Pozarolnicza działalność gospodarcza ( )
Transkrypt
Pozarolnicza działalność gospodarcza ( )
“PAKIET EDUKACYJNY DLA MŁODYCH ROLNIKÓW W KRAJACH NOWO PRZYJĘTYCH DO UNII EUROPEJSKIEJ” POZAROLNICZA DODATKOWA DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA CYPR, Nikozja, 2005 Przedmowa, podziękowania i zastrzeżenia Przedmowa Cele tego modułu Kursu są następujące: • • Zapoznanie Młodych Rolników z alternatywnymi uzupełniającymi formami działaniami oraz Wykorzystanie dostarczonej informacji dla zidentyfikowania możliwości alternatywnych działań w ich regionie Dostarczona informacja powinna być wykorzystana do sformułowania właściwych pytań i uzyskania właściwych, rzeczowych odpowiedzi od miejscowych ekspertów i tych władz lokalnych, odpowiedzialnych w Twoim kraju za regulacje i postanowienia Wspólnej Polityki Rolnej i ochrony środowiska. Podziękowania Niniejsze materiały zostały opracowane na podstawie domeny publicznej informacji dla bezpłatnego wykorzystania przez rolników i są dostępne na następujących stronach internetowych: • • • • • ATTRA, National Sustainable Agriculture Information Service /Państwowa Informacja o Zrównoważonym Rolnictwie/ (http://www.attra.org/attrapub/perma.html) Europa – Environment – Nature and Biodiversity /Europa – Środowisko – Natura i Bioróżnorodność/ (http://www.europa.eu.int/comm/environment/nature/home.htm) Europarc Federation /Federacja Europarc/ (http://www.europarc.org/international/europarc.html) ECOVAST Organization /Organizacja ECOVAST/ (http://www.ecovast.org/) FACE Fact Sheets: Farm Diversification /Zestawienia faktów/ FACE: Zróżnicowanie gospodarstw rolnych (http://www.face-online.org.uk/resources/factsheets.discovering/diverse.html) Informacja przedstawiona w tym Module Kursu może nie być pełną informacją osiągalną na tych Stronach Internetowych. Informacja taka może być rozszerzona albo połączona. Instrukcję jak uzyskać dostęp do Stron internetowych (uzyskać oryginalną informację) i dalsze informacje w fachowych książkach, ulotkach albo czasopismach, (które można kupić albo otrzymać bezpłatnie) jest podana w części dotyczącej bibliografii dla tego Modułu i na płycie CD. Niniejszy przewodnik jest rezultatem kolektywnej pracy partnerów uczestniczących w projekcie. Autorki przewodnika: pani Antonia Theodosiou i pani Natassa Economou zasługują na specjalne podziękowania. 2 Zastrzeżenie Informacje przedstawione w tym Module Kursu uzyskano z uznanych i poważnych źródeł międzynarodowych. Wyjaśniają one najważniejsze kluczowe zagadnienia UE, oddziałujące na rozwój wsi i środowisko. Chociaż dołożono wszelkich starań, by zapewnić, aby informacja była poprawna w trakcie przygotowywania końcowej wersji modułu, nie możemy gwarantować, że tak pozostanie. Wynika z tego, że opracowujący program "Edukacyjny pakiet dla młodych rolników w krajach nowo przyjętych do UE - YOUTH - FARM” nie mogą ponosić odpowiedzialności za straty albo szkody, które mogłyby być spowodowane przez stosowanie tej informacji do Twojego gospodarstwa. 3 Spis treści **** Przedmowa, podziękowania i zastrzeżenia .................................................. 2 Spis treści 4 Słownik Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. CZĘŚĆ I: ROZWÓJ ROLNICTWA W UNII EUROPEJSKIEJ ..................................... 10 A. Główne Elementy Propozycji Komisji......................................................10 B. Zrównoważenie celów .......................................................................13 C. Rozwój Wsi i Agenda 2000...................................................................13 D. Rozwój Wsi i Reforma Wspólnej Polityki Rolnej 2003...................................14 E. Rola państw członkowskich .................................................................14 CZĘŚĆ II. WPROWADZENIE DO DZIAŁALNOŚCI PRZYJAZNYCH DLA ŚRODOWISKA I INNYCH POZAROLNICZYCH DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZYCH ........................... 15 A Dywersyfikacja działań gospodarstw rolnych.............................................15 B. Strategia: od gospodarstwa do widelca ...................................................17 1. Przestrzeń dla zróżnicowania ................................................... 18 2. Higiena paszy i żywności......................................................... 18 3. Bezpieczeństwo żywności zaczyna się w naszych gospodarstwach rolnych ............................................................................ 18 4. Poza bezpieczeństwem: jakość i różnorodność .............................. 19 5. Podstawa bezpieczeństwa dla różnorodności i doskonałości............... 20 CZĘŚĆ III. WSPIERANIE MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW SPOŻYWCZYCH ................... 21 A. Specjalna żywność – szansa? ................................................................21 B. Krótki przegląd specjalnych produktów żywnościowych – perspektywa Europy ....21 C. Przetwarzanie żywności w gospodarstwie ................................................22 D. Cechy wyróżniające produkty przetwarzane w gospodarstwie rolnym ..............22 CZĘŚĆ IV: TURYSTYKA.......................................................................... 26 A. Alternatywne działalności turystyczne ....................................................26 1. Uwagi ogólne ...................................................................... 26 2. Turystyka alternatywna .......................................................... 26 2.1. Turystyka wiejska ........................................................... 27 2.2. Turystyka w celach zdrowotnych ......................................... 27 2.3. Podróże służbowe ............................................................... 28 4 2.4. Formy turystyki przyjazne środowisku ....................................... 28 2.5. Sport i turystyka ................................................................. 29 2.5.1. Turystyka sportowa dla relaksu albo odpoczynku ................... 29 2.5.2. Turystyka na imprezy sportowe ........................................ 29 2.6. Turystyka Społeczna ............................................................ 30 2.7. Turystyka i woda ................................................................ 30 2.8. Turystyka sezonowa............................................................. 30 2.9. Turystyka kulturalna ............................................................ 31 B. Rozwój wsi i turystyka .......................................................................31 C. Turystyka w unijnej polityce rozwoju .....................................................32 CZĘŚĆ V : DZIEDZICTWO PRZYRODY JAKO BAZA DODATKOWEJ PROEKOLOGICZNEJ DZIAŁALNOŚCI ROLNIKA......................................................................... 34 A. Natura 2000....................................................................................34 1. Co to jest Natura 2000? .......................................................... 34 2. Deklaracja El Teide (Teneryfa) ................................................. 34 3. Cele Dyrektywy Środowiskowej 92/43/EEC................................... 35 3.1. Specjalne obszary konserwacji i Natura 2000 .......................... 35 4. Finansowanie Natury 2000....................................................... 36 B. Obszary Chronione............................................................................36 1. Definicje............................................................................ 36 1.1. Obszar Chroniony............................................................ 36 1.2. Park narodowy ............................................................... 36 1.3. Park regionalny albo krajobrazowy....................................... 36 1.4. Rezerwat przyrody .......................................................... 37 1.5. Miejsca dziedzictwa światowego......................................... 37 2. Obszary Chronione Europy....................................................... 37 3. Europejska Konwencja Krajobrazowa ......................................... 37 CZĘŚĆ VI: SPECYFICZNA DZIAŁALNOŚĆ ROLNICZA PRZYJAZNA DLA ŚRODOWISKA ... 39 A. Permakultura ..................................................................................39 1. 2. 3. 4. 5. 6. Definicje............................................................................ 39 Cechy permakultury .............................................................. 39 Praktyczne zastosowanie permakultury ....................................... 40 Etyka permakultury............................................................... 40 Zasady projektowania permakultury........................................... 41 Zasoby permakultury na świecie ............................................... 41 B. Rolnictwo naturalne ..........................................................................44 1. Czym jest rolnictwo naturalne?................................................. 44 2. Filozofia ............................................................................ 44 3. Stosowanie ......................................................................... 44 3.1. Dlaczego obsiewanie wielką rozmaitością nasion? ..................... 45 3.2. Jaka jest różnica między naturalnym a naukowym rolnictwem? .... 45 5 3.3. Jaka jest różnica między naturalnym gospodarowaniem a biologicznym albo organicznym rolnictwem? ........................ 45 3.4. Jaka jest różnica między naturalną gospodarką a tradycyjnym rolnictwem? ................................................................. 45 4.Kto może stosować naturalną gospodarkę? Jaki jest ekonomiczny aspekt tej metody?.............................................................. 45 5. Wkład naturalnego rolnictwa w zwiększanie opadów deszczu ............ 46 CZĘŚĆ VII: WIEJSKIE DZIEDZICTWO JAKO PODSTAWA DLA PROEKOLOGICZNEJ DODATKOWEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ .............................................. 47 A. Wiejskie dziedzictwo.........................................................................47 1. Wiejskie domy ..................................................................... 47 2. Społeczna i kulturalna witalność ............................................... 48 3. Ochranianie dziedzictwa......................................................... 48 3.1. Dziedzictwo kultury ........................................................ 48 4. Interpretacja i edukacja ......................................................... 50 B. Wiejskie krajobrazy historyczne............................................................50 C. Światowe dziedzictwo .......................................................................52 Wybrana bibliografia i strony internetowe .................................................. 54 W językach obcych.................................................................................54 W języku polskim ..................................................................................68 6 Słownik Agro - ekosystem - Techniczny ekosystem stworzony przez człowieka dla celów rolniczych w celu zaspokajania jego potrzeb żywieniowych / dietetycznych. To jest system otwarty, tzn. taki, który porozumiewa się z zewnętrznym środowiskiem, z którym wymienia materiał i energię. Zwykle jest on na wejściu wzmacniany / wspierany przez człowieka [woda, rolnicze chemiczne środki etc.] a na wyjściu uzyskuje się produkty rolnicze. Agrotourystyka - działalność turystyczna w osadach / wsiach i w okolicy, która jako centralny punkt skupiający ma rolnika i wzmocnienie jego ekonomicznej działalności. Zwykle jest to połączone z domem dla turystów w wiejskich osadach i częściowym wykorzystaniem rezerw czasowych rolnika. Bio-kulturalne rezerwy / zasoby – termin ten został określony / wprowadzony przez Daniela Janzena, by opisać parki narodowe i obszary chronione, które w pełni włączają miejscową ludność do zarządzania i działalności edukacyjnej. Degradacja – powodowanie skażenia i zmiana środowiska przez działalność człowieka, która wywiera niekorzystny wpływ na równowagę ekologiczną, jakość życia i zdrowia ludzi, na wartości historyczne, dziedzictwo kulturalne i estetyczne. Dziedzictwo kulturalne / krajobrazowe - To odnosi się do pomników [architektury, starożytności, miejsc pamięci historycznej, wyjątkowych naturalnych formacji, krajobrazu ukształtowanego ręką ludzką], które ma ogólnoświatowe / uniwersalne wartości w aspekcie historii, sztuki, nauki, etnologii, antropologii i estetyki. Ekonomiczna żywotność - charakterystyka powiększonego, ostrożnego, produktywnego i rozsądnego użycia zasobów [fizycznych, ekonomicznych, ludzkich] towarów, przedsiębiorstw i usług. Jest ona oparta na szczegółowej wiedzy i obejmuje działanie, w pewnych granicach, zarządzania odpadami i oszacowania całkowitego wydatku i dochodu, włączając te, które są nie sprzedawalne. Ekoturystyka - rodzaj turystyki, która dostosowuje się do potrzeb społeczeństwa, naturalnego środowiska i gospodarki każdego miejsca / kraju / obszaru przybliżająca człowieka do natury i do tradycyjnych trybów życia. Miejscowa siła robocza - Osoby albo grupy społeczne, która żyją i pracują na raczej społecznym poziomie niż w centrum głównej politycznej działalności. Organizacja pozarządowa- niekomercyjna grupa albo organizacja, która jest ustanowiona poza ustawową strukturą polityczną i jako cel ma osiągnięcie określonych celów [t.j. ochrony środowiska] albo popierać interesy pewnych grup społecznych [t.j. lokalnych / rodzinnych zbiorowisk, ludzie o specjalnych potrzebach itp.]. Działania takich organizacji mogą dotyczyć badań, upowszechniania informacji, spraw edukacji, pracy społecznej albo nawet prawnej porady i poparcia, formowanie grup wywierania nacisku dla zmiany establishmentu, itp. Są one różne pod względem wielkości, od małych grup w społecznościach do dużych grup z celami narodowymi albo międzynarodowymi [np. Greenpeace]. 7 Podejście ekosystemowe / polityka - planowanie polityk, programów i funkcji uwzględniających unikatowe i podstawowe cechy każdego ekosystemu oddzielnie i uznających równocześnie współzależność społecznych, ekonomicznych i środowiskowych systemów. Pojemność środowiskowa - maksymalna liczba osób albo osób określonego rodzaju, które mogą zachować w sposób nieokreślony specyficzny obszar środowiskowy. Populacja, którą może utrzymać obszar / region bez żadnej jego degradacji. Łączna liczba populacji, którą może utrzymać obszar / region na podstawowym poziomie przetrwania. Poziom życia - jakość życia albo wskaźnik, dzięki któremu podstawowe potrzeby są zaspokajane. Dla określania tego terminu stosowane różne wskaźniki, włączając w to śmiertelność niemowląt, długość życia i ekonomiczne czynniki takie jak produkt narodowy brutto. Rozwój obszarów wiejskich - rozwój wiejski jest znaczącym elementem aktywnej rozwojowej polityki. Jednym z negatywnych skutków ekspansji handlowych centrów jest zmniejszanie / niszczenie ziemi rolniczej. Organizacje, które dążą do zachowania i wzmacniania wiejskich obszarów właściwie pracują dla bardziej rozwiniętego społeczeństwa. Równa dystrybucja / podział - równa dystrybucja odnosi się do równego rozdziału między ludzi, kosztów i korzyści działalności człowieka. Te dwa podstawowe składniki są równo rozdzielone pomiędzy pokoleniami i z równym udziałem grup i osób. Samorząd lokalny - poziom zarządzania [gmina, miasteczko, miasto, kraj], który jest bliżej spraw przeciętnego obywatela. Sektor usług - sektor gospodarki, który oferuje usługi i informacje. Wykorzystanie ziemi - użycie ziemi stanowi decydujący czynnik, czy środowisko w danym obszarze będzie zdrowe albo nie. Ogólnie mówiąc, ziemia może być tak zarządzana, aby sprawy ludzkiego bezpieczeństwa, estetyki, powietrza i czystość wody i ogólnie – równowaga ekosystemów były brane pod uwagę. Zasoby ludzkie - Zasoby utworzone przez samego człowieka i jego życie społeczne, takie jak praca i technologia. Zrównoważenie / Żywotność - Żyć i pracować w taki sposób, aby spełniać i równoważyć istniejące środowisko naturalne, ekonomiczne i społeczne potrzeby człowieka, jednakże bez narażania dobrobytu przyszłych pokoleń. Wykorzystywanie ekosystemów, w taki sposób, aby zabezpieczyć wszystkie możliwe korzyści nie tylko dla nas, ale też do przyszłych pokoleń. Zrównoważony / wykonalny rozwój - Zrównoważony rozwój wymaga, aby powinna dokonywać się zmiana w dojrzałej ekspansji ekonomicznej, po to, aby zapewnić, by towary i usługi były wytwarzane w środowiskowych przyjaznych i ekonomicznie wykonalnych 8 procesach. Będzie to wymagało bardziej racjonalnego wykorzystania zasobów, racjonalnego zarządzania odnawialnych zasobów, oceny i włączenia wszystkiej zewnętrznej ekonomii i skutków ubocznych, które wywodzą się z eksportu, przetwarzania, produkcji, dystrybucji, konsumpcji i dostępności dóbr. 9 CZĘŚĆ I: ROZWÓJ ROLNICTWA W UNII EUROPEJSKIEJ W dniu 20 czerwca 2005 Komisja UE osiągnęła polityczną zgodę na wprowadzenie Regulacji dotyczących wsparcia rozwoju wsi poprzez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich i na wprowadzenie programu na następne lata (2007 – 2013). Proponowana reforma jest skupiona wokół czterech głównych kierunków: 1) zwiększanie konkurencyjności sektora rolnictwa i leśnictwa, 2) poprawianie środowisko naturalnego i najbliższej okolicy, 3) promocja zróżnicowania życia gospodarczego na wsi i podnoszenie poziomu życia na obszarach wiejskich, 4) wykorzystanie inicjatyw oddolnych (podejście „Leader”). Uproszczono 5 istniejących typów programowania oraz 3 typy zarządzania i systemu kontroli i podciągnięto pod jeden ramowy system finansowania, programowania i zarządzania dla rozwoju wsi. Propozycja Komisji była zaprezentowana Radzie i Parlamentowi w czerwcu 2004 roku pod dyskusję. Obszary wiejskie obejmują 90% obszaru rozszerzonej UE i są miejscem zamieszkania, w przybliżeniu, połowy jej obywateli. Wbrew zmniejszaniu się najważniejszego sektora w minionych latach, rolnictwo i leśnictwo pozostają głównymi użytkownikami ziemi w UE. Dlatego te sektory odgrywają kluczową rolę w zarządzaniu surowcami naturalnymi na obszarach wiejskich i nadal mają znaczący udział w rozwoju gospodarczym i społecznym. Ale żywotność obszarów wiejskich potrzebuje więcej niż tylko rolnictwa. Polityka rozwoju wsi wymaga umieszczenia rolnictwa w obszerniejszym kontekście, który bierze też pod uwagę ochronę środowiska wiejskiego, jakości wyprodukowanej żywności i atrakcyjność obszarów wiejskich dla młodych rolników i nowych mieszkańców. A. Główne Elementy Propozycji Komisji Proponowana reforma ulepszy wprowadzanie i kierowanie europejskimi programami rozwoju wsi w następujący sposób: • Wszystkie istniejące środki będą zgrupowane w jednym programie i instrumencie finansowym; • Wprowadzono nowe strategiczne podejście w celu uzyskania spójności i koordynacji z