK 20 lutego – 5 lipca 2015 Partner wystawy: Instytut Konfucjusza. Centrum Języka i Kultury Chińskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego Kuratorki: Beata Pacana, Beata Romanowicz Koordynator: Grażyna Kulawik Aranżacja i projekt katalogu: „Teren Prywatny” – Anna Grzywa, Marcin Przybyłko oraz Sławomir Pankiewicz RAPORT 2014–2015 63 NIECH ZYJE SZTUKA! Kolekcja Feliksa Jasieńskiego ong Liv ART! Feliks Jasieński’s Collection ilustracja / illustration: Pierre Bonnard, Mała praczka / Washergirl (fragment), 1896, Muzeum Narodowe w Krakowie / The National Museum in Krakow; Pracownia Fotograficzna Muzeum Narodowego w Krakowie / The Photographic Studio of the National Museum in Krakow Grafika francuska od impresjonizmu do art nouveau French Prints from Impressionism to Art Nouveau 13.06.2015 – 03.01.2016 Kamienica Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie The Feliks Jasieński Szołayski House A Branch of the National Museum in Krakow pl. Szczepański 9 mnk.pl/en organizatorzy: Muzeum Narodowe w Krakowie Mecenas Muzeum Narodowego w Krakowie / Main Sponsor of the National Museum in Krakow Sponsor Kamienicy Szołayskich / Sponsor of the Szołayski House Sponsor wystawy / Sponsor of the exhibition Patroni medialni / Media partners Wielka wystawa w Kamienicy Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego, Oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie – to pierwsza odsłona prezentacji ogromnej kolekcji dzieł Feliksa Jasieńskiego W roku 2015 minęło 95 lat od przekazania Muzeum Narodowemu w Krakowie bezcennej, liczącej blisko 15 tys. obiektów kolekcji dzieł Feliksa Jasieńskiego. Akt darowizny podpisał sam kolekcjoner 11 marca 1920 roku. MNK uczciło tę rocznicę, organizując dwie wystawy objęte wspólnym nadtytułem „Niech żyje sztuka! Kolekcja Feliksa Jasieńskiego”. Hasło nawiązuje do wiersza Kazimierza Przerwy-Tetmajera „Evviva l’arte!”, który był nieformalnym hymnem krakowskiej bohemy przełomu XIX i XX wieku, środowiska, które kochał i otaczał opieką Feliks Jasieński. Odnosi się także do inskrypcji na grobowcu kolekcjonera zaczynającej się od słów: „Sztukę ukochał, służył tylko sztuce”. Ekspozycja „Od Japonii do Europy. Rzeczy piękne i użyteczne” została zaaranżowana na drugim piętrze Kamienicy Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego. To tutaj kolekcjoner pragnął utworzyć osobny oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, w którym byłby prezentowany jego bezcenny dar dla Polaków. Po wejściu na wystawę oczy przyciąga portret Feliksa Jasieńskiego z teką z 1903 roku pędzla Jacka Malczewskiego. Aż pięć z dziesięciu wystawowych sal poświęconych zostało sztuce polskiej. Są tu znane ze szkolnych podręczników obrazy Jacka Malczewskiego, Józefa Pankiewicza, Władysława Podkowińskiego, Jana Stanisławskiego, Leona Wyczółkowskiego, Stanisława Wyspiańskiego i wielu innych sław. Kolejne sale wypełnione zostały grafiką, zarówno polską, jak i zachodnioeuropejską. Jasieński jako jedyny Polak wszedł w posiadanie wszystkich czterech cyklów graficznych Francisca * Plakat towarzyszący wystawie projekt: marek pawłowski Goi i dzięki niemu Muzeum Narodowe w Krakowie jest dziś jedyną w kraju instytucją, która może się pochwalić ich kompletem. Szesnastu pracom graficznym Goi towarzyszy wybór dzieł Giovanniego Piranesiego, Maxa Klingera czy Jamesa Whistlera. → W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 65 POWYŻEJ Leon Wyczółkowski, „Feliks Jasieński przy organach” (1902, olej, płótno). PO PRAWEJ Wystawa „Niech żyje sztuka! Kolekcja Feliksa Jasieńskiego. Grafika francuska. Od impresjonizmu do art nouveau”. →Na wystawie nie mogło zabraknąć sztuki Dalekiego Wschodu, której Jasieński był niestrudzonym popularyzatorem. Ekspozycja obejmuje obecnie grafikę japońską. Warto tu zwrócić uwagę na dzieła Hokusaia i Hiroshigego. Szkice pierwszego z nich zebrane zostały w woluminach zatytułowanych „Manga”. Właśnie to słowo stało się jednym z licznych pseudonimów kolekcjonera. W kolejnej odsłonie tej wystawy, zaplanowanej na początek następnego roku, zaprezentowane zostaną m.in.: uzbrojenie japońskie, rzeźba buddyjska, maski teatru no. Pierwsze piętro Kamienicy Szołayskich zajmuje osobna ekspozycja „Grafika francuska od impresjonizmu do art nouveau”. To najważniejszy od dziesięcioleci pokaz nowoczesnej grafiki francuskiej, której reprezentatywną i największą w Polsce kolekcję zgromadził Feliks Jasieński. Wystawa obejmuje ponad 300 prac (w tym wiele plakatów) tak znakomitych twórców jak m.in.: Pierre Bonnard, Jules Chéret, Maurice Denis, Paul Gauguin, Édouard Manet, Camille Pissarro, Odilon Redon, Pierre-Auguste Renoir, Paul Signac, Henri de Toulouse-Lautrec czy Édouard Vuillard. Licznymi z dzieł tu obecnych szczycić się mogą jedynie najznaczniejsze światowe zbiory graficzne. Pokaz osnuto wokół kilku wątków wydzielonych w dziesięciu salach: widoków Paryża wzbogaconych wielobarwnymi plakatami i ujęć jego mieszkańców z przełomu XIX i XX wieku; pobudzającej odnowę grafiki artystycznej działalności Société des Aqu- RAPORT 2014–2015 66 NIECH ZYJE SZTUKA! Kolekcja Feliksa Jasieńskiego ong Liv ART! Feliks Jasieński’s Collection ilustracja / illustration: Jacek Malczewski, Portret Feliksa Jasieńskiego z teką / Portrait of Feliks Jasieński with a Portfolio (fragment), 1903, Muzeum Narodowe w Krakowie / The National Museum in Krakow; Pracownia Fotograficzna Muzeum Narodowego w Krakowie / The Photographic Studio of the National Museum in Krakow Od Japonii do Europy. Rzeczy piękne i użyteczne From Japan to Europe. Beautiful and Useful Objects 13.06.2015 – 03.07.2016 Kamienica Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie The Feliks Jasieński Szołayski House A Branch of the National Museum in Krakow pl. Szczepański 9 mnk.pl/en Mecenas Muzeum Narodowego w Krakowie / Main Sponsor of the National Museum in Krakow Sponsor Kamienicy Szołayskich / Sponsor of the Szołayski House Sponsor wystawy / Sponsor of the exhibition Partner / Partner Patroni medialni / Media partners Niech żyje sztuka! Kolekcja Feliksa Jasieńskiego. Od Japonii do Europy. Rzeczy piękne i użyteczne Kamienica Szołayskich, 13 czerwca 2015 – 3 lipca 2016 Kuratorki: Danuta Godyń, Bronisława Gumińska, Joanna Kowalska, Magdalena Laskowska, Beata Romanowicz Koordynator: Maria Grzywacz Aranżacja: Anna Maria Bojarowicz afortistes; graficznej twórczości malarzy impresjonistów; ewolucji grafiki oryginalnej (także barwnej) podejmowanej przez znakomitych grafików, malarzy i rzeźbiarzy; istotnego dla rozwoju sztuki nowoczesnej zjawiska japonizmu; rozmaitych przejawów symbolizmu, w tym graficznej twórczości sławnych nabistów; inspirującej licznych twórców Bretanii; nocnego życia Paryża uwiecznionego w wielu dziełach Toulouse-Lautreca i pokrewnych mu artystów, a w końcu zindywidualizowanych interpretacji art nouveau. Obie wystawy łączy postać kolekcjonera, przypomniana na powiększeniach Niech żyje sztuka! Kolekcja Feliksa Jasieńskiego. Grafika francuska. Od impresjonizmu do art nouveau Kamienica Szołayskich, 13 czerwca 2015 – 3 stycznia 2016 Autor i Kurator: Krystyna Kulig-Janarek Koordynacja: Grażyna Kulawik, Edyta Biernat-Kowalska Aranżacja: Anna Maria Bojarowicz Projekt katalogu: Marek Pawłowski archiwalnych fotografii Feliksa Jasieńskiego oraz jego krakowskiego mieszkania, w którym pomieszkiwał – jak sam pisał – „kątem u swoich zbiorów”. Ze względów konserwatorskich – odbitki wykonane na papierze niszczeją pod wpływem światła – wystawa „Grafika francuska od impresjonizmu do art nouveau” jest dostępna dla publiczności tylko przez pół roku, do 3 stycznia 2016. Natomiast ekspozycją „Od Japonii do Europy. Rzeczy piękne i użyteczne” będziemy mogli się cieszyć do 3 lipca 2016. ¶ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 67 Madonna z Paczółtowic 11.08.2015 – 18.10.2015 Pokaz w EUROPEUM – Ośrodku Kultury Europejskiej Oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie Kraków, pl. Sikorskiego 6 mnk.pl organizatorzy: Muzeum Narodowe w Krakowie | współorganizator: Instytut Dziedzictwa Matka Boska z Dzieciątkiem, kwatera główna tryptyku Matki Boskiej z Dzieciątkiem z Paczółtowic, Kraków, ok. 1460-1470, tempera, deska lipowa, kościół parafialny pw. Nawiedzenia NMP w Paczółtowicach / fot. Mirosław Żak / The Virgin with Child, central panel of the Paczółtowice Madonna with Child triptych, Krakow, ca. 1460-1470, tempea, limewood panel, the parish Church of the Visitation in Paczółtowice / photo Mirosław Żak WSPÓŁORGANIZATOR / CO-ORGANISER PATRONI MEDIALNI / MEDIA PATRONS Mecenas Muzeum Narodowego w Krakowie The patron of the National Museum in Krakow Sponsor Ośrodka Kultury Europejskiej EUROPEUM The sponsor of the EUROPEUM Centre for European Culture Partner Ośrodka Kultury Europejskiej EUROPEUM The partner of the EUROPEUM Centre for European Culture PRZYGOTOWANY WRAZ Z INSTYTUTEM DZIEDZICTWA POKAZ OBRAZU DOCENIONEGO PRZEZ SPECJALISTÓW, ALE NIEZNANEGO DOTĄD SZERSZEJ PUBLICZNOŚCI, ROZPOCZYNA NOWY, ZAPLANOWANY NA 5 LAT PROJEKT MNK ZATYTUŁOWANY „CUDOWNA MOC SZTUKI”. W Europeum znalazł się jeden z najciekawszych polskich obrazów gotyckich. Otoczony kultem wiernych, na co dzień znajduje w XV-wiecznym, drewnianym kościele pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w niewielkich Paczółtowicach, w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Namalowany POWYŻEJ Dyrektor MNK Zofia Gołubiew w towarzystwie Liliany Sonik i ks. Ryszarda Pałki otwiera prezentację obrazu „Madonna z Paczółtowic” temperą na desce lipowej przez nieznanego krakowskiego artystę (ok. 14601470), najpewniej z fundacji ówczesnego dziedzica tej miejscowości Jana Paczółtowskiego herbu Topór, przedstawia Madonnę Apokaliptyczną albo Assuntę – Marię Wniebowziętą. Niegdyś przedstawienie to stanowiło część środkową tryptyku, po bokach Matce Boskiej towarzyszyły św. Barbara i św. Katarzyna. Jak w broszurze wprowadzającej na wystawę tłumaczy Filip Chmielewski, „jest to rzadkie wyobrażenie Madonny w symbolicznym ogrodzie-gaju – »ogrodzie zamkniętym« (hortus conclusus), czyli zamkniętej prze* Plakat towarzyszący wystawie projekt: firma creator strzeni symbolizującej czystość Dziewicy (…). Matka Boska w koronie na głowie, odziana w płaszcz z motywem złotej gałązki z liśćmi dębu, trzymająca na prawej ręce (co jest rzadkością ikonograficzną) również ubrane Dzieciątko, wyobrażona została na tle osiemnastu promieni słonecznych,→ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 69 →stoi zaś na sierpie księżyca. Malarskie tło wizerunku Królowej Niebios stanowi zwarta grupa trudnych do jednoznacznego zidentyfikowania drzew, których korony pokryte są ognistymi płomykami. U stóp Marii rozciąga się wspaniała, wręcz z miniatorską precyzją ukazana leśna łąka, pokryta różnymi roślinami, które tworzą barwny kobierzec. Kompozycję ujmują z obu stron, w narożach, postaci dwóch aniołów z banderolami”. Prezentacja tego urzekającego liryzmem obrazu przypomniała, że historia malarstwa polskiego nie zaczyna się w XIX wieku. Dawała również okazję do rozpoznania na nowo zawartych w nim, dziś już zapomnianych kodów symbolicznych. RAPORT 2014–2015 70 Muzeum zaproponowało szereg wydarzeń towarzyszących o charakterze edukacyjnym, prowadzonych nie tylko przez historyków sztuki, ale także botaników, liderów społeczności lokalnych, artystów. Lilianna Sonik pisała na łamach „Dziennika Polskiego”: „Jak łacina pozwalała na porozumienie się w całej Europie, tak uniwersalny był język kwiatów i ziół w ikonografii. Kiedyś powszechnie zrozumiały, dzisiaj zapo- Cudowna moc sztuki: Madonna z Paczółtowic Ośrodek Kultury Europejskiej EUROPEUM 11 sierpnia – 18 października 2015 Kurator: Filip Chmielewski Koordynator: Magdalena Jabłońska Aranżacja: Luiza Berdak, Alicja