Uważaj! Nie znajdziesz rozwiązania". Dlaczego ekstensywna

„Uważaj! Nie znajdziesz rozwiązania”
Dlaczego ekstensywna uwaga może być korzystna w
procesie rozwiązywania problemów.
Michał Bola
Rozwiązywanie problemów
Aktywność ukierunkowana na zredukowanie
rozbieżności między stanem aktualnym, a pożądanym,
polegająca na realizacji zaplanowanej sekwencji
operacji poznawczych.
(Nęcka i inni, 2007)
Poznanie
Intuicyjne
Racjonalne
- nagłe
- logiczne
- nie ma uzasadnienia
- poparte argumentami
- oczywiste (odczucia)
- wiedza deklaratywna
- bez uświadomienia procesu
- systematyczna analiza
(Nęcka i inni, 2007)
Wgląd - nagła zmiana percepcji problemu,
prowadząca do zrozumienia jego istoty
(Nęcka i inni, 2007).
Ekstensywna uwaga
- „swobodnie obejmuje całe pole percepcyjne”
- związana z działaniem paratelicznym
(Kolańczyk, 2003)
Ekstensywna uwaga sprzyja wglądowi, ponieważ:
- powoduje „bardziej całościowe, mało analityczne” przetwarzanie
- w stanie gotowości do aktywacji pozostaje wiele kategorii
(Kolańczyk, 2003)
Ekstensywna uwaga sprzyja oryginalnym, twórczym rozwiązaniom
(Nęcka, 2001)
Ekstensywna uwaga
Strategia rozwiązywania problemów a zapis
EEG w stanie spoczynku (resting state)
Osoby z niską mocą pasma alfa i beta w korze
potylicznej częściej rozwiązyawły problemy
przez wgląd
(Kounios i inni, 2008)
Pasmo beta związane z intensywną uwagą
wzrokową (Wróbel, 2000; Gola, 2008)
Wysokie częstotliwości alfy odzwierciedlają
hamowanie docierających bodźców
Simpson, 2000).
(Worden, Foxe, Wang, &
Teoria poziomów przetwarzania
Informacja może być poddana obróbce z różną intensywnością
(Nęcka, 2007)
Głębokość analizy percepcyjnej wpływa na trwałość śladu pamięciowego
- im głębsza tym łatwiejsze rozpoznawanie i swobodne przypominanie
Teoria poziomów przetwarzania Craika i Lockharta
(1972)
Psychologiczne teorie uwagi
Reakcja
Poziom semantyczny
Teorie wczesnej selekcji:
- zasada „wszystko albo nic”
Poziom sensoryczny
- selekcja na podstawie fizycznych własności
- szybka degradacja
Stymulacja
(Broadbent, 1954; za: Nęcka, 2007)
Psychologiczne teorie uwagi
Reakcja
Teorie późnej selekcji:
Poziom semantyczny
- decyzja na podstawie znaczenia
- ułatwiony dostęp zgodnych treści
- efekt synonimu
(Triesman, 1960; za: Nęcka, 2007)
Teorie wczesnej selekcji:
- zasada „wszystko albo nic”
Poziom sensoryczny
- selekcja na podstawie fizycznych własności
- szybka degradacja
Stymulacja
(Broadbent, 1954; za: Nęcka, 2007)
Psychologiczne teorie uwagi
Jeśli zadanie nie wymaga dużej ilości zasobów uwagi obserwujemy
działanie filtra sensorycznego, w przeciwnym wypadku semantycznego.
(Lavie 1995; za: Nęcka, 2007)
Koncepcja elastycznego filtra, odpowiadającego na wymogi otoczenia
(Szymura, Słabosz, 2002)
- uwaga jest elastyczna, zależna od otoczenia
- w przypadku modalności słuchowej, zadania intensywnie angażujące
uwagę, prowadzą do wcześniejszej selekcji
- badania z wykorzystaniem ERP dają dowody, iż wpływ uwagi
obserwujemy już w ślimaku i pniu mózgu
(Giard i inni, 2000)
Dowody na późną selekcję
Dowody na późną selekcję:
- dichotic listening
(Triesman, 1960)
- negative priming
(Tipper, Driver, 1988; Damian, 2000)
Paradygmaty te wskazują na możliwość przetwarzania semantycznego
informacji ze źródła ignorowanego.
Rola dobrze wykształconej reprezentacji
(Tipper, Driver, 1988)
Skupiona uwaga nie jest konieczna do rozpoznania obiektów lub cech
reprezentowanych bezpośrednio na wysokich piętrach szlaku
brzusznego
(Koch, 2008)
Dichotic listening
- pierwsze badania wykazały że jedynie cechy fizyczne ignorowanego
przekazu są przetwarzane (Cherry, 1953; za: Nęcka, 2007)
- uwaga „podąża” za treścią komunikatu, o ile jest sensowny
(Triesman, 1960)
- efekt synonimu
- reakcja elektrodermalna na słowa będące bodźcami warunkowymi i
ich synonimy
(Von Wright i inni, 1975)
Dichotic listening a ERP
- badania ERP wykazały iż bodziec ignorowany jest odmiennie
prztwarzany już około 100ms po recepcji(Hillyard i ini, 1973)
- nowsze badania wykazują, wpływ uwagi na kształt ERP od 20 ms (Giard, 2000)
Moderatorem okazuje się obciążenie poznawcze
- im bardziej wymagające zadanie tym wcześniej pojawia się negatywny
komponent w ERP
Inhibition i facilitation jako dwa niezależne procesy. Pierwszy z nich
pojawia się wcześniej (Donald, 1987)
Negative priming
Na jaki poziomie następuje hamowanie
reprezentacji zbędnych?
Czy mamy do czynienia:
- z biernym „wygasaniem”
- aktywnym hamowaniem
Wyniki: trudniej jest aktywować
uprzednio ignorowaną reprezentację
Negative priming
- efekt pojawia się w przypadku bezsensownych kształtów (DeSchepper,Treisman 1996)
- na poziomie semantycznym/kategorialnym
tylko warunek obraz – słowo
(Tipper, Cranston, 1985)
Negative priming „operates at a central level rather than at a specific
perceptual, featural, or response level”
(May i inni, 1995, s. 40)
„The semantic locus of negative priming effects is far from well
established”
(Fox, 1995, s. 155)
Badanie z wykorzystaniem fMRI
Kora przednia płata skroniowego (left anterior temporal cortex)
- wejścia z wielu okolic sensorycznych
- aktywność w czasie wyszukiwania reprezentacji
(Noppeney & Price, 2004; Price et al., 2005).
- uszkodzenie tej okolicy powoduje uszkodzenie (impairment) wiedzy
semantycznej (Gainotti, 2000; Lambon Ralph et al., 2001).
- pacjenci z demencją (semantic dementia) wykazują zanik tkanki
nerwowej w obrębie tego obszaru, szczególnie w lewej półkuli
(Mummery et al., 2000).
(za: de Zubicaray i inni, 2006)
Badanie z wykorzystaniem fMRI
Wyniki behawioralne potwierdziły efekt negative priming. Odpowiedzi na
bodźce uprzednio ignorowane charakteryzował dłuższy czas reakcji.
Wykazano istotnie wyższą aktywację (BOLD) left anterior temporal cortex
w przypadku odpowiedzi na uprzednio ignorowane bodźce.
Autorzy wnioskują iż jest to efekt wzbudzania uprzednio hamowanej
reprezentacji
(de Zubicaray i inni, 2006)
Teoria Nilli Lavie
Jak zasoby uwagowe wpływają na głębokość przetwarzania dystraktorów?
Perceptual load
Mała ilość zasobów powoduje odporność na dystrakcję, selekcję na niskim
poziomie.
Zasoby nigdy się „nie marnują”. Jeśli nie są wykorzystane przez zadanie,
przetwarzane są dystraktory.
Working memory load
Przeciążenie systemu pamięci roboczej powoduje nieefektywną selekcję
wśród bodźców które dostały się do systemu.
Więc…
Do systemu poznawczego przedostaje się znacznie więcej informacji niż
jest uświadamiane.
Skomplikowane związki uwagi i świadomości
- to co uświadamiane nie musi być w polu uwagi
(Koch, 2008)
- to co w centrum uwagi nie zawsze jest uświadamiane
(np. Jiang i Chuna, 2003)
Czy można poza uwagą nabywać nową wiedzę, czy jedynie aktywować „starą”?
W jaki sposób powiązane są ze sobą pobudzanie i hamowanie reprezentacji?
Czy ich związek jest inny w przypadku intensywnej i ekstensywnej uwagi?
Bibliografia
Fox, E. (1995). Negative priming from ignored distractors in visual selection: a review. Psychonomic
Bulletin and Review, 2, 145-173.
Giard, M., Fort, A., Mouchetant-Rostaing, Y., Pernier, J. (2000). Neurophysiological mechnism of auditory selective attention in
humans. Frontiers in Bioscience, 5, d84-94.
Hillyard, S., A., Hink, R., F., Schwent V., L., Picton, T., W. (1973). Electrical signs of selective attention in the human brain.
Science 182, 177-180.
Koch, C. (2008). Neurobiologia na tropie świadomości. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Kolańczyk, A. (1991). Intuicyjność procesów przetwarzania informacji. Gdańsk: Wydawnictwo UG.
Kounios, J., Frymiare, J. L., Bowden, E. M., Fleck, J. I., Subramaniam, K., Parrish, T. B.,
Jung-Beeman, M. (2006). The prepared mind: Neural activity prior to problem presentation predicts subsequent
solution by sudden insight. Psychological Science, 17, 882–890.
Kounios, J., Fleck, J. I., Green, D., Payne, L., Stevenson, J., Bowden, E M., Jung-Beeman, M. (2008). The origins
of insight in resting-state brain activity. Neuropsychologia 46, 281–291.
Bibliografia
Lavie, N., Hirst, A., de Fockert, J., W., Viding, E. (2004). Load Theory of Selective Attention and Cognitive Control. Journal of
Experimental Psychology, 133, 339–354
May, C. P., Kane, M. J., & Hasher, L. (1995). Determinants of negative priming. Psychological Bulletin,
118, 35-54.
Nęcka, E. (2001). Psychologia Twórczości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. (2007). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rees, G., Frith, C., & Lavie, N. (1997, November 28). Modulating irrelevant motion perception by varying attentional load in an
unrelated task. Science, 278, 1616–1619.
Tipper, S. P., Cranston, M. (1985) Selective attention and priming: Inhibitory and faciliatory effects of ignored primes. The Quarterly
Journal of Expertmental Psychology, 37A, 591-611.
Wróbel, A. (2000). Pasmo beta a uwaga wzrokowa. Psychologia – Etologia – Genetyka, 1, 167-186.
Dziękuję za uwagę !