priorytetami Unii Europejskiej (wzrost, zatrudnienie, zrównoważenie), dla towarzyszenia reformie wspierania rynku („pierwszy filar”) i będzie służyła jako podstawa dla narodowych strategii i programów. • Zunifikowane i wzmocnione monitorowanie, mechanizm oceny i raportowania, które powinny zapewnić więcej przeźroczystości i odpowiedzialność za wykorzystywanie pieniędzy UE; • Minimalne wydatki na poszczególne kierunki i mniej szczegółowe reguły i warunki odpowiedniości pozostawią więcej swobody państwom członkowskim co do sposobu wprowadzania programów w życie, gdyż jak się okazało, polityka równowagi okazała się niezbędna dla obszarów wiejskich; • Wzmocnione podejście do oddolnych inicjatyw lepiej dostosuje wiejskie programy rozwoju do miejscowych potrzeb; • Większa rola sieci roboczych i współpracy z Unią Europejską ułatwi przepływ dobrych praktyk i nada polityce rozwoju wsi europejski wymiar; • Podział odpowiedzialności między państwa członkowskie a Komisję będzie lepiej zdefiniowany. Nowa polityka ma trzy główne cele: 1) Powiększanie konkurencyjności sektora rolniczego 10 przez wsparcie dla restrukturyzacji, 2) Poprawianie ochrony środowiska i krajobrazu przez wspomaganie zarządzaniem ziemią, 3) Wzmacnianie jakości życia na obszarach wiejskich i promowanie urozmaicenia działalności ekonomicznych przez przyjmowanie środków ukierunkowanych gospodarstwa rolne i innych uczestników życia gospodarczego na wsi. Sugerowana metoda „Lider”, stosowana z dobrym skutkiem w przeszłości polega na wykorzystaniu oddolnej inicjatywy przy podejmowaniu decyzji. Kierunek 1: Poprawa konkurencyjności rolnictwa i sektora leśnego: Strategia restrukturyzacji byłaby oparta na działaniach związanych z ludzkim i fizycznym kapitałem i z zagadnieniami jakości. Obejmuje to następujące kroki: 1. Działania mające na celu w ulepszanie ludzkiego potencjału poprzez: • szkolenia zawodowe i mechanizmy przekazu informacji dla osób zaangażowanych w sektorach: rolniczym i leśnym • kształcenie młodych rolników, • wczesne emerytury dla rolników i pracowników rolnych, • korzystanie przez rolników i właścicieli lasów z usług doradczych, • poprawa zarządzania gospodarstwem rolnym, oddłużanie gospodarstw rolnych i usługi doradcze, jak również usługi doradcze dla leśnictwa; 2. Działania mające na celu restrukturyzację fizycznego potencjału poprzez: • modernizację gospodarstw rolnych, • podnoszenie ekonomicznej wartości lasów, • dodawanie wartości do pierwotnej produkcji rolniczej i leśnej, • współpraca w celu opracowywania nowych produktów, procesów i technologii w sektorze rolnictwa; • poprawa i rozwój infrastruktury związanej się z rozwojem i adaptacją rolnictwa i leśnictwa, • przywracanie rolniczego potencjału produkcyjnego uszkodzonego przez klęski żywiołowe i wprowadzanie odpowiednich mechanizmów ochronnych; 3. Działania mające na celu poprawę jakości produktów rolniczych poprzez: • pomoc dla rolników, by mogli przystosować się do wymagań normy opartych na przepisach Wspólnoty; • wspieranie rolników, którzy uczestniczą w programach poprawy jakości produktów żywnościowych, • wspieranie grup producenckich w zakresie informacji i działalności promocyjnej dla produktów żywnościowych objętych planami poprawy jakości; 4. Przejściowe działania dla nowych państw członkowskich dotyczące: • wspieranie współfinansowania gospodarstw rolnych restrukturyzację, • wspieranie tworzenia grup producenckich. przechodzących Kierunek 2: Poprawa ochrony środowiska i zarządzania ziemią: Działania rolnośrodowiskowe są elementem obowiązkowym. Ogólny warunek dla działań w kierunku 2 na poziomie beneficjenta jest poszanowanie unijnych i narodowych obowiązkowych wymogów dla rolnictwa i leśnictwa. Zgodność przekrojowa jest podstawą dla płatności 1 filaru CAP. Zgodność przekrojowa oznacza zgodność z 18 normami w dziedzinie ochrony 11 środowiska, zdrowia społecznego, zdrowia zwierząt i roślin oraz dobrostanu zwierząt i łączy ustawowe wymagania odnośnie rolników z wymaganiami utrzymywania ziemi w dobrych rolniczych i środowiskowych warunkach. Ta sama linia bazowa ma zastosowanie do działań w obszarze osi 2. Ponadto dla płatności rolnośrodowiskowych mają zastosowanie warunki używania nawozów i pestycydów. Wspieranie tej Sekcji dotyczy następujących działań: 1. 2. - Działania ukierunkowanie na zrównoważone użycie ziemi rolniczej: płatności środowiskowe dla rolników gospodarujących na obszarach górzystych, płatności dla rolników w obszarach o trudnych warunkach gospodarowania, innych niż obszary górzyste , płatności NATURA 2000 i związane z Dyrektywą 2000/60/EC; płatności rolnośrodowiskowe; płatności z tytułu utrzymania dobrostanu zwierząt; wsparcie dla inwestycji nieprodukcyjnych; Działania mające na celu zrównoważone użytkowanie obszarów leśnych: zalesianie ziemi rolniczej, pierwsze ustanowienie systemów leśnych na ziemi rolniczej, pierwsze zalesianie na ziemi nierolniczej, płatności NATURA 2000, płatności leśnośrodowiskowe, przywracanie potencjału produkcyjnego leśnictwa i wprowadzanie działań ochronnych, wspieranie inwestowania nieprodukcyjnego. Kierunek 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i dywersyfikacja gospodarki na obszarach wiejskich. Działania te są adresowane do rolników, ich rodzin i szerokiej społeczności wiejskiej. Zróżnicowany rynek pracy i lepszych usług będzie stwarzał wzrost i nowe miejsca pracy w obszarach wiejskich. Pomoże to ustabilizować społeczeństwo wiejskie i stworzy pozarolnicze źródła dochodu rolników i ich rodzin. Preferowana jest metoda wprowadzania poprzez lokalne strategie rozwoju subregionów. 1. Działania połączone ze zróżnicowaną gospodarką wiejską obejmujące: - przechodzenie do działalności nierolniczej, - wspieranie dla tworzenia i rozwoju mikro przedsiębiorstw; - zachęcanie do turystyki - ochrona i maksymalizowanie potencjału naturalnego dziedzictwa, dla przyczyniania się do zrównoważonego rozwoju gospodarczego; 2. Działania związane z ulepszaniem jakości życia na obszarach wiejskich obejmujące: - usługi podstawowe dla gospodarki i ludności wiejskiej, - odnowienie i rozwój wsi, zachowanie i przywracanie wiejskiego dziedzictwa; 3. Działania związane ze szkoleniem zawodowym dla działaczy gospodarczych na terenie objętych kierunkiem 3; 4. Działania związane z nabywaniem kompetencji dla zarządzania i wprowadzania miejscowej strategii rozwoju. Kierunek 4: Lider. Obejmuje główne nurty strategii rozwoju miejscowego rozwinięte przez inicjatywy lokalne i potwierdzone eksperymentalnie od roku 1989 w dziedzinie innowacji, zatrudnienia i wzrostu gospodarczego na obszarach wiejskich. Metoda Lider z uwagi na swoją innowacyjność w stosunku do obszarów wiejskich może być zastosowana na szerszą skalę i do innych kierunków przez te państwa członkowskie, które wyrażą takie życzenie. 12 Co najmniej 7% funduszy programu jest zarezerwowanych na ten kierunek. 1 Zmiana definicji Mniej Przyjaznych Obszarów (MPO) Definicja jest oparta na trzech typach obszarów: • Obszary górzyste (określone przez wysokość i pochylenie) • Inny albo pośredni MPO (częściowo zdefiniowany przez kryteria socjoekonomiczne). • Obszary z określonymi utrudnieniami, na przykład tereny podmokłe (ograniczone do maksymalnie 10% obszaru państwa członkowskiego) będą utrzymywane do roku 2010. Komisja przedstawi propozycję dotyczącą systemu przyszłych płatności i wyznaczania MPO na podstawie obserwacji Jury Audytorów pośrednich typów MPO. B. Zrównoważenie celów Finansowy udział kierunków 1 i 3 będzie równy co najmniej 10%, dla kierunku 2 – 3,25%, a 5% dla kierunku 4 „lider” (ten ostatni będzie dostosowany do specyficznej sytuacji nowych krajów członkowskich.) C. Rozwój Wsi i Agenda 2000 W marcu 1999 liderzy Unii Europejskiej, jako część strategii Agendy 2000, zdecydowali drastycznie zreformować Wspólną Rolniczą Polityką (CAP), wzmacniając politykę rozwoju wsi na kilka sposobów. Polityka rozwoju wsi, która była rezultatem strategii Agendy 2000 zamierzała uzupełnić reformy w rolniczych sektorach rynkowych w promowaniu konkurencyjnego, wielofunkcyjnego sektora rolniczego i widzianego jako zachęta do poszukiwania alternatywnych źródeł dochodu w wiejskich obszarach, przy wspieraniu działań rolnodowiskowych. Mając na uwadze te celu, do dyspozycji Państw Członkowskich został oddany zestaw 22 działań. Państwa mogą wybierać te działania, które najlepiej odpowiadają ich potrzebom na obszarach wiejskich. Działania mogą być pogrupowane według następujących kategorii: • Inwestowanie w działalność rynkową (biznes) gospodarstw rolnych; • Zasoby ludzkie: młodzi rolnicy, wczesna emerytura, szkolenie; • Mniej sprzyjające obszary i obszary zależne od środowiskowych uwarunkowań; • Działania rolnośrodowiskowe; • Przerób i marketing produktów rolniczych; • Leśnictwo; • Działania promujące adaptację i rozwój wiejskich obszarów. Unijne wsparcie dla rozwoju wsi jest współfinansowane przez EAGGF /Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej/ i państwa członkowskie. Cztery "działania towarzyszące” (rolnośrodowiskowe - środowisko, przechodzenie na wczesną emeryturę, zalesiane rolniczej ziemi i obszarów mniej przyjaznych dla rolnictwa oraz obszary zależne od warunków) są współfinansowane przez EAGGF – dział Gwarancji. Lider + projekty (podjęte w celu udzielania pomocy rolnikom dla długoterminowej poprawy potencjału w lokalnym regionie) są sfinansowane z EAGGF – dział Kierowania. Dla innych działań rozwoju wsi, źródła finansowe Unii Europejskiej zależą od wspieranego regionu: EAGGF – dział Kierowania sekcja 13 regiony (najmniej rozwinięte regiony) dla Celu 1 i EAGGF – dział Gwarancji dla pozostałych regionów. Łącznie 25 funduszy unijnych na rzecz rozwoju wsi na lata 2000-2006 (dla nowych członków 2004 – 2006) obejmuje ponad 60 miliardów euro, z czego € 40 miliardów pochodzi z EAGGF – dział Gwarancja, a 20 miliardów euro pochodzi z działu Kierowania. D. Rozwój Wsi i Reforma Wspólnej Polityki Rolnej 2003 W czerwcu 2003 Rada Ministrów UE uzgodniła wprowadzenie reformy Wspólnej Polityki Rolnej. Ma ona na celu dalsze wzmocnienie rozwoju wsi przez przekazywanie funduszy od pierwszego filara (rynku i wspierania uzyskiwania dochodu) do drugiego filaru (rozwoju wsi). Równocześnie, zakres aktualnych instrumentów rozwoju wsi został rozszerzony tak, aby odpowiadał na rosnące społeczne zainteresowanie jakością żywności, ochroną środowiska i dobrostanem zwierząt. Dlatego, kilka działań dodano do "menu” działań już przyjętych. Mogą one być podzielone na następujące kategorie: • Miary jakości żywności (udziały w planach poprawy jakości); • Spełnianie norm unijnych związanych ze środowiskiem, zdrowiem (społeczeństwa, zwierząt i roślin), dobrostan zwierząt i bezpieczeństwo pracy; • Dobrostan zwierząt (poza dobrą praktyką gospodarki zwierzętami); • Wsparcie dla młodych rolników (wzmocnienie); • Wsparcie dla wprowadzania programu Natura 2000 (Ptaki i Dyrektywa Środowiskowa); • Wsparcie dla leśnictwa (poszerzenie zakresu); • Zwiększone unijne współfinansowanie działań rolnośrodowiskowych i na rzecz dobrostanu zwierząt; • Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania (powiększył się maksymalny poziom wsparcia). Z zamiarem wzmacniania unijnego finansowego wspierania rozwoju wsi reforma Wspólnej polityki Rolnej wprowadziła nowy system przymusowej modulacji. Ten system został zaprojektowany, tak aby przestawić fundusze z pierwszego do drugiego filaru. Państwo członkowskie mogą użyć tego mechanizmu, by sfinansować wprowadzenie nowych działań rozwoju wsi albo wzmacniać istniejące działania. E. Rola państw członkowskich Polityka rozwoju wsi istnieje, by odpowiadać na narodowe i regionalne potrzeby. Ponieważ państwo członkowskie najlepiej znają swoje potrzeby w tym zakresie, odgrywają one centralną rolę w programowaniu wiejskich programów rozwoju i w wprowadzaniu ich w życie. Faza opracowywania rozpoczyna się od przedstawienia planów każdego państwa członkowskiego. Kończy się ona w Komisji (po ocenie zawartości tych planów z regulacjami dot. rozwoju wsi) ich zatwierdzeniem. Aktualne programy obejmują siedmioletni okres - od stycznia 2000 do końca grudnia 2006. Dla nowych krajów członkowskich okres programowania zawiera się w latach 2004 – 2006. 14 CZĘŚĆ II. A WPROWADZENIE DO DZIAŁALNOŚCI PRZYJAZNYCH DLA I INNYCH POZAROLNICZYCH DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZYCH ŚRODOWISKA Dywersyfikacja działań gospodarstw rolnych Rolnicy i zarządcy gospodarstw zawsze szukali sposobów jak najlepiej wykorzystać posiadane majątki. Uwagę na to zagadnienie zwrócił bardzo duży spadek dochodów gospodarstw rolnych w ciągu ostatnich pięciu lat, we wszystkich obszarach gospodarowania. Reformy Wspólnej Polityki Rolnej (CAP) zmniejszyły ceny gwarantowane dla produkcji żywności, ale równocześnie powiększyły sumy dostępne dla wspierania nowych przedsięwzięć. Wielu rolników, dostosowując się do sytuacji, w której nie można już liczyć na gwarantowany rynek dla ich produktów, będzie zastanawiać się nad możliwościami zróżnicowania ich działalności. Dywersyfikacja jest nazwą procesu, w którym rolnicy poszukują alternatywnego dochodu, innego niż uprawa roślin (konsumpcyjnych), lub konwencjonalny chów żywego inwentarza. Większość rolników dostosowuje swoje gospodarstwa w taki sposób, aby zaspokajać potrzeby rynkowe i utrzymać swój poziom życia. Zmiany w małej skali, takie jak wzrost produkcji jednej konwencjonalnej rośliny albo zmienianie sposobów utrzymania żywego inwentarza nie są dywersyfikacją. Jest wiele powodów, dla których rolnicy szukają zróżnicowania dochodów i proces ten postępuje od dłuższego czasu. Najważniejszą przesłanką mogłaby być szczególna przydatność gospodarstwa rolnego (na przykład duży i ładny dom wiejski dobrze przystosowany do zapewnienia noclegów i posiłków), o korzystnej lokalizacji, (na przykład na skraju wsi, ze stajnią i pastwiskiem dla konia), albo umiejętności i zainteresowania rolnika ( na przykład oprowadzanie gości (wycieczek), otwarte gospodarstwo rolne, albo zajęcia sportowe). Wiele pomyślnych przedsięwzięć dodanych do prowadzonej dotychczas działalności w gospodarstwie rolnym zostało dopasowanych do istniejących zasobów. Prowadzenie zróżnicowanego gospodarstwa jest niewątpliwie wyzwaniem dla rolników posiadających tradycyjne kwalifikacje w zakresie produkcji żywności. Często potrzebne będą różne umiejętności w dziedzinie zarządzania obejmujące „stosunki międzyludzkie” i marketing. Większość nowych przedsięwzięć będzie też zależała od zakresu dodatkowych przepisów i regulacji związanych z zakresem działalności, planem zagospodarowania, ubezpieczeniami zdrowotnymi, bezpieczeństwem, higieną i tak dalej. Istnieje jednakże wiele przykładów, gdzie dobrze zaplanowana dywersyfikacja odniosła wielki sukces i dostarczyła nowe dochody i miejsca zatrudnienia na obszarach wiejskich. Poniżej przedstawiono przykłady zróżnicowania działalności w gospodarstwach rolnych: • Turystyka rowerowa Uważa się, że turystyka kolarska jest drugą najbardziej popularną formą odpoczynku, włączając w to szczególnie modne kolarstwo górskie. • Golf W ostatnich latach odnotowano wielki popyt na nowe pola golfowe i wielu rolników, szczególnie na obrzeżach dużych aglomeracji, sprzedało lub przeznaczyło ziemię na ten cel. 15 • Gospodarstwo Rybne Gospodarstwo rybne jest bardzo wykwalifikowanym i technicznym biznesem, ale okazuje się korzystne dla rolników, którzy są już na tym rynku. Gospodarstwa rybne zużywają dużo wody i dostęp do istniejące zasobu wody w postaci czystego strumienia wody jest najważniejszym czynnikiem przy zakładaniu nowego przedsiębiorstwa. • Ślimaki Hodowla ślimaków, (znana jako heliculture), jest innym wysoko kwalifikowanym przedsięwzięciem. Ślimaki są utrzymywane wewnątrz pomieszczenia, o dokładnie kontrolowanym środowisku. Rynek ślimaków zależy od upodobań konsumenckich. Niektórzy rolnicy sprzedają ich zbiór do miejscowych sklepów i restauracji. Duża ilość ślimaków jest eksportowana do innych krajów. • Alternatywne Rośliny Szeroki asortyment alternatywnych roślin jest produkowany przez rolników, zarówno gatunki egzotyczne i rodzime. • Jazda Konna Zapewnienie usług związanych z jazdą konną stało się rozpowszechnioną formą dywersyfikacji dochodów w gospodarstwach rolnych. Zakres przedsięwzięcia może obejmować ujeżdżanie kucyka, jazdy na przełaj, jazdy od miejsca do miejsca, obejmujące tory z przeszkodami, instruktaż jazdy konnej i wynajmowanie koni. • Kajakarstwo Kajakarstwo można uprawiać na większości wód, jeśli są one wystarczająco głębokie. Możliwości są różne i obejmują sprint, wyścigi, slalom, wyścigi maratonu, kajakarstwo górskie i inne formy wspólzawodniczenia. • Żeglowanie i windsurfing Duże zbiorniki wody o powierzchni rzędu 50 ha, są wymagane dla powstania klubu żeglarskiego, podczas, gdy dla uprawiania windsurfingu wystarcza mały zbiornik o powierzchni 1 ha. Gospodarstwa stwarzające możliwość uprawiania windsurfingu znajdują się zwykle w pobliżu zbiorników wodnych lub wyrobisk kopalnianych (po żwirowniach, kopalniach torfu, gliny itp.). • Sport i rekreacja Dywersyfikacja aktywności gospodarczej przez stworzenie możliwości uprawiania sportu i rekreacji przez przedstawicieli lokalnego biznesu i społeczeństwo może przynieść duże korzyści. W bardziej oddalonych obszarach, napływ gości, którzy przybywają by cieszyć się różnymi sportami u rolników, umożliwił wspieranie rozwoju lokalnych biznesów, w tym hoteli, restauracji, barów, miejscowe sklepy i warsztaty samochodowe, razem z biznesami specjalistycznymi służącymi potrzebom sportowca. Mogą one obejmować sklepy ze sprzętem wędkarskim, rybołówstwo, kuźnie i kowali, licencjonowanych dealerów bronią palną i specjalną odzieżą, produkty i sklepy. Niektóre gminy w oddalonych obszarach wiejskich rozwijają sporty terenowe przynoszące im dochód w sezonie zimowym. • Sprzedaż detaliczna (bezpośrednia) Wielu rolników tradycyjnie uzupełnia swój dochód przez sprzedawanie produktów przed 16 bramą własnego gospodarstwa rolnego, na straganach na rynku i do sklepów z produktami rolniczymi. W wielu przypadkach te przedsięwzięcia okazały się korzystne do rolników, ponieważ ich klienci pragną kupić świeże produkty żywnościowe. Rosnące zainteresowanie żywnością organiczną i rozwój "Rynków Rolników” dał świeży impuls tej działalności. • Turystyka Rolnicy, szczególnie ci, których gospodarstwa są położone w pobliżu brzegu morskiego, czy w malowniczych okolicach, mają zyski z turystyki jako ważnego źródła dochodu. Domki letniskowe, noclegi, wyżywienie i wyposażenie kempingu w udogodnienia dla karawaningu są bardzo popularne, ale zapewnienie różnorodnej rozrywki dla turystów, staje się coraz ważniejsze. Możliwość podglądania pracy na roli, w obejściu gospodarskim i przyroda zachęcają ludzi do przebywania w okolicy, podczas gdy gospodarstwa rolne, kawiarnie i sklepy przyczyniają się do zapewnienia wygody wczasowiczom. Dobra reklama i promocja jest konieczna a miejscowe stowarzyszenia turystyczne odgrywają tutaj ważną rolę. B. Strategia: od gospodarstwa do widelca Konsumenci Europy chcą produktów żywnościowych, które są bezpieczne i zdrowe. Unia Europejska jest zainteresowana tym, aby produkty żywnościowe, które spożywamy, spełniały te same wysokie normy jakościowe dla wszystkich jej obywateli, bez względu na to, czy jedzenie pochodzi z własnego, czy z innego kraju, członka UE lub spoza UE. Prace nad poprawą bezpieczeństwa żywności są kontynuowane, a w ciągu ostatnich kilku lat dokonano znacznego postępu w tym zakresie. Było to odpowiedzią na spektakularne doniesienia o chorobie „szalonych krów” oraz występowaniu dioksyn w oleju, w latach 90ych. Celem tych prac było nie tylko zapewnienie, że unijne prawo dotyczące bezpieczeństwa żywności jest aktualizowane na bieżąco, a także, że konsumenci otrzymują tyle informacji o potencjalnych zagrożeniach, ile tylko jest możliwe oraz o tym, co się robi, by je pomniejszyć. Nie ma żadnej takiej rzeczy jako zero ryzyka, ale UE czyni starania, aby przez wszechstronną strategię bezpieczeństwa żywności, by ograniczyć to ryzyko do minimum za pomocą promowania nowej generacji żywności i norm higieny odzwierciedlających najbardziej zawansowaną wiedzę naukową. Bezpieczeństwo żywności zaczyna się w gospodarstwie rolnym. Reguła „od fermy do widelca”, dotyczy każdej sytuacji niezależnie od tego, czy nasze jedzenie jest wyprodukowane w UE, czy jest importowane z jakiegokolwiek innego państwa. Są cztery ważne elementy strategii bezpiecznej żywności w UE: • • • • Zasada bezpieczeństwa żywności i paszy dla zwierząt; Niezależna i publicznie dostępna porada naukowa; Mechanizmy wzmacniania reguł i kontrolowania procesów; Prawo konsumenta do wyboru żywności, opartego na kompletnych informacjach o jej pochodzeniu i składnikach. 