Zeszyty naukowe nr 6

Zeszyty naukowe nr 6
2007
Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni
Artur Hołuj
Nowe możliwości dla rozwoju polskich województw
w świetle Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007- 2015
1. Wprowadzenie
Strategia Rozwoju Kraju (SRK) 2007-2015 jest nadrzędnym i długookresowym dokumentem planistycznym, który określa podstawowe uwarunkowania,
cele i kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego. W SRK uwzględniono przesłanki Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju oraz kierunki rozwoju zawarte w dokumentach strategicznych i politykach Unii Europejskiej.
Obowiązujące rozwiązania legislacyjne UE nie nakładały na Polskę konieczności opracowania Strategii, niemniej jednak będzie ona stanowić wytyczne dla
innych strategii, programów rządowych i samorządowych, a także dokumentów określających priorytety i obszary wykorzystania funduszy unijnych. SRK
wskazuje podstawowe założenia dla Narodowej Strategii Spójności (Narodowe
Strategiczne Ramy Odniesienia), Krajowego Planu Strategicznego dla Obszarów
Wiejskich oraz Strategii Rozwoju Rybołówstwa. Wprowadzono tu zasadę n+2
wydatkowania środków finansowych pochodzących z budżetu UE na przedsięwzięcia, które będą podejmowane w latach 2007-2013 (nowa perspektywa finansowa UE). SRK w odniesieniu do odnowionej Strategii Lizbońskiej, która stawia
na zmniejszanie różnic pomiędzy państwami Unii Europejskiej, charakteryzuje
się nowoczesną i dynamiczną polityką rozwojową.
Projekt Strategii Rozwoju Kraju wstępnie przyjęła Rada Ministrów dnia
27.06.2006 r., zaś następnie przekazano go do ogólnospołecznej dyskusji trwającej do października 2006 r. Strategię w ostatecznym jej brzmieniu przyjęła Rada
Ministrów dnia 29 listopada 2006 r.
2. Charakterystyka dokumentu
Strategia Rozwoju Kraju składa się z wprowadzenia, uwarunkowań i przesłanek rozwoju kraju, wizji Polski do roku 2015, celu głównego i priorytetów
strategii, uwarunkowań realizacji jej celów, źródeł finansowania oraz systemu
i wskaźników realizacji strategii. Komplementarnym elementem dokumentu są
48
następujące załączniki: powiązanie strategii rozwoju kraju z innymi strategiami
i programami; ocena sytuacji społeczno- gospodarczej i przestrzennej Polski; zasady prowadzenia polityki regionalnej państwa; charakterystyka województw.1
Strategia rozwoju kraju zawiera w szczególności:2
• diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, z uwzględnieniem stanu
środowiska, obecnych i przewidywanych uwarunkowań ochrony środowiska oraz zróżnicowań przestrzennych;
• prognozę trendów rozwojowych w okresie objętym strategią;
• określenie celów strategicznych polityki rozwoju oraz kierunków interwencji podmiotów, służącej osiąganiu celów strategicznych polityki rozwoju;
• określenie kierunków wspierania rozwoju regionów środkami pochodzącymi z budżetu państwa lub ze źródeł zagranicznych;
• określenie systemu realizacji oraz ram finansowych.
Biorąc po uwagę czas i okoliczności, stan wyjściowy oraz oczekiwania społeczne sformułowano następującą wizję rozwoju kraju: Polska w 2015 roku to
kraj o wysokim poziomie i jakości życia mieszkańców oraz silnej i konkurencyjnej gospodarce, zdolnej do tworzenia nowych miejsc pracy. Zgodnie z przedstawioną wizją w najbliższych latach szczególną uwagę poświęci się tworzeniu nowych miejsc pracy, głównie w sektorze usług rynkowych. Rozwój gospodarczy,
a z nim poprawiający się poziom życia mieszkańców, ma wynikać z szeroko wykorzystywanej wiedzy, technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Za priorytet stawia się podwyższenie aktywności oraz mobilności zawodowej obywateli
a przede wszystkim ich poziomu wykształcenia. Aby konkurować z innymi państwami oraz ustabilizować wzrost gospodarczy na relatywnie wysokim i stabilnym poziomie należy wdrażać procesy globalizacji w zakresie transferu technologii oraz podnosić innowacyjność gospodarki, jak i jakość kapitału ludzkiego.
Podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców Polski: poszczególnych
obywateli i rodzin jest głównym celem Strategii Rozwoju Kraju. Podniesienie poziomu życia traktowane jest m.in.: jako wzrost dochodów i zatrudnienia, poprawa poziomu wykształcenia oraz zdrowotności mieszkańców.3 Rozwój infrastruktury technicznej i społecznej, bezpieczeństwo mieszkańców i zmiany legislacyjne w zakresie prawa karnego, wprowadzanie proekologicznych rozwiązań oraz
dążenia w zachowaniu środowiska naturalnego, to niektóre elementy dzięki którym powinna podnieść się jakość życia.