Czop Opieka konserwatorska: Piotr Frączek mniany. Na przykład poziomka u stóp Maryi z Paczółtowic. Nas urzeka bezpretensjonalną urodą. Ale sześćset lat temu oczy pobożnego chrześcijanina widziały więcej niż my. Obecność poziomki oznaczała cały wykład: jej trójlistne listki odnosiły się do Trójcy Świętej, niskie łodygi mówiły o pokorze, a białe kwiatki przypominały o czystości. W XV wieku smak i zapach owoców poziomki zapowiada raj, a ich rubinowy kolor każe myśleć o Męce Pańskiej. Kojarzy się poziomkę ze zmartwychwstaniem, ponieważ zanika na zimę i odradza wczesną wiosną, a to, że równocześnie kwitnie i owocuje, czyni ją atrybutem macierzyństwa Maryi oraz obietnicą życia po śmierci. Na wszystkie te symbole nakładała się wiedza o leczniczych właściwościach skromnej jagody. Aż tyle znaczeń w jednym tylko elemencie”. Warto pójść tym tropem. W zwykłej babce, rozpowszechnionej w całej Polsce, zobaczyć symbol pokory Matki Boskiej, w koniczynie – symbol zbawienia, w paproci – znak walki z Szatanem, w konwalii – lokalny substytut lilii białej, kwiatu jednoznacznie kojarzonego z Maryją... Można mieć nadzieję, że prezentacja paczółtowskiej Madonny nie tylko zachwyciła zwiedzających, ale przyczyniła się również do wzrostu zainteresowania sztuką dawną. ¶ W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 71 Wszystkie wystawy czasowe Ö Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza 23 października 2013 – 23 lutego 2014 Wystawa zrealizowana we współpracy z Instytutem Architektury Frekwencja: 3279 patrz strony: 10–15 GMACH GŁÓWNY MNK Ö Maksymilian Gierymski. Dzieła, inspiracje, recepcja 25 kwietnia 2014 – 10 sierpnia 2014 Wystawa realizowana we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie w ramach projektu ,,Bracia Gierymscy” Frekwencja: 28 494 patrz strony: 16–21 Ö Stanley Kubrick 4 maja 2014 – 14 września 2014 Wystawa realizowana we współpracy z Domino Film Frekwencja: 43 522 patrz strony: 22–29 Ö Legiony Polskie 1914–1918. Wystawa w stulecie wybuchu Wielkiej Wojny i Czynu Legionowego 6 sierpnia 2014 – 30 września 2015 Wystawa zrealizowana we współpracy z Wojewodą Małopolskim Frekwencja: 52 602 patrz strony: 48–51 RAPORT 2014–2015 72 Ö Przestrzeń Opery. Polscy scenografowie XX i XXI wieku 13 października 2014 – 31 grudnia 2014 Kurator: Katarzyna Sanocka Koordynator: Maria Grzywacz Konsultacje: prof. Józef Opalski Aranżacja: Przemysław Klonowski Światło i multimedia: Marta Saint Tokarz Frekwencja: 6067 Wystawa zorganizowana w związku z obchodami Jubileuszu 60-lecia Opery Krakowskiej przygotowana została przez tę instytucję wspólnie z Muzeum Narodowym w Krakowie. Odsłoniła przed widzami kulisy wyobraźni wielkich artystów i scenografów, którzy od czasów II wojny światowej kreowali wizualnie polski teatr operowy, projektując scenografię i kostiumy. Muzeum Narodowe w Krakowie zaprezentowało kilkaset projektów dekoracji i strojów, fotografie, makiety, prezentacje multimedialne oraz fragmenty oper i filmów o twórcach. Ö Olga Boznańska (1865–1940) 24 października 2014 – 1 lutego 2015 Wystawa pod Honorowym Patronatem Małżonki Prezydenta RP Pani Anny Komorowskiej Frekwencja: 64 400 patrz strony: 30–35 Ö Pokaz obrazu Józefa Czapskiego „Portret kobiety pod lampą” 18 listopada 2014 – 28 grudnia 2014 We współpracy z Instytutem Literackim i Fundacją Kultury Paryskiej Koordynator: Aleksandra Kłaput Frekwencja: 2936 Zaprezentowano odnaleziony w domu Józefa Czapskiego w Maisons-Laffitte nieznany obraz artysty „Portret kobiety pod lampą”. Uroczyste odsłonięcie obrazu odbyło się w obecności wielu znakomitych gości, m.in. członków rodziny Czapskiego, krakowskich artystów, historyków i krytyków sztuki. Ö W przestrzeni Smoka. Sztuka chińska w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie 19 lutego 2015 – 5 lipca 2015 Frekwencja: 15 482 patrz strony: 58–63 W S Z Y S T K I E W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 73 Ö Leon Tarasewicz, instalacja malarska (w ramach projektu Muzeum Forum) 18 czerwca 2015 – 13 września 2015 Kurator Muzeum Forum: Katarzyna Bik Koordynator: Robert Flur Muzeum Forum to projekt zainaugurowany w 2009 roku, którego celem jest wyraziste zaznaczenie obecności Muzeum Narodowego w Krakowie w przestrzeni publicznej, stworzenie specjalnego „forum”, czyli miejsca spotkań artystów i widzów, mieszkańców miasta i gości. Tym forum jest plac przed Gmachem Głównym Muzeum przy al. 3 Maja 1. Instalacja składa się z kilku rzędów pomalowanych w kolorowe pasy słupów odbijających się w lustrach, które tworzą labirynt. Konstrukcja Tarasewicza ma powierzchnię 200 metrów kwadratowych. patrz strona: 92 Ö Ottomania. Osmański Orient w sztuce renesansu 25 czerwca 2015 – 27 września 2015 Wystawa organizowana we współpracy z Palais des Beaux-Arts (BOZAR) w Brukseli, w ramach projektu „Ottomans & Europeans: Reflecting on five centuries of cultural relations”. Frekwencja: 29 891 patrz strony: 36–41 Wystawy czasowe i pokazy w Gmachu Głównym w ramach stałych ekspozycji (Galeria Żywa) Ö Franciszek Starowiejski. Plakaty 10 września 2013 – 19 stycznia 2014 Kurator: Magdalena Czubińska Koordynator: Bogusław Ruśnica Aranżacja plastyczna: Luiza Berdak Frekwencja: 1871 Wystawa plakatów filmowych Franciszka Starowieyskiego miała na celu przypomnienie twórczości zmarłego w 2009 roku artysty, kiedyś jednego z najpopularniejszych polskich malarzy. Na wystawie zaprezentowano 64 plakaty filmowe Starowieyskiego, głównie prace wczesne, z lat 50. i 60. XX wieku, z pozyskanej do zbiorów MNK kolekcji plakatów filmowych Konrada Pollescha. RAPORT 2014–2015 74 Ö Andrzej Strumiłło 10 września 2013 – 5 stycznia 2014 Kurator: Maria Wójtowicz Koordynator: Bogusław Ruśnica Aranżacja plastyczna: Luiza Berdak Frekwencja: 6868 Na wystawie pokazano obrazy olejne artysty pochodzące ze zbiorów MNK, kamienne rzeźby oraz „Dziennik A-4”, składający się ze 140 kart. Ponadto można było zobaczyć dzieła pochodzące z cyklów „Psalmy”, „Apokalipsa”, m.in. „Sąd Ostateczny” i „Krzyż Świętego Andrzeja”. Ekspozycję uzupełniał film biograficzny opowiadający o życiu i artystycznych doświadczeniach twórcy. Ö Zuzanna Janin. Nie minął czas okrutnych cudów 31 stycznia 2014 – 06 kwietnia 2014 Kurator: Dominik Kuryłek Koordynator: Bogusław Ruśnica Aranżacja plastyczna: Luiza Berdak Frekwencja: 4406 Wystawa prezentowała prace artystki, która należy do ważniejszych przedstawicieli sztuki polskiej po 1989 roku. Swoją oryginalną twórczością wyłamuje się z utrwalonego schematu, w którym lata 90. rozpatruje się jedynie w kontekście “sztuki krytycznej" i "popbanalizmu". Od początku tamtej dekady Janin mówi o relacji zachodzącej pomiędzy jednostką a społeczeństwem, produkującym mechanizmy służące ograniczeniu indywidualnej wolności. Ö Filmy Andrzeja Wajdy w światowym plakacie filmowym 28 maja 2014 – 31 sierpnia 2014 Kuratorzy: Krystyna Zamysłowska, Piotr Kulesza (Muzeum Kinematografii w Łodzi) Koordynator: Bogusław Ruśnica Aranżacja plastyczna: Luiza Berdak We współpracy z Muzeum Kinematografii w Łodzi Frekwencja: 11 444 Wystawa stanowiła część cyklu przygotowanego przez Muzeum Kinematografii w Łodzi, którego celem jest prezentacja najwybitniejszych twórców polskiego kina oraz ich dorobku. Twórczość Andrzeja Wajdy została ukazana poprzez plakaty do jego filmów, które powstaławały w różnych krajach w ciągu ostatnich 60 lat.Na wystawie można było podziwiać prace m.in. Romana Cieślewicza, Wojciecha Zamecznika, Wojciecha Fangora, Franciszka Starowieyskiego, Wiktora Górki, Waldemara Świerzego, Jana Lenicy – przedstawicieli tzw. polskiej szkoły plakatu. tworzących różnojęzyczne wersje plakatów do filmów Wajdy. Pokazano również prace Wiesława Wałkuskiego, Jakuba Erola, Cypriana Kościelniaka, Andrzeja Pągowskiego, Marka Freundenreicha, Marcina Mroszczaka, Rafała Olbińskiego, Rosława Szaybo. Wśród twórców zagranicznych znaleźli się m.in.: Peter Strausfeld, Alain Lynch, Dominique Guillotin, Otto Kummert, Milan Grygar, Pierre Collier czy Erharda Gruttera. W S Z Y S T K I E W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 75 Ö Tadeusz Łapiński. Sztuka uniwersalna 14 listopada 2014 – 15 marca 2015 Kurator: Katarzyna Podniesińska Koordynator: Bogusław Ruśnica Aranżacja plastyczna: Luiza Berdak Frekwencja: 8891 Zaprezentowano ok. 80 prac z lat 1959–2011 powstałych w Polsce, Jugosławii, Brazylii i USA. Dla artysty, który ma w swoim dorobku 200 wystaw indywidualnych, który wykonał własnoręcznie ponad 15 tys. litografii i zdobył kilkadziesiąt nagród na niemal wszystkich kontynentach świata, ekspozycja krakowska stanowi podsumowanie biografii artystycznej. Ö Zygmunt Radnicki (1894–1969) 1 kwietnia 2015 – 2 sierpnia 2015 Kurator: Światosław Lenartowicz Koordynator: Bogusław Ruśnica Aranżacja plastyczna: Luiza Berdak Frekwencja: 17 429 Prezentacja jednego z najbardziej znaczących malarzy urodzonych w ostatniej dekadzie XIX wieku, wpisuje się w cykl wystaw prezentujących dorobek artystów tego pokolenia, których twórczość jest bogato reprezentowana w zbiorach MNK (Stryjeńska, Pronaszko, Krcha, członkowie Grupy Zwornik). Wystawa przedstawiła rozwój twórczości artysty za pomocą około 60 obrazów olejnych i kilkudziesięciu prac na papierze z kolekcji MNK, kolekcji rodzinnej oraz zbiorów polskich muzeów. RAPORT 2014–2015 76 Ö Zawsze Młoda! Polska sztuka około 1900 25 września 2012 – 4 stycznia 2015 Frekwencja: 28 920 patrz strony: 42–45 Ö KAMIENICA SZOŁAYSKICH IM. FELIKSA JASIEŃSKIEGO Szuflada Szymborskiej 1 lutego 2012 – 30 czerwca 2015 Wystawa realizowana we współpracy z Fundacją Wisławy Szymborskiej Frekwencja: 45 531 patrz strony: 46–47 Ö Clare Strand. Lektury dodatkowe 17 maja 2014 – 17 sierpnia 2014 W ramach programu Miesiąc Fotografii Kurator: Aaron Schuman Koordynator: Beata Foremna Aranżacja plastyczna: Clare Strand We współpracy z Fundacją Sztuk Wizualnych Frekwencja: 4853 Wystawa prezentowała przekrój dotychczasowej twórczości Clare Strand – brytyjskiej artystki zajmującej się fotografią, wideo oraz instalacją. W Kamienicy Szołayskich można było zobaczyć zarówno zrealizowane projekty, jak i instalacje pokazujące metody jej pracy twórczej. Ö Maurycy Gottlieb. W poszukiwaniu tożsamości 13 lutego 2015 – 3 maja 2015 Frekwencja: 6501 patrz strony: 52–55 Ö Niech żyje sztuka! Kolekcja Feliksa Jasieńskiego. Od Japonii do Europy. Rzeczy piękne i użyteczne 12 czerwca 2015 – 3 lipca 2016 Frekwencja: 10 163 patrz strony: 64–67 Ö Niech żyje sztuka! Kolekcja Feliksa Jasieńskiego. Grafika francuska od impresjonizmu do art nouveau 12 czerwca 2015 – 3 stycznia 2016 Frekwencja: 8785 patrz strony: 64–67 W S Z Y S T K I E W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 77 Ö Kolekcja Emeryka Hutten-Czapskiego 29 czerwca 2013 – 1 marca 2015 Kurator: Alicja Kilijańska Koordynator: Mateusz Woźniak Aranżacja plastyczna: Ewa Morzyniec Frekwencja: 6334 Wystawa prezentowała kolekcję unikatowych zabytków numizmatycznych zgromadzonych przez Emeryka Hutten-Czapskiego: monet, banknotów oraz medali. Zwiedzjącym MUZEUM EMERYKA HUTTEN-CZAPSKIEGO przedstawiono interesujące zbiory grafik, militariów, tkanin, odznak, ceramiki, złotnictwa, bogato zdobionego szkła oraz obszernego księgozbioru. Ö Najcenniejsze, najrzadsze, najpiękniejsze. Białe kruki z kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego, cz. 2 8 października 2013 – 5 stycznia 2014 Kurator: Agnieszka Perzanowska Koordynator: Mateusz Woźniak Aranżacja plastyczna: Agnieszka Perzanowska Frekwencja: w ramach Galerii Stałej w Oddziale W trakcie drugiej odsłony wystawy zaprezentowano wyjątkowe starodruki z liczącej około 6 tys. woluminów biblioteki założyciela muzeum, m.in. inkunabuł z 1494 roku z sewilskiej oficyny drukarza podpisującego się jako Stanislaus Polonus, „Chronica Polonorum” Macieja z