17 1. Przestrzeń dla zróżnicowania Bezpieczna żywność nie oznacza jednolitości produktów. System dla zapewniania bezpiecznej żywności jest wspólny dla wszystkich krajów UE, ale dopuszcza on różnorodność. Jest miejsce dla tradycyjnych posiłków i dla lokalnych specjalności. W rzeczywistości UE aktywnie promuje rozmaitość i jakość. Ochrania wyróżniające się, albo tradycyjne dania związane z pewnymi regionami, albo pewne metody produkcji przed nieuczciwym naśladownictwem przez innych i to promuje rolnictwo organiczne. 2. Higiena paszy i żywności Spełnianie norm przez żywność i pasze nie ma żadnego sensu, jeżeli żywność jest produkowana albo sprzedawana w niehigienicznych warunkach. Niewymagające normy higieny żywności są zaproszeniem do rozpowszechniania się, na przykład salmonelli i listerii, które są przyczyną zatrucia żywności. Salmonelli nadaje się znacznie mniej rozgłosu niż BSE, ale jest ona faktycznie bardziej groźna. Znajdywana w całym wachlarzu produktów żywnościowych, takich jak surowe jajka, mięsie drobiowym, wieprzowym i w wołowinie, zabija ona kilkaset ludzi każdego roku a zakaża dziesiątki tysięcy. UE uaktualniła określone zasady zajmujące się niektórymi zagrożeniami i ogólnymi regułami higieny dla wszystkich produktów żywnościowych i pasz, jako część gruntownego przeglądu zasad bezpieczeństwa żywności z ostatnich kilku lat. Produkcja żywności musi identyfikować każdy etap krytyczny dla bezpieczeństwa żywności. Gdy procedury bezpieczeństwa będą opracowane, muszą być zastosowane, utrzymywane i systematycznie sprawdzane. Pewne wyjątki w stosowaniu procedur bezpieczeństwa są uwzględniane dla mniejszych producentów, albo w odniesieniu do producentów obsługujących rynki lokalne, ponieważ koszt podejmowanych działań mógłby stanowić zagrożenie dla przetrwania ich działalności. Producenci zwolnieni ze stosowania przepisów dotyczących higieny mogą tylko sprzedawać swoje produkt lokalnie i tylko pod warunkiem, że normalne przepisy nie mają zastosowania. 3. Bezpieczeństwo żywności zaczyna się w naszych gospodarstwach rolnych Znacząca ilość zużywanej w UE żywności pochodzi unijnych gospodarstw rolnych. Rolników w UE jest więcej niż 10 milionów. Stanowi to 5,4 % całego zatrudnienia. Natomiast gospodarka rolna generuje dużo więcej miejsc pracy w gminach w przetwórstwie żywności i produkcji pasz. Jako reakcja na braki żywności podczas i po II Wojnie Światowej, Wspólna Polityka Rolna UE początkowo, przede wszystkim, zachęcała do produkcji dużej ilości żywności, żeby osiągnąć samowystarczalność. Inaczej mówiąc, im więcej rolnicy produkowali, tym większe było wsparcie finansowe, które oni otrzymywali. Z czasem, polityka ta doprowadziła do nadpodaży produkcji żywności, przy wysokim obciążeniu podatnika i niekiedy powodowała napływ pieniędzy do rolników, nieadekwatny do potrzeby wsparcia ich produkcji. Rozpoznanie tego problemu zbiegło się ze wzrostem Polityka Rolna zachęcała do intensywnych metod zagrożenia dla bezpiecznej żywności, czy też nie. To Rolnej, w wyniku której odchodzi się od płatności 18 niepokoju, wokół tego czy Wspólna gospodarowania, które zwiększyły pobudziło reformę Wspólnej Polityki zależnej od wielkości produkcji do bezpośrednich płatności dla rolników, by zwiększać ich dochody. Dodatkową zaletą takiego podejścia jest to, że płatności mogą zostać użyte jako motywacja do rolników by: • • • • Produkować bezpieczną żywność w higienicznych warunkach. Utrzymywać wysoki poziom dobrostanu zwierząt. Stosować przyjazne dla środowiska metody produkcji. Promowali zrównoważoną gospodarkę na wsi. To nowe podejście jest postrzegane jako najlepszy sposób połączenia kilku celów: • • • • • Uzasadnione dochody dla rolników Uczciwe ceny i bezpieczna żywność wysokiej jakości dla konsumentów Koszt zadowalający dla podatnika Pozwolenia dla innych krajów na uczciwy dostęp ich produktów i żywności do rynku UE Konkurencyjny przemysł spożywczy UE teraz kładzie większy, niż w przeszłości, nacisk na jakość w przeciwieństwie do ilości i na rolę i dochody indywidualnych rolników. Na przykład, UE zapewnia wsparcie dla rolników, którzy biorą udział w planach ukierunkowanych na poprawę i zapewnienie jakości produktów rolniczych i procesów produkcji. 4. Poza bezpieczeństwem: jakość i różnorodność Konsumenci UE chcą żywności bezpiecznej i o dobrej jakości. W dodatku chcą oni, by UE w swoich granicach szanowała różnorodność kulturową i żywieniową. UE uznaje to i promuje jakość przez unijne i międzynarodowe normy, przez wprowadzenie możliwości dobrowolnego poddawania się procedurom oceny i oznakowania towaru znakiem jakości oraz stosowanie opisów wskazujących na pochodzenie żywności i napojów. Rozpoznawanie Jakości i Różnorodności UE rozwinęła " znaki jakości” żeby konsumenci mogli łatwo rozpoznać jakość albo zdrowe, ekologiczne artykuły żywnościowe. • • • • " Chroniona nazwa pochodzenia produktu”, oznacza, że produkt został wyprodukowany, został przetworzony i został przygotowany w danym geograficznym obszarze stosującym rozpoznaną wiedzę specjalistyczną. " Zastrzeżone Oznaczenie Geograficzne” pokazuje, że na jakimś etapie produkcji, postępowania albo przygotowywania, ten produkt ma związek z szczególnym geograficznym obszarem. "Tradycyjna Specjalność Gwarantowana” oznacza, że zostały użyte tradycyjne metody produkcyjne albo składniki. "Rolnictwo ekologiczne” jest etykietą dla produktu, w którym przynajmniej 95% składników było wyprodukowane metodami ekologicznymi Dzięki tym przepisom, konsumenci mogą być pewni, że występuje prawdziwy związek pomiędzy nazwami miejsca wyprodukowania oraz produktami – takimi jak szynka Parma, ser Roquefort, piwo mocne ciemne Newcastle, piwo Dortmund, wino Rioja i wódka Siwucha. UE popiera na arenie międzynarodowej podobną działalność tak, aby związek nazw z produktem takim jak np. herbata Darjeeling i greckie ouzo był dobrze chroniony. 19 5. Podstawa bezpieczeństwa dla różnorodności i doskonałości Bezpieczeństwo żywności zmniejsza zagrożenia. Unia traktuje bardzo poważnie swoją odpowiedzialność za zmniejszanie zagrożeń w stale zmieniającym się globalnym rynku żywności. Podejmuje decyzje oparte wynikach badań naukowych, które są dostępne dla każdego: naukowców, rolników, producentów żywności albo konsumentów. Równocześnie UE zakłada, że normy bezpieczeństwa żywności powinny promować produkt, a nie ograniczać jego wybór i jego jakość. Celem wprowadzonych uregulowań nie jest tłumienie innowacji albo ujednolicanie ogromnego wyboru artykułów żywnościowych dostępnych na rynku europejskim, ale przedstawienie podstawowych normy bezpieczeństwa, aby służyły one jako podstawa, na której jakość i doskonałość mogą rozwijać się i prosperować. Ryzyko może nigdy całkowicie nie być wyeliminowane. Jednakże, przez ustanawianie norm o wysokich wymaganiach, przez stałe ocenianie ryzyka i przez kierowanie się najlepszym dostępnym niezależnym doradztwem naukowym, UE może być dumna ze swojej polityki bezpieczeństwa żywności opartej na aktualnej wiedzy. 20 CZĘŚĆ III. A. WSPIERANIE MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW SPOŻYWCZYCH Specjalna żywność – szansa? Wzrastający popyt rynku na produkty żywnościowe wysokiej jakości ofiaruje małym przedsiębiorstwom produkującym żywność szeroki wachlarz możliwości. Jednakże, z powodu wielu czynników, takich jak wielkość przedsiębiorstwa, konieczność przestrzegania norm przetwarzania, brak specjalistycznej wiedzy z zakresie marketingu i trudności w uzyskiwaniu dostępu do informacji, wiele przedsiębiorstw napotyka na trudności w zaistnieniu w trudnych warunkach rynkowych. Ponadto, ponieważ rynki na produkty żywnościowe powiększają się, przedsiębiorstwa odpowiadają zwiększoną aktywnością i dlatego konkurencja, nie tylko ze strony nowych i ekspansywnych małych przedsiębiorstw, ale także większych firm, pozwala na rozwijanie zakładów wytwarzających produkty niszowe. Istnieją w Europie przykłady, które ilustrują szeroki zasięg strategii, które mogą być wzięte pod uwagę, gdy małe przedsiębiorstwa spożywcze skierują swoje działania na takie rynki. B. Krótki przegląd specjalnych produktów żywnościowych – perspektywa Europy Analiza sektora specyficznych produktów żywnościowych, a w szczególności ilościowa ocena liczby przedsiębiorstw, skala produkcji, opanowane rynki, itp., jest utrudniona. Istnieje wiele czynników, które komplikują sektorową analizę zawierającą, definicję kategorii produktów, małą skalę działania (często zapewniającą dodatkowy dochód w gospodarstwie domowym) i rozmaite stosowane metody dystrybucji. Jednakże, ponieważ społecznoekonomiczne znaczenie tego sektora jest co raz większe, więcej informacji jest dostępnych. Szczególne jakościowe cechy produktów żywnościowych odnoszą się do licznych czynników: miejsca, surowca, składu, przepisu, procesu, stanu albo struktury produkcji lub promocji itp. Te produkty cieszą się jakimś rozgłosem, są rozpoznawane na rynku i cechują się właściwością "wyróżniania produktu” ze strony konsumenta. Przydatne jest odróżnianie między specyficznym produktem żywnościowym wyprodukowanym w gospodarstwach rolnych, a takim samym produktem wytwarzanym na małą skalę w warunkach produkcji, które można zakwalifikować jako „rzemieślnicze”. Następny dowód na ekonomiczne i rynkowe znaczenie specjalnej żywności można znaleźć w pracy studialnej1, w której poddano analizie proces przetwarzania żywności w gospodarstwie. Badanie rynku prowadzone w czterech krajach UE (Niemcy, Belgia, Francja i Zjednoczone Królestwo) wykazało wysoki wskaźnik penetracji rynku na produkt wyprodukowany na wsi (taki jak masło, ser, chleb itd.). Francja ma najwyższy 60% wskaźnik penetracji rynku na produkty wiejskie. W Belgii połowa ludności nabywa produkty żywnościowe wytworzone na wsi, a w Niemczech i Zjednoczonym Królestwie - odpowiednio 44% i 35%. Jednakże, jest to tylko około 10% regularnie konsumowanych produktów (tj. przynajmniej raz w miesiącu) w Niemczech, Belgii i Francji, podczas gdy tylko 6,4% w Zjednoczonym Królestwie. Ponadto, z badań tych wynika, że obraz "prawdziwego produktu wiejskiego domu” jest słaby, szczególnie w długich kanałach dystrybucji. Szczególną uwagę poświęcono badaniom końcowego ogniwa łańcucha zaopatrzenia, obserwując rolników wytwarzających żywność w gospodarstwie rolnym. Średnia wielkość 1 Melet, I and Sylvander, B “L’Agro-Alimentaire Paysan Europeen: Enquetes de Marches en Allemagne, Belique, France, Grande Bretagne”, Economie et Sociologie Rurales, INRA, Toulouse, Série P: No 9501P, 1995. Te badania sfinansowane przez Europejski Program FAIR. 21 gospodarstwa rolnego włączonego w taką działalność była większa niż średnia wielkość gospodarstwa rolnego we wszystkich obserwowanych krajach. Ponad połowa przedsiębiorstw produkujących wiejską żywność powstała po roku 1984 w Niemczech (67%), we Francji (55%) i w Zjednoczonym Królestwie (65%). W Belgii, tylko 30% obserwowanych założono po roku 1984. Wytwarzanie żywności w gospodarstwach pojawiło się jako reakcja na zmianę warunków w sektorze rolno-spożywczym, szczególnie jeśli chodzi o politykę ochrony środowiska. Główne powody dla utworzenia tych przedsiębiorstw to: • • • C. zwiększanie dochodu, zwiększenie wartości wyprodukowanych surowców, osobiste zainteresowanie. Przetwarzanie żywności w gospodarstwie Poprawianie konkurencyjności wewnętrznej i zewnętrznej i osiągnięcia korzyści z pozytywnych opracowań rynkowych nie są jedynym celem Wspólnej Polityki Rolnej. Głównymi celami tej Polityki są też: tworzenie alternatywnych miejsc pracy i okazji wypracowywania dochodu dla rolników i ich rodzin, oraz integracja celów środowiskowych. "Przetwarzanie żywności na fermie” i sprzedaż bezpośrednia są dwoma potencjalnymi sposobami na dodanie dodatkowej wartości do wartości surowców wytworzonych w gospodarstwie rolnym. Taka szansa musi być rozwijana szczególnie w mniej przyjaznych obszarach i w regionach, gdzie wzrost konkurencyjności na uzasadnionym poziomie nie może być osiągnięty (obszary podmiejskie). Rynek produktów żywnościowych przetwarzanych na fermie jest stosunkowo ważny, ale dostarczane ilości produktów są niewystarczające, w porównaniu z chłonnością aglomeracji przemysłowych. Rolnicy mogą korzystać ze spersonalizowanych relacji z konsumentem, dla ulepszenia określonej jakość ich produkcji kierowanej do regionalnego albo miejskiego mikro rynku. Takie działania są źródłem zatrudnienia i działalności w wiejskich obszarach tak długo jak przemysł i rolnicy nie stanowią dla siebie konkurencji rolnicy pozostają samodzielnymi decydentami w zakresie swojej działalności, ryzyka i korzyści. Przetwórstwo w gospodarstwach rolnych powinno być chronione w Europie przez oficjalne znaki jakości. D. Cechy wyróżniające produkty przetwarzane w gospodarstwie rolnym "Dlaczego konsument kupuje produkt gospodarstwa rolnego?” "Czy produkt wytworzony w gospodarstwie jest naprawdę różny od przemysłowego?” "Jakie są cechy produktu wytworzonego w gospodarstwie?” "Co wpływa na decyzję konsumenta o zakupie produktu?’ Aktualne badania zarządzane przez program UE FAIR jest ukierunkowany na udzielenie odpowiedzi na te pytania. Produkt żywnościowy można opisać przez podanie jego kilku cech, a mianowicie są to cechy: organoleptyczne (smak, tekstura, smak, zapach i wygląd), ekonomiczne - głównie cena, symboliczne i przeniesione (obraz produktu), higieniczny i odżywcze. 22 Celem badań było porównanie produktów wytworzonych w gospodarstwie z produktami przemysłu spożywczego. Porównania dokonano na przykładzie czternastu produktów (po dwa produkty w każdym z siedmiu krajów, które objął program badań): jogurt i kozi ser Valencay we Francji; jogurt i sok jabłkowy w Belgii; serek quark i wiejski chleb z gospodarstwa w Niemczech; ser feta i ser ladothyri w Grecji; ser cheddar i miód w Irlandii; ser cheddar i szynka w Zjednoczonym Królestwie; ser Sierra d' Estrella i olej z oliwek tłoczony w gospodarstwie rolnym w Portugalia. Stosowano następującą metodologię: Dla porównania cech organoleptycznych produktów, w każdym kraju utworzono przeszkolone jury, w celu opisania wrażeń wywołanych przez produkt przemysłowym i porównać je z produktem z gospodarstwa. Każdy produkt miał swoje określone cechy. Wyszkolone jury mogło odróżnić jeden produkt od innego. Jednakże, nie ma żadnej typowości produktów gospodarstwa rolnego. Produkt gospodarstwa rolnego może różnić się od innego, tego samego typu, pochodzący od innego producenta. Nawet dla każdego producenta, cechy produktu mogą być inne dla różnych partii wyrobów. Szczególnie dobrze pasuje to do greckiego i portugalskiego sera. "Odległość” między dwoma serami od tego samego producenta może być większa, niż "odległość” między serami od dwóch producentów. Wyniki badań umożliwiły stwierdzenie, że występują istotna różnice cech organoleptycznych pomiędzy wyrobami wiejskimi i przemysłowymi. Główne powody występowania tych różnic to: • • Surowce. Na przykład, jakość mleka może się różnić. Ser cheddar od krów Jersey ma żółtawy kolor, który pochodzi od mleka. Cechy mleka owcy na początku i na końcu okresu jej laktacji nie są takie same. W wyniku tego ser Sierra d' Estrella w Portugalii jest półciekły latem i stały jesienią. Technologie przetwórcze. Na przykład cheddar z pasteryzowanego mleka jest inny niż cheddar z surowego mleka (zapach, aromat i smak nie są silnie zaznaczone). W przypadku jogurtów, rolnicy nie używają techniki homogenizacji. Powierzchnia jogurtu z gospodarstwa rolnego jest bardziej śmietankowa niż w jogurcie przemysłowym. Gdy raz ustalono, że cechy organoleptyczne produktów z gospodarstwa są naprawdę inne niż produktów przemysłowych albo z małych wytwórni, powstaje następujące pytanie: "Czy niedoświadczeni konsumenci naprawdę dostrzegają te różnice?” W każdym kraju uczestniczącym w projekcie, przeprowadzono badania z udziałem 250 konsumentów każdego produktu. Konsumentom dano próbki produktów wiejskich, produktów z małych wytwórni i produktów przemysłu spożywczego. Musieli oni skosztować próbkę produktu i ocenić go w skali 9 – punktowej. Przeprowadzone badania wykazały, że niedoświadczeni, przeciętni konsumenci produktów mogą faktycznie dostrzegać różnice między produktami przemysłowymi, pochodzącymi z małych wytwórni i wiejskimi. Konsumentów można podzielić na grupy oparte na ich preferencjach dla różnych produktów. Wiejskie produkty nie zawsze uzyskały najwyższe noty, ale istnieją zawsze konsumenci, którzy wolą ten typ produktu i są to zazwyczaj zwykli konsumenci. Na przykład konsumenci sera cheddar z gospodarstwa rolnego w Zjednoczonym Królestwie wolą cheddar wiejski niż cheddar przemysłowy. 23 Wniosek jest taki, że produkt wiejski nie jest taki sam jak produkt przemysłowy albo produkt rzemieślniczy. Ma on określone cechy organoleptyczne, ale nie ma żadnej typowości dla całego sektora produktów gospodarstwa rolnego jako całości. Produkt wiejski może różnić się bardzo od podobnego produktu z innego gospodarstwa. Nawet wyroby z tego samego gospodarstwa mogą się różnić , jeśli pochodzą z różnych partii surowca. Spotykając się z tymi produktami niedoświadczeni konsumenci rozpoznają, że różne produkty mają różne organoleptyczne cechy, jeżeli wolno im skosztować ten produkt. Nie ma ogólnie żadnego "idealnego produktu” dla konsumentów. Różni konsumenci preferują różne produkty o różnych cechach organoleptycznych. Inaczej mówiąc, każdy produkt: przemysłowy, rzemieślniczy i wiejski, ma swój własny segment rynku. 