Spodziewane zmiany społeczno-gospodarcze, wynikające m.in. z celu głównego i założeń programowych, osiągalne będą wówczas, gdy wdrożone zostanie sześć priorytetowych obszarów SRK. Pierwszym priorytetem jest wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, który ma obejmować regiony oraz
podmioty gospodarcze. Wskazuje się tu na poprawę poziomu technologicznego
49
gospodarki przy wykorzystaniu większych niż dotychczas środków przeznaczonych na badania i rozwój oraz innowacje.4 Chociaż opinie są podzielone, przystąpienie do strefy euro w ujęciu makroekonomicznym może przynieść Polsce wiele korzyści, dlatego bardzo istotne są: ustabilizowana na niskim poziomie inflacja
oraz działania zmniejszające nierównowagę fiskalną. Przewidywane efekty, wynikające z przedstawionego priorytetu, można osiągnąć prowadząc przemyślane
działania, do których zalicza się: rozwój przedsiębiorczości; zwiększanie dostępu
do zewnętrznego finansowania inwestycji; podniesienie poziomu technologicznego gospodarki; rozwój społeczeństwa informacyjnego poprzez informatyzację
relacji biznesu i administracji publicznej; ochronę konkurencji; eksport i współpracę z zagranicą; rozwój sektora usług; restrukturyzację tradycyjnych sektorów
przemysłowych i prywatyzację; rybołówstwo.
Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej to drugi priorytet
Strategii, w którym w przypadku infrastruktury technicznej podjęte będą działania z zakresu: infrastruktury transportowej (transport: drogowy, szynowy – kolej, lotniczy oraz drogą wodną); mieszkaniowej i przygotowania terenów pod
inwestycje; teleinformatycznej; energetyki jak i ochrony środowiska. Natomiast
infrastruktura społeczna wymaga ingerencji w takich dziedzinach jak m.in.: infrastruktura edukacji; ochrony zdrowia i socjalna; kultury, turystyki oraz sportu.
Wzrost zatrudnienia wraz z podniesieniem jego jakości możliwy będzie,
gdy będą tworzone odpowiednie warunki sprzyjające przedsiębiorczości i podjęte będą kroki, dzięki którym obciążenia pracodawców się zmniejszą. Do innych
ważnych działań trzeciego priorytetu zaliczyć należy: uelastycznienie rynku pracy w Polsce oraz wzrost mobilności zasobów pracy; inicjatywy na rzecz równości szans na rynku pracy; dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku
pracy; rozwijanie instytucji dialogu społecznego i wzmacnianie negocjacyjnego
systemu stosunków między pracownikami i pracodawcami; poprawa warunków
oraz bezpieczeństwa pracy; wzrost efektywności instytucjonalnej obsługi rynku
pracy, a także prowadzenie efektywnej polityki migracyjnej.
Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa (priorytet
4) wymaga realizacji zadań, które oparte będą na poniższych działaniach: tworzenie oraz utrzymanie wiarygodnej, zasługującej na społeczne zaufanie i sprawnej władzy publicznej; przeciwdziałanie korupcji; budowa sprawnego systemu
ratownictwa, ochrony ludności oraz zarządzania kryzysowego; wspieranie samoorganizacji społeczności lokalnych; promocja aktywnej polityki społecznej,
w tym prorodzinnej; zapewnienie bezpieczeństwa narodowego i poczucia bezpieczeństwa oraz bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku publicznego.
Do działań służących rozwojowi obszarów wiejskich, wynikających z piątego priorytetu, w pierwszej kolejności zalicza się: rozwój przedsiębiorczości
i zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej obszarów wiejskich; wzrost konkurencyjności gospodarstw rolnych; rozwój i poprawę infrastruktury technicznej i spo-
50
łecznej na obszarach wiejskich, a także wzrost jakości kapitału ludzkiego oraz
aktywizację zawodowa mieszkańców wsi.
Szóstym i ostatnim priorytetowym obszarem Strategii Rozwoju Kraju
jest rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej, który ma prowadzić do likwidacji występujących różnic wewnątrz jak i między regionami.5
Usprawnienie oraz zmiany legislacyjne w systemie instytucjonalno-regulacyjnym są warunkiem koniecznym dla poprawnego i sprawnego wdrażania przedstawionych na lata 2007-2015 celów SRK. Reorganizacji systemowej poddane będą: administracja publiczna, bezpieczeństwo powszechne, sądownictwo
i sposób stanowienia, egzekwowania oraz jakość prawa. Wyróżniono następujące
zmiany regulacyjne: reformę finansów publicznych, stosowanie na szeroką skalę uproszczeń odnoszących się do sposobu zakładania i prowadzenia działalności
gospodarczej wraz z usystematyzowaniem prawa pracy, reformy sektorowe oraz
reorganizację systemu ochrony zdrowia i systemu emerytalnego.