Miechowa i trzy obszerne prace botaniczno-ziołolecznicze wydane w Krakowie w latach 1568, 1595 i 1603. Ö Wy, którzy Rzeczypospolitą władacie. Sejm polski w starodrukach z kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego 13 grudnia 2013 – 4 maja 2014 Kurator: Agnieszka Perzanowska Koordynator: Mateusz Woźniak Frekwencja: 1550 Na wystawie zaprezentowano ponad 80 wyjątkowych druków sejmowych i dotyczących polskiej demokracji szlacheckiej z XVI–XVIII wieku oraz map ukazujących ziemie Rzeczypospolitej w tym okresie. Ö Czy przybył już poseł z Lechistanu? Turcica w zbiorze starych druków MNK 6 maja 2014 – 31 sierpnia 2014 Kurator: Iwona Długopolska Koordynator: Mateusz Woźniak Frekwencja: 1859 Na wystawie zaprezentowano druki, mapy i plany dotyczące stosunków polsko-tureckich z XV – XVIII wieku. RAPORT 2014–2015 78 Ö Mars krwawy. Starodruki militarne w zbiorach MNK 2 września 2014 – 4 stycznia 2015 Kurator: Agnieszka Perzanowska Koordynator: Mateusz Woźniak Frekwencja: 1821 Wystawa obejmowała ponad 80 obiektów, powstałych w okresie od XVI do XVIII wieku, wybranych ze zbioru liczącego ok. 36 tysięcy starodruków i obiektów kartograficznych, znajdującego się w Muzeum Narodowym w Krakowie. Bezcenne egzemplarze eksponowane były w Pałacyku Czapskich, w pomieszczeniu XIX-wiecznej prywatnej biblioteki – jednej z nielicznych bibliotek zachowanych z całym wyposażeniem. Ö Różnimy się w wierze. Dowody koegzystencji wieloreligijnej na ziemiach Rzeczypospolitej w starodrukach z kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego 6 stycznia 2015 – 3 maja 2015 Kurator: Iwona Długopolska Koordynator: Mateusz Woźniak Frekwencja: 1724 Na wystawie zaprezentowano teksty liturgiczne, traktaty teologiczne, polemiki religijne, zbiory kazań i pieśni kościelnych oraz katechizmy i modlitewniki różnych wyznań chrześcijańskich, a także spuściznę religijną judaizmu i islamu. Ö Z Damaszku do Andaluzji. Pieniądz islamski w wiekach średnich 24 kwietnia 2015 – 22 listopada 2015 Kurator: Dorota Malarczyk Koordynator: Mateusz Woźniak Frekwencja: 3689 Na wystawę wyselekcjonowano kilkaset monet ilustrujących historię świata arabskiego od Mahometa do upadku imperium Abbasydów, czyli od VII do połowy XIII wieku. Ö Dziejów polskich pomniki – kroniki i dziejopisarstwo 5 maja 2015 – 30 sierpnia 2015 Kurator: Agnieszka Perzanowska Koordynator: Mateusz Woźniak Frekwencja: 3226 Wystawa proponowała „podróż” po dziejach Polski, w której przewodnikiem były najcenniejsze, najstarsze i najpiękniejsze starodruki: dawne polskie kroniki, poczty władców, herbarze i mapy. W S Z Y S T K I E W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 79 Ö Majolika z Nieborowa 15 listopada 2013 – 4 maja 2014 Kurator: Bożena Kostuch Koordynator: Edyta Biernat-Kowalska Aranżacja plastyczna: Ewa Morzyniec Frekwencja: 38 430 Na wystawie znalazły się przede wszystkim zabytki należące do Muzeum GALERIA SZTUKI POLSKIEJ XIX WIEKU W SUKIENNICACH Narodowego w Krakowie, ekspozycję uzupełniły obiekty wypożyczone z Muzeum Lubelskiego, Muzeum Śląskiego w Katowicach oraz Muzeum Zamku w Łańcucie. Ważnym elementem prezentacji, obok majolikowych eksponatów, były tablice skrótowo omawiające (a zarazem ilustrujące) wątki warte przybliżenia, na przykład osobę księcia Michała Radziwiłła, założyciela manufaktury, jej historię czy wykonywane w niej piece dekoracyjne. Jako ilustracje posłużyły ryciny z epoki, a także fotografie. Ö Kobieta w Metropolis. Kobiety i technokracja. Człowiek i technologia W ramach współpracy ze Stowarzyszeniem Na Rzecz Rozwoju 8 marca 2015 – 22 marca 2015 Kurator: Anna Olszewska Koordynator: Edyta Biernat-Kowalska Frekwencja: 4674 Pokaz grafik odnoszących się do technologii, które stały się podstawą rozwoju cywilizacyjnego Europy u progu Nowożytności, towarzyszył konferencji „Świat dla Kobiet czy Kobiety dla świata” zorganizowanej przez Stowarzyszenie „Na Rzecz Rozwoju” w Sukiennicach 8 marca 2015 r. Seria 20 miedziorytów funkcjonowała pod tytułem „Nova Reperta”. Grafiki wydano w Amsterdamie, około 1591 roku. Rytowano je w warsztacie Philipsa Galle na podstawie wzorów przygotowanych przez Jana van der Straet. Eksponowane grafiki pochodziły z kolekcji Gabinetu Rycin PAU, Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. RAPORT 2014–2015 80 Ö Jacopo Tintoretto. Portret weneckiego admirała 16 maja 2014 – 15 czerwca 2014 Kuratorzy: Janusz Wałek, Dorota Dec Koordynator: Grażyna Kulawik Aranżacja plastyczna: Luiza Berdak Frekwencja: w ramach frekwencji Oddziału Pokaz obrazu włoskiego artysty okresu manieryzmu, jednego EUROPEUM – OŚRODEK KULTURY EUROPEJSKIEJ z głównych przedstawicieli szkoły weneckiej XVI wieku. Portret jest własnością Muzeum Narodowego w Warszawie. Ö Jacob Jordaens. Triumf księcia Fryderyka 6 listopada 2014 – 7 grudnia 2014 Kuratorzy: Janusz Wałek, Dorota Dec Koordynator: Magdalena Jabłońska Aranżacja plastyczna: Luiza Berdak Frekwencja: w ramach frekwencji Oddziału „Triumf Fryderyka Henryka, księcia Oranii”, namalowany przez Jacoba Jordaensa w roku 1651, należy do wyjątkowych dzieł malarstwa europejskiego w zbiorach polskich. To kolejne dzieło wypożyczone ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Ö El Greco, Ekstaza św. Franciszka – pokaz obrazu 10 lutego 2015 – 22 marca 2015 Frekwencja: 9302 patrz strony: 56–57 W S Z Y S T K I E W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 81 Ö Czysta forma Witkacego w „Atmie” 5 czerwca 2015 – 20 września 2015 Kurator: Światosław Lenartowicz Koordynator: Agnieszka Gąsienica-Giewont Aranżacja plastyczna: Luiza Berdak Frekwencja: 2344 „Czysta Forma” to koncepcja artystyczna stworzona przez Stanisława Ignacego Witkiewicza dotycząca wszystkich dziedzin sztuki, w tym także MUZEUM KAROLA SZYMANOWSKIEGO W WILLI „ATMA” muzyki. W malarstwie był to eksperyment formalny, który zaowocował na początku lat 20. XX wieku serią obrazów olejnych. Obrazy są zestawione z trzema portretami Karola Szymanowskiego wykonanymi przez Witkacego w ramach Firmy Portretowej ,,S.I. Witkiewicz”. Z okazji wystawy prezentowane na co dzień kopie tych portretów zostały zastąpione oryginalnymi pracami artysty. Ö Pokaz cyborium Jana Marii Padovano 16 kwietnia 2015 – 24 maja 2015 Kurator: Tomasz Zaucha Koordynator: Bogusław Ruśnica Frekwencja: 1257 We wnętrzach Pałacu Biskupa Erazma Ciołka zaprezentowane zostały zestawione po raz pierwszy po 368 latach elementy renesansowego sakrarium z Katedry Wawelskiej. W latach 30. XVI wieku na PAŁAC BISKUPA ERAZMA CIOŁKA RAPORT 2014–2015 82 zlecenie bp. Piotra Tomickiego wykonał je z czerwonego marmuru węgierskiego znany rzeźbiarz włoski Jan Maria Mosca zwany Padovano. Malarstwo polskie z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie w Pałacu Prezydenckim W reprezentacyjnych salach Pałacu pokazywane są dzieła malarstwa polskiego z Muzeum Narodowego w Krakowie, uzupełnione pięcioma obrazami z innych kolekcji. Można podziwiać dzieła ponad 20 najsłynniejszych artystów polskich, m.in. Józefa Chełmońskiego, Aleksandra Gierymskiego, POWYŻEJ Aleksander Gierymski (1850–1901) „Wieczór nad Sekwaną”, 1893 Warszawa, Pałac Prezydencki 10 stycznia 2015 – 30 czerwca 2016 Kuratorzy wystawy: Wacława Milewska i Światosław Lenartowicz Koordynator: Bogusław Ruśnica Aranżacja plastyczna: Luiza Berdak Stanisława Witkiewicza, Jacka Malczewskiego, Jana Stanisławskiego, Józefa Czapskiego. W S Z Y S T K I E W Y S TA W Y C Z A S O W E RAPORT 2014–2015 83 Najważniejsze inwestycje PROJEKT „PRZEBUDOWA I ROZBUDOWA GMACHU GŁÓWNEGO MUZEUM NARODOWEGO W KRAKOWIE” – etap 1, przeprowadzenie konkursu na koncepcję architektoniczną W 2014 roku MNK rozpoczęło prace nad przygotowaniem konkursu – jego założeń merytorycznych, programu funkcjonalno-użytkowego oraz założeń formalno-prawnych. Konkurs na opracowanie koncepcji przebudowy i modernizacji Gmachu Głównego MNK ogłoszony został 27 marca 2015 roku przy udziale Stowarzyszenia Architektów Polskich – Oddziału Kraków. Jego celem było uzyskanie jak najlepszego opracowania koncepcyjnego przebudowy, rozbudowy i/lub nadbudowy Gmachu Głównego Muzeum Narodowego w Krakowie. To konkurs realizacyjno-studialny (realizacji podlegać będzie część pracy konkursowej), otwartym i jednoetapowym. Nagrodą za zajęcie pierwszego miejsca jest 55 tys. zł oraz wykonanie dokumentacji projektowej pierwszego etapu. Druga nagroda wynosi 35 tys. zł, trzecia – 20 tys. zł, a dwa wyróżnienia po 10 tys. zł. Termin nadsyłania prac: 11 września, ogłoszenie wyników: 16 października. Wystawa pokonkursowa: październik 2015. RAPORT 2014–2015 84 Założeniem twórców projektu była transformacja Gmachu Głównego Muzeum Narodowego w Krakowie i stworzenie w tej jednej z najważniejszych placówek kulturalnych w Małopolsce nowoczesnej placówki – miejsca dialogu architektury, nauki i sztuki. Dialog ów, nakierowany na współczesne formy ochrony, zarządzania i upowszechniania dziedzictwa, w znaczącym stopniu podniesie atrakcyjność nie tylko Małopolski, lecz także naszego kraju w zakresie przemysłu czasu wolnego. W wyznaczonym terminie zostały złożone 22 prace konkursowe. Kwalifikacji i oceny złożonych prac, zgodnie z kryteriami przyjętymi w regulaminie konkursu, dokonał Sąd Konkursowy, a jego pracę zatwierdził Dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie Zofia Gołubiew. Wyniki konkursu zostały ogłoszone 16 października o godzinie 12.00. Tego dnia w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie otwarto wystawę prezentującą wszystkie nadesłane prace, która potrwa do 22 listopada 2015 roku. I Nagroda Autor pracy: Stelmach i Partnerzy Biuro Architektoniczne Sp. z o.o. Pierwszą nagrodę przyznano za innowacyjne, konsekwentnie przeprowadzone rozwiązanie stwarzające funkcjonalną i elastyczną przestrzeń wystawienniczą oraz niezwykle atrakcyjne przestrzenie ogólnodostępne. Wartością pracy jest potraktowanie przyjaznych środowisku technologii jako czynnika budowy formy architektonicznej, co pozwala uczynić problematykę ekologiczną częścią przesłania ideowego budynku. Projekt stwarza szanse wykreowania wnętrza muzealnego o unikatowym charakterze, przełamującego stereotypowe wyobrażenia, a jednocześnie zachowującego wartości artystyczne historycznego budynku. Sąd konkursowy podkreślił wartość przemyślanego rozwiązania urządzenia terenu wokół Muzeum, zwłaszcza po jego północnej stronie. NA JWAŻNIEJSZE INWE5TYCJE RAPORT 2014–2015 85 CENTRUM KONSERWACJI I MAGAZYNOWANIA (CKM) Muzeum Narodowe w Krakowie, podobnie jak większość muzeów, od zawsze boryka się z problemem niewystarczającej ilości miejsca i odpowiedniego wyposażenia w magazynach zbiorów. Jednocześnie od kilku lat wspólnie z międzynarodowymi instytucjami kultury budujemy kompetencje w zakresie nowego podejścia do efektywnego i zrównoważonego przechowywania i udostępniania zasobów dziedzictwa. Dlatego też, pragnąc diametralnie zmienić sytuację we własnej instytucji, a równocześnie zapewnić odpowiednie warunki dla większości muzealnych zbiorów w naszym regionie, przygotowaliśmy projekt, który zakłada: Budowę pierwszego w Polsce międzymuzealnego, naukowego i „zielonego” Centrum Konserwacji i Magazynowania Dóbr Kultury, które zaspokoi statutowe potrzeby Muzeum Narodowego w Krakowie, innych krakowskich muzeów, a także właścicieli kolekcji dzieł sztuki. Realizacja inwestycji zapewni na minimum 50 lat trwałą ochronę muzealiów, jednocześnie umożliwiając łatwy i szeroki dostęp do ogromnych zbiorów krakowskich muzeów. Przyczyni się to znacznie do rozwoju wielodyscyplinarnych działań naukowych i prac badawczych w zakresie dziedzictwa kulturowego. Jako „zielone muzeum” nowy budynek zapewni bezpieczne warunki przechowywania zgodne z najlepszymi standardami XXI wieku, przy równoczesnym minimalnym zużyciu energii i znacznym ograniczeniu