24 Diagram 25 CZĘŚĆ IV: TURYSTYKA A. Alternatywne działalności turystyczne 1. Uwagi ogólne Alternatywne działalności turystyki zwykle odniosły się do "specjalnych” działalności turystyki albo do tzw. „miękkiej turystyki” jako zrównoważenia dla turystyki masowej. Określenia te zostały użyte w 1970, dla opisania nowych w tamtym czasie, alternatywy albo miękkiej działalności turystyki, które zostały utworzone, by wyjść naprzeciw turystyce masowej i jej negatywnym środowiskowym i społecznym implikacjom. W literaturze na ten temat można spotkać około 90 form turystyki, ogólnie jako główną (dominującą w danym miejscu) i alternatywną. Turyści istnieją od starożytnych czasów, na wiele lat przed Chrystusem. Jednakże, po zakończeniu II Wojny Światowej, turystyce poświęcono więcej uwagi. W latach 1950 – 1980, skala turystyki znacznie wzrosła, czyniąc z turystyki rozwijający się przemysł zwany później turystyką masową. W 1960, w USA, rozwinęły się nowe formy turystyki: agroturystyka, turystyka cieplna i turystyka profesjonalna. Po roku 1970 rozwinęła się turystyka zainteresowana chodzeniem po śladach natury i została uprawomocniona przez UE po zaznaczeniu i wytyczeniu 8 europejskich szlaków (E1-E8). Później rozwinęła się turystyka dla starszych i emerytów, unikanie zimy, turystyka społeczna i turystyka dla osób o specjalnymi potrzebach. Turystyka masowa istnieje nie wtedy, gdy liczba turystów powiększa się, ale gdy turyści są nierówno rozmieszczeni w odniesieniu do zarówno miejsc i czasu roku. Na przykład, podczas okresu lata kurorty nadmorskie są zatłoczone, pozbawiając te miejsca ich uroków, zwykle niezaprzeczalnych i dobrze określonych. W ten sposób, w latach 70-ych, kilka grup ludzi jak działacze ekologiczni, badacze turystyki i środowiskowe organizacje spróbowały podjąć działania i znaleźć bardziej miękką i przyjazną dla środowiska i społeczeństwa formę turystyki, która utworzy tak nazwaną turystykę alternatywną. 2. Turystyka alternatywna Filozofia alternatywnej turystyki jest oparta na: (1) środowisku i ochronie zasobów naturalnych celu turystycznego, (2) zaspokojeniu potrzeb miejscowej ludności i (3) zdolności krajów z ich resortami turystyki do podejmowania decyzji związanych z rozwojem turystyki, zgodnym z ich polityką, które nie mogą być manipulowane przez ludzi biznesu w sektorze turystyki (operatorów i właścicieli hoteli), którzy zwykle zaspokajają swoje własne potrzeby i zainteresowania albo innych międzynarodowych przedsiębiorstw. Wysiłek dla ograniczania turystyki masowej i zachęcania do alternatywnej „miękkiej” turystyki, został dokonany przez miejscowe grupy ludności, jak również przez Światową Organizację Turystyki, UE, narodowe organizacje turystyczne itp. Formy „miękkiej turystyki” są następujące: 1 Wiejska turystyka (agroturystyka) 2 Turystyka zdrowotna (turystyka dla poprawy zdrowia) 3 Podróże służbowe (konferencje, wystawy, targi itp.) 4 Formy turystyki przyjazne środowisku (zrównoważona turystyka, ekoturystyka) 26 5 6 7 8 9 10 Turystyka i sport (wiejska turystyka sportowa, turystyka w górach, narciarstwo itp.) Turystyki społeczna (turystyka dla każdego, trzeci wiek, młodzi ludzie) Turystyka wodna (wybrzeża morskie, rzeki, turystyka na terenach podmokłych itp.) Turystyka sezonowa (turystyki letnia, zimowa) Turystyka kulturalna (na imprezy kulturalne) Mniejsze formy turystyki (piesza, nudyzm itp.). 2.1. Turystyka wiejska Jest to turystyka mającą jako docelowe regiony rolnicze. Początkowo wprowadzono ją jako alternatywną formę turystyki w USA w latach sześćdziesiątych i miała ona dwie odmiany: (1) Baza noclegowa w gospodarstwie rolnym (na ranczo) i (2) Baza noclegowa w hotelu. W pierwszej odmianie, turyści pozostają w tradycyjnym rolniczym gospodarstwie rolnym albo na ranczu z rolnikami, jedząc to samo jedzenie i uczestnicząc w codziennych czynnościach rolniczych. Ta odmiana została nazwana turystyką rolniczą. W drugiej odmianie, turyści pozostają w hotelu, w wiejskim obszarze i biorą oni udział w pracach farmera - nie tylko w działalności rolniczej. Ta odmiana jest zwana agroturystyką. Główne formy wiejskiej turystyki są następujące (Sfakianakis 2000): 1. 2. 3. Agroturystyka, rozwijana w regionach wiejskich. Rolnicza turystyka, rozwijana głównie na fermach (w gospodarstwach rolnych); Turystyka naturalistyczna, rozwija się w "naturalnych” obszarach, ma na celu uzyskiwanie więcej wiedzy o naturze. 4. Turystyka dla obserwacji flory i fauny, rozwijana w regionach bogatych w bioróżnorodność (tereny podmokłe, ekosystemy z specjalną fauną etc). 5. Turystyka piesza, rozwijana w celu lepszego poznania przyrody; 6. Wiejska turystyka sportowa - jazda konia, jazda na rowerze, spływy na tratwach itp. 7. Zwiedzanie i wycieczki turystyczne, kiedy wycieczki są zorganizowane do obszarów wiejskich. 8. Wiejska turystyka w poszukiwaniu przygód, szkoły przetrwania, trasy w niedostępnych obszarach, marsze w kanionach, lasach, pustyniach i sawannach. 9. Formy turystyki kulturalnej, turystyka w celach zdrowotnych, turystyka edukacyjna, turystyka religijna (pielgrzymki), turystyka odprężająca i relaksowa, o ile są one rozwijane na obszarach wiejskich. 10. Ekoturystyka. 2.2. Turystyka w celach zdrowotnych Turystyka w celach zdrowotnych jest formą, gdzie turyści podczas ich przebywania w szczególnym miejscu uczestniczą w programy poprawiających stan zdrowia. Programy te mogą być związane z leczeniem, zapobieganiem lub rekonwalescencją. Mogą to być programy obejmujące współczesne metody medyczne, naturalne metody albo programy związane z oddziaływaniem na stan zdrowia jak: zdrowy styl życia, zdrowe odżywianie, równowaga psychiczna, upiększanie, odchudzanie, powrót do życia społecznego itp. Turystyka w celach zdrowotnych ma następujące odmiany (Sfakianakis 2000): 27 1. Turystyka terapeutyczna. Obejmuje poprawę stanu zdrowia i programy terapii przy użyciu współczesnych metod medycznych albo naturalnych metod kuracji. 2. Turystyka „do wód” obejmuje wykorzystanie gorących źródeł i ogólnego użycia energii geotermalnej i wód mineralnych dla działań obejmujących terapię, albo dla relaksu i odnowy biologicznej. Obejmuje ona podróże do okolic turystycznych ze źródłami leczniczymi. 3. Fizyczna terapia. Obejmuje ona metody wodolecznictwa, terapii wodą morską, terapii ruchowej itp. 4. Zdrowy styl życia. Jest formą turystyki, podczas której turyści postępują zgodnie z naturalnym programem zdrowia obejmującym zdrowe odżywianie, sporty, dietę, programy równowagi psychicznej i zarządzanie stresem. 5. Piękno. Obejmuje programy takie jak odchudzanie, upiększanie, chirurgia plastyczna (w współczesnych turystycznych ośrodkach zdrowia). 2.3. Podróże służbowe Podróże służbowe są podróżami wywołanymi działaniami biznesowymi. Jeżeli celem podróży jest udział w konferencji albo w targach, wtedy rozwija się alternatywna forma turystyki. Jest to nowa forma turystyki wprowadzona w USA w latach sześćdziesiątych została ona rozpowszechnione przez Europę i Japonię. Dzisiaj stanowi to 40% całkowitego rynku turystycznego (Sfakianakis 2000). 2.4. Formy turystyki przyjazne środowisku Znaczenie i ważność turystyki w skali globalnej, zostały właściwie przedstawione w przeglądzie literatury. Jest oczywiste, że turystyka ma pozytywne ekonomiczne powiązania z korzystnymi konsekwencjami w niektórych wskaźnikach ekonomicznych jak: bilans aktualnych transakcji, dochód, zatrudnienie itp., kiedy przyczynia się w rozwoju gospodarczym pewnych regionów. Niestety, dynamiczny rozwój turystyki po roku 1950, w niektórych przypadkach nie został dobrze zaprogramowany i zaplanowany powodując negatywne konsekwencje w środowisku i kulturalnym dziedzictwie spowodowane przez turystów. Z powodu takiego rozwoju sytuacji, Światowa Organizacja Turystyki i Program Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP) jak również Unia Europejska przedstawiły intensywną reakcję na globalnym poziomie. Głównymi punktami tej reakcji były: 1. Redefinicja środowiska – związki z turystyką. 2. Działania, jakie należy podjąć dla dobrze programowanego, kontrolowanego i zrównoważonego rozwoju turystyki. 3. Promowanie polityki opartej na indywidualnym podejściu dostawcy i na indywidualnym konsumencie produktów usług turystycznych. 4. Wspieranie finansowe i przez informację – promowania przyjaznych alternatywnych form turystyki z punktu widzenia ochrony środowiska. 5. Studia, oszacowanie i informacja o kosztach turystyki (zwykle pokrywane) badania nad środowiskowych uwarunkowaniach dla każdego ruchu turystycznego. 28 2.5. Sport i turystyka Turystyka sportowa jest alternatywną formą turystyki, podczas której turyści uprawiają sporty, trenują albo grają w gry sportowe. Ta forma turystyki jest znana jako Turystyka sportowa dla relaksu i odpoczynku. Kiedy ludzie uprawiający sporty jako ich główna praca (atleci, trenerzy, osoby towarzyszące, sztaby wsparcia) podróżują, by uczestniczyć w rozgrywkach, ale przed, w trakcie i po grach rozwijają oni działalność turystyczną, mamy do czynienia z formą Turystyki sportowej. 2.5.1. Turystyka sportowa dla relaksu albo odpoczynku Ta specjalna forma turystyki zwykle występuje razem z turystyką masową i z innymi alternatywnymi formami turystyki; jest scharakteryzowana przez sportowe działania rekreacyjne realizowane podczas wakacji. Ostatnie kilka lat turystyczne pakiety obejmują imprezy sportowe dla turystów. Duże hotele i regiony turystyczne zapewniają dostęp do pól i boisk jak również pomocnicze wyposażenie sportowe. Dlatego, turyści mając okazję, by uczestniczyć w różnych grach (futbol, koszykówka, siatkówka, tenis itp. podczas ich wakacji, kształtując w ten sposób następujące formy turystyki (Sfakianakis 2000): 1. Turystyka masowa. Sporty rozgrywane w ramach masowej turystyki jak również inne są uważane za sporty elitarne ( jazdę konna, tenis, golf itp.). 2. Turystyka piesza. Chodzenie jest sportem dostępnym do wszystkich turystów i nie wymaga specjalnej wiedzy albo zdolności. 3. Turystyka górska. Dla osób zainteresowanych wspinaczką górską. 4. Turystyka narciarska. 5. Wiejska turystyka sportowa. Na przykład, spływy tratwami, spadochroniarstwo itp. 6. Polowanie, jazda konna i jazda na rowerze są dla specjalnych grup turystów, ponieważ wymagają one zdolności fizycznych i angażują przystępne koszty. 7. Turystyka przybrzeżna. Obejmuje takie sporty jak jazda na nartach wodnych, pływanie, windsurfing, kajakarstwo, wiosłowanie, skutery wodne, skoki do wody itp. 8. Turystyka morska. obejmuje skoki do wody, regaty jachtów, windsurfing itp. 2.5.2. Turystyka na imprezy sportowe Ta specjalna forma turystyki jest inna. Nie są to turyści, którzy podczas wakacji uczestniczą w grach sportowych, natomuiast są to turyści, dla których głównym powodem podróży jest zaspokojenie potrzeb oglądania wyczynu sportowego. W tych przypadkach podróż ma na celu udział w imprezach sportowych, organizowanych w różnych krajach i miejscowościach, do których zjeżdżają zawodnicy, trenerzy, członkowie klubów i kibice. Imprezami, które przyciągają ludzi i motywują kibiców różnych zespołów, by wziąć udział w tych wydarzeniach, są: 1. Olimpiady letnie. 2. Olimpiady zimowe 3. Mistrzostwa kontynentalne (Europy, Ameryki itp.). 4. Mecze międzypaństwowe rozgrywane drużynami narodowymi. 5. Mecze rozgrywane między zespołami o uznanej reputacji. Najważniejszym aspektem z turystycznego punktu widzenia jest to, że niektóre z powyższych wymienionych imprez przyciągają miliony turystów. Igrzyska olimpijskie 29 przyciągają miliony widzów i w ten sposób Turystyka Sportowa, zgodnie z podanym jej opisem, przybiera formę turystyki masowej ze wszystkimi związanymi z nią konsekwencjami. 2.6. Turystyka Społeczna Według Międzynarodowego Biura Turystyki Społecznej (BITS - Bureau Internationale la Tourisme Social), główną cechą charakteryzującą turystykę społeczną jest zespół relacji i procedur wynikających z realizacji programów sfinansowanych przez państwo, mających na celu udział w turystyce warstw obywateli o niższych dochodach. Unia Europejska w imieniu państw członkowskich, w Planie Działania dla rozwoju. wśród różnych typów turystyki, określa społeczną turystykę jako wspomaganą formę aktywności grup ludzi, którzy z wielu powodów - głównie społecznych i zdrowotnych – mają trudności w organizacji swoich wakacji. W zalecanych działaniach rekomenduje się eliminowanie przeszkód we włączaniu się tych osób do grona uprawiających turystykę, definiując ten typ jako turystykę dla wszystkich albo Turystykę Społecznej (Igoumenakis, Kravaritis i Lytras 1998). Głównymi czynnikami turystyki społecznej są: (a) państwo i zakłady objęte finansowymi "ułatwieniami”- finansujące społeczną turystykę i określającego strukturę jej rozwoju, (b) poziom subwencji, określając typ i czas trwania społecznej turystyki i (c) osoby upoważnione do otrzymania subwencji. 2.7. Turystyka i woda Turystyka jako forma aktywności ludzi ma bezpośredni i ścisły kontakt z wodą, która obejmuje największą część planety. Przyjeto kilka alternatywnych form turystyki związanej z wodą, a mianowicie: 1. Turystyka przybrzeżna 2. Wakacje pod żaglami. 3. Turystyka szlakiem jezior i rzek. 4. Spływy. 5. Turystyka do gorących źródeł. 6. Różne formy turystyki dla zdrowia (wodolecznictwo, terapia z wykorzystaniem wody morskiej itp.). 7. Narciarstwo i łyżwiarstwo - ta forma turystyki rozwija się na bazując na zestalonej wody. 8. Turystyka na terenach podmokłych, obserwacja ptaków i badania flory. 2.8. Turystyka sezonowa Turystyka sezonowa rozwinęła się w powiązaniu z określonymi porami roku. Określenie sezon wskazuje porę roku jako cel turystyczny, a nie miejsce. Na przykład, latem ludzie wolą wyjechać do kurortów nadmorskich. Jednakże, dużo innych form turystyki rozwinęło się na bazie czynników i aktywności sezonowych. Na przykład jazda na nartach i łyżwiarstwo zimą, turystyka nadmorska latem, agroturystyka i ekoturystyka wiosną i jesienią (głównie z powodu umiarkowanej pogody i łagodnych temperatur). 30 2.9. Turystyka kulturalna Kultura jest czynnikiem, który wpłynął na etyczny, społeczny, umysłowy, techniczny i polityczny poziom życia, w porównaniu do poziomu ludzi niecywilizowanych i dzikich, żyjących w sposób pierwotny. Według klasyfikacji międzynarodowej (Sfakianakis 2000), kultura jest zespołem behawioralnych i umysłowych modeli ludzi żyjących w społecznościach, definiując ich wierzenia, zachowanie, język, sztukę i technologię, religię, polityczne i ekonomiczne systemy, sposób wyrażania siebie, ubierania, itd. I tak, turystyka kulturalna staje się wakacjami, których organizacja oparta jest na założeniach kontaktu z kulturą. W tym znaczeniu wakacje mają jako główny turystyczny cel kontakt, wzbogacenie wiedzy i satysfakcję z obcowania z różnymi kulturalnymi wydarzeniami. Ta forma turystyki obejmuje: • Wizyty w muzeach, wykopaliskach archeologicznych, pomnikach historii, w galeriach, tradycyjnych osadach, klasztorach, naturalnych obszarach szczególnego piękna, w zabytkowych budynkach i o specjalnych architektonicznych cechach itp. • Obecność i udział w koncertach, teatrach, operach, tańcach tradycyjnych i wykonywaniu piosenek, zwiedzanie miejscowych wystaw, poznawanie zwyczajów i lokalnych produkty itp. • Udział w wydarzeniach kulturalnych takich jak: festiwale, imprezy wymagające aktywności społecznej i umysłowej, wycieczki, tańce itp. Turystyka kulturalna może wiązać się z agroturystyką, turystyką wiejską, turystyką pieszą, itp. W tych formach turystyki można znaleźć elementy kulturalnego dziedzictwa i bogactwa. Mogą to być wiejskie osady, z historycznymi pomnikami, ciekawe architektonicznie budowle (mosty, zamki itp.), klasztory, obszary o szczególnym pięknie przyrody i krajobrazu, itp. B. Rozwój wsi i turystyka Agenda 2000 przewidywała wzmacnianie europejskiej polityki rozwoju wsi, która teraz została przyjęta jako tzw.