Za najważniejszy cel strategiczny polityki regionalnej uważa się tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności wszystkich polskich regionów.
Wskazuje się tu na spójność ekonomiczną, społeczną i terytorialną, co ma uskutecznić założone dążenia oraz wyrównać szanse rozwojowe województw. Dojście
do tych celów, które w perspektywie czasu mogą objawić się rozwojem poszczególnych jednostek terytorialnych, wymaga podjęcia następujących działań6:
- zapewnienie ładu przestrzennego kraju,
- decentralizację procesów rozwojowych oraz idącą za tym decentralizację finansów publicznych, która spowoduje zwiększenie roli samorządów
terytorialnych w inwestowaniu w infrastrukturę techniczną i społeczną,
a także w gospodarczy rozwój regionów i wykorzystanie potencjału lokalnego,
- rozwój obszarów metropolitalnych jako „lokomotyw” postępu,
- rozwój obszarów wiejskich, które często stanowią obszar marginalizacji
gospodarczej, społecznej, edukacyjnej oraz kulturowej kraju.
Poprawa konkurencyjności gospodarczej regionów sprowadza się do wdrażania zmian w zakresie jakości infrastruktury transportowej wykorzystywanej
w komunikacji między głównymi ośrodkami miejskimi a innymi miastami oraz
wsią. Zwraca się również szczególną uwagę na niwelację zapóźnień rozwojowych w infrastrukturze komunalnej, społecznej i portowej, niezbędnej do rozkwitu przestarzałej już gospodarki morskiej. W świetle przedstawionych w SRK
2007-2015 priorytetów, niezbędnym staje się poprawa infrastruktury edukacyjnej, naukowej i badawczej, a także wspieranie jednostek naukowych i przedsiębiorstw w prowadzonej działalności badawczo rozwojowej. Charakteryzowana
polityka regionalna wymaga też ingerencji w zakresie: rozwoju instytucji szkoleniowych, kształcenia ustawicznego, doradztwa dla przedsiębiorców oraz rozwoju regionalnej przedsiębiorczości, wspierania powiązania szkolnictwa wyższego
51
z rynkiem pracy i gospodarką regionalną, a także powszechnego dostępu usług
elektronicznych.
Szczególnej uwagi wymagają regiony, w których rozwój społeczno-ekonomiczny wyraźnie odbiega od średniej krajowej. Dlatego należy niezwłocznie
podjąć czynności w kierunku wyrównywania szans rozwojowych następujących
obszarów:7
- wiejskich i terenów popegeerowskich,
- o niskotowarowym rozdrobnionym rolnictwie,
- koncentracji przemysłu, poprzemysłowych i powojskowych,
- o niekorzystnych uwarunkowaniach geograficzno-przyrodniczych,
- w których niezbędna jest rekultywacja zdegradowanych przestrzeni oraz
prowadzenie innych działań inwestycyjnych zapobiegających katastrofom.
Pomocą, w której priorytetowymi dziedzinami są: wspieranie rozwoju infrastruktury, mieszkalnictwa oraz sieci osadniczej i miejskiej, a także tworzenie
wewnętrznego potencjału rozwojowego, objęte będą przede wszystkim województwa leżące przy wschodniej granicy Polski.
W Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 politykę regionalną w Polsce oparto
na siedmiu zasadach:
- zasada subsydiarności rozwoju regionalnego,
- zasada rozwoju wszystkich polskich województw,
- zasada wspierania rozwoju endogenicznego województw,
- zasada inicjowania długofalowego rozwoju regionalnego,
- zasada koordynacji instrumentów polityki regionalnej i innych publicznych polityk rozwojowych,
- zasada koncentracji na priorytetowych problemach rozwoju regionalnego,
- zasada zapewnienia efektywności i najwyższej jakości polityki regionalnej. 8
Prowadzenie polityki regionalnej, której wytyczne zawarto w Strategii
Rozwoju Kraju wymaga zaangażowania gigantycznych środków finansowych.