kosztów eksploatacji. Efektem realizacji pilotażowego w Polsce projektu „chłodnego magazynu” i opracowania know how dla kolejnych tego typu budynków w innych regionach będzie silne wzmocnienie działalności o charakterze ponadregionalnym. Wprowadzenie na stałe jakościowej zmiany w zakresie skuteczności i efektywności funkcjonowania ochrony konserwatorskiej w polskich muzeach oraz stworzenie optymalnych warunków dla prowadzenia nowoczesnej działalności naukowej i badawczej wprowadzi najwyższe światowe standardy. Lokalizacja inwestycji planowana jest na terenie kombinatu w Nowej Hucie, gdzie obecnie realizowany jest kompleksowy program rewitalizacji, dotyczący zarówno tego obszaru, jak i całej dzielnicy. Budowa nowoczesnego centrum muzealnego pozwoli nie tylko ostatecznie pozytywnie i na dziesiątki lat rozwiązać problem odpowiedniego przechowywania i konserwatorskiej ochrony zbiorów muzealnych, ale też wręcz idealnie wkomponuje się w program rewitalizacji Nowej Huty, dodając do niego prestiżowy i niezwykle i atrakcyjny element. Partnerzy, którzy zadeklarowali udział w projekcie CKM: h Muzeum Narodowe w Krakowie – lider projektu h Muzeum Armii Krajowej w Krakowie h Muzeum Przyrodnicze Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie h Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora – CRICOTEKA h MOCAK – Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie RAPORT 2014–2015 86 h Zamek Królewski na Wawelu h Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie h Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie h Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych PAN h Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie h Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego h Muzeum Lotnictwa Polskiego h Fundacja Książąt Czartoryskich w Krakowie PROJEKT „BUDOWA PAWILONU JÓZEFA CZAPSKIEGO W MUZEUM NARODOWYM W KRAKOWIE” W lutym 2014 roku Muzeum otrzymało dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009–2014 w ramach programu „Konserwacja i rewitali- Szacowany koszt: 15 504 832 zł netto zacja dziedzictwa kulturowego”, a w maju została podpisana umowa o dofinansowanie. Realizacja projektu rozpoczęła się w marcu 2014 roku, a zakończyć się ma w kwietniu 2016 roku (końcowa data okresu kwalifikowalności wydatków w ramach programu). Prace założone we wniosku trwają zgodnie z harmonogramem, m.in. roboty budowlano-konserwatorskie, działania promocyjne, digitalizacja obiektów, konserwacja dzienników Józefa Czapskiego, prace nad uszczegółowieniem scenariusza wystawy. Pawilon Józefa Czapskiego, choć niepołączony architektonicznie z pozostałymi budynkami Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, stanowić będzie jego integralną część, doskonale wkomponowaną w kompleksową koncepcję modernizacji tego Oddziału Muzeum Narodowego w Krakowie, i jednocześnie zwieńczenie procesu modernizacji. Oferta Pawilonu będzie kontynuacją opowieści o rodzinie Czapskich rozpoczętą w Pałacyku Czapskich, gdzie znajdą się dwie sale poświęcone poszczególnym jej członkom. W Pawilonie znajdzie swoje miejsce odwzorowany w skali 1:1 pokój Józefa Czapskiego, przeniesiony wraz z pamiątkami i sprzętami z mieszkania artysty w siedzibie redakcji „Kultury” w podparyskim Maisons-Laffitte. Pawilon pomieści także ekspozycję stałą poświęconą jego życiu i twórczości oraz salę wystaw zmiennych. ¶ NA JWAŻNIEJSZE INWE5TYCJE RAPORT 2014–2015 87 Czas konserwacji: 2013/2014 Konserwacja obrazu: Urszula Małecka, Anna Rydzewska Pracownia Konserwacji Malarstwa w Gmachu Głównym Konserwacja ramy: Stanisław Tańcula – Pracownia Konserwacji Ram i Pozłotnicza Wybrany projekt konserwatorski KONSERWACJA OBRAZU OLGI BOZNAŃSKIEJ „DZIEWCZYNKA Z CHRYZANTEMAMI” (1894) Badania fizyko-chemiczne: Anna Klisińska-Kopacz, Piotr Frączek – Laboratorium Analiz i Nieniszczących Badań Obiektów Zabytkowych POWYŻEJ [OD LEWEJ] Obraz w trakcie konserwacji. Widoczny proces usuwania pożółkłego werniksu, który fałszował autorską kolorystykę. Obraz po konserwacji. Widoczna odsłonięta autorska, wielobarwna kolorystyka. Obraz w trakcie konserwacji, w promieniach UV. Widoczne uczytelnione wtórne nawarstwienia oraz proces usuwania pożółkłego werniksu. Prace konserwatorskie przy obrazach Olgi Boznańskiej rozpoczęły się w 2000 roku i z przerwami trwały aż do otwarcia wystawy jesienią 2014 roku. W tym czasie w rękach muzealnych konserwatorów i naukowców znalazło się ponad 80 obrazów i ram. Wśród nich była też „Dziewczynka z chryzantemami” – najsłynniejsze dzieło artystki w kolekcji MNK. Dzięki badaniu obrazu za pomocą bezinwazyjnych metod fizyko-chemicznych określono warsztat malarski, ustalono, w jaki sposób Boznańska tworzyła obraz i jakich kolorów użyła do jego namalowania (zidentyfikowano 11 różnych pigmentów). Z lica obrazu usunięto pożółkły werniks, który bardzo mocno fałszował warstwę malarską. Odsłonięto tym samym subtelną, ale i wielobarwną autorską kolorystkę dzieła. Wzmocniono tekturowe podobrazie i wyretuszowano drobne ubytki warstwy malarskiej. Równocześnie przeprowadzono konserwację drewnianej złoconej ramy. Dzięki interdyscyplinarnej konserwacji muzealnej, tak„Dziewczynka z chryzantemami”, jak i pozostałe dzieła Boznańskiej eksponowane na wystawie, wyglądają dzisiaj prawie tak samo jak w czasach, kiedy stały na sztaludze czy wisiały na ścianach w pracowni Olgi Boznańskiej. RAPORT 2014–2015 88 OBOK KLINIKA OBRAZÓW. Pokaz konserwatorski towarzyszący wystawie Olga Boznańska (1865–1940) patrz strony: 30–35 Badania obrazu w Laboratorium Analiz i Nieniszczących Badań Obiektów Zabytkowych LANBOZ bezinwazyjną metodą spektroskopii fluorescencji rentgenowskiej XRF. Pozwala ona ustalić skład pierwiastkowy badanej warstwy, a tym samym zidentyfikować rodzaje użytych pigmentów. Badania obrazu metodą spektroskopii fluorescencji rentgenowskiej XRF Badania składu warstwy malarskiej w partii chryzantem metodą spektroskopii fluorescencji rentgenowskiej XRF W Y B R A N Y P R O J E K T KO N S E R W AT O R S K I RAPORT 2014–2015 89 Wybrane projekty edukacyjne POWYŻEJ Latający Dywan. Opowieści Przedmiotów – spotkania dla rodzin z dziećmi w wieku 5–7 lat odbywające się w konwencji miniatur teatralnych, w których ważną rolę odgrywa improwizacja i interakcja z widzem. Podstawową formą artystyczną jest tu przygotowana na kanwie baśni opowieść, której bezpośrednią inspiracją są wybrane przykłady rzemiosła artystycznego, tkanin, biżuterii lub broni ze zbiorów Muzeum. Oprócz bieżącej działalności Działu Edukacji MNK, na którą składa się organizacja różnorodnych warsztatów, spotkań w przestrzeni ekspozycji, lekcji muzealnych, aktywnych oprowadzań po galeriach stałych i wystawach czasowych, wykładów, prelekcji, spacerów tematycznych po Krakowie, spektakli itd. kierowanych do grup szkolnych i przedszkolnych, dzieci i rodzin, dorosłych, młodzieży, seniorów, niepełnosprawnych, studentów – warto przyjrzeć się szczególnie międzynarodowemu projektowi Europejskie Terytoria Kultury, szkoleniom dla nauczycieli, konferencji dla dyrektorów szkół Nowe Perspektywy oraz docenianym przez rodziców cyklom zajęć dla rodzin i dzieci. Ö Konferencja Nowe Perspektywy – Muzeum jako element edukacji szkolnej 17 kwietnia 2015 roku na zaproszenie Muzeum Narodowego i Urzędu Miasta Krakowa przedstawiciele aż 20 krakowskich muzeów na wspólnym spotkaniu w Centrum Kongresowym ICE mieli okazję przedstawić dyrektorom szkół program edukacyjny przygotowany z myślą o uczniach i nauczycielach i opowiedzieć o realizowanych przez siebie oryginalnych i niecodziennych projektach. W spotkaniu wzięło udział 156 dyrektorów szkół i nauczycieli. RAPORT 2014–2015 90 W sesji posterowej, będącej pierwszą częścią konferencji, dyrektorzy szkół rozmawiali z pracownikami wszystkich instytucji muzealnych, aby zapoznać się z ofertą tych pla- POWYŻEJ I OBOK Imieniny Józefa Mehoffera to coroczne wydarzenie odbywające się w Domu Józefa Mahoffera – Oddziale MNK, w ramach którego prowadzone są również warsztaty edukacyjne dla rodzin z dziećmi w wieku 5–6 lat. W czasie zajęć ich uczestnicy poznawali osobę artysty oraz jego twórczość, w której najważniejsza rolę odgrywało projektowanie witraży. Jednym z zadań, jakie dzieci z rodzicami miały wykonać, było zaprojektowanie i wykonanie, w sposób prosty i schematyczny, projektu witraża. cówek i zabrać różnorodne materiały edukacyjne przygotowane przez poszczególne muzea, czy też nawiązać kontakty z osobami odpowiedzialnymi za ich realizację. Druga część konferencji składała się z krótkich wystąpień: opowiadano o działaniach muzeów skierowanych do szkół, których efektem było powstanie innowacyjnych narzędzi dydaktycznych, o projektach nauczycielskich tworzonych we współpracy z instytucjami kultury oraz o specyfice pracy edukatora muzealnego i zagadnieniach wiążących się z postrzeganiem znaczenia udziału muzeów w edukacji szkolnej. Wystąpienia skłoniły do zadania sobie wielu pytań: Czy muzeum jest miejscem, które ma uczyć o przeszłości czy uczyć interpretować współczesność? Czy dziedzictwo i tożsamość, o której uczymy w szkole, ma mieć charakter narodowy, lokalny, czy też jest pojęciem płynnym? Co mamy do zaoferowania szkołom poza lekcją muzealną? Czego oczekują od szkoły nauczyciele? → W Y B R A N E P R O J E K T Y E D U K A C YJ N E RAPORT 2014–2015 91 Ö Szkoła Interpretacji. Cykl szkoleń dla nauczycieli →W roku szkolnym 2014/2015 Dział Edukacji kontynuował organizację szkoleń przeznaczonych dla nauczycieli, animatorów kultury i edukatorów, które odbywały się raz w miesiącu. Zaprezentowano różnorodne formy i metody pracy z uczniami w oparciu o ekspozycje stałe prezentowane w poszczególnych Oddziałach MNK i o wybrane wystawy czasowe. Czterogodzinne spotkania szkoleniowe składały się z trzech części: krótkiego wprowadzenia w formie oprowadzania, wykładu metodycznego i warsztatu praktycznego. Program szkoleń prezentował szerokie spektrum metod pracy z dziełem sztuki, m.in.: wykorzystywanie wystaw jako aktywnych przestrzeni poznania, służących do opowiadania o historii w kontekście lekcji szkolnych, czerpanie z tekstów literackich podczas interpretacji dzieł plastycznych, datowanie obiektów przez odnajdywanie ornamentów czy też interpretacja obrazów w różnych kontekstach zaczerpniętych z metodologii historii sztuki (analizy formy, analizy gender, psychoanalizy), aby dostarczyć nauczycielom narzędzi umożliwiających pogłębienie analizy i interpretacji tekstów kultury w pracy z uczniami w szkole. Muzeum stało się przestrzenią spotkania edukacji formalnej z edukacją nieformalną. Dzięki szkoleniom nauczyciele oswoili się z przestrzenią muzealną, aby móc w przyszłości samodzielnie poprowadzić w niej zajęcia dla uczniów czy studentów. Ö Projekt Europejskie Terytoria Kultury Od września 2013 do lipca 2015 roku Dział Edukacji brał udział w międzynarodowym projekcie Europejskie Terytoria Kultury, poPOWYŻEJ Triki optyki, warsztaty dla rodzin z dziećmi w wieku 7–10 lat. Zajęcia zostały realizowane w ramach programu edukacyjnego towarzyszącemu wystawie Leon Tarasewicz, Instalacja malarska. W czasie warsztatów, przy wykorzystaniu optycznych sztuczek zastosowanych przez Leona Tarasewicza w swojej instalacji uczestnicy starali się poznać zasady wykorzystywania i tworzenia optycznych iluzji. święconym edukacji osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną. Projekt, dofinansowany z programu „Grundtvig. Uczenie się przez całe życie”, dał możliwość długofalowej współpracy z jedną grupą osób z niepełnosprawnością intelektualną i dokładne sprawdzenie stosowanych metod. Dzięki współpracy międzynarodowej wymieniono doświadczenia i skorzystano z tego, co wypracowali już partnerzy zagraniczni podczas pracy z osobami niepełnosprawnymi. W ramach działań lokalnych MNK