„drugi filar” Wspólnej Polityki Rolnej i ma na celu wypromowanie przyszłego rozwoju obszarów wiejskich Europy, ponieważ to one przystosowują się do zmiennej sytuacji w sektorze rolniczym. W okresie 2000-2006 Wspólnotowe finansowanie rozwoju wsi przez Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej UE (EAGGF) będzie na poziomie około 50.000 milionów euro, albo ponad 7.000 milionów euro rocznie (4.700 milion euro z Sekcji Gwarancji przyznanych na określone wiejskie programy rozwoju i następne 2.500 milionów EUR z Sekcji Orientacji - objętych Celem 1 Programów Funduszy Strukturalnych). Wśród 22 działań kwalifikowanych wsparcia przez EAGGF (Reg Rady. (EC) nr 1257/1999) jest jeden, który jest bezpośrednio związany z turystyką, zatytułowany ”zachęta dla firm i przemysłów turystycznych”. Jednakże, wkład Wspólnotowej Polityki Rozwoju Wsi do rozwoju turystyki wiejskiej jest w praktyce daleko szerszy. Dużo innych 21 działań rozwoju wsi także przyczynia się bezpośrednio lub pośrednio, do rozwoju turystyki na obszarach wiejskich, szczególnie przez wspomaganie ochrony i ulepszania stanu naturalnego środowiska na obszarach wiejskich, które jest istotną częścią ich atrakcyjności turystycznej. Na przykład, oferowane jest wspieranie działań rolnośrodowiskowych, którym została przyznana większość wsparcia finansowego, aby tak zaplanować metody produkcji rolniczej, aby zachować krajobraz i jego 31 walory. Działania skierowane do wspierania sektora leśnictwa mogą obejmować pomoc przy inwestowaniu mającym zwiększyć urok obszarów zalesionych (np. przez tworzenie ścieżek). Inne środki oferują wsparcie skierowane na poprawę efektów ekonomicznych działań na obszarach wiejskich, dla zapewnienia podstawowych usług i dla odnowienia i rozwoju wsi. Inne czynniki, to działania prowadzące do urozmaicenie działalności gospodarstwa rolnego (np. gospodarstwo agroturystyczne, rekreacyjne) i marketing lokalnych produktów żywnościowych wysokiej jakości. Kiedy rozważy się łącznie pełne "menu" działań, to stanie się widoczne, że wspólnotowa polityka rozwoju wsi oferuje dla państw członkowskich istotną pomoc w zakresie wsparcia i promocji turystyki wiejskiej. C. Turystyka w unijnej polityce rozwoju W ślad za przyjęciem przez Radę i Parlament Europy Porozumienia Komisji w sprawie "Strategii Rady Europy na rzecz zrównoważonego rozwoju turystyki w krajach rozwijających się” do końca roku 1998, działania wspierające sektor turystyczny także zostały włączone do Porozumienia Cotonou (http://europa.eu.int/comm/development/cotonou/agreement_en.html), partnerskiego porozumienia pomiędzy ACP i UE podpisanego w Cotonou w dniu 23 czerwca 2000 roku. To porozumienie reguluje relacje pomiędzy krajami Unii Europejskiej a krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku, na następne dwadzieścia lat. Jako część strategii rozwoju Cotonou, Artykuł 24, dotyczący sektora turystyki, zaprasza prywatny sektor ACP, do odegrania kluczowej roli w osiąganiu głównych celów rozwoju, takich jak generowanie wzrostu i zatrudnienia oraz likwidacji ubóstwa. Porozumienie obejmuje wszechstronną nową politykę wspierania rozwoju prywatnego sektora, przy uznaniu znaczenia inicjatyw sektora prywatnego jako siły napędowej wzrostu ekonomicznego. Programy i projekty współpracy będą wspierać kraje ACP, w celu ustanowienia i poprawy prawnej i instytucjonalnej struktury krajów i zasobów dla rozwoju i wprowadzania polityki i programów zrównoważonej turystyki, jak również poprawy konkurencyjności pozycji sektora, małych i średnich przedsiębiorstw, inwestowania, rozwoju produktu włączając w to rozwój miejscowych kultur w krajach ACP i umacniając związki między turystyką i innymi sektorami działalności ekonomicznej. W ciągu roku 2000 Komisja 7 i 8 Progrmu EDF Eueropean Development Fund [Europejskiego Funduszu Rozwoju], kontynuowała wspieranie wysiłków rozwoju krajów i regionów ACP, w szczególności tam, gdzie w dużym stopniu są one zależne od sektora skarbowego i zatrudnienia, są zaangażowane w ekonomiczne przejścia od ekonomiki opartej na towarze do ekonomiki opartej na usługach, albo od ekonomiki chronionej do ekonomiki konkurującej na arenie międzynarodowej. Dalsze możliwości w sektorze turystyki pojawią się dla krajów ACP i ich regionalnych organizacji w kontekście programowania zasobów 9th EDF, który rozpoczął się w roku 2000 i trwał do 2001. Korzystając z takich okazji kraje ACP i regiony rozpoznają znaczenie szybkich i radykalnych zmian w sektorze turystyki włączając globalnie bardziej dojrzałych i wymagających konsumentów, siłę technologii informacyjnych, degradację środowiskową i zaangażowanie prywatnego sektora i społeczności lokalnych w politykę i strategię 32 planowania dla korzyści ich krajów i obywateli. Aktualnie realizowane badania turystyki opartej bazie naturalnej w Norwegii Reprezentanci dwunastu przedsiębiorstw turystycznych opartych na zasobach naturalnych w Highlands i Islandi podjęły pięciodniową misję do Norwegii w celu znalezienia czegoś więcej dla rozwoju sektora. Podróż została zorganizowana jako część trzyletniej inicjatywy, w celu rozwinięcia turystyki bazującej na zasobach naturalnych w Europie Północno-Zachodniej, częściowo finansowanej przez Północny Program Peryferii UE. Celem delegacji było uzyskanie wglądu w rozwój tego sektora, osiąganie korzyści ekonomicznych z zasobów naturalnych, takich jak przyroda i naturalne krajobrazy, kiedy zarządzanie nimi jest zrównoważone. Międzynarodowe partnerstwo poza projektem obejmuje publiczne i prywatne organizacje sektora turystycznego w Szwecji, Norwegii, Finlandii, Islandii i Szkocji. Przez następne trzy lata firmy te i organizacje będą pracowały ze swoimi odpowiednikami w innych krajach, w ramach programu, który obejmie badanie rynku, rozwój produktu i rozpowszechnianie międzynarodowe. (Źródło: Rural Europe, Agri-environmental and Rural Development Policy, October 2004, No19) 33 CZĘŚĆ V : DZIEDZICTWO PRZYRODY JAKO BAZA DODATKOWEJ PROEKOLOGICZNEJ DZIAŁALNOŚCI ROLNIKA A. Natura 2000 1. Co to jest Natura 2000? Natura 2000 jest bezpośrednią odpowiedzią na publiczne zainteresowanie gwałtowną utratą zasobów przyrody w Europie. Społeczeństwa powinny być informowane, jakie są dokonania dla spełnienia ich zainteresowań. Według przeglądu Eurobarometru, ponad jedna trzecia Europejczyków jest zmartwiona zmniejszaniem się liczby gatunków i pomniejszaniem się naturalnych obszarów. Często wiedzą oni więcej o przyrodzie w Afryce niż o naturalnych zasobach w ich własnej okolicy. Dlatego Natura 2000 dostarcza nowej okazji dla społeczeństwa, by cieszyć się własnym bogactwem naturalnego dziedzictwa przyrody Europy. Pierwszy raz wszystkie 25 państw członkowskich pracowało razem, by korzystać z przyrody przy zachowaniu tej samej struktury legislacyjnej. Był to ważny proces zdobywania doświadczenia we współpracy na poziomie europejskim. 2. Deklaracja El Teide (Teneryfa) Podczas Nieformalnego Ministerialnego Spotkania w Brukseli w lipcu 2002, Ministrowie Środowiska z wszystkich 13 krajów kandydujących do UE (Bułgaria, Cypr, Republika Czeska, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Turcja) w obecności Komisarza Środowiska Margot Wallström podpisali „Deklarację El Teide”, tym samym zobowiązując się do rozwiązania problemu utraty bioróżnorodności w ich poszczególnych krajach. „Deklaracja El Teide” zatytułowana "Natura 2000: Partnerstwo dla Natury”, popiera zobowiązanie, które podjęto na Szczycie w Gothenburgu i ponownie powtarz zaangażowanie w 6 Środowiskowy Program Działania, w celu podjęcia wszystkich koniecznych działań, by powstrzymać utratę bioróżnorodności do roku 2010, w szczególności zakończenia i aktywnego zarządzania Siecią Natura 2000. Ministrowie Środowiska zobowiązali się do: • • • • • • • Niezwłocznego sfinalizowania pełnego wprowadzania Sieci Natura 2000. Wypromowania świadomości i zrozumienia Natura 2000. Wypromowania rozwoju partnerstwa obejmującego szeroki krąg osób uczestniczących w ochronie i opiekowaniu się terenami określonymi w Natura 2000. Promocji działań zmierzających do dzielenia się doświadczeniem i dobrymi praktykami w zarządzaniu Siecią. Wspierania zrównoważonego wykorzystania i zarządzania obszarami należącymi do Natura 2000 dla celów edukacyjnych i rekreacyjnych. Zapewnienia, aby potrzeby Natury 2000 były skutecznie wprowadzone w innych politykach Wspólnoty. Uznania, że te cele wymagają ukierunkowanych środków finansowych. 34 3. Cele Dyrektywy Środowiskowej 92/43/EEC Główny celem Dyrektywy Środowiskowej jest przyczynić się do zapewniania bioróżnorodności przez konserwację naturalnych środowisk, dzikiej fauny i flory na terytorium państw – członków Unii Europejskiej. W szczególności, państwa członkowskie mają utrzymać albo przywrócić, w dobrym stanie utrzymania, naturalne środowiska i ostoje dzikiej flory i fauny interesujących Wspólnotę. (Artykuł 2). 'Spójna Europejska Sieć Ekologiczna’ terenów – Natura 2000 – ma umożliwić utrzymanie albo przywracanie naturalnych typów środowiska i środowiska gatunków w sprzyjających warunkach ochrony (Artykuł 3). Ekologiczna spójność Natury 2000 może być ulepszana przez zarządzanie cech krajobrazu zasadniczego znaczenia do dzikiej fauny i flory (Artykuł 10). Ochrona gatunków flory i fauny ma być zapewniona przez ustanowienie systemów ścisłej ochrony dla gatunków przez ich naturalny zasięg (Artykuły 12-16). Dyrektywa zawiera kilka zabezpieczeń wspierania, nadzoru i monitorowania, ponownego wprowadzania rodzimych gatunków, wprowadzenia gatunków nierodzimych, badań i edukacji. 3.1. Specjalne obszary konserwacji i Natura 2000 Centralny element Dyrektywy wiąże się z ustanowieniem, ochroną i zarządzaniem Specjalnymi Obszarami Ochrony (Special Areas of Conservation, SAC), jako częścią Sieci Natura 2000. Każde państwo członkowskie ma wyznaczyć miejsca jako SAC, opierając się na dwu etapowym procesie obejmującym państwa członkowskie i Komisję jak następuje: • • Etap 1 – państwa członkowskie mają wysłać listę proponowanych Obszarów o Znaczeniu dla Wspólnoty (pSCIs), wybranych na podstawie kryteriów przedstawionych w aneksie III Dyrektywy i odpowiednią naukową informację. Etap 2- na podstawie kryteriów przedstawionych w aneksie III, w ramach biogeograficznej struktury regionów i terenu UE jako całości, Komisja ma założyć, zgodną z każdymi państwem członkowskim, listę Obszarów o Znaczeniu dla Wspólnoty (SCIs) opracowaną na podstawie list otrzymanych od państw członkowskich, identyfikując miejsca, w których pierwszeństwo mają naturalne typy środowiska albo gatunki. Państwo członkowskie wtedy ma sześć lat, by wyznaczyć obszary jako Specjalne Obszary Konserwacji (SAC) (Artykuł 4(4)). Z chwilą uzgodnienia „Obszarów o Znaczeniu dla Wspólnoty” (SCI) na liście Komisji, państwa członkowskie mają podjąć odpowiednie kroki, aby unikać pogorszenia naturalnego środowiska i siedlisk gatunków, jak również niepokojenie gatunków, dla których te obszary zostały wybrane (Artykuł 6(2)). Każdy plan albo podobny projekt, który miałby mieć znaczący skutek powinien zależeć od odpowiedniego oszacowania jego powiązań z tym miejscem (Artykułu 6(3)). Jeżeli ocena jest negatywna i nie ma żadnych alternatyw, ale projekt albo plan jest niezbędny 'ze względów naruszania interesu publicznego', państwo członkowskie ma podjąć wszystkie kompensacyjne działania dla zapewnienia, że całkowita zgodność z Naturą 2000 jest zapewniona (Artykuł 6(4)). W miejscu gdzie dominuje typ środowiska albo pierwszeństwo gatunku, powody postępowania muszą być zgodne z zachowaniem zdrowia ludzkiego albo bezpieczeństwa publicznego, muszą być korzystne dla środowiska, albo zgodnie z opinią Komisji, opowiadać innym nakazom utrzymania interesu publicznego. 35 Dla miejsc formalnie wyznaczonych jako SAC, państwa członkowskie w dodatku są zobowiązane do ustanowienia koniecznych środków ochrony, na przykład, plany zarządzania, ustawowe, administracyjne albo kontraktowe działania, odzwierciedlające ich ekologiczne wymagania (Artykuł 6(1)). 4. Finansowanie Natury 2000 Artykuł 8 Dyrektywy Środowiskowej został sporządzony biorąc pod uwagę 'wyjątkowe obciążenie finansowe', jakie Natura 2000 mogłaby spowodować u państw członkowskich, w szczególności bogatych w bioróżnorodność. Dlatego Artykuł 8 zapewnia Wspólnocie współfinansowanie działań koniecznych dla wprowadzania i bieżącego zarządzania priorytetami Natury 2000. Grupa robocza (Artykuł 8, współfinansowanie) została założona przez Komisję w grudniu 2001, z celem szacowania wszechstronnych prawnych powiązań Artykułu 8 i finansowych kosztów Natury 2000. Grupa robocza podjęła szczegółowe oszacowanie aktualnych i oszacowanie przyszłych wydatków państw członkowskich, w związku z Naturą 2000. Ocena została oparta na istniejącym skutkach, dla całej globalnej sieci, i wynosi średnio między 3,4 miliarda a 5,7 miliarda euro rocznie w, latach 2003 - 2013. B. Obszary Chronione 1. Definicje 1.1. Obszar Chroniony Międzynarodowa Unia na rzecz Konserwacji Natury (IUCN) definiuje obszar chroniony jako: "Obszar ziemi i / albo morza specjalnie przeznaczony do ochrony i utrzymania biologicznej rozmaitości i zasobów naturalnych oraz związanych z nimi zasobów kulturalnych i zarządzany przez prawne albo inne efektywne środki”, (IUCN, 1994). 1.2. Park narodowy Zgodnie z międzynarodowym przekonaniem, narodowe parki są dużymi, naturalnymi obszarami o narodowym znaczeniu. Ochraniają one ekosystemy, które materialnie nie zostały zmienione przez ludzką działalność. W parkach narodowych przyroda rozwija się swobodnie, bez zakłóceń ze strony ludzi. Parki te służą celom edukacyjnym i rekreacyjnym, umożliwiając turystom spotkanie z naturą, dostarczając relaksu w nienaruszonym otoczeniu. Ekonomiczna eksploatacja zasobów naturalnych jak minerały, elektrownie wodne, leśnictwo, rolnictwo i polowania są niedopuszczalne w parkach narodowych. W parkach narodowych, rośliny i zwierzęta są w stanie żyć według ich własnych praw, wolno nawet drzewom umierać naturalną śmiercią – krótko mówiąc, natura jest zostawiona sama sobie. 1.3. Park regionalny albo krajobrazowy Parki regionalne albo parki krajobrazowe obejmują obszary o szczególnych wartościach przyrodniczych, historycznych i kulturowych oraz krajobrazowych. Służą one jako miejsca 36 odpoczynku i są utrzymywane przez kontynuację metod uprawy tradycyjnej, o małej intensywność i małej trosce o ziemię. Dalsze cele tych parków obejmują ochronę miejsc historycznych jak również miejscowy folklor i tradycje. 1.4. Rezerwat przyrody Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi 1.5. Miejsca dziedzictwa światowego Pojęcie miejsc dziedzictwa światowego (WHS) utworzono w 1972 wraz z Konwencją UNESCO Dotyczącej Ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego, (Konwencji dziedzictwa światowego). Do chwili obecnej 172 krajów ratyfikowało Konwencję czyniąc z niej jeden z najbardziej uniwersalnych międzynarodowych prawnych instrumentów dla ochraniania dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego. Najważniejszym celem Konwencji jest określanie i ochrona dziedzictwa światowego przez identyfikowanie miejsc uznanych z tytułu ich wybitnej uniwersalnej wartości. Te mają być zachowane dla całej ludzkość przez umożliwienie ścisłej współpracy między narodami. Wiele obszarów chronionych o wybitnej uniwersalnej wartości rozpoznano pod wpływem działania Konwencji. Aby uzyskać więcej informacji zobacz na stronę internetową www.unesco.org . 2. Obszary Chronione Europy Naturalne dziedzictwo Europy jest unikalne. Ogólnie ten stosunkowo mały kontynent ma najbardziej złożony system krajobrazów, odzwierciedlając skalę i intensywność rozwoju zasobów naturalnych na przestrzeni wieków. Resztki pierwotnych krajobrazów Europy ich różnorodność zachowują podstawowe bogactwo przyrody naszego kontynentu. Sprzyja temu system obszarów chronionych ustanowiony w ciągu ostatnich dekad. W narodowych parkach Europy i dużych rezerwatach, przyroda jest pozostawiona sama sobie, by mogła rozwijać się swobodnie i naturalnie w sposób nieograniczony. Naturalne piękno tych obszarów też jest zachowane, by wzbogacać nasze życie. Parki krajobrazowe i rezerwaty przyrody są dziedzictwem kulturowym, które było kształtowane przez setki lat, w czasach kiedy ludzie żyli w większej harmonii z naturą i środowiskiem. Obszary te mogą być postrzegane jako wzorcowe w odniesieniu obszarów wiejskich i sposobu, w jaki powinny być one traktowane w przyszłości. 3. Europejska Konwencja Krajobrazowa Na podstawie pierwszej wersji opracowanej przez Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy (CLRAE), Komitet Ministrów Rady Europy zdecydował o utworzeniu wąskiej grupy ekspertów upoważnionej do naszkicowania Europejskiej Konwencji Krajobrazowej pod egidą Komitet ds. Dziedzictwa Kulturalnego (CC - PAT) i Komitetu dla działalności Rady Europy w 37 dziedzinie Strategii Różnorodności Biologicznej i Krajobrazu (CO - DBP). Pewna liczba międzynarodowych, narodowych i regionalnych specjalistów zostało zaproszonych do wzięcia udziału w pracach grupy (Zgromadzenia Parlamentarne, Komitet Dziedzictwa Kultury Rady Europy (CC - PAT), Komitet dla działalności Rady Europy w dziedzinie Strategii Różnorodności Biologicznej i Krajobrazu (CO - DBP), Komitet UNESCO ds. dziedzictwa światowego, IUCN, Komitet Regionów i Komisji Unii Europejskiej, Biuro ds. PanEuropejskiej Strategii Różnorodności Biologicznej i Krajobrazu i regionu Andaluzji (Hiszpania), Languedoc - Roussillon (Francja) i Toskanii (Włochy). Grupa robocza opracowała ostateczny tekst Europejskiej Konwencji Krajobrazowej w formie zalecenia, które było zaprezentowane na piątej Plenarnej Sesji Kongresu, 26-28 maja 1998 roku w Strasburgu. Zalecenie to, przyjęte przez Kongres w dniu 27 maja 1998 r (Zalecenie 40, 1998), zobowiązywało Radę Komitetu Ministrów Europy, do sprawdzenia Europejskiej Konwencji Krajobrazowej z punktu widzenia możliwości przyjęcia jej jako Konwencji Rady Europy, jeśli to możliwe, podczas kampanii na rzecz dziedzictwa, o którą głowy państw i rządy zabiegały na drugiej Radzie Szczytu Europy w październiku 1997 roku. Zalecenie także ponaglało Parlamentarne Zgromadzenie Rady Europy, do popierania Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, z zamiarem przyjęcia jej przez Komitet Ministrów. W wyniku pracy tej grupy ekspertów, do której włączono główne międzynarodowe, rządowe i pozarządowe organizacje, Komitet Ministrów Rady Europy przyjął końcowy tekst Konwencji w dniu 19 lipca 2000 r. Europejska Konwencja Krajobrazowa została przedłożona do podpisu we Florencji (Włochy), w dniu 20 października 2000 roku w strukturze Rady Europy Kampania "Europa, wspólne dziedzictwo”. Europejska Konwencja Krajobrazowa weszła w życie 1 marca 2004 r., który był pierwszym dniem miesiąca następującego po wygaśnięciu trzymiesięcznego okresu po dniu, kiedy to dziesięć państw członkowskich Rady Europy uzgodniło współpracę, z depozytem instrumentów ratyfikacji, akceptacji albo aprobaty. 38 CZĘŚĆ VI: A. SPECYFICZNA DZIAŁALNOŚĆ ROLNICZA PRZYJAZNA DLA ŚRODOWISKA Permakultura 1. Definicje Słowo "permaculture" zostało wprowadzone w 1978 przez Billa Mollisona, australijskiego ekologa i jednego z jego studentów, Davida Holmgrena. Permakultura pochodzi z połączenia dwóch słów w języku angielskim – permanent, tj. stały i culture, tj. uprawa lub siedlisko. Jest to nowy ruch w naszej cywilizacji, mający na celu współpracę z Naturą, a nie działanie przeciw niej, a w konsekwencji przeciw sobie. Jest zasadą, że nie wyciągamy z ziemi więcej, niż możemy jej oddać. Permakultura związana jest z głęboką ekologią, holistycznym światopoglądem, alternatywnym budownictwem, w którym nie używa się toksycznych, syntetycznych materiałów oraz odnawialnymi energiami. Idea ta jest „nowa”, jednak jej korzenie tkwią mocno w przeszłości, mądrości starożytnych kultur, które dążyły od zachowania równowagi w przyrodzie i stawiały subtelne cele duchowe ponad doraźne materialne. Centralnym tematem w permakulturze jest projektowanie ekologicznych krajobrazów, w których wytwarza się produkty żywnościowe. Nacisk jest położony na uprawę roślin o wielorakim wykorzystaniu, stosowaniu praktyk uprawowych takich jak kompostowanie, płodozmiany i integracja zwierząt, w celu najlepszego wykorzystania składników paszowych i spasanie chwastów. Cechy permakultury2 2. • • • • • • • 2 Jest jednym z najbardziej holistycznych, zintegrowanych systemów analizy i metodologii projektowania wynalezionych na świecie. Może być stosowana do tworzenia produktywnych ekosystemów z punktu widzenia człowieka, albo w celu pomocy zdegradowanym ekosystemom dla odzyskania zdrowia i dzikości. Permakultura może być zastosowana w każdym ekosystemie, obojętnie jak bardzo zdegradowanym. Permakultura nadaje wartość i uprawomocnia tradycyjną wiedzę i doświadczenie. To wciela praktyki zrównoważonego rolnictwa i techniki zarządzania ziemią i strategie z całego świata. Permakultura jest pomostem pomiędzy tradycyjnymi sposobami uprawy i uprawami ukierunkowanymi na ochronę ziemi. Permakultura promuje ekologiczne rolnictwo, które nie używa pestycydów zanieczyszczających środowisko. Celem permakultury jest maksymalizowanie symbiotycznych i synergistycznych relacji między komponentami miejsca. Permakultura jest planowaniem miast jak również wiejskim projektowaniem ziemi. Projektowanie według zasad permakultury jest określone przez miejsce, klienta i uprawę. Pilarski, Michael (ed.) 1994. Restoration Forestry. Kivaki Press, Durango, CO. p. 450. 