Do podstawowych źródeł finansowania zalicza się wsparcie pochodzące przede
wszystkim z budżetu Wspólnoty Europejskiej oraz z publicznych i prywatnych
środków krajowych. Na przewidywane 72 mld euro zobowiązań składać się będą
między innymi następujące fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju
Regionalnego – 31,1 mld oraz Europejski Fundusz Społeczny 8,9 mld. Pozostała
kwota stanowiona będzie przez: Fundusz Spójności 19,5 mld euro; Europejski
Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich 11,8 mld euro i Europejski
Fundusz Rybacki 0,7 mld euro. Pomoc z zagranicy może obejmować również
środki wynikające z:9
- płatności bezpośrednich oraz subsydia eksportowe (Europejski Fundusz
Gwarancji Rolnych),
52
- pomocy finansowej w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego
i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
- Siódmego Ramowego Programu Badań Rozwoju Technologicznego
i Prezentacji 2007-2013,
- Programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji 2007 – 2013,
- Projektów realizowanych w ramach europejskiej sieci transportowej,
- programów z dziedziny edukacji, młodzieży, kultury i sektora audiowizualnego,
- programów z obszaru wolności, bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości,
- współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym,
- podejmowanych inicjatyw z funduszy i agencji wspierających przedsiębiorczość.
Jednakże zgodnie z wytycznymi UE niezbędna jest partycypacja finansowa Polski w podejmowanych działaniach inwestycyjnych, która wyniesie 16 mld
euro. Najwięcej środków finansowych, bo aż 11 mld euro, na finansowanie SRK
pochodzić będzie z budżetu państwa. Jednostki samorządu terytorialnego łącznie
wydatkują około 4 mld euro, natomiast inne podmioty sektora finansów publicznych swój udział w podejmowanych działaniach wyrażą dopłatą na łączną kwotę
jednego mld euro. Ocenia się, że w realizacji Strategii w zakresie przedsięwziąć
wykonywanych przez podmioty prywatne, ich udział wyniesie 19,9 mld euro, zaś
całkowita wartość środków publicznych (budżet UE i Polski), służących temu celowi, może być równa 88,3 mld euro.
3. Konsultacje społeczne Strategii
Wdrażając nowatorskie rozwiązania w zakresie programowania rozwoju
społeczno- gospodarczego w Polsce, wyrażone w Strategii Rozwoju Kraju 20072015 zadecydowano o konieczności przeprowadzenia konsultacji społecznej na
szeroką skalę. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR) podjęło trud przygotowania oraz przeprowadzenia konsultacji Strategii, w której udział wzięli przedstawiciele samorządu terytorialnego, agencji, zrzeszeń, rad, izb, przedsiębiorców,
organizacji gospodarczych, społecznych, związków zawodowych, środowisk naukowych oraz osób prywatnych. Podstawowym zamysłem było przybliżenie
dokumentu obywatelom oraz dyskusja z różnymi środowiskami i grupami społecznymi, czego efektem miało być przedstawienie przez respondentów opinii,
sugestii, uwag oraz niezbędnych zmian w projekcie Strategii, których wprowadzenie winno poprawić jej jakość. Konsultacje prowadzono poprzez konferencje
środowiskowe, bezpośrednią komunikację z MRR i stronę internetową.10 W celu
zapoznania z SRK jak największej liczby zainteresowanych oraz uzyskania ogólnospołecznego dla niej poparcia prowadzono na szeroką skalę działania promocyjne i informacyjne.
53
Najwięcej uwag, jakie zgłaszano podczas przeprowadzonych konsultacji
społecznych, dotyczyło następujących zagadnień: stwierdzono, iż charakter dokumentu jest zbyt ogólny a liczba priorytetów za duża, podkreślono ,,emocjonalność” niektórych zapisów oraz konieczność ich rozszerzenia o instrumenty wdrażania Strategii, wskazano także braki w zakresie charakterystyki województw
oraz rozbieżności w ich opisie. W obrębie właściwości merytorycznych dokumentu często pojawiały się przedstawione poniżej sugestie:11
• potrzeba uzupełnienia oraz urealnienia niektórych wskaźników realizacji
Strategii,
• wskazanie priorytetowych sektorów, wykorzystujących programy rządowe,
• przedstawienie strategicznych inwestycji, które będą wspierane w województwach,
• niewystarczające potraktowanie problemu emigracji zarobkowej
Polaków,
• mocniejsze podkreślenie konieczności monitorowania potrzeb rynku pracy,
• ujęcie w dokumencie zagadnienia dialogu obywatelskiego,
• konieczność szerszego podjęcia zagadnienia ekonomii społecznej,
• potrzebę większego zaakcentowania roli sektora pozarządowego.
Środowisko ekspertów wskazało m.in. na konieczność zastosowania nowych,
bardziej szczegółowych i spójnych wskaźników przede wszystkim takich jak: jakość życia i jakość gospodarki oraz zrównoważonego rozwoju. Proponowano
również stworzenie słowniczka pojęć, dzięki któremu odbiór informacji pochodzących z dokumentu będzie możliwy dla wszystkich zainteresowanych. Według
środowiska naukowego i akademickiego Strategia jest dokumentem zbyt optymistycznym i zawiera w sobie za dużą ilość tematów i zagadnień. Pojawiło się także
kilka postulatów wskazujących na konieczność wydłużenia horyzontu czasowego SRK. Najwięcej uwag dotyczyło priorytetów strategii, działań jakie mają być
w ich obrębie realizowane oraz wskaźników realizacji SRK. Najmniej zaś kontrowersji zbudził rozdział 1. Wprowadzenie, 3. Wizja Polski do 2015 roku oraz 2.
Uwarunkowania i przesłanki. W dużej mierze wniesione uwagi uwzględniono,
chociaż w przypadku tych bardzo szczegółowych nie wprowadzono nowych rozwiązań w dokumencie, co może budzić pewne zastrzeżenia.
Reasumując, należy stwierdzić jednoznacznie, iż mimo wielu obiekcji
o różnym stopniu szczegółowości, spostrzeżeń natury ogólnej, analitycznej oraz
propozycji nowobrzmiących zapisów, uczestnicy konsultacji zaakceptowali
Strategię Rozwoju Kraju 2007-2015. Stwierdzono również, że Polska potrzebuje długookresowego i strategicznego sposobu myślenia, które powinno usprawnić wdrażanie wskazanych wytycznych służących poprawie sytuacji społeczno gospodarczo- przestrzennej kraju. Wszyscy uczestnicy konsultacji wypowiedzieli się pozytywnie, co do potrzeby powstania SRK.
54
4. Oddziaływanie Strategii na środowisko
przyrodnicze
Zgodnie z celem głównym Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 określono
sześć podstawowych priorytetów, dla których zaproponowano od trzech do dziewięciu kierunków działań, służących wdrażaniu tych priorytetów. Dzięki publicznym i prywatnym środkom finansowym krajowym i zagranicznym, których łączną wysokość szacuje się na 108,2 mld euro, możliwe będzie wdrażanie
Strategii. Ocenia się, że dokument ten jest zasadniczo spójny z najważniejszymi krajowymi i wspólnotowymi opracowaniami strategicznymi. Posiada on jednak wiele mankamentów, do których zalicza się m.in. brak pełnej zgodności zaprezentowanej wizji rozwoju z zasadą zrównoważonego rozwoju. Jednomyślnie
z zapisami, środowisko przyrodnicze postrzegane jest jako bariera rozwoju, a nie
najważniejszy jego komponent, chociaż w SRK wykazano chęć zachowania zasobów przyrodniczych i wdrażania zrównoważonego rozwoju.12 Zgodnie z prowadzoną polityką ekologiczną kraju bardzo ważne jest oddziaływanie Strategii
na środowisko. Dlatego niezbędnym było scharakteryzowanie potencjalnych pozytywnych i negatywnych ocen skutków jej wdrażania dla zrównoważonego rozwoju oraz środowiska przyrodniczego.
Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki (priorytet 1) wykazuje pozytywne jak i negatywne kierunki działań. Do działań pozytywnych można
zaliczyć m.in.: wpływ na świadomość ekologiczną społeczeństwa, propagowanie
proekologicznych postaw i modelu konsumpcji, integrację celów polityki ekologicznej do strategii sektorowych, poprawę stanu środowiska przyrodniczego
oraz proekologiczne zmiany w strukturze gospodarki. Działania: ,,Rybołówstwo”
oraz ,,Rozwój przedsiębiorczości” i ,,Zwiększanie dostępu do finansowania inwestycji” wykazują negatywne jak i pozytywne oddziaływanie na środowisko.
W przypadku pierwszego działania największe zagrożenie stanowi możliwość
nadmiernej eksploatacji łowisk, żywych zasobów morza i wód śródlądowych oraz
niewłaściwe zarybianie, podyktowane chęcią maksymalizacji zysków. We wskazanych kolejnych dwóch działaniach negatywne oddziaływania mogą mieć miejsce wówczas, gdy zagadnienia ochrony środowiska nie będą traktowane jako
istotne ramy prowadzonej działalności gospodarczej oraz uproszczenia legislacyjne i administracyjne będą nastawione na eliminowanie proekologicznych, niejednokrotnie wygórowanych wytycznych.
Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej (priorytet 2) zawiera kilka bardzo ważnych i pozytywnych działań z punktu widzenia potrzeb środowiska . Do nich zalicza się w pierwszej kolejności: poprawę infrastruktury
gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami, rozwój wykorzystania
energii odnawialnej, rozwój infrastruktury teleinformatycznej, edukacji, ochrony zdrowia i ochrony socjalnej, kultury, turystyki i sportu oraz modernizację ist-
55
niejącej sieci drogowej i kolejowej. Jednakże działania, które dotyczą budowy
nowej infrastruktury transportowej i energetycznej, technicznej zabudowy rzek
będą oddziaływać negatywnie na środowisko przyrodnicze. Podkreślić należy
występujące braki w Strategii w zakresie oceny powstających zależności i oddziaływań pomiędzy proponowanymi inwestycjami w obszarze transportu drogowego i lotniczego a środowiskiem.
Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości (priorytet 3) warunkuje następujące pozytywne działania: podwyższenie zatrudnienia i dochodów obywateli, które poprawią potencjał polskiej gospodarki, czego wyrazem będą m.in.:
wdrażanie działań modernizacyjnych czy ograniczanie niewygodnych zachowań
wynikających z ubóstwa społeczeństwa w stosunku do środowiska; rozwój różnorodnych form świadczenia pracy; wzrost poziomu wykształcenia i kwalifikacji pracowników; poprawa bezpieczeństwa pracy. Powyższe działania mogą zaowocować np.: ograniczeniem potrzeb transportowych, wyższą świadomością,
czy też zmniejszeniem ryzyka wystąpienia sytuacji awaryjnych, niebezpiecznych
dla ludzi i środowiska przyrodniczego. Wspieranie działań w zakresie przedsiębiorczości czy zwiększania mobilności przestrzennej zasobów pracy może tylko
w małym stopniu negatywnie oddziaływać na środowisko, czego przejawem
będą rozwój transportu i budownictwa mieszkaniowego, ale tylko w sytuacji,
gdy zlikwidowane będą proekologiczne bariery administracyjno-organizacyjne,
a ewentualne skutki uboczne dla środowiska nie będą uwzględnione w procesie
inwestycyjnym.
Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa (priorytet 4) obejmuje m.in. działania, których wdrażanie ma usprawnić system ratownictwa, ochrony ludności oraz zarządzania kryzysowego. Wytyczne te mają na
celu poprawę bezpieczeństwa obywateli oraz ograniczenie negatywnych oddziaływań transgranicznych. Wspieranie samoorganizacji społeczności lokalnych to
działanie, które może wpłynąć pozytywnie na świadomość mieszkańców, np.
w obszarze szeroko pojmowanej ochrony środowiska jednak mogą także powstawać sytuacje patologiczne, które stworzą jednostki nastawione na powiększanie korzyści majątkowych z pominięciem obowiązujących zasad i norm ekologicznych. W przypadku działania „Zapewnienie bezpieczeństwa narodowego
i poczucia bezpieczeństwa” spodziewane oddziaływanie na środowisko przyrodnicze oraz kulturowe może mieć dwojaki charakter: pozytywny jak i negatywny, co będzie uzależnione od prowadzonej polityki przez polskie jednostki rezydujące za granicami kraju. Wraz z rosnącym uproszczeniem procedur w ramach
działania ,,Budowa oraz utrzymanie wiarygodnej, zasługującej na społeczne zaufanie i sprawnej władzy publicznej” powstaje również realne zagrożenie dla
stanu i jakości podstawowych komponentów środowiska przyrodniczego, którego obecność będzie uzależniona od prowadzonych działań i podejmowanych decyzji przez różne szczeble władzy samorządowej.
56
Rozwój obszarów wiejskich (priorytet 5) obliguje działaniem ,,Wzrost konkurencyjności gospodarstw rolnych” mieszkańców wsi m.in. do prowadzenia gospodarki, w której racjonalnie wykorzystywana będzie energia elektryczna oraz
w szerszym stopniu znajdzie zastosowanie energia odnawialna. Ważnym elementem prowadzonej działalności jest również wdrażanie proekologicznej gospodarki wodno-ściekowej na obszarach wiejskich. Z punktu widzenia jakości środowiska przyrodniczego można spodziewać się także pewnych zagrożeń, ponieważ to
działanie ma teoretycznie wpływ na intensyfikację gospodarowania, czego przejawem są m.in. przemysłowe metody hodowli czy niekorzystne zmiany w krajobrazie. W zależności od jego kierunków postępujących zmian ,,Rozwój przedsiębiorczości i zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej obszarów wiejskich” może
mieć pozytywne lub negatywne oddziaływanie na środowisko. W drugim przypadku należy obawiać się wspierania i promowania tych dziedzin gospodarki na
obszarach rolniczych, które mogą negatywnie oddziaływać na ekosystem oraz
będą nosiły znamiona działalności pozarolniczej (np. uciążliwy dla otoczenia
przemysł ciężki). Rozwój i poprawa infrastruktury technicznej i społecznej na
obszarach wiejskich, zakładając że będzie to działanie nieinwazyjne może przynieść wyłącznie pozytywne skutki dla środowiska przyrodniczego, kulturowego
oraz społecznego.
Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej (priorytet 6) niestety postrzega środowisko jako barierę w rozwoju regionalnym. Sytuacja powinna być zupełnie odwrotna, tj. środowisko, w którym żyje i funkcjonuje człowiek daje niezbędne zasoby naturalne oraz potencjalne podstawy prorozwojowe.
Wykorzystując te wartości w sposób optymalny państwo może uzyskać znacznie
większy wzrost gospodarczy, niż w sytuacji, gdy takich możliwości nie posiada. Prowadzenie polityki, dzięki której podnoszona będzie konkurencyjność oraz
wyrównywane będą szanse rozwojowe polskich regionów może generować pozytywne jak i negatywne oddziaływanie na środowisko. Do działań pozytywnych
można zaliczyć m.in.: prowadzenie innowacyjnej gospodarki oraz jednostek naukowo-badawczych, propagowanie turystyki, poprawę dostępności do transportu
zbiorowego, budowę infrastruktury w zgodzie z dobrze przygotowanymi planami zagospodarowania przestrzennego, uwzględniającymi oceny oddziaływania
na środowisko przyrodnicze, propagowanie proekologicznego modelu konsumpcji. Powstają jednak i pewne wątpliwości, które mają związek z inwazyjnym rozwojem infrastruktury technicznej, nadmierną emisją zanieczyszczeń do środowiska czy rozwojem przedsiębiorczości nastawionym na szybki zysk, prowokującym także do postaw wzmożonej konsumpcji.13
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego ustosunkowało się do Prognozy
oddziaływania na środowisko projektu Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015
uwzględniając większość proponowanych rekomendacji. Do najważniejszych
z nich można zaliczyć m.in. poprawki w zakresie:14
57
• nowych zjawisk i wyzwań wpływających na środowisko powstałych
w trakcie transformacji społeczno – gospodarczej oraz w rezultacie członkostwa Polski w UE,
• wskazania znaczenia regionów atrakcyjnych środowiskowo dla rozwoju
turystyki,
• osiągnięcia celu SRK dopisano realizację zasady zrównoważonego rozwoju,
• uzupełnienia działań prośrodowiskowych o kwestie zmniejszenia drgań
i wibracji, jak również stosowania ocen ryzyka,
• wprowadzenia aspektu środowiskowego w realizacji procesów inwestycyjnych,
• uzupełnienia kwestii dotyczącej oddziaływania transportu na środowisko
i zdrowie a także „transport drogowy” o właściwie zaprojektowane i zmodernizowane przedsięwzięcia,
• poprawy parametrów eksploatacyjnych sieci dróg oraz alternatywnych
form transportu i budowę infrastruktury najmniej kolidującej ze środowiskiem,
• podkreślenia przyrodniczego i gospodarczego znaczenia ekosystemów
morskich oraz rozwinięcia zagadnienia transportu drogą wodną i kwestię
minimalizowania negatywnych skutków z tego tytułu dla środowiska,
• dopisania kwestii uwarunkowań środowiskowych przy odnawialnych źródłach energii oraz kwestię poczucia wpływu obywatela, także na przestrzenne zagospodarowanie terenu i stan środowiska naturalnego,
• uzupełnienia działań lokalnych o inicjatywy odnoszące się do troski o środowisko oraz dopisania promowania postaw prośrodowiskowych do programów edukacji społecznej,
• uzupełnienia działań na rzecz bezpieczeństwa wewnętrznego o zapobieganie wystąpieniu awarii technicznych,
• dopisanie kwestii synchronizowania działań inwestycyjnych z planowaniem przestrzennym a w polityce regionalnej państwa wobec województw
dopisano realizację zasady zrównoważonego rozwoju,
• uwzględnienia dbałości o walory przyrodnicze obszarów wiejskich oraz
kwestię norm produkcji roślinnej i zwierzęcej,
• uzupełnienia działania zmierzającego do podniesienia konkurencyjności
polskich regionów o wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego
jako potencjału rozwojowego jak również uwzględniono problematykę inwestycji i planowania przestrzennego miast.
Można stwierdzić, iż Strategia po uwzględnieniu wytycznych „Prognozy”
jest dokumentem bardziej przyjaznym środowisku przyrodniczemu. Należy jednak dodać, że całkowite wyeliminowanie negatywnych oddziaływań nie jest
możliwe przy założeniu proponowanych gruntownych zmian na najbliższe lata
w polskiej zapóźnionej „przestrzeni” społeczno-polityczno-gospodarczej.
58
5. Zakończenie
Podsumowując należy stwierdzić, że Strategia Rozwoju Kraju na lata 20072015 jest opracowaniem zasadniczo spójnym z najważniejszymi krajowymi jak
i wspólnotowymi dokumentami strategicznymi. Uwzględniono w niej strategiczne i programowe dokumenty rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Wspólnoty
Europejskiej. Realizując priorytety SRK można, a nawet należy się spodziewać poprawy sytuacji gospodarczo-społecznej w Polsce, w tym najważniejszych
wskaźników ekonomicznych.
W 2005r. produkt krajowy brutto, mierzony według parytetu siły nabywczej uplasował Polskę na przedostatnim miejscu UE-25 i wyniósł 11,6 tys. euro
na mieszkańca. Gorzej wypadła jedynie Łotwa z 10,8 tys. euro przy średniej
UE-25 równej 23,3 tys. euro na jednego mieszkańca. Innym miernikiem obrazującym trudną sytuację ekonomiczną w kraju jest stopa bezrobocia, która
w 2005r. w Polsce była równa 17,6%. Spośród krajów Wspólnoty zajęliśmy
ostatnie, niechlubne miejsce, wyprzedzając takie państwa jak: Słowenia (6,3%),
Węgry (7,1%), Estonia (7,8), Czechy (7,9%), a nawet Słowację, gdzie stopa bezrobocia była równa 16,4% przy średniej UE-25 8,7%. Zgodnie z podstawowymi
wskaźnikami SRK, PKB na jednego mieszkańca będzie rósł średnio o 4,7% do
2010r. i wyniesie 14,6 tys. euro, natomiast w latach 2011-2015 średnie roczne
tempo wzrostu stanowić będzie ok. 5,0%, a PKB per capita w 2015 powinien
oscylować wokół 18,6 tys. euro, co da 66% wartości średniej Unii Europejskiej.
Zgodnie z założeniami ma podnieść się przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji na osobę w gospodarstwach domowych do 1350 zł w 2015 r., który
w 2004 r. był równy 706 zł. Przewiduje się, że stopa bezrobocia zmaleje w 2010r.
do 13% a 2015 r. aż do 9,5%. Poprawa istniejącej oraz budowa nowej infrastruktury technicznej i społecznej z uwzględnieniem polityki ekologicznej państwa to
bardzo istotny element oddziałujący na rozwój regionalny. W 2005 r. łączna długość dróg ekspresowych wynosiła 247 km, a autostrad 580 km. Jednomyślnie
z SRK przewiduje się intensyfikację działań w tym zakresie, co ma zaowocować
odpowiednio w 2010 r. 1080 km i 1230 km, a w 2015 r. 2100 km i 2085 km nowo
wybudowanych dróg. Zwraca się także uwagę na emisję zanieczyszczeń powietrza, która będzie ograniczona w 2015 r. w przypadki SO2 i NOx do 15 kg na
mieszkańca. Poprawa jakości środowiska przyrodniczego ma mieć miejsce dzięki szerszemu wykorzystaniu energii elektrycznej, pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Do 2015 roku ten rodzaj energii zaznaczy 7,5% udział w ogólnym jej
zużyciu. Niepokojące stają się prognozy mówiące o ilości zebranych odpadów
komunalnych przypadających na jednego mieszkańca. W 2015r. każdy polak będzie wytwarzał blisko 570 kg odpadów, co z jednej strony świadczy o poprawie sytuacji materialnej i wzroście znaczenia konsumpcyjnego charakteru życia,
a z drugiej zaś o zmianie w podejściu do ochrony środowiska i właściwym, co do
rodzaju ich składowaniu.
59
Według World Economic Forum w rankingu najbardziej konkurencyjnych
państw UE oraz innych wybranych krajów w roku 2005 zajęliśmy 51 miejsce,
w 2004 r. uzyskaliśmy 60-tą lokatę, a 45 pozycję Polska zajęła w 2003 roku.
Wraz z uskutecznieniem przewidywanych zmian w zakresie wskaźników makro
i mikro ekonomicznych oraz ogólnej sytuacji społeczno-gospodarczo-politycznej można domniemać, iż klasyfikacja Polski w tym rankingu w najbliższych latach znacząco się poprawi.
60
Przypisy
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, Warszawa, listopad 2006 r., s. 3.
Ustawa z 18 października 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, art.10
(uchwalona przez Sejm ustawa zostanie skierowana do prac w Senacie).
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, op. cit. s. 24.
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015..., s. 26-65.
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015..., s. 33-65.
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015...,s. 56-59.
Tamże.
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015..., s. 111-113.
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, s. 71-73.
Raport z konsultacji społecznych Projektu Strategii Rozwoju Regionalnego 20072015 wstępnie zaakceptowanego przez Radę Ministrów w dniu 27 czerwca 2006 r.,
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, październik 2006 r., s. 5-6.
Raport z konsultacji społecznych..., op. cit. S. 7-8.
Z. M. Karaczun (kier. zespołu), Prognoza oddziaływania na środowisko projektu
Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015, opracowanie wykonane na zlecenie Ministerstwa
Rozwoju Regionalnego, Warszawa, październik 2006, s. 123.
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, s. 7-10.
Informacja o wykorzystaniu rekomendacji zawartych w Prognozie oddziaływania
na środowisko projektu Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015, Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego, Warszawa, 31X2006 r. s. 1-6.