współpracowało ze Środowiskowym Domem Samopomocy w Skawinie – 15 podopiecznych dwa razy w miesiącu uczestniczyło w warsztatach prowadzonych przez animatorów kultury, odbywających się w Oddziałach MNK; powstało wiele materiałów zdjęciowych oraz filmowych, w tym film dokumentujący przedstawienie kończące cykl warsztatów. Wszystkie działania realizowane w ramach projektu zostały przedstawione na blogu: https://europeanterritoryofculture.wordpress.com. Stworzono słowniczek podstawowych słów i zwrotów w językach krajów RAPORT 2014–2015 92 OBOK Pejzaż zimowy – warsztaty edukacyjne dla dzieci w wieku 7–10 lat w czasie ferii zimowych. W czasie zajęć uczestnicy mogli eksperymentować z techniką animacji farbą, poznając w tym samym czasie trudne do zauważenia niuanse kolorystyczne wąskiej gamy barwnej. Edukatorzy, wykorzystując znajdujące się w kolekcji MNK przykłady działań z przedstawieniami pejzażu zimowego, pomagali dzieciom w stworzeniu ich własnej baśni zimowej. partnerskich. Spotkania odbyły się kolejno: w Słowenii, na Cyprze, w Krakowie, w Wielkiej Brytanii i w Turcji. Regularna i cykliczna praca z osobami z niepełnosprawnością przyniosła dużo radości i satysfakcji, stworzyła możliwość bardziej kompleksowego skupienia się na tej grupie odbiorców, uwrażliwiła na ich potrzeby. Ö Programy edukacyjne dla dzieci i rodzin W 2015 roku wszystkie programy przygotowywane przez Dział Edukacji MNK przeznaczone dla dzieci i rodzin zostały ponownie nominowane do nagród Słoneczniki, organizowanych przez portal CzasDzieci.pl – programy zgłaszane są i oceniane przez rodziców, którzy wybierają najwartościowsze i najbardziej rozwojowe inicjatywy z krakowskiej oferty kulturalnej dla dzieci. MNK zdobyło główną nagrodę za cykl Latający Dywan. Opowieści Przedmiotów w kategorii „język” – są to spotkania dla rodzin z dziećmi odbywające się w konwencji miniatur teatralnych, w których ważną rolę odgrywa improwizacja i interakcja z widzem. Bezpośrednią inspiracją dla opowieści tworzonej na kanwie baśni są wybrane przykłady rzemiosła artystycznego, tkanin lub broni ze zbiorów MNK. Wyróżnienie rodziców w kategorii „sztuki wizualne” otrzymał cykl: 7 Dzień Tworzenia – są to niedzielne warsztaty artystyczne, podczas których uczestnicy śledzą przemiany, które przez wieki zachodziły w sposobie projektowania ubrań, mebli czy naczyń, poznając różne techniki artystyczne: od tradycyjnego malarstwa, kończąc na instalacji czy happeningu. ¶ W Y B R A N E P R O J E K T Y E D U K A C YJ N E RAPORT 2014–2015 93 Wybrane projekty promocyjne PORTAL MNK.PL Nowy portal Muzeum Narodowego w Krakowie był jednym z flagowych projektów 2014 roku. Został uruchomiony 18 grudnia 2014 roku. Prace nad jego wdrożeniem trwały 8 miesięcy od momentu ogłoszenia wyników konkursu. Sam konkurs – w nowatorskiej formule – został opracowany przez zespół pracowników MNK przy współudziale Stowarzyszenia Twórców Grafiki Użytkowej. Portal zrealizowała dla Muzeum Narodowego w Krakowie firma Openform design&digital studio. Nowy portal został osadzony na krótkiej i atrakcyjnej domenie mnk.pl. Jednocześnie zadbano o to, aby dotychczasowa nazwa – muzeum.krakow.pl – kierowała internautów do właściwego celu, a budowana przez lata wysoka pozycja w rankingach wyszukiwarek internetowych nie została utracona. Nasz portal przeznaczony jest dla widza – i ta myśl przyświecała nam na każdym etapie realizacji projektu, z niej wynikają rozwiązania, które przyjęliśmy. Chcieliśmy, żeby widz naszego Muzeum mógł w prosty, intuicyjny sposób dotrzeć do poszukiwanej przez siebie informacji. Z tego wynika cała struktura portalu. RAPORT 2014–2015 94 Podstawową ideą, którą kierowaliśmy się od początku, było to, aby treść nie przytłaczała widza, lecz była zawsze dostępna dosłownie na wyciągnięcie ręki. Także dla osób niepełnosprawnych. Dostosowaliśmy do nich obsługę portalu – zgodnie ze standardami WCAG 2.0 – zarówno w warstwie treściowej (osobny artykuł dostępny bezpośrednio ze strony głównej opisujący dostępność oddziałów, ikonki udogodnień na stronach wystaw i Oddziałów), jak i funkcjonalnej (ułatwienia dla niedowidzących: możliwość przełączenia na wysoki kontrast oraz powiększenia czcionki, tekst dla czytników „zaszyty” w graficznych elementach nawigacji strony). Nowy portal bazuje na najnowocześniejszych używanych obecnie w internecie technologiach. Jest szczegółowo dopracowany pod kątem oczekiwań współczesnego użytkownika internetu oraz mocno zintegrowany z popularnymi mediami społecznościowymi (Facebook, Twitter, Google+, Pinterest) – umożliwia udostępnianie bezpośrednio ze strony, co w znaczący sposób przekłada się na dystrybucję treści i promocję działań Muzeum za pośrednictwem nowych kanałów. Portal został zaprojektowany w technologii responsywnej. Oznacza to, że to nie widzowie dostosowują się do portalu, ale portal dostosowuje się do widzów. To użytkownik wybiera, czy ogląda go w domowym zaciszu na dużym ekranie komputera, czy też zabiera go ze sobą jako przewodnik po Muzeum, wyświetlany na urządzeniu mobilnym. Na każdym z tych urządzeń portal prezentuje się atrakcyjnie pod względem graficznym i, co najważniejsze, funkcjonalnym. Portal w nowoczesny sposób prezentuje zdigitalizowane zbiory Muzeum – opierając się na szablonie fotogalerii, które, oprócz prezentacji na podstronie mnk.pl/zbiory, są podpinane w różnych miejscach portalu – na podstronach Oddziałów, wystaw, wydarzeń. Atrakcyjną stronę wizualną dopełnia multimedialność portalu – umieszczane są prezentacje multimedialne i filmy. Forma prezentowania wydarzeń i aktualności w Muzeum jest nowoczesna – są one umieszczone na osi czasu w formie kalendarium, co pozwala widzowi zobaczyć od razu, jakie wydarzenia są dostępne w danym dniu i – dzięki zastosowaniu specyficznej dla każdego oddziału kolorystyki – gdzie mają miejsce. Planer Wizyt Planer Wizyt to narzędzie zarówno dla stałych widzów, jak i dla nieznających Muzeum Narodowego w Krakowie, jego Oddziałów i zbiorów. Pozwala→ W Y B R A N E P R O J E K T Y P R O M O C YJ N E RAPORT 2014–2015 95 →zaplanować wizytę w Muzeum. Wybierając klucz tematyczny, klucz najbardziej znanych dzieł lub artystów, widz może stworzyć indywidualną ścieżkę zwiedzania MNK, w szybki sposób docierając do tego, co go interesuje najbardziej – co jest szczególnie istotne, biorąc pod uwagę liczbę Oddziałów i różnorodność zbiorów Muzeum. W efekcie zwiedzający dostaje plan, na którym są zaznaczone miejsca, gdzie znajdują się interesujące go zbiory czy obiekty. Taki plan można wydrukować lub zapisać, zobaczyć na mapie, a także wyznaczyć trasę – pieszo, samochodem lub na rowerze. Do Planera można dodać każde z wydarzeń – czy to wystawę, czy wykład – i stworzyć własne kalendarium. Dodatkowo przy każdym z wydarzeń i każdej z wystaw w Muzeum jest funkcja przypomnienia o nich. Sklep on-line w nowej szacie graficznej Zgodnie z zasadą „portal dla widza” wprowadziliśmy szereg usprawnień dla klienta sklepu: możliwość zakupów bez logowania, przyjazne formularze zamówienia, łatwy dostęp do koszyka, system powiadomień i komunikatów. Blog Nazwa „Brzuch Muzeum” najlepiej obrazuje blog – zarówno jego warstwę tematyczną, jak i stylistyczną. Na Brzuchu Muzeum pokazujemy MNK od środka, od jego wnętrza, zaplecza, czyli to, co jest niewidoczne na co dzień dla zwiedzających. Pokazujemy, co jest po drugiej stronie galerii, to, co dzieje się, zanim obraz zawiśnie na ścianie, zanim otworzymy wystawę. Widz może zobaczyć, jak wygląda codzienna praca muzealnika, a nawet zajrzeć w miejsca dla siebie niedostępne – np. na dach Gmachu Głównego. Ma też możliwość zobaczenia innych treści niż na stronie Muzeum, uzupełniających – np. ciekawostek czy subiektywnego spojrzenia kustosza, kuratora wystawy. Forma komunikacji z widzem jest bardziej bezpośrednia, teksty są „lżejsze” i bardziej zindywidualizowane. Przez tę nową formę komunikacji realizujemy ideę muzeum otwartego. Portal został nominowany w do nagrody Mobile Trens Awards 2014 – jednej z najważniejszych nagród w branży mobilnych technologii i marketingu w kategorii „Firma z najlepszą stroną mobilną”. RAPORT 2014–2015 96 ¶ W PREZENCIE OD MUZEUM NARODOWEGO W KRAKOWIE Już po raz drugi zaprosiliśmy Publiczność do uczestnictwa w akcji „W prezencie od Muzeum Narodowego w Krakowie”. W 2014 roku zaproponowaliśmy bezpłatne oprowadzania w cenie biletu pod hasłem: „Przyjdź, czeka na Ciebie wyjątkowy przewodnik”. Z inicjatywy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach akcji „Muzeum za złotówkę” dzieci i młodzież w wieku 8–16 lat mogli zwiedzać muzea za 1 zł (dzieci do lat 7 bezpłatnie). Projekt „W prezencie od Muzeum Narodowego w Krakowie” wpisał się w te działania – w czasie małopolskich ferii zimowych za symboliczną złotówkę zaprosiliśmy do MNK młodzież szkolną powyżej 16 roku życia. Od 4 do 16 lutego 2014 we wszystkich Oddziałach Muzeum Narodowego w Krakowie czekali niecodzienni przewodnicy – przedstawiciele dyrekcji i pracownicy naukowi Muzeum oraz znane postaci ze świata prasy, radia i telewizji, którzy proponowali Publiczności własną – interesującą i oryginalną – „ścieżkę” zwiedzania Muzeum. Pomysł ten nawiązywał do działań zmierzających do podnoszenia jakości obsługi widza i opieki nad nim, poszerzania zainteresowania ofertą muzealną oraz utrwalania wizerunku Muzeum jako miejsca otwartego i gościnnego. W Y B R A N E P R O J E K T Y P R O M O C YJ N E ¶ RAPORT 2014–2015 97 Wybrane wydawnictwa Maksymilian Gierymski. Dzieła, inspiracje, recepcja / Works, Inspiration, Reception, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2014 Katalog wystawy w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie, zawierający kalendarium, teksty (także o tematyce konserwatorskiej), część albumową, katalog dzieł wszystkich artysty, katalog prezentowanych na wystawie dzieł innych artystów, wybór literatury. Agnieszka Perzanowska, „Wy, którzy Rzeczą Pospolitą władacie”. Sejm Polski w starodrukach z kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2014 Katalog wystawy, a zarazem pierwsza publikacja w serii „Biblioteczka Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego. Starodruki i Kartografia”. RAPORT 2014–2015 98 Olga Boznańska (1865–1940), Muzeum Narodowe w Krakowie / Muzeum Narodowe w Warszawie, Kraków 2014 Monumentalny katalog wystawy Olgi Boznańskiej w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie (oraz w Muzeum Narodowym w Warszawie) zawierający eseje, część katalogową z reprodukcjami (noty z glosami), kalendarium oraz bibliografię. Malarstwo polskie z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie w Pałacu Prezydenckim, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2014 Bogato ilustrowany katalog wystawy zorganizowanej przez Muzeum Narodowe w Krakowie w Pałacu Prezydenckim w Warszawie, zawierający teksty o charakterze esejów, biogramy artystów, spis prezentowanych dzieł oraz wybraną bibliografię. Stanley Kubrick. Wystawa / Exhibition, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2014 Publikacja towarzysząca wystawie w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie, opowiadająca o reżyserze, jego twórczości oraz o samej ekspozycji. Agnieszka Kluczewska-Wójcik, Feliks „Manggha” Jasieński i jego kolekcja w Muzeum Narodowym w Krakowie / Feliks ‘Manggha’ Jasieński and His Collection at the National Museum in Krakow, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2014 Bogato ilustrowana publikacja – pierwszy tom Korpusu daru Feliksa Jasieńskiego (w serii „Z historii Muzeum Narodowego w Krakowie. Ofiarodawcy”) ukazująca sylwetkę oraz pasję kolekcjonerską darczyńcy Muzeum Narodowego w Krakowie. Książka zawiera również bibliografię, spis publikacji Feliksa Jasieńskiego, drzewa genealogiczne oraz zreprodukowany Akt notarialny darowizny Jasieńskiego dla Muzeum. W przestrzeni Smoka. Sztuka chińska w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie / In the Realm of the Dragon. Chinese Art in the Collections of the National Museum in Krakow, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2015 Monumentalny, bogato ilustrowany katalog wystawy w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie. WYBRANE WYDAWNICTWA → RAPORT 2014–2015 99 →Krystyna Kulig-Janarek, Niech żyje sztuka! Kolekcja Feliksa Jasieńskiego. Grafika francuska od impresjonizmu do art nouveau / Long Live Art! Feliks Jasieński’s Collection. French Prints from Impressionism to Art Nouveau, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2015 Album towarzyszący wystawie w Kamienicy Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego – Oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie. POWYŻEJ „Zygmunt Radnicki” – książka wyróżniona w konkursie Najpiękniejsza Książka Roku 2014 Światosław Lenartowicz, Zygmunt Radnicki, Muzeum Narodowe w Krakowie, Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2015 Publikacja prezentująca twórczość Zygmunta Radnickiego, wydana przez Muzeum Narodowe w Krakowie oraz Akademię Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Ottomania. Osmański Orient w sztuce renesansu / The Ottoman Orient in Renaissance Art, pod red. Roberta Borna, Michała Dziewulskiego, Guido Messlinga, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2015 Katalog wystawy w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie zorganizowanej we współpracy z BOZAR – Centre for Fine Arts (Bruksela). RAPORT 2014–2015 100 POWYŻEJ Księgarnia muzealna w Gmachu Głównym MNK „Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego”, cz. XIV, pod red. Zdzisława Żygulskiego jun. oraz Michała Dziewulskiego, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2015 Kolejna część publikacji wydawanej przez Muzeum Narodowe w Krakowie we współpracy ze Stowarzyszeniem Miłośników Dawnej Broni i Barwy. Do książki dołączona została płyta CD z elektronicznymi wersjami I i IX części „Studiów do Dziejów…”. Michał Dziewulski, 100 rarytasów z kolekcji militariów w Muzeum Narodowym w Krakowie / 100 Rarities from the Military Collection at the National Museum in Krakow, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2015 Drugi – po numizmatycznym – album z serii prezentującej najpiękniejsze i najcenniejsze obiekty z kolekcji Muzeum. Artystycznym fotografiom towarzyszą interesujące teksty opowiadające historie wybranych militariów. ¶ WYBRANE WYDAWNICTWA RAPORT 2014–2015 101 Organizacja pracy W latach 2014–2015 rozpoczął się w Muzeum Narodowym w Krakowie proces wdrażania zmian organizacyjnych w zakresie zarządzania zbiorami, przygotowany w latach poprzednich przez obecnych Zastępców Dyrektora ds. Naukowych i Edukacji i ds. Konserwacji i Przechowywania Zbiorów oraz Głównego Inwentaryzatora. W proces ten zaangażowana była też grupa pracowników podległych im komórek organizacyjnych. Głównym celem wprowadzanej zmiany jest optymalizacja realizacji kluczowych zadań w tej strategicznej sferze działalności Muzeum, w tym tych odnoszących się do kompleksowej elektronicznej ewidencji zbiorów w systemie bazodanowym MONA NG, ich naukowego opracowania i upowszechniania oraz wypracowania optymalnej formuły sprawowania opieki konserwatorskiej nad gromadzonymi zabytkami. Program nasz opracowaliśmy, odnosząc jego założenia do sprawdzonych w światowym muzealnictwie modeli zarządzania kolekcjami, które w takiej skali nie były praktykowane w polskich muzeach. Ważnym czynnikiem reorganizacji jest uzyskany przez MNK w 2010 roku status jednostki naukowej z kategorią B i wynikająca z tego potrzeba działań porządkujących prowadzenie działalności naukowej w MNK (powołanie Rady Naukowej Muzeum Narodowego w Krakowie jako organu doradczego dyrektora, wprowadzenie zarządzeń porządkujących sposób zgłaszania tematów badawczych, kontrolę ich realizacji). Została opracowana Strategia działalności naukowej Muzeum na lata 2014–2020. Zmiana, która dokonała się z chwilą rozpoczęcia w 2014 roku procesu przejmowania odpowiedzialności za magazyny zbiorów przez nowo utworzony Dział Przechowywania Zbiorów w pionie konserwatorskim, umożliwiła dokonanie przekształceń w zakresie opracowania zbiorów w pionie naukowo-edukacyjnym. W miejsce 21 działów zbiorów – poprzez ich scalenie – powstało 12 komórek organizacyjnych, którym powierzono opiekę merytoryczną nad zbiorami, co pozwoli na wszechstronniejsze wykorzystanie kadry pracowników merytorycznych do ich opracowywania, a także upowszechniania. W pionie naukowo-edukacyjnym realizuje się obecnie 27 projektów badawczych związanych ze zbiorami Muzeum i prowadzi się szeroką działalność edukacyjną. RAPORT 2014–2015 102 W 2013 roku zainicjowano serię wydawniczą ,,Prace naukowe Muzeum Narodowego w Krakowie” (do dnia dzisiejszego ukazały się 4 tomy), wydawaną wraz z Towarzystwem Wydawniczym Historia Iagellonica. W 2012 roku, wznowiono dwa roczniki ,,Rozpraw Muzeum Narodowego w Krakowie. Seria Nowa”, ,,Notae Numismaticae – Zapiski Numizmatyczne”, które zostały wpisane na listę czasopism punktowanych MNiSW. Od 2013 roku pracownicy pionu naukowo-edukacyjnego realizują granty z NPRH (3) i NCN (1), biorą aktywny udział w konferencjach naukowych i publikują wyniki swoich badań w czasopismach i monografiach wieloautorskich. Również pracownicy pionu konserwatorskiego aktywnie koordynowali projekty naukowo-badawcze, finansowane ze środków własnych i źródeł zewnętrznych. W latach 2014-2015 roku realizowali dziewięć zadań naukowych dofinansowanych z MNiSW oraz dwa projekty naukowe finansowane z Programu Badań Stosowanych Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki MNiSW. MNK chroni i konserwuje swoje zbiory zgodnie z zasadami współczesnej konserwacji muzealnej oraz wyznacza kierunki i nowe standardy w tej dziedzinie. Najlepszym tego przykładem jest ważna zmiana organizacyjna w zakresie opieki i zarządzania zbiorami, która nastąpiła w 2014 roku. Wszystkie magazyny zbiorów do tej pory podlegające kierownikom działów w pionie Zastępcy Dyrektora ds. Naukowych i Edukacji, zostały przeniesione do nowo utworzonego Działu Przechowywania Zbiorów, który podlega Zastępcy Dyrektora ds. Konserwacji i Przechowywania Zbiorów. Również laboratorium LANBOZ stało się oddzielnym działem. ORGANIZACJA PRACY → RAPORT 2014–2015 103 →W efekcie reorganizacji Pion Konserwacji i Przechowywania Zbiorów składa się obecnie z trzech działów: Ö Dział Konserwacji (11 specjalistycznych pracowni konserwatorskich) Ö LANBOZ Ö Dział Przechowywania Zbiorów (Magazyn Malarstwa i Rzeźby, Magazyn Obiektów na Podłożu Papierowym, Magazyn Rzemiosła Artystycznego) Takie nowe podejście do tradycyjnego zadania, jakim jest przechowywanie i konserwatorska ochrona zbiorów, pozwala na podwyższenie standardów opieki nad zbiorami prowadzonej przez kierunkowo wykształconych specjalistów, a równocześnie daje dużo większe możliwości kustoszom, którzy pozbywając się obowiązków związanych z prowadzeniem magazynów, mogą bardziej zaangażować się w działania, w których są specjalistami, czyli w merytoryczne opracowywanie zbiorów i ich upowszechnianie. Kontynuujemy analizę ryzyka w zarządzaniu zbiorami według metodologii opracowanej przez ICROM, The Canadian Conservation Institut (CCI) oraz The Netherlands Institute for Culture Heritage (ICN), jako nowe podejście do zarządzania zbiorami w muzeum. W związku z nowatorskim charakterem projektu i jego ogromnym zakresem (jedna z pierwszych realizacji na świecie w odniesieniu do tak dużego i posiadającego tak zróżnicowane zbiory muzeum) termin zakończenia został przesunięty na koniec 2015 roku, a opracowanie raportu na pierwszy kwartał 2016 roku. W ramach modyfikowania strategii zarządzania mikroklimatem w Muzeum jako podstawowego działania prewencyjnego w konserwatorskiej ochronie zbiorów kontynuowano proces analizy mikroklimatu historycznego oraz ustalania indywidualnych zaleceń do poszczególnych Oddziałów i zbiorów szczególnych MNK, a także dla Muzeum „Manggha”. Zakończenie opracowywania raportów końcowych planowane jest na pierwszy kwartał 2015 roku. W ramach strategii doskonalenia ochrony zbiorów i dzięki dofinansowaniu z programów operacyjnych MKiDN zrealizowaliśmy pierwszy etap remontu i wymiany wyposażenia w Magazynie Rzemiosła Artystycznego, m.in. zakupiono 13 specjalistycznych szaf do przechowywania obiektów tekstylnych. Pion konserwatorski przygotował i przeprowadził ogólnomuzealne szkolenie dla pracowników MNK pt. „Zasady bezpiecznego obchodzenia się z muzealiami”. Przeszkolono 202 osoby. W listopadzie 2015 roku we współpracy z NIMOZ zorganizowaliśmy na ten temat zewnętrzne szkolenie dla pracowników innych muzeów. Przeszkolono 70 osób z ponad 40 różnych instytucji kultury. RAPORT 2014–2015 104 Krajowe Centrum Badań nad Dziedzictwem We wrześniu 2015 roku w ramach współpracy pomiędzy Muzeum Narodowym w Krakowie i Narodowym Instytutem Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów w nawiązaniu do działalności laboratorium LANBOZ powołane zostało Krajowe Centrum Badań nad Dziedzictwem – jako nowy projekt, w którego ramach prowadzone będą na rzecz różnych instytucji muzealnych prace badawcze i rozwojowe zmierzające do zachowania zasobów dziedzictwa kulturowego w Polsce. W listopadzie zorganizowano w MNK warsztat promujący działalność Centrum i prezentujący zasady pierwszego naboru wniosków. Zostanie on przeprowadzony do końca roku, obejmie wszystkie zainteresowane muzea o statucie bądź regulaminie uzgodnionym z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a będzie dotyczył badań, ekspertyz i działań specjalistycznych w 2016 roku. Już w 2015 roku w ramach działań pilotażowych wykonano kilka ekspertyz i działań specjalistycznych (m.in. sparametryzowaną dokumentację stanu zachowania) dotyczących wybranych obiektów z kolekcji Muzeum Narodowego w Poznaniu, Zakładu Ossolińskich we Wrocławiu, POWYŻEJ Ekspertyza rękopisu „Pana Tadeusza” w pracowni mikrofedometrii w Zakładzie Ossolińskich we Wrocławiu Zamku Królewskiego na Wawelu i Zamku Królewskiego w Warszawie. Projekty Międzynarodowe WORK OF ART. Projekt miał celu podniesienie kompetencji języko- wych pracowników muzeów europejskich należących do tzw. Zespołu Obsługi Zwiedzających Muzea, czyli m.in. osób pracujących w muzealnych sklepikach, pilnujących wystaw, kasjerów, pracowników ochrony. W muzeach w Polsce, Portugalii, Niemczech, Turcji i Wielkiej Brytanii przeprowadzone zostały badania pracowników ZOZM, w oparciu o które opracowano założenia programu szkolenia oraz prototyp narzędzia nauki języka obcego, przeznaczonego dla tej grupy. YES, YOU CAN! Projekt miał na celu przygotowanie europejskich insty- tucji kultury oraz organizacji pozarządowych realizujących projekty z dziedziny kultury do pozyskiwania funduszy w nowej perspektywie finansowej Unii Europejskiej. Głównym rezultatem projektu jest „Praktyczny przewodnik po funduszach dla kultury 2014-2020” dostępny na stronie www.yesyoucanproject.com. Stanowi on kompendium wiedzy o funduszach krajowych, unijnych i międzynarodowych dotyczących kultury i przemysłów okołokulturowych w krajach konsorcjum projektowego (w Polsce, Słowacji, Niemczech, Turcji, Francji, Holandii i na Malcie) w okresie 2014-2020. ¶ ORGANIZACJA PRACY RAPORT 2014–2015 105 Digitalizacja Potrzeba systematycznego digitalizowania i udostępniania swoich zasobów w internecie została dostrzeżona w Muzeum stosunkowo wcześnie, choć do realizacji pierwszych znaczących projektów digitalizacyjnych przystąpiono dopiero w 2010 roku. Cała dekadę wcześniej rozpoczęto tworzenie elektronicznej bazy danych o obiektach – Lotus, ustawiając MNK na pozycji lidera na tym polu. By umożliwić prace nad tworzeniem elektronicznej bazy danych, wyposażano muzealną Pracownię Fotograficzną w cyfrowy sprzęt i ustalono wstępnie standardy opisu dla zdjęć cyfrowych. Działania te, z uwagi na ograniczone fundusze muzealne, nie miały spektakularnego charakteru. Dopiero otwarcie się na płynące z zewnątrz środki i możliwości, które niosły ze sobą projekty unijne pozwoliły Muzeum na zaistnienie w cyfrowym świecie. Dzięki pozyskanym środkom udało się wyposażyć Pracownię Fotograficzną w sprzęt najwyższej klasy, rozbudować ją i rozszerzyć działalność digitalizacyjną. Równolegle jednak z działaniami, które umożliwiły pozyskane z zewnątrz środki, pracownicy Muzeum wyszli naprzeciw problemom, z którymi boryka się dziś większość muzeów w Polsce – przyjęto wysoką jakość/rozdzielczość pozyskiwanych zdjęć, funkcjonalny sposób ich opisu, hierarchiczne słowniki i standardy opisu metadanych. Wszystkie realizowane w latach 2014–2015 przez Muzeum prace digitalizacyjne starały się kontynuować i uzupełniać zadania realizowane w ramach wcześniejszych projektów. Sprzęt fotograficzny oraz infrastruktura IT (systematycznie uzupełniane od 2010 roku) dobierane są na zasadzie wymienności i kompatybilności, a zasób udostępnianych w cyfrowych wizerunkach obiektów jest systematycznie uzupełniany według przyjętej przed 5 laty strategii. RAPORT 2014–2015 106 W ostatnich dwóch latach Muzeum realizowało następujące projekty digitalizacyjne: Ö Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe – stworzenie platformy digitalizacji zbiorów muzealnych w regionie Małopolski Kwiecień 2011 – marzec 2014 Wartość projektu: 3 946 147,45 zł, Wartość dofinansowania: 2 366 882,25 zł Głównym celem projektu „Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe – stworzenie platformy digitalizacji zbiorów muzealnych w regionie Małopolski” było zwiększenie dostępu on-line do zbiorów muzealnych poprzez stworzenie wspólnej strony internetowej siedmiu ważnych instytucji kultury w Małopolsce. Zbudowanie trwałej sieci współpracy między uczestnikami projektu miało służyć ochronie i popularyzacji dóbr kultury przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii. Zgodnie z ideą rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy oraz strategią rozwoju form kształcenia na odległość projekt – zakładający digitalizację najcenniejszych obiektów Muzeum Narodowego w Krakowie i instytucji partnerskich oraz ich upowszechnianie – umożliwił prezentację dzieł sztuki w formie wirtualnej, łatwo dostępnej dla każdego. Zachowanie dziedzictwa kulturowego Europy i jego popularyzacja są jedną z wytycznych Unii Europejskiej, realizowaną poprzez nowatorski w skali Polski projekt zakładający digitalizację najcenniejszych zbiorów, zainicjowany przez Muzeum Narodowe w Krakowie w partnerstwie z sześcioma instytucjami kultury z regionu. Wirtualny odbiorca otrzymał w sposób łatwy i przystępny dostęp do informacji o około 127 tys. najcenniejszych dziełach sztuki prezentowanych na interaktywnej multimedialnej platformie internetowej. Umożliwia ona poznawanie zasobów dziedzictwa kultury, w znacznej większości nieudostępnianych publiczności na co dzień. Wspólna strona wszystkich uczestników projektu powstała w oparciu o jeden program bazodanowy służący opracowaniu małopolskich kolekcji, wspólny słownik pojęć kluczowych i ujednolicone standardy opisów zabytków. Każdy zainteresowany ma możliwość odkrywania i zgłębiania bogactwa kultury i historii Małopolski. Proces digitalizacji prowadzony metodą fotografowania, skanowania i mikrofilmowania najcenniejszych zasobów kultury wzbogacił wspólną internetową bazę danych zawierającą podstawowe oraz popularnonaukowe informacje o wybranych obiektach z kolekcji. Do digitalizacji został wykorzystany profesjonalny sprzęt, zakupiony w ramach projektu, który zapewnił wymaganą wysoką jakość obrazu cyfrowego, jego archiwizację i zabezpieczenie zgodnie → z obowiązującymi standardami. D I G I TA L I Z A C J A RAPORT 2014–2015 107 Ö Krajobraz Małopolski na szklanych negatywach Wrzesień 2013 – sierpień 2014 Całkowita kwota zadania: 506 790 zł Projekt miał na celu digitalizację unikatowej kolekcji szklanych negatywów fotograficznych muzeów Małopolski i ich udustępnienie on-line tak, aby umożliwić e-zwiedzającym wycieczkę w przeszłość do miejsc i ludzi, przywracając o nich pamięć. Muzeum zaprosiło do współpracy trzy instytucje posiadające kolekcje szklanych negatywów, które poprzez podpisanie „Umowy o Współdziałaniu w Projekcie” wyraziły wolę wsparcia Muzeum przy jego realizacji. Przed rozpoczęciem digitalizacji w ramach projektu konserwatorzy przygotowali obiekty, usuwając wszelkie wady widoczne na nośnikach transparentnych, które powodują ryzyko powstania skaz na obrazie cyfrowym. Klisze zabezpieczono w specjalistycznych opakowaniach ochronnych o neutralnym pH. Zdigitalizowano 2000 niezwykle cennych zabytkowych klisz szklanych wytypowanych przez instytucje partnerskie z uwagi na ich wielką wartość dokumentacyjną, historyczną i ikonograficzną. Opracowano je merytorycznie, wykonując ich opisy inwentarzowe i popularnonaukowe, aby następnie po raz pierwszy udostępnić je on-line na stronach instytucji i na platformie projektu „Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe”. Metoda digitalizacji i parametry sprzętowe zostały dobrane pod kątem specyfiki obiektów będących przedmiotem cyfryzacji i liczebności tej kolekcji, z uwzględnieniem szczegółowej analizy istniejących na rynku rozwiązań i dobrych praktyk krajowych i zagranicznych instytucji kultury (m.in. MoMA, Morgan Museum, Biblioteki Kongresu w USA). Ö Budowa Pawilonu Józefa Czapskiego Projekt w trakcie realizacji (marzec 2013 – kwiecień 2016) Wartość projektu (netto): 17 754 832 zł Wysokość dofinansowania (netto): 17 754 832 zł (100% dofinansowania) W ramach projektu przewidziano środki na digitalizację zbiorów, m.in. części księgozbioru oraz dzienników Józefa Czapskiego (ok. 49 000 stron), a także obiektów takich jak pamiątki i meble (374 przedmiotów). Całość udostępniona ma być on-line. Projekt przewiduje również doposażenie sprzętowe pracowni digitalizacyjnej poprzez zakup systemu jakości i zarządzania barwą, brakującego oświetlenia, kolumny reprodukcyjnej. Środki przewidziane są również na gwarancję serwisową dla aparatów fotograficznych oraz rozbudowę centralnego punktu pamięci masowej, a także centrum archiwizacyjnego. RAPORT 2014–2015 108 Ö Wszyscy święci w MNK Projekt realizowany od maja 2015 roku obejmuje digitalizację i opracowanie popularnonaukowe ponad 1400 grafik z wizerunkami świętych. Bogata kolekcja grafik o tematyce religijnej obejmuje zespół ponad 5 tys. zabytków. Projekt ten dopiero rozpoczyna więc proces digitalizacji tego ciekawego zasobu. Udostępnienie on-line postaci świętych i ilustracji dotyczących świąt religijnych wielu Kościołów i obrządków wpisuje się w misję edukacyjną Muzeum. W ramach projektu doposażono Pracownię Fotograficzną w sprzęt oświetleniowy, kolumnę reprodukcyjną oraz aparat Face One z przystawką 80 mp. Zakupiono również najwyższej klasy stację graficzną z monitorem. Ö Projekt E-muzea Obecnie zespół pracowników Muzeum pracuje nad założeniami do wniosku aplikacyjnego Projektu E-muzea. Projekt ten ma być realizowany przez NIMOZ, a MNK ma być jednym z 19 instytucji partnerskich wybranych spośród polskich muzeów organizowanych bądź współorganizowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. ¶ POWYŻEJ Digitalizacja Dzienników Józefa Czapskiego, Pracownia Fotograficzna MNK Rozkładówka Dziennika Józefa Czapskiego D I G I TA L I Z A C J A RAPORT 2014–2015 109 Nagrody i wyróżnienia NAGRODY I WYRÓŻNIENIA 2014 FOT. DANUTA MATLOCH / MKIDN Wydarzenie Muzealne Roku – Sybilla 2013: Grand Prix i Sybilla w kategorii „Inwestycje” – tzw. muzealny „Oscar”. Grand Prix nagrodzono projekt rewitalizacji budynków – Oddziałów MNK: otwartego po remoncie i modernizacji Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem oraz Ośrodka Kultury Europejskiej EUROPEUM. Ten ostatni został nagrodzony także w kategorii „Inwestycje”. Nagrody odebrał Leszek Bednarz – Wicedyrektor ds. Technicznych Muzeum Narodowego w Krakowie (na zdjęciu obok). Marka Radia Kraków Dla wystaw: „Maksymilian Gierymski. Dzieła, inspiracje, recepcja”; „Stanley Kubrick”; „Przestrzeń Opery. Polscy scenografowie XX i XXI wieku”; „Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza”. FOT. RADIO KRAKÓW obok: Dyrektor Zofia Gołubiew z Dyplomem Honorowym Marki Radia Kraków Wydarzenie Roku 2014 w plebiscycie Programu Trzeciego Polskiego Radia dla wystawy „Stanley Kubrick” RAPORT 2014–2015 110 Polska Pięknieje – Siedem Cudów Funduszy Europejskich Europejskie Centrum Numizmatyki Polskiej nominowano w konkursie „Polska Pięknieje – Siedem Cudów Funduszy Europejskich” w kategorii „Zabytek”. Instytucja Przyjazna Dużym Rodzinom Wyróżnienie przyznane przez Zarząd Związku Dużych Rodzin „Trzy Plus” za bardzo dobrą ofertę MNK dla Rodzin. FOT. DANUTA MATLOCH / MKIDN Honorowa Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego dla Dyrektor MNK Zofii Gołubiew w dziedzinie „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego”. Nagroda w konkursie architektonicznym „Kraków – mój dom” Zwycięzcą w kategorii „Rewaloryzacja” zostało Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego. Nagroda im. prof. J. Skowronka dla wydawnictwa Historia Iagellonica i dr. Pawła Wierzbickiego za książkę pt. „Dywizja kozaków sułtańskich. Polityczno-wojskowe koncepcje stronnictwa Czartoryskich w okresie wojny krymskiej (1853–1856)”. NAGRODY I WYÓŻNIENIA RAPORT 2014–2015 111 Created in Poland Superbrands Marka „Muzeum Narodowe w Krakowie” została uznana przez konsumentów za jedną z najsilniejszych na polskim rynku i otrzymała tytuł „Created in Poland Superbrands 2013/2014”. Laur dla Mecenasa Muzeum Narodowe w Krakowie otrzymało dyplom za niezwykle udaną i miłą współpracę w 2013 roku oraz wspieranie idei i działań Stowarzyszenia Willa Decjusza. Topy i Wtopy 2014 w krakowskiej kulturze – ranking „Dziennika Polskiego” Wystawy „Stanley Kubrick” oraz „Olga Boznańska” zaliczono do pięciu najważniejszych wydarzeń w kulturze krakowskiej w roku 2014. Za ten okres MNK otrzymało również trzecie miejsce za całokształt działalności. „Hity i kity mijającego roku” – „Stanley Kubrick” doceniony przez „Gazetę Krakowską” „Gazeta Krakowska” uznała, że działalność MNK w roku 2014 należała do wyjątkowo udanych. Wystawę „Stanley Kubrick” Redakcja zaliczyła do „hitów roku”. „Sztuka robienia wystaw” – wyróżnienia „Dziennika Polskiego” W rankingu poświęconym działalności instytucji wystawienniczych w Małopolsce: drugie miejsce przyznano wystawie „Maksymilian Gierymski. Dzieła, inspiracje, recepcja”; szóste – wystawie „Olga Boznańska”; dziesiąte – wystawie „Przestrzeń Opery. Polscy scenografowie XX i XXI wieku”. Najważniejsze i najbardziej atrakcyjne wydarzenie roku 2014 – według reporterów „Gazety Wyborczej” Magazyn Krakowski „Gazety Wyborczej” w fotograficznym przeglądzie roku 2014 za jedno z najważniejszych i najbardziej atrakcyjnych wydarzeń uznał wizytę w MNK bliźniaczek Lisy i Louise Burns, które jako dzieci wystąpiły w filmie Stanleya Kubricka. patrz strona: 21 RAPORT 2014–2015 112 Na afiszu „Polityki” – wyróżnienie Redakcji Tygodnika „Polityka” dla wystaw MNK Redakcja dwukrotnie wyróżniła wystawy MNK: na drugim miejscu w plebiscycie znalazła się, przygotowana wspólnie z Muzeum Narodowym w Warszawie, wystawa monograficzna braci Aleksandra i Maksymiliana Gierymskich, miejsce piąte Redakcja przyznała ekspozycji „Stanley Kubrick”. Dyrektor MNK Zofia Gołubiew uhonorowana medalem Stowarzyszenia Historyków Sztuki Jest to medal wybity z okazji 80-lecia działalności Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Odznaka „Bene Merito” przyznana kustoszowi MNK Ministerstwo Spraw Zagranicznych przyznało tę odznakę Michałowi Dziewulskiemu – Kierownikowi Działu Militariów MNK, ekspertowi współpracującemu przy rewindykacji polskich dóbr kultury oraz przy pozyskiwaniu z zagranicy obiektów do polskich muzeów. „Best Places” w kategorii „Culture” dla Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem Użytkownicy oraz redaktorzy portalu Local Life Zakopane uznali, że nasz Oddział jest jednym z najlepszych miejsc na kulturalnej mapie Zakopanego. Nominacja do Bryły Roku 2013 Dla zrewitalizowanego XVII-wiecznego spichlerza, w którym mieści się Ośrodek Kultury Europejskiej EUROPEUM – Oddział MNK. „MocArty” za rok 2013 Nagroda Radia RMF Classic dla wystawy FOT. MIESZKO PIĘTKA / AKPA „Szuflada Szymborskiej”. NAGRODY I WYÓŻNIENIA RAPORT 2014–2015 113 NAGRODY I WYRÓŻNIENIA 2015 Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2014 Muzeum Narodowe w Krakowie otrzymało wyróżnienie za digitalizację zbiorów. Nagrodę odebrała w imieniu zespołu Agnieszka Widacka-Bisaga, Główny Inwentaryzator MNK oraz Joanna Niewidok, Koordynator Projektów Digitalizacyjnych. Marka Radia Kraków Dla wystawy „Ottomania. Osmański Orient w sztuce renesansu”. Laur Krakowa XXI wieku dla Zofii Gołubiew Dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie Zofia Gołubiew została laureatką nagrody Laur Krakowa XXI wieku, przyznawanej przez reprezentantów trzech środowisk: nauki, sztuki i biznesu. Odebrała ją z rąk Prezes Kapituły Anny Zabdyr-Jamróz oraz Prezydenta Miasta Krakowa Jacka Majchrowskiego. „Słoneczniki 2015” – nagroda portalu CzasDzieci.pl W kategorii „Język” za warsztaty edukacyjne dla dzieci i rodzin pt. „Latający dywan. Opowieści Przedmiotów”. Wyróżnienie w plebiscycie „Dziennika Polskiego” na „Krakowianina roku 2014” W kategorii „Kultura” dla dyrektor Muzeum Narodowego Zofii Gołubiew – za utrzymywanie stałego, wysokiego poziomu wystaw. RAPORT 2014–2015 114 Wyróżnienie w konkursie Najpiękniejsza Książka Roku 2014 Za książkę autorstwa kustosza MNK Światosława Lenartowicza pt. „Zygmunt Radnicki”. Konkurs organizowany jest w Warszawie przez Polskie Towarzystwo Wydawców Książek. Album został wydany jako publikacja towarzysząca wystawie „Zygmunt Radnicki (1894–1969)”. Wyróżnienie portalu CzasDzieci.pl w kategorii „Sztuka wizualna” Za organizację warsztatów edukacyjnych „7 Dzień Tworzenia” jako najbardziej rozwojowej inicjatywy dla dzieci w wieku do 14 lat. „Krakowscy giganci” – ranking „Dziennika Polskiego” dotyczący osobistości roku 2014 Dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie Zofia Gołubiew znalazła się gronie siedmiu osobistości najważniejszych dla Krakowa w roku 2014. Działalność MNK w roku 2014 określono jako rok sukcesów. „Najpiękniejszy dzień lata” oraz „Królewskie wakacje” Muzeum Narodowe w Krakowie zostało uhonorowane za wsparcie tych projektów przez ich organizatora: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju. Podziękowanie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dla Muzeum Narodowego w Krakowie za aktywny udział w tworzeniu i upowszechnianiu polskiego dziedzictwa kulturowego w ramach wieloletniego programu „Kultura+, Priorytet Digitalizacja”. NAGRODY I WYÓŻNIENIA RAPORT 2014–2015 115 Dobroczyńcy Muzeum Narodowe w Krakowie jest ważną instytucją kultury aktywnie budującą dialog wokół sztuki. Dzięki otwarciu na publiczność stało się naturalnym miejscem spotkań różnych grup społecznych. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom, identyfikując potrzeby zarówno stałych, jak i nowych odbiorców, podejmuje działania ułatwiające im uczestnictwo w kulturze. U podstaw wielu aktywności podejmowanych w Muzeum stoi partnerstwo i współpraca. Należne wyrazy wdzięczności składamy więc na ręce naszych Dobroczyńców: Patronów i Partnerów, Darczyńców oraz Mecenasa i Sponsorów, którzy od wielu lat wspólnie z Muzeum Narodowym w Krakowie realizują ideę społecznej odpowiedzialności. RAPORT 2014–2015 116 WSPARLI NAS u u u u u u u u u u u Kancelaria Prezydenta RP u u u u u u u u u u u u Kancelaria Prezesa Rady Ministrów Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Komisja Europejska Narodowy Bank Polski Narodowy Instytut Audiowizualny Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów Narodowe Centrum Kultury Narodowe Centrum Nauki Mechanizm Finansowy EOG i Norweski Mechanizm Finansowy u Polski Instytut Sztuki Filmowej Konsulat Generalny USA w Krakowie Małopolski Urząd Wojewódzki Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Urząd Miasta Krakowa Gmina Miejska Zakopane Akademia Muzyczna w Krakowie Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa Metropolita Krakowski Kardynał Stanisław Dziwisz NASI PARTNERZY u u u u Ars Modi u u u u u CzasDzieci.pl u u u u Fundacja Alter Art BRISTOL **** ART & Medical SPA Capella Cracoviensis Centrum Kultury Grodzisk Mazowiecki Cinema City City Service Domino Film Filharmonia im. K. Szymanowskiego w Krakowie Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Fundacja Tygodnika Powszechnego Fundacja Wisławy Szymborskiej u u u u u u u u u u u u u Instytut Cervantesa Instytut Konfucjusza Kopalnia Soli Wieliczka Kordegarda Krakowski Festiwal Filmowy Krakowskie Biuro Festiwalowe Kraków Airport Księgarnia Akademicka Małopolskie Dworce Autobusowe S.A. Metromedia Międzynarodowe Centrum Kultury Muzeum ASP Muzeum Diecezjalne w Siedlcach Miasto Siedlce u Muzeum Kinematografii u Muzeum Pałac Herbsta oddział Muzeum Sztuki w Łodzi u Opera Krakowska u Ośrodek Karta u Rawen Technika Świetlna u Stowarzyszenie Instytut Dziedzictwa u Szkoła Choy Lee Fut u Szkoła Muzyczna w Dobczycach u Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Narodowego w Krakowie u Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica” u Welcome to Krakow NASI PATRONI MEDIALNI u u u u u u u u u u u u AMS S.A. Art&Business Artinfo.pl Bogoria ciekawostkihistoryczne.pl dzieje.pl Dziennik Polski Gazeta Wyborcza GTV Twoja Okolica Histmag.org Infogram Interia u Internetowy serwis informacyjny Watra u Karnet u Krakow Post u Local Life u Magiczny Kraków u Militaria XX wieku u Mówią Wieki u National Geographic u Newsweek u Newsweek Historia u O.pl u Obiektyw Info u u u u u u u u u u u u u OFF Radio Kraków Onet.pl Polish Market Polityka Polskie Radio Przegląd Numizmatyczny Radio Kraków Radio Plus Radio Zet Radio Zet Chilli RMF Classic Rzeczpospolita Spotkania z Zabytkami u u u u u u u u u u u u u Styl.pl Szkło i Ceramika Telewizja M TVP Historia TVP Kraków TVP Kultura TVP Polonia TVP2 Tygodnik Podhalański Tygodnik Powszechny www.katalogmonet.pl XX wiek.pl Zwierciadło → RAPORT 2014–2015 117 NASI DARCZYŃCY – OSOBY u Zbigniew Jerzy Antkowiak u Paweł Artemczuk u Bartosz Awianowicz u Zuzanna Janina Baranowska-Bałka u Magdalena Bąkowska u Stanisława Belloy, Francja u Krzysztof Józef Bero u Katarzyna Bik u Anna Bochnak u Tomasz Bochnak u Jarosław Bodzek u Patryk Adam Bodzek u Danuta Boguszewska-Chlebowska u Jacek Bojarski u Anna Maria Borek u Marta Bosak u Małgorzata Brykczyńska u Jacek Budyn u Paweł Burekowski u Tomasz Bylicki u Marek Cecuła u Rafał Ciurkiewicz u Maria Czarnik u Ewa Dagneau de Richecour, Francja u Irene Davies, Anglia u Maria DayczakDomanasiewicz u Martyna Dąbrowska u Iwona Długopolska u Jerzy Dmitruk u Lilley Domagalski, Anglia u Edward Michał Dudek u Leszek Dutka u Arkadiusz Dymowski u Tadeusz Epsztein u Vitězslav Fiala, Czechy u Łukasz Fyderek u Natalia Fyderek u Grzegorz Gacek u Zofia Gołubiew u Barbara Gościej u Marek Gręplowski u Kazimierz Roman Grodzicki u Michał Gryczman u Dariusz Gwiazda u Zofia Gwiazda u Lidia Hajdecka u Bogusława Hrynkowska u Urszula Janicka-Krzywda u Rafał Janke u Anda Jaworucka-Drath u Danuta Józefik u Piotr Juny u Alina Kalczyńska-Scheiwiller, Włochy u Andrzej Karbowski u Teresa Kiersnowska u Hubert Kiersnowski u Lech Kokociński u ks. Jan Janusz Kołecki u Jerzy Konstankiewicz u Elżbieta Korczyńska u Stefania Kozakowska u Maria Krystyna Krug-Cupryś u Mirosław Kruszyński, Szwajcaria u Anna Lewandowska u Adam Lubas, USA u Tadeusz Łapiński u Bogdan Łęcki u Janina Maczuga u Stanisława Majcher u Marcin Matczak u Tomasz Mathea u ks. Marian Mazgaj, USA u Michał Mianowski u Witold Mierzejewski u Wojciech Bogusław Moś u Anna Motl u Julian Narzyński u Zbigniew Nestorowicz u Agata Nowakowska-Wolak u Nina Oakes, Anglia u Stanisława Odrzywolska u Tomasz Otrębski u Zofia Paczuska u Kalina Paroll u Borys Paszkiewicz u Anna Pawłowska u Kacper Pietrusiński u Andrzej Podczaski u Marta Przęczek u Wojciech Przybyszewski u Rafał Róg u Marek Rusnak u Teresa Siedlar-Kołysko u Alina Skarżyńska u Janina Skorupska u Martine Sokolowski Jaques-Dalcroze, Szwajcaria u Aldona Sołtys u Jacek Sroka u Łukasz Swaryczewski u Paweł Szczerba u Maria Szewczyk u Mirosława Szulc u Ewa Śnieżyńska-Stolot u Magdalena Świszczowska-Piegdoń u Paulina Taradaj u Marta Taranczewska u Maria Taszycka u Michał Jan Tombiński u Andrzej Wajda u Maria Wałach u Jadwiga Węgorek u Agnieszka Widacka-Bisaga u Danuta Włodarczyk-Srzednicka u Cecylia Wodnicka-Ząbkowska u Mateusz Woźniak u Krystyna Zachwatowicz u Agnieszka Zagrajek u Jolanta Żuber u Anna Żulińska-Dutka u Zdzisław Żygulski jun. NASI DARCZYŃCY – INSTYTUCJE u Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie u Fundacja Ceramiki Polskiej XX wieku w Warszawie u Fundacja im. Tadeusza Kościuszki, Tomasz Otrębski u Gimnazjum nr 2 im. Adama Mickiewicza w Krakowie u Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego u Komenda Wojewódzka Policji w Krakowie u Ministerstwo Obrony Narodowej, Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych u Muzeum Narodowe w Warszawie, Oddział w Nieborowie RAPORT 2014–2015 118 u u u u u Muzeum Ziemi Międzyrzeckiej Nadleśnictwo Gorlice Narodowy Bank Polski Poczta Polska S.A. Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A. u Polskie Towarzystwo Numizmatyczne Odział im. Leszka Czarnego w Radomsku u Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Oddział w Bydgoszczy u Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Oddział w Płocku u Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Oddział w Warszawie u Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Oddział w Zielonej Górze u Stowarzyszenie „Pryłuckaja Spadczyna”, Białoruś u Stowarzyszenie Numizmatyków Gesselschaft für Internationale Geldgeschichte Bad König, Niemcy u Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Narodowego w Krakowie u Urząd Skarbowy Kraków-Krowodrza u Urząd Skarbowy Kraków-Śródmieście u Zgromadzenie Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego w Krakowie u Związek Polskich Artystów Plastyków Okręg Krakowski NASZ MECENAS, SPONSORZY I PARTNER Logo podstawowe, CMYK chromatyczne RAPORT 2014–2015 119 Muzeum Narodowe w Krakowie raport 2014–2015 Koordynacja: Beata Majcher Współpraca: Magdalena Świszczowska-Piegdoń Opracowanie graficzne: Marek Zalejski / Studio Q Autor: Agnieszka Sabor Teksty: Marta Bosak, Janusz Czop, Michał Dziewulski, Danuta Godyń, Marta Graczyńska, Lidia Kozieł-Siudut, Aleksandra Krypczyk-de Barra, Krystyna Kulig-Janarek, Magdalena Laskowska, Światosław Lenartowicz, Beata Majcher, Katarzyna Mrugała, Joanna Niewidok, Jolanta Przygoda, Beata Romanowicz, Rafał Syska, Marek Świca, Anna Wdzięczny, Agnieszka Widacka-Bisaga, Joanna Zawierucha-Gomułka Korekta: Anna Biedrzycka Fotografie: Fot. Radio Kraków, Danuta Matloch/ MKiDN, Jarosław Matla, Agnieszka Fluder, Mieszko Piętka/AKPA, Pracownia Fotograficzna MNK: Jacek Świderski, Andrzej Chęć, Bartosz Cygan, Paweł Czernicki, Patrycja Dzięgiel, Karol Kowalik, Jacek Złoczowski, Mirosław Żak Druk: Legra ISBN 798-83-7581-198-8 © Muzeum Narodowe w Krakowie, 2015 www.mnk.pl → ISBN 798-83-7581-198-8