39 3. Praktyczne zastosowanie permakultury Permakultura nie jest ograniczona do roślin i zwierząt, ale też zawiera planowanie i rozwój społeczności, użycie odpowiednich technologii i adopcji pojęć i filozofii, które są oparte zarówno na ziemi i skoncentrowane na ludziach, takich jak bioregionalizm. Wiele odpowiednich technologii, popieranych przez zwolenników permakultury jest dobrze znanych. Między innymi są to baterie słoneczne i elektrownie wiatrowe, toalety kompostujące, słoneczne szklarnie, domy energooszczędne i słoneczne gotowanie posiłków i suszenie. Dzięki właściwemu zrównoważeniu występujących stałych systemów roślin, permakultura kładzie duży nacisk na drzewostany. Systemy, które łączą rośliny jedno- i wieloletnie – takie jak aleje i agroleśnictwo – wykazują korzyści z „efektu pogranicza", powiększają bioróżnorodność i oferują inne cechy nie występujące w systemach monokultury. W ten sposób, zróżnicowane systemy, które mieszają drzewiaste rośliny wieloletnie i jednoroczne zapewniają utrzymanie systemów zdolnych do życia na dużą skalę. Ekologiczne metody produkcji określonej rośliny albo systemu gospodarowania (np. odbudowy gleby, biologiczne zwalczanie szkodników, kompostowanie) są istotne zarówno w permakulturze jak również dla zrównoważonego rolnictwa. Ponieważ permakultura nie jest systemem produkcyjnym, ale raczej użytkowaniem ziemi i filozofią planowania społeczności, nie jest ona ograniczona do określonej metody produkcji. Pomimo, że zasady permakultury można dostosowywać do gospodarstw rolnych albo wsi na całym świecie, to są one specyficzne dla określonego miejsca i dlatego są odpowiednie do lokalnie dostosowanych technik produkcji. Na przykład, standardowe techniki organicznego gospodarstwa i ogrodnictwa wykorzystujące rośliny okrywowe, zielone nawozy, płodozmian i kompostowanie są silnie podkreślane w systemach permakultury. Jednakże, istnieje wiele innych opcji i technologii dostępnych dla rolników stosujących zrównoważone metody, pracujący w strukturze permakultury (np., głębosze, bez odkładnic, kopanie łopatą, kompostowanie, wypasanie kwaterowe). Decyzja o tym, jaki system stosować, zależy od lokalnych warunków i systemu zarządzania. Systemy gospodarki i techniki zwykle związane z permakulturą obejmują agroleśnictwo, mokradła, nasadzenia konturowe, rolnictwo właściwe (zarządzanie glebą i nawadnianiem), żywopłoty i osłony przeciwwiatrowe i połączone systemy hodowlane takie jak stawy, groble, uprawy wodne, śródplony i różnorodne uprawy. Ogrodnictwo i metody recyklingu wspólne dla permakultury obejmują projektowanie krajobrazu, ogrodnictwo typu „dziurki od klucza”, nasadzenia towarzyszące, zmianowanie, kompostowanie, kurniki, szklarnie słoneczne, ogrody zielarskie i tereny podmokłe. Gromadzenie wody, zarządzanie i systemy recyklingu, wody podziemne, zbiorniki wody deszczowej, zbudowane tereny podmokłe, uprawy aquaponiczne (integracja upraw hydroponicznych z uprawami wodnymi, recyrkulacja) i słoneczne stawy wodne (też znane jako Żywe Maszyny) odgrywają ważną rolę w projektowaniu permakultury. 4. Etyka permakultury Permakultura jest unikatowa wśród alternatywnych systemów gospodarowania (np. rolnictwo organiczne, ekorolnictwo, rolnictwo zrównoważone, biodynamiczne), przez to, że działa z zasadami etyki, które sugerują, że myślimy i działamy odpowiedzialnie w relacji jeden do drugiego i do ziemi. 40 Etyka permakultury dostarcza sensu miejsca w szerszym ujęciu rzeczy i służy jako kierunkowskaz do właściwych środków egzystencji raczej zgodnie z globalną społecznością i środowiskiem, niż indywidualizmem i obojętnością. Troska o Ziemię ...obejmuje całą ożywioną i nieożywioną materię – rośliny, zwierzęta, ziemię, wodę i powietrze. Troska o Ludzi ...promuje wzajemne zaufanie i odpowiedzialność społeczności – dostęp do zasobów koniecznych dla egzystencji. Ustalanie ograniczeń dla ludności i konsumpcji ...wydaje nadwyżkę – udział nadwyżki czasu, pracy, pieniędzy, informacji i energii, dla osiągnięcia celów związanych z ziemią i troski o ludzi. Permakultura także uznaje podstawową etykę życia, która rozpoznaje istotną wartość każdej żywej rzeczy. Drzewo ma wartość samo w sobie, nawet, jeśli, nie przedstawia ono żadnej handlowej wartości dla ludzi. To, że drzewo jest żywe, jego działanie stanowi wartość. Odgrywa ona swoją rolę w przyrodzie: recykling śmieci, produkowanie tlenu, likwidacja dwutlenku węglowa, osłanianie zwierząt, tworzenie gleby itd. 5. Zasady projektowania permakultury Ponieważ etyka permakultury jest bardziej zbliżona do obszernych wartości moralnych albo kodów zachowania, zasady permakultury dostarczają powszechnie przydatnych wytycznych, które mogą być wykorzystane w projektowaniu zrównoważonych siedlisk. Wyciągnięte z wielu dyscyplin — ekologia, zachowanie energii, ogrodnictwo krajobrazowe i nauka środowisku— te zasady są właściwe w każdym projektowaniu permakultury, w każdym klimacie i w każdej skali. Związana lokalizacja: 1. Każdy element wykonuje wielokrotne funkcje 2. Każda funkcja jest podtrzymywana przez wiele elementów 3. Efektywne planowanie zużycia energii 4. Wykorzystywanie zasobów biologicznych 5. Krążenie energii 6. Intensywne systemy w małej skali 7. Naturalne następstwo roślin i ich gromadzenie 8. Mnogość upraw i rozmaitość gatunków 9. Powiększanie "krawędź styku" w systemie 10. Spostrzeganie i powtarzanie naturalnych wzorów 11. Zwraca uwagę na skalę 12. Nastawienie 6. Zasoby permakultury na świecie Permaculture Magazine: Solutions for Everyday Life [Magazyn Permakultura: Rozwiązania na każdy dzień] Permanent Publications 41 Hyden House Ltd, The Sustainability Centre East Meon, Hampshire GU32 1HR England E-mail: [email protected] http://www.permaculture.co.uk Cena: U.S. $22, kwartalnik (osiągalny w USA poprzez Aktywistę Permakultury). Czasopismo Permaculture jest pierwszym magazynem ilustrowanym o permakulturze na całym świecie. Każde wydanie sprawia radość, czytania, kolorowe fotografie, które ilustrują permakulturę w działaniu, jak również jej produkty i zasoby, dla wspierania zrównoważonego życia i nauki. Bogata tematyka adresowana do czytelników obejmuje permakulturę, organiczną gospodarkę i ogrodnictwo, agroleśnictwo, rośliny drzewiaste, gatunki roślin o wielu przeznaczeniach, projektowanie ekologiczne i ekoarchitektura, architektura dla umiarkowanych regionów takie jak Europa i Ameryka północna. Earth Repair Catalog - Permanent Publications UK [Katalog Naprawy Ziemi - Permanent Publications UK] http://www.permaculture.co.uk/erc/welcome.htm Permanent Publications publikuje też kilka kluczowych książek i wideo na temat permakultury: Permakultura w skrócie, Jak Zrobić Leśny Ogród, Rośliny dla Przyszłości, Przewodnik Nauczyciela Permakultury i Ogrodu Synergistycznego. Katalog Naprawy Ziemi przynosi obszerny wybór książek, filmów wideo, zasobów i produktów dla zrównoważonego życia: permakultura; organiczna gospodarka i uprawa ogrodu; biodynamika; agroleśnictwo; uprawy wodna; zwierzęta; ekologiczna architektura; zrównoważona technologia budowania; zrównoważone społeczności i ekowioski; jak również produkty energooszczędne i produkty dla ciała. The Permaculture Association (Britain) [Stowarzyszenie Permakultury] London, WC1N 3XX E-mail: [email protected] http://www.permaculture.org.uk Członkowie otrzymują kwartalny biuletyn, Permaculture Works. Stowarzyszenie oferuje zakres nauczania działalności, kursy projektowania, dyplomy i publikuje The Permaculture Teacher's Handbook, / Podręcznik Nauczyciela Permaculture. eco-logic books Mulberry House 19 Maple Grove Bath BA2 3AF E-mail: [email protected] http://www.eco-logicbooks.com/ eco-logic jest dystrybutorem książek na specjalistyczne tematy samozaufania, permakultury i gospodarowania organicznego i ogrodnictwa. Jedna rzecz, szczególnie warta jest zauważenia Podręcznik Twórczego Nauczania Permakultury, opublikowany w 1991 przez Robina Clayfield’a i Skye’a, dwóch dobrze znanych nauczycieli permakultury. Jest to luźny plik z ponad 300 stron formaty A4 i ćwiczeń dla nauki, zawierający: gry, pouczające 42 wskazówki i inne twórcze pomysły. Permaculture Villager / Forestry for a Small Planet Trees for Africa P.O. Box 2035 Gallo Manor 2052 Zimbabwe E-mail: [email protected] http://www.junex.co.za/tfa/ Dwa biuletyny „online” zajmujące się permakulturą, drzewami, agroleśnictwem, sadzeniem drzew społecznościami leśnymi w Południowej Afryce. Godne uwagi źródło informacji o obsiewaniu trawą, kontakty i wykazy zasobów dla Afryki. Osiągalne są jeszcze wcześniejsze wydania z lat od 1995 do 1999. Kenya Institute of Organic Farming / Kenijski Instytut Rolnictwa Organicznego John Wanjau Njoroge, Dyrektor O. Box P. 34972 Nairobi, Kenia E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] http://www.kenyaweb.com/agriculture/organic-agri/index.html Przewodnik Zasobów Organizacji Promujących Rolnictwo Organiczne w Rejonie Wschodniej Afryki; jest 116 - stronicowy poradnik pod redakcją Johna Kanyuiro, Kihia i John Wanjau Njoroge z Kenijskiego Instytutu Rolnictwa Organicznego - KIOF. Podaje nazwy, kontakty i krótkie opisy organizacji pracujących na rzecz promocji, badań albo popierania organicznego rolnictwo w Afryce Wschodniej. Organic World / Organiczny Świat http://www.agrar.de/bioherb/ow/index.htm Witryna z dużą liczbą organizacji zaangażowanych w rolnictwie organicznym w krajach rozwijających się świecie. 43 B. Rolnictwo naturalne SZACUNEK DLA ŚRODOWISKA LEPSZA JAKOŚĆ ŻYWNOŚCI, BEZ ZWIĄZKÓW CHEMICZNYCH NISKIE KOSZTY PRODUKCJI NISKIE CENY DLA KONSUMENTA PRODUKTY Z PRAWDZIWYM AROMATEM ZAZIELENIANIE WYPALONYCH OBSZARÓW Erozja gleby, powodzie, obsunięcia, zmniejszanie zawartości tlenu w atmosferze, stopniowy wzrost temperatury planety i pustynnienie urodzajnej ziemi, zanikanie małych gospodarstw, niebezpieczne dla zdrowia i bez smaku owoce, zboża i rośliny, produkty genetycznie modyfikowane są ceną, jaką trzeba płacić za zanikanie lasu. Naturalne rolnictwo jest prostym, naturalnym rozwiązaniem tego problemu. 1. Czym jest rolnictwo naturalne? Fukuoka Masanobu, japoński fitopatolog, zapoczątkował uprawę bez orki, bez nawożenia, bez pielenia, bez pestycydów, jednym słowem metodę uprawy naturalnej. Według niego to, że ludzie uprawiają ziemię i hodują, jest przejawem egocentryzmu. Ostatecznie to natura hoduje zbiory. On widzi nowoczesne rolnictwo jako „robienie tego i tamtego” dla wyhodowania zbiorów, ale jest to praca bez znaczenia. Naturalna gospodarka jest dobrze dopasowaną pierwotną formą rolnictwa. Ta metoda zaczyna się jesienią, gdzie rozmaitość nasion jest zmieszana z błotem i gliną i jest przesiewana przez sito, by utworzyć impregnowane kulki. Te kulki służą jako otoczka, która osłania nasiona przed szkodnikami i owadami do wiosny. Rośliny, które urosną z takich nasion, są roślinami, które będą pasowały do ekosystemu regionu i są użyte do obsiewania w drugim i trzecim roku. 2. Filozofia Filozofia przemawiająca za naturalną gospodarką jest taka, że natura jest doskonała, w przeciwieństwie do ludzkiej wiedzy, która jest niekompletna i ograniczona. Głównym celem „naturalnego rolnika” jest służenie naturze, stworzenie urodzajnej gleby i zdrowych roślin a generowanie dochodu. Naturalna gospodarka jest oparta na przyrodzie wolnej od ludzkiego wtrącania się i interwencji. 3. Stosowanie Przygotowywanie i wytwarzanie nasion otoczkowanych jest bardzo proste. Miesza się w mikserze 300 gramów nasion z 3 wiaderkami gliny, 3 wiaderkami trocin, formuje się i dodaje wody. Następnie opróżnia się mieszaninę do ramy, w celu ukształtowania kulek. Zostawia się granulki w słonecznym miejscu dla 2 do 3 dni do wyschnięcia i wysiewa się 3 granulki na metr kwadratowy w obsiewanym obszarze. Gliniasta maź osłania nasiona przed szkodnikami i owadami, podczas, gdy wybór okresu deszczowego dla siewu zapewnia możliwie najlepsze warunki dla kiełkowania nasion. Można używać nasion drzew leśnych, drzew owocowych, świeżych roślin nawozowych, warzyw i zbóż. Rok po obsianiu, część tych roślin wyrośnie dając informację na temat warunków klimatyczno - glebowych. W drugim i trzecim roku stanie się jasne, jakie rośliny i drzewa są odpowiednie w danym szczególnym obszarze. 44 3.1. Dlaczego obsiewanie wielką rozmaitością nasion? Jeżeli wysiewamy wielką rozmaitość nasion, możemy zapewnić, że część tych nasion ukorzeni się, niezależnie od tego, jak złe będą warunki. Jeżeli powierzchnia ziemi będzie przykryta szatą roślinną, nawet na krótki czas, spadek temperatury będzie osiągnięty. Nie zapomnijmy, że rośliny pionierskie mają pomóc w tworzeniu warunków pozwalających urosnąć innym roślinom. Inny powodem, dla których wysiewamy rozmaitość roślin i drobnoustrojów jest spowodowanie obudzenia „śpiącej” ziemi. Jałowa ziemia nie wraca do życia jedynie przez sadzenie przydatnych roślin. Rośliny nie rosną w samotnych warunkach. Na przykład, dla drzew, by urosnąć i osiągnąć znaczny wzrostu, potrzebujemy mieć wystarczającą ilość gleby odpowiednią dla ich systemu korzeniowego. Dodatkowo, niższe drzewa są bardziej pożądane, dla ochrony podstawy wysokich drzew, kiedy obecność pokrycia ziemi krzewów i podszycia jak również drobnoustroje jest wymagany. Inaczej mówiąc, duże drzewo jest wynikiem współpracy mnóstwa żywych istot. Kiedy duży las z dużą gęstością szaty roślinnej jest utworzony, wtedy zaczną padać deszcze. Chmury tworzą się ponad górą i unoszą się nad dolinami. Najważniejszymi czynnikami w lesie są nie tylko wysokie drzewa. Paprocie, mech, spadłe liście, wszystko to odgrywa ważną rolę. 3.2. Jaka jest różnica między naturalnym a naukowym rolnictwem? Oto pięć głównych zasad rolnictwa naturalnego: • Brak uprawy ziemi • Nie stosuje się nawozów • Nie stosuje się pestycydów • Nie pieli się chwastów • Nie przycina się gałęzi Z drugie strony rolnictwo naukowe można scharakteryzować jako stosujące zasady przeciwne do wszystkich powyżej wymienionych. 3.3. Jaka jest różnica między naturalnym gospodarowaniem a biologicznym albo organicznym rolnictwem? W biologicznym albo organicznym rolnictwie stosuje się uprawę ziemi, przycinanie, środki chwastobójcze i nawozy organiczne. Ponadto, ceny zbytu produktów naturalnej gospodarki są znacznie niższe niż ceny produktów organicznych albo biologicznych. 3.4. Jaka jest różnica między naturalną gospodarką a tradycyjnym rolnictwem? W tradycyjnym rolnictwie stosuje się uprawę ziemi, nawozy, przycinania i środki chwastobójcze. 4. Kto może stosować naturalną gospodarkę? Jaki jest ekonomiczny aspekt tej metody? Dzisiaj jest ona ogólnie do przyjęcia, nawet przez obrońców „chemiczno – naukowego” rolnictwa, które nie zdołało sprostać oczekiwaniom. Niezmiernie obiecująca Zielona Rewolucja, nie tylko nie rozwiązała problemu głodu w planecie; ale przeciwnie, pogorszyła sytuację przez niszczenie i dewastację ogromnych obszarów ziemi. Równocześnie, rozpowszechnione użycie pestycydów i nawozów zanieczyściło nieodwracalnie wody gruntowe, morza, rzeki, jeziora i atmosferę i przyczyniło się do podtruwania ludzi. To 45 faktycznie unicestwiło drobnych rolników i spowodowało wzrost liczby dużych biznesów rolnych. Koszty produkcji znacznie wzrosły, ceny produktów zostały zamrożone i drobni rolnicy zostali doprowadzeni do upadku. Naturalne gospodarowanie ma zerowe koszty produkcji odkąd to nie używa maszyn, pestycydów itp. i dlatego, rolnik robi dochód przez sprzedawanie produktów za wszelką cenę. Ponadto, urodzajność ziemi ciągle wzrasta i jego produktywność staje się większa. Odwrotnie, konsekwencją rolnictwa „chemicznego” jest pustoszeniem i porzucanie ziemi. Tylko przez wysoką koncentrację soli w ziemi, spowodowanej użyciem nawozów, 100.000.000 akrów (40,5 mln ha) ziemi rocznie staje się nieprzydatne dla rolnictwa. Naturalne rolnictwo jest jedyną odpowiedzią na problemy nagromadzone przez rolnictwo „chemiczne”. Naturalne gospodarowanie szanuje środowisko i człowieka, przyczynia się do poprawy urodzajności ziemi i nie zużywa energii. Oprócz profesjonalnych rolników, naturalna gospodarka może być zastosowana również przez rolników amatorów. 5. Wkład naturalnego rolnictwa w zwiększanie opadów deszczu Fukuoka stwierdził: "Pustynie nie uformowują się, ponieważ nie ma tam deszczu; raczej, deszcze przestały padać, ponieważ roślinność zniknęła. Budowanie tamy w pustyni jest próbą leczenia objawów choroby, ale nie jest to strategia dla zwiększania opadów deszczu. Najpierw musimy nauczyć się jak przywrócić pierwotny las”. 46 CZĘŚĆ VII: WIEJSKIE DZIEDZICTWO JAKO DODATKOWEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ A. PODSTAWA DLA PROEKOLOGICZNEJ Wiejskie dziedzictwo Przyszłość rolnictwa jest ściśle związana ze zrównoważonym rozwojem obszarów wiejskich, które obejmują 80% obszaru Europy. Obok rynkowych działań wsparcia, europejska polityka rozwoju wsi odgrywa główną rolę w ekonomicznej, społecznej i terytorialnej spójności. Jest ona oparta na następujących zasadach: rozpoznawanie wielofunkcyjnej roli rolnictwa, ulepszanie konkurencyjności przy uwzględnieniu zagadnień środowiskowych, zróżnicowanie działalności ekonomicznej, zachowywanie wiejskiego dziedzictwa. Rolnicy zarządzają większą częścią ziemi Europy. Powinni oni być uważani za gospodarzy naszego dziedzictwa i wynagradzani za tę rolę. W wielu regionach, centralne i lokalne samorządy płacą rolnikom, by ich zachęcić w ich wysiłkach, do ochrony, utrzymania i poprawiania lokalnie – wyróżniających się elementów krajobrazu, przyrody albo kultury i utrzymania publicznego dostępu do swojej ziemi. W niektórych częściach Unii Europejskiej, rządy wspomagają tradycyjne praktyki gospodarowania. Te inicjatywy powinny być naśladowane przez Europę. 1. Wiejskie domy Ci, którzy żyją na obszarach wiejskich, w pełni zasługują i powinni mieć zapewnione dobre domy z nowoczesnymi urządzeniami. Szczególne pierwszeństwo w urządzaniu dobrych domów należy się ludziom, którzy mają swoje korzenie albo zatrudnienie w wiejskich obszarach, ale mają niskie dochody. Rządy i władze lokalne powinny podjąć działania, by zaspokajać potrzeby takich ludzi. Równocześnie, należy miejscowym tradycjom budowania nadać wielkie znaczenie. Tradycje te są odzwierciedlane w skali, kształcie, metodach konstruowania budynków i stosowanych materiałach, które ludzie przekazują z pokolenia na pokolenie. Wytrzymały one próbę czasu pod względem dopasowania do funkcji i klimatu i oni ucieleśniają zbiorową pamięć i kulturę ludzi. W większości tych tradycji, istniejące budynki cechują się podatnością do 47 wewnętrznej modernizacji, bez naruszenia ich podstawowego charakteru. Nowe budynki mogą być tak projektowane, by uzupełniać tradycje przez użycie odpowiedniej skali i materiałów. Ostateczny celem jest, aby każdy wiejski region zachował i naprawdę dalej rozwijał, swój wyróżniający charakter budynków, a nie ulegał europejskiej jednolitości przez standaryzowane projekty budynków i nadmierne używanie masowo produkowane materiały budowlane. 2. Społeczna i kulturalna witalność Głównym czynnikiem powodującym dobre funkcjonowanie społeczności wiejskich jest ich witalność. Może być ona odzwierciedlona w utrzymywanej tradycyjnych zwyczajów, manifestowana podczas festynów ludowych, czy w zachowanych językach mniejszości narodowych oraz w kulturze, co przyczynia się do kulturalnego bogactwa Europy. Może to być również odzwierciedlone w zaufaniu, jakim społeczności wiejskie rozwiązują swoje problemy we wzajemnej współpracy z ich organizacją społeczną, dostosowując się do wyzwań współczesności. Ta witalność może polegać na stabilności populacji, z równowagą między grupami wiekowymi i silną strukturą pokrewieństwa. W wielu obszarach wiejskich, zmniejszenie się populacji i pewna izolacja kultury osłabiła tę witalność i doprowadziła mieszkańców wsi do niedoceniania swoich zdolności i niedoceniania ich tradycyjnych zasobów i kultury. Wszędzie kultura wiejska jest zagrożona przez zbyt szybki napływ ludzi z miast. Wiele europejskich rządów i agencje pozarządowe, szukają sposobów jak zachęcić ludzi na wsi do zrozumienia współczesnych wyzwań i zaangażowania się w ich rozwiązywania, oferując różnego rodzaju szkolenia i treningi. Edukacja i trening odgrywają ważną rolę także, w dziedzinie ekonomicznej. Rozwój miejscowych gospodarek będzie zależał od rozwoju technicznych i przedsiębiorczych umiejętności wśród młodych i starszych. Rządy i inne agencje powinny zapewniać takie możliwości, ponieważ edukacja i szkolenia są chętnie wykorzystywane przez mieszkańców wsi mieszkających na terenie geograficznie rozproszonym. 3. Ochranianie dziedzictwa Europa ma zadziwiającą rozmaitość klimatu, ukształtowania terenu i naturalnego środowiska - od poziomu morza do wysokich gór, wysp do rozległych równin kontynentalnych, od Morza Śródziemnego do arktycznych klimatów, najbogatszych osadowych równin do najbardziej jałowego pustkowia. W takim naturalnym siedlisku, przez tysiące lat, ludzie wędrowali, osiedlali się, uprawiali ziemię i budowali osady. Poprzez współdziałanie ludzie tworzyli lokalne kultury, których rozmaitość jest tak wielka jak rozmaitość samej przyrody. Ta wielka rozmaitość przyrody i kultury ludzkiej wzbogaca jakość życia wszystkich Europejczyków. Obowiązkiem każdego jest zrozumienie, ochrona i powiększenie tego dziedzictwa. Nowoczesny sposób życia, który szanuje to dziedzictwo i który je nie pomniejsza, a wzbogaca musi zostać zaadoptowany. 3.1. Dziedzictwo kultury W regionach wiejskich można znaleźć wielkie bogactwo śladów dawnego współdziałania ludzi z ziemią. Znajduje to odbicie architekturze budynków wszystkich rodzajów - domów, gospodarstw rolnych, młynów, kościołów, zamków, mostów i podobnych oraz 48 w różnorodności cech ukształtowanego przez ludzi krajobrazu. Krajobraz jest jak bogata księga historii ukazująca jak pokolenia kształtowały otoczenie. Podobnie, ludność albo kultura ludowa każdej społeczności wiejskiej - muzyka, piosenka, taniec, tradycyjny strój, zwyczaje, festiwale, język, religia - wyrażają dziedzictwo tej społeczności. To dziedzictwo krajobrazu i kultury masowej reprezentuje dużą część zbiorowej pamięci ludzi. To dostarcza "korzeni" współcześnie żyjącym, sensu miejsca, związków z przeszłością, skarbnicy pomysłów jak dalej ziemia może zostać wykorzystywana, ważne źródło kultury i uchowego tworzenia. To jest potężny odziedziczony "kapitał" ludzkiego wysiłku, który ludzie mogą zignorować lub zaprzepaścić, albo mogą go akceptować, wykorzystać i przystosowując się. Dziedzictwo jest tak bogate, ponieważ poprzednie pokolenia dodawały do stanu zastanego własne zmiany będące rezultatem ich przystosowań. Dlatego powinna zostać upowszechniona większa świadomość dziedzictwa i raczej gotowość do budowania na nim i przystosowywania, aniżeli ignorowanie albo niszczenie go, potrzebna jest pokora, aby uczyć się od niego, a wartość, doświadczenie przodków, przekazać przyszłym pokoleniom. Obecnie, w niektórych częściach wiejskiej Europy, dziedzictwo kulturalne szybko jest wypierane, a nawet niszczone przez zmiany społeczne albo technologiczne, nowoczesne rolnictwo, rozbudowę miast i zaniedbania. W innych częściach Europy prowadzi się bardziej subtelną politykę. Rządy albo miejscowe władze na wielu obszarach szukają sposobów, jak zachęcić do kontynuowania użytkowania tradycyjnych domów, budynków gospodarczych, albo kościołów, albo ich delikatnego przekształcania do wykorzystania przy realizacji nowych zadań, sposobów na podtrzymywanie tradycyjnych praktyk rolniczych, utrzymywanie tarasów, żywopłotów, murów z kamieni (bez zaprawy), albo inne kształtowanie krajobrazu przy zapewnienia, by nowe budynki były w harmonii z długotrwałymi miejscowymi tradycjami. Zachowanie równowagi między dziedzictwem a nowymi potrzebami powinno być zagadnieniem priorytetowym dla wszystkich ludzi. Polityka i wynikające z niej działania służące, powinny być nadal rozwijane. Polityka ta może obejmować: • • • • • • • Systematyczne i ciągłe przeglądy dziedzictwa w celu dostarczania wiedzy, na której mogą być oparte działania Formalne działania w kierunku ustawowej i prawnej ochrony dziedzictwa Systemy porad eksperckich o używaniu, utrzymaniu i – w miarę potrzeb - adaptacji tradycyjnych budynków i innych obiektów Finansową i podatkową pomoc, na przykład do naprawy historycznych budynków albo upowszechniania tradycyjnych praktyk gospodarowania Szkolenia profesjonalistów z dziedziny użytkowania ziemi, zarządzania ziemią, budynkami i polami, żeby oni w pełni rozumieli jak zdobycze dziedzictwa mogą być wspierane albo dostosowywane, by spełniać nowoczesne potrzeby Szkolenia i zachęty rzemieślników i rękodzielników do kultywowania tradycyjnych umiejętności oraz dostawców tradycyjnych materiałów budowlanych, jak również systemy dla ratowania zabytków i używania tradycyjnych materiałów budowlanych Wymianę pomysłów między ludźmi zaangażowanymi w te procesy, żeby stymulować postęp. Obecnie, działania tego rodzaju skłaniają się do tego, by skupiać się na miejscach największego zainteresowania dziedzictwem - najpiękniejsze pomniki, najlepiej zachowane 49 starożytne miasta, najbardziej okazałe historyczne krajobrazy. Jednakże należy intensywnie promować równe znaczenie polityki odniesionej do całości europejskiej wsi, budowane na doświadczeniu zdobytym w tych miejscach. 4. Interpretacja i edukacja Nie wystarcza profesjonalny wysiłek, by chronić dziedzictwo. Cel musi mieć obejmować zrozumienie, entuzjazm i pozytywne zaangażowanie ludności, szczególnie tych, które żyją w każdej okolicy, posiadającej własne miejscowe dziedzictwo. Praca wielu społecznych organizacji, które tłumaczą znaczenie dziedzictwa dla społeczeństwa musi być wspierana. Ponadto, należy nadać wiodącą rolę przedsięwzięciom edukacyjnym wszelkiego rodzaju, począwszy od szkół podstawowych i średnich do szkół dla dorosłych, którzy chcą kontynuować kształcenie. Jest bardzo ważne, aby, na przykład, dzieci uczyły się historii, przyrody i o nowoczesnym życiu, na przykładzie ich własnej wsi, małego miasta albo wiejskiego obszaru. Ważna jest edukacja mieszkańców miast o życiu na wsi i wiejskim dziedzictwie. Występuje potrzeba wzrostu zrozumienia przez społeczeństwo wartości okolicy. Rekreacyjne wykorzystanie okolicy i agroturystyka wprowadza miliony mieszkańców miast do w życie na wsi jak nigdy przedtem. Należy wykorzystać tę okazję i pokazać im życie na wsi i dziedzictwo wiejskie. Zrozumienie przez ludzi zamieszkujących w miastach zasygnalizowanych problemów wpłynie ich poparcie (jako obywateli i wyborców) dla polityki, która wpłynie na rozwój okolicy. Ich zachowanie jako gości poprawi wzrost ich zrozumienia. Mogą oni nawet przyczynić się jako ochotnicy do realizacji projektów, które służą wiejskim potrzebom albo ochraniają wiejskie dziedzictwo. Ochrona i interpretacja cech dziedzictwa powinny raczej być realizowane w miejscu ich występowania, żeby dać społeczeństwu prawdziwe wrażenie ich początku, kontekstu i harmonii z krajobrazem. Znana jest edukacyjna wartość muzeów na świeżym powietrzu, do których budynki i inne obiekty zostały przemieszczone z ich oryginalnych miejsc. Ale takie muzea nie powinny być używane jako łatwa alternatywa dla zatrzymanie i pokazania budowli na ich oryginalnych miejscach. B. Wiejskie krajobrazy historyczne Mało jest krajobrazów „zamrożonych” w samą porę. Wiejski historyczny krajobraz nie tylko reprezentuje integrację człowieka i sił natury, ale też jest połączeniem elementów krajobrazu z kilku historycznych okresów, zawierając współczesne cechy. Kiedy jakiś wiejski historyczny krajobraz wyprowadza swoje znaczenie od szczególnego historycznego okresu, zmian i dodatków, od tego czasu mógł osiągnąć własne znaczenie. Świadomość, że miejsca reprezentują więcej niż jeden historyczny okres, jest bardzo ważna w zrozumieniu, czym one są i, że są w stanie wyrażać potrzebę ich utrzymywania. Dla zrozumienia znaczenia „wiejski historyczny krajobraz”, jest pomocne, aby zdefiniować inne, związane z nim, określenia. Kulturalny krajobraz jest naturalnym krajobrazem ukształtowanym i zmodyfikowanym przez ludzką działalność. Jest związkiem z przeszłością i oddaje sens czasu i miejsca. Kulturalne krajobrazy są także żywym zapisem reakcji ludzi na siły natury i elementy w krajobrazie, a także rozmaitych kulturalnych nastawieniach ludzi w stronę do ziemi i społeczności. 50 Wiejski historyczny krajobraz jest typem kulturalnego krajobrazu, który zawiera, w geograficznym obszarze, zarówno obiekty naturalne jak i wykonane przez człowieka, które stanowią rodzaj połączonej działalności, minione wydarzenia albo wzory fizycznego rozwoju. Cechy takie jak wielkość, kształty i przygotowanie pola, systemy dróg, grupy budynków, sady, żywopłoty i rośliny dekoracyjne, ogrodzenia i rowy melioracyjne, razem ilustrują odpowiedź na topografię, klimat i szatę roślinną w danym historycznym okresie. Wiejska historyczna dzielnica jest to szczególnie zdefiniowany i rozpoznany geograficzny obszar posiadający powyższe cechy. Zwykle wiejska historyczna dzielnica jest wizualnie, topograficznie albo historycznie odmienna od swojego otoczenia. Ocena • • • • rodzaju krajobrazu oferuje kilka korzyści. Może one: Określić charakter miejsca, zapewniając strukturę dla planowania; Określić zasoby, które stanowią o społeczności albo o regionalnym charakterze; Przyjąć priorytety dla konserwacji, interpretacji i zarządzania; Dostarczyć planistom, rządom, właścicielom ziemskim i obywatelom stan odniesienia, z którym porównuje się zmiany krajobrazu; • Zwiększać świadomość obywateli na temat środowiska i jego historii. Celem oceny krajobrazu jest zbieranie informacji potrzebnej do podejmowania decyzji o konserwacji, interpretacji albo zarządzaniu badanym krajobrazem albo mniejszymi obszarami. Proces oceny przebiega w następujących krokach: · Ustalenie kontekstu rozwoju historycznego, dla rozumienia krajobrazu; · Identyfikacja, zapis i sporządzenie mapy elementów krajobrazu; · Ocena integralność krajobrazu i jego znaczenia; · Określenie podstaw fizycznych, komponentów społecznych i ekonomicznych istotnych dla długowieczności krajobrazu, tj. trasy transportu, topografii, społeczności, wykorzystania ziemi. Ocena przygotowana jako część ogólnego albo określonego zasobu inwentarza może się skupiać na zagadnieniach historycznego znaczenia i integralności. Studia podjęte w celu przygotowania do zarządzania, planowania albo projektowania mogą kierować uwagę na takie czynniki jak warunki dla istniejących elementów, widoków, albo ważnych obiektów, które mogłyby utworzyć podstawę dla wskazówek projektowania. Bez względu na cel, wszystkie oceny krajobrazu powinny zawierać powyżej naszkicowane kroki. Ostatecznie, badanie powinno pomóc w określeniu, jakie działania mają być podjęte dla zapewnienia historycznej ciągłości żywotności krajobrazu. Praktyka oceny krajobrazu nie jest nowa. Jest to analityczne podejście zbudowane na ustalonych zasadach, polityce i praktykach stosowanych przez specjalistów w zakresie geografii kultury, architektury krajobrazu, historii i antropologii. Podejmowanie się oceny krajobrazu jest procesem złożonym, wymagającym rozległej wiedzy multidyscyplinarnej i profesjonalnej w zakresie planowania, analizy historycznej, metod badania historii krajobrazu, procesu rozwoju społeczności i w innych specjalnościach, zależnych od badanego obszaru. 51 C. Światowe dziedzictwo Konwencja w sprawie Ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego przyjęta przez Ogólną Konferencję UNESCO w 1972 roku. Celem konwencji było rozpoznanie własności o wybitnej i uniwersalnej wartości. Począwszy od 2004 roku 176 krajów – stron należących do Konwencji i 134 narodów ma swoje obiekty wpisane na Listę Dziedzictwa Światowego. Ten stopień rozpoznania i współpracy sprawia, że Lista Dziedzictwa Światowego stała się najbardziej uniwersalnym międzynarodowym instrumentem prawnym dla globalnej ochrony dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Są trzy Ciała Doradcze UNESCO do spraw dziedzictwa światowego: (1) Światowa Unia Konserwacji (IUCN) naturalnych własności, zawartej w Gland, Szwajcaria, (2) Międzynarodowa Rada Pomników i Miejsc (ICOMOS) do spraw obiektów kultury, utworzona w Paryżu (Francja), i (3) Międzynarodowe Centrum Badania Zachowania i Przywracania Zdobyczy Kultury (ICCROM) dla odnawiania własności kultury i szkolenia, założone w Rzymie, (Włochy). Nawet struktura tych doradczych ciał wyraża tradycyjne oddzielenie natury i kultury w rozważaniu globalnie ważnych zasobów. Globalnie 788 obiektów znajduje się na liście miejsc dziedzictwa światowego, które uznano jako wartość uniwersalną. Powołując się na szereg kryteriów, które rozwinęły się przez ostatnie 32 lata, 611 obiektów wprowadzono na listę głównie dla ich wartości kulturalnych, 154 naturalnych obiektów i 23 mieszane albo połączone naturalne i kulturalne wykazy obiektów. W roku 1973, pierwszym wpisem były Wyspy Galapagos, oparte na naturalnych wartościach. Włączenie tylko 23 mieszanych miejsc, obejmujących zarówno naturalne jak i ulturalne wartości, w ciągu 30 lat aplikowania wskazuje, że łączenie naturalnych i kulturalnych wartości nie zostało dobrze zrozumiane, szeroko przyjęte albo szczególnie ukierunkowane na wpisanie pod oryginalnymi kryteriami. Najgęstsza koncentracja wpisanych obiektów jest wśród narodów europejskich. Kryteria Obiektów Światowego Dziedzictwo Przyrody wskazują, że obiekty przyrodnicze typowane do zamieszczenia na Liście Dziedzictwa Światowego, będą brane pod uwagę pod warunkiem, że są to obiekty o wybitnej wartości uniwersalnej oraz jeżeli będą spełniały kryteria i warunki integralności, na przykład: • Główne etapy historii ziemi, zapis życia, geologii, form ziemi, fizjografia; • Bieżące ekologiczne i biologiczne procesy w rozwoju, ziemskich i wodnych społeczności; • Najwyższe przyrodnicze zjawisko, wyjątkowe naturalne piękno, estetyczne znaczenie; • Znaczące naturalne siedliska in situ dla zachowania biologicznej różnorodności; Są też kryteria Obiektów Dziedzictwa Światowego wskazujące, że obiekt kultury wytypowany do umieszczenia na Liście Dziedzictwa Światowego będzie rozważany jako przedstawiający wybitną wartość uniwersalną, jeżeli spełnia następujące kryteria i test autentyczności. • Przedstawia arcydzieło geniusza twórczości ludzkiej; • Przedstawia ważną wymianę ludzkich wartości ponadczasowych i w obszarze kultury, w rozwoju architektury albo technologii, w sztukach monumentalnych, urbanistyce albo projektowania krajobrazu; • Wnosi unikalny albo wyjątkowy wkład do tradycji kultury albo do aktualnej albo minionej cywilizacji. • Będzie wybitnym przykładem typu budynku albo architektonicznego albo 52 • • technologicznego zespołu albo krajobrazu, który ilustruje znaczący etap ludzkiej historii Będzie wybitnym przykładem tradycyjnej ludzkiej osady albo wykorzystania ziemi, które jest reprezentatywne kultury, specjalnie wtedy, gdy stało to się wrażliwe pod wpływem nieodwracalnych zmian; Będzie bezpośrednio albo namacalnie związany z wydarzeniami albo żywej tradycji, z pomysłami, albo wierzeniami, z artystycznymi i literackimi dziełami o wybitnym uniwersalnym znaczeniu Tradycyjne Rolnictwo, Tarasy Ryżowe w Kordylierach Filipińskich Tarasy Ryżowe w Kordylierach Filipińskich były pierwszym obiektem wpisanym na listę dziedzictwa światowego jako zachowanie rozwiniętego obszaru na którym żyją ludzie i oddziałują wzajemnie na co dzień z zasobami dziedzictwa. Piękne kompozycje małych ryżowych poletek obramowanych przez niskie ściany na stromych zboczach zostały ukształtowane przez ludzi uprawiających ryż nieprzerwanie od czasów zamierzchłych, istnieje pogląd, że mają one około 2000 lat. Ten majestatyczny rolniczy krajobraz z tarasami ryżowymi rozciągają się na ponad 20000 km2, albo 7% terytorium Filipin w prowincjach Kalinga-Apayao, Abra, Benguet i Ifugao. Konserwacja, użytkowanie albo upraw oraz integralność tych tarasowych obszarów zmieniają się szeroko. Gospodarowanie i zarządzanie tarasami ryżowymi jest połączone z zaopatrzeniem w wodę do podlewania i konserwacji lasu dla ochrony działu wodnego i budowanie zasobów przy użyciu tradycyjnych plemiennych metod. Z powodu ograniczonego dostępu przez strome zbocza na małe poletka ryżowe położone na dużych wysokościach, gospodarowanie wiąże się z ciężką i trudną pracą fizyczną. Wśród czynników ryzyka dla konserwacji i zrównoważenia zasobów i ich unikalnego charakteru wymienia się rozłam plemiennych praktyk, emigrację młodszych ludzi i wprowadzanie nietradycyjnych narzędzi i materiałów. (Źródło: Nauki od Dziedzictwa Światowego: Lekcje od Międzynarodowego Zachowania i Zarządzania Kulturalnym & Ekologicznym Krajobrazem Globalnego Znaczenia, 7th US / ICOMOS Sympozjum Międzynarodowe). [Learning from World Heritage: Lessons from International Preservation & Stewardship of Cultural & Ecological Landscapes of Global Significance, 7th US/ICOMOS International Symposium]. 53 Wybrana bibliografia i strony internetowe W językach obcych Książki Tytuł: Agrotouristic Partnerships Podtytuł: ISBN: Autor: Drosopoulos A. S. Wydawca: Interbooks Miejsce wydania: Athens Rok wydania: 1989 Język: Greek Key words: agrotourism, agrotouristic partnerships, tourism, development Summary: The term agrotourism is a quite new one, however, it got into our glossary dynamically during the last years. And even though is a new form of tourism, has been already showed particular success, despite the short time of its introduction in Greece. Greece, a purely agricultural country, has associated the partnership movement with the agricultural partnerships, which are having their roots in the first years of this century. Simultaneously, Greece after the war managed to develop the tourist sector as a major economic activity for the balance of payments, where other sectors failed or had limited development. In our days, tourism has been raised to primary factor of the country’s economic development. This new activity, which gives a boost to the development of the agricultural and tourist sectors, got into our lives with the name “agrotourism”. Tytuł: Ecotourism Podtytuł: An Introduction ISBN: 0415303656 Autor: Fennell A. D. Wydawca: Routledge Miejsce wydania: Rok wydania: 2003 Język: English Słowa kluczowe: ecotourism, environment, environmental management Streszczenie: As arguably the largest and fastest growing industry, the potential impacts of tourism are considerable. Devised by ecologists, ecotourism was seen as a way to prevent the destruction of the environment. Responding to increased interest and global competition, the tourism industry has quickly appropriated the term to describe a host of different experiences, markedly different from its origins. The second edition incorporates new material on eco-labelling, environmental management and guiding. A new chapter has been added on programme planning and coverage of environmental impacts and community-based management has been strengthened. The book also incorporates new developments stemming from the World Ecotourism meeting in Quebec. New case-studies and examples have been added throughout, as well as annotated further reading. 54 Tytuł: Vacationscape Podtytuł: Developing Tourist Areas ISBN: 1560325194 Autor: Gunn A. C. Wydawca: Taylor & Francis Inc. Miejsce wydania: Rok wydania: 1997 Język: English Słowa kluczowe: tourism, land management, land protection and planning Streszczenie: All tourism takes place on land, but little attention is paid to protecting, planning, developing and managing that land. This work discusses what travellers' perceptions and expectations are of the places they visit, and how designers and planners can adapt to tourists' interests. Tytuł: Tourism and Sustainability ISBN: 041527169X Autor: Mowforth M., Munt I. Wydawca: Routledge Miejsce wydania: Rok wydania: 2003 Język: English Słowa kluczowe: tourism, globalization, growth, sustainability Streszczenie: The book explores and challenges the most significant geopolitical ideas of the last two decades -sustainability, globalisation and development - and demonstrates their significance for understanding the emergence, growth and potential of new forms of tourism in the Third World. This second edition of the book has been extensively updated to firmly re-situate it in the development literature. Drawing on a wealth of examples from across the Third World, “Tourism and Sustainability” illustrates the social, economic and environmental conditions for the growth of new tourism. In assessing the impact and potential of new forms of tourism the range of activities of those involved is critically reviewed, from the industry and tourists to governments and global agencies such as the World Bank. It suggests that while there are grounds for optimism, the faith assigned to new tourism may be misplaced and the uneven and unequal nature of the development process seems to be set to undercut its future potential. Tytuł: Tourism Mobilities Podtytuł: Places to Play, Places in Play ISBN: 0415338794 Autor: Urry J., Sheller M. Wydawca: Routledge Miejsce wydania: Rok wydania: 2004 Język: English Słowa kluczowe: tourism, ecotourism, tourist activities Streszczenie: Many places around the world are being produced and made fit for tourist consumption. The book analyses tourist performances such as walking, shopping, sunbathing, photographing, eating, clubbing and why and how some places turn in global centres but not others. It presents a wide array of innovative international case studies to illuminate this phenomenon, from Eco-tourism on the beach to shopping in Hong Kong, from the making of Cool Reykjavik to tourism in high-rise suburbs in Paris from the Inca heritage 55 to medical tourism. The book deploys a range of theories related to the 'mobility turn' in the social sciences in order to analyse the contingent and networked nature of how places are stabilised as fit for playful performances. This book is edited by two world authorities in tourism studies. The wide array of examples will appeal to academics, students and the general public fascinated by the complex character of global change. Tytuł: Political Ecology Podtytuł: An Integrative Approach to Geography and Environment-Development Studies ISBN: 1572309164 Editor: Zimmerer S. K., Bassett J. T. Wydawca: Guilford Press Miejsce wydania: Rok wydania: 2003 Język: English Słowa kluczowe: landscape and resource use and management, environment, development, ecology Streszczenie: This volume offers a unique, integrative perspective on the political and ecological processes shaping landscapes and resource use across the global north and south. Twelve carefully selected case studies demonstrate how contemporary geographical theories and methods can contribute to understanding key environment-and-development issues and working toward effective policies. Topics addressed include water and biodiversity resources, urban and national resource planning, scientific concepts of resource management, and ideas of nature and conservation in the context of globalization. Giving particular attention to evolving conceptions of nature-society interaction and geographical scale, an introduction and conclusion by the editors provide a clear analytical focus for the volume and summarize important developments and debates in the field. Tytuł: The Moralization of Tourism Podtytuł: Sun, Sand… and Saving the World? ISBN: 0415296560 Autor: Butcher J. Wydawca: Routledge Miejsce wydania: Rok wydania: 2002 Język: English Słowa kluczowe: tourism, alternative tourism, environment Streszczenie: Tourism is no longer an innocent pleasure, but has been reinterpreted as damaging to cultures and to the environment. 'New' forms of tourism, such as ecotourism, alternative tourism, community tourism and ethical tourism, have been presented as morally superior alternatives to the package holiday. Ironically though, even advocates of the new, ethical tourism brands are increasingly subject to criticisms, not dissimilar to those that they themselves level against package holidays. Using a host of international examples from the industry, the media and non-governmental organisations, this book examines what the advocates of 'new tourism' see as being wrong with mass tourism, looks critically at the claims made for the new alternatives and makes a case for guilt-free holidays. Tytuł: The Ethics of Tourism Development ISBN: 0415266866 56 Autor: Smith M., Duffy R. Wydawca: Routledge Miejsce wydania: Rok wydania: 2003 Język: English Słowa kluczowe: tourism, ecotourism, culture and environment, sustainable tourism Streszczenie: This book draws upon a variety of important philosophical traditions to develop an original perspective on the relations between ethical, economic and aesthetic values in a tourism context. It considers the ethical/political issues arising in many areas of tourism development, including the profound cultural and environmental impacts on tourist destinations; the reciprocity (or lack of) in host-guest relations; the (un)fair distribution of benefits and revenues; and the moral implications of issues like sex tourism, staged authenticity and travel to oppressive regimes. The book concludes with a detailed investigation of the potential and pitfalls of ecotourism, sustainable tourism and community based tourism, as examples of what is sometimes termed 'ethical tourism. The authors explain philosophical arguments without the use of excessive jargon. Their interweaving of theory and practise is facilitated by the use of text boxes to explain key terms in ethics, politics, and tourism development and by drawing on contemporary case studies from South Africa, Mexico, Zambia, Honduras, Ethiopia and Madagascar. Tytuł: The Other Tourism Podtytuł: The Ecological Channel to the Stalemates of the Conventional Tourism ISBN: 960-427-055-9 Autor: Schizas J. Wydawca: Enallaktikes Ekdoseis / Ecotopia Miejsce wydania: Athens Rok wydania: 1998 Język: Greek Słowa kluczowe: tourism, conventional tourism, ecotourism, ecology Streszczenie: From the premature tourism of the pharaonic Egypt or the Hellinistic and Roman period, till the religious travel to the Medieval Ages and beyond, till the touristic “monocultures” of the last decades of the 20th century, the problem of originality of the tourist area and the productive conduct of the foreign with the domestic element is always present… Through the History, tourism is donating blood but it also adulterate some domestic societies, produce knowledge but also wrong information, competition and creative management of the free time. In this study there is space for Herodotos, for Pausanias, for the prodromal travel comic, for the torchbearer travel organizer James Cook, for the post tourism of the “virtual reality”, for the Spielberg and the movie “Jurassic Park”. There is also space for the economic identity of the contemporary “traveling revolution”, for the vitiation of the ethics and values that brings, for the marketable and “minority” erotism that fosters. Conventional tourism is developing in vivid rates, but the contestant ecotourism is also offering alternative channels. Tytuł: Is Organic Farming and Alternative for the New Member States? EEB Publication Number: 2003/016 Editor: Hontelez J. Wydawca: European Environmental Bureau (EEB) Miejsce wydania: Brussels Rok wydania: 2003 Język: English 57 Słowa kluczowe: organic farming, regulations, European Action Plan for Food and Farming Streszczenie: Increased consumer awareness of food safety issues and environmental concerns has contributed to the growth in organic farming in recent years. Organic farming is a part of a sustainable farming system and an alternative to more conventional approaches to agriculture. It is gaining importance as ten new countries join the European Union next year. Organic agriculture certainly is an opportunity for the organic producers from the Accession and Candidate Countries which should be used in order to achieve sustainable agriculture and efficient management of natural resources. Therefore, it is very much welcomed that the European Commission is finally working on a European Action Plan for organic food and farming due to come out in the first half of 2004 and which should give a new stimulus to further development of sustainable agriculture and rural development in the European Union. Tytuł: Ecotourism: A South Australian Design Guide for Sustainable Development ISBN: 0 7308 0084 9 Autor: Pholeros P., Tawa M., Opie N. Wydawca: South Australian Tourism Commission Miejsce wydania: Adelaide Rok wydania: 1994 Język: English Słowa kluczowe: ecotourism development, sustainable development, sustainable ecotourism, best practices Streszczenie: This is a simple guide. It aims to insure that ecotourism developments provide unique experiences for visitors, and most importantly, protect the great unmade places of Australia. 58 CZASOPISMA Tytuł: Our Planet: World Heritage and Protected Areas Podtytuł: ISSN: 1013-7394 Editor: Lean G. Magazine: Wydawca: UNEP Volume: 14 Issue: 2 Rok wydania: Język: English Słowa kluczowe: World Summit, world heritage, protected areas Streszczenie: This magazine emphasizes the importance of the protected areas, which promote the cultural heritage of each country. Tytuł: Several Articles Podtytuł: ISSN: 1644-3586 Editor: Kurek W. Magazine: Issues of Tourism and Health Resort Management Wydawca: Jagiellonian University Volume: Issue: Rok wydania: 2003 Język: English Słowa kluczowe: socio-economic aspects for the tourism development, health resorts management Streszczenie: This edition includes a number of articles related to tourism development and resort management as well as to sustainable development in Poland. Tytuł: Geographical research on tourism, recreation and leisure: origins, eras and directions Editor: Butler R. Magazine: Tourism Geographies Wydawca: Routledge Volume: 6 Issue: 2 Rok wydania: 2004 Język: English Słowa kluczowe: Leisure, recreation, tourism, geographical research, eras, themes Streszczenie: All subjects need to understand from whence they came and leisure, recreation and tourism (LRT) are no exceptions. This paper reviews what is felt to be the past geographical literature in these areas in the English language from a personal perspective which covers involvement in the field over the past four decades. It adopts an era approach to identify themes and emphases in the published research and to relate current research thrusts to past efforts. It comments on the relative status of LRT studies in geography and of geographical research in the LRT fields, and concludes with some thoughts on likely future areas of research effort. Tytuł: Localization in Europe's Periphery: Tourism Development in Sardinia 59 Podtytuł: ISSN: Autor: Hospers Gert - Jan Magazine: European Planning Studies Wydawca: Carfax Publishing Company Volume: 11 Issue: 6 Rok wydania: 2003 Język: English Słowa kluczowe: tourism development, ecotourism, environment, culture Streszczenie: As a part of the south Italian Mezzogiorno the island of Sardinia is one of the most peripheral and least favoured regions in the European Union (EU). This article deals with the strategies that have been pursued to restructure the Sardinian economy during the post-war period. In particular, focus is on experiences with local tourism development. After a sketch of the key features of Sardinia, the fruitless top-down strategies of the Italian government to industrialize the island are discussed. After that, the efforts of local parties to promote tourism that builds upon locality-specific assets are analysed. Furthermore, the effects of this localized approach for Sardinia have been generally positive. Moreover, the growing interest among tourists for Sardinia's natural and cultural heritage offers perspectives for bottom-up tourism development as well. Here, however, it is important to balance the short-run benefits of tourism with the possible costs of long-term environmental and socio-cultural degradation. For the future development of Sardinia, therefore, 'ecotourism' might be an additional tool worth considering in the island's present localized tourism strategy. Tytuł: Tourism in Cyprus: challenges and opportunities Podtytuł: ISSN: Autor: Sharpley R. Magazine: Tourism Geographies Wydawca: Routledge Volume: 3 Issue: 1 Rok wydania: 2001 Język: English Słowa kluczowe: island tourism, dependency, tourism in Cyprus Streszczenie: Islands have long been popular tourist destinations, their physical and climatic characteristics combining with the less tangible elements of 'island-ness' to create a special allure for tourists. As a result, many islands have turned to tourism as a means of social and economic development, with tourism frequently becoming the dominant economic sector. However, such a reliance on tourism has proved to be problematic for many island destinations, frequently reflecting the centre - periphery dependency model of development. As this paper demonstrates, Cyprus is no exception. Since the 1960s and despite internal political turmoil, the island has grown into a popular Mediterranean summer sun destination. At the same time, tourism has provided the foundation for rapid and successful economic growth, but the island has also become increasingly dependent upon tourism and upon a small number of major markets and tour operators. Nevertheless, as the paper argues, significant opportunities exist for the future development of tourism in Cyprus. In particular, whilst there is an evident need for more effective planning and control at the national level, it is suggested that, contrary to conventional wisdom (and current 60 Cyprus tourism policy), efforts should be made not to diversify but to consolidate and strengthen existing core markets. Tytuł: Routeing Heritage for Tourism: making heritage and cultural tourism networks for socio-economic development Podtytuł: ISSN: Autor: Moulin C., Boniface P. Magazine: International Journal of Heritage Studies Wydawca: Routledge Volume: 7 Issue: 3 Rok wydania: 2001 Język: English Słowa kluczowe: cultural routes, cultural networks, tourism, Europe heritage Streszczenie: Heritage routes and itineraries are mechanisms being used towards tourism needs and objectives. This paper defines these routes, reviews their context, and considers some examples in Europe. It looks at the 'why' and 'how' of heritage routes being established, and shows the inputs that tourism causes and needs. The particular dimensions to routes and what they bring and require are discussed. The associated demand of networks and networking is discussed and the potential beneficial aspects are described. The especial capacity of itineraries to bring about cross-boundary dialogue and interaction are highlighted and the wider potential of this feature for global society is alluded to. The need is suggested for more research into the use, outcomes and effects of routes. Tytuł: Sustaining Rural Landscapes: the role of integrated tourism Podtytuł: ISSN: Autor: Oliver T., Jenkins T. Magazine: Landscape Research Wydawca: Carfax Publishing Company Volume: 28 Issue: 3 Rok wydania: 2003 Język: English Słowa kluczowe: rural landscapes, integrated tourism, rural development, culture economy, tourism networks Streszczenie: The aim of a European Union-funded research project entitled 'Supporting and Promoting Integrated Tourism in Europe's Lagging Rural Regions' (SPRITE) is to analyse and develop the potential for better-integrated tourism in the rural landscapes of Europe. Integrated tourism can be defined as that which is explicitly linked to the localities in which it takes place and, in practical terms, has clear connections with local resources, activities, products, production and service industries, and a participatory local community. Enhancing the sustainable economic potential of rural landscapes requires partnerships among rural people and the sustainable yet productive use of rural resources. A 'culture economy' approach to integrated tourism is proposed, which emphasizes the importance of local identity, the strategic commodification of resources and of place, and the importance of extra-local forces in enabling local activities. It is suggested that this approach may represent a shift beyond more traditional approaches to rural development. 61 Tytuł: Sustaining Ecotourism: Insights and Implications from Two Successful Case Studies Podtytuł: ISSN: Autor: Weinberg A., Bellows S., Ekster D. Magazine: Society & Natural Resources Wydawca: Taylor & Francis Volume: 15 Issue: 4 Rok wydania: 2002 Język: English Słowa kluczowe: development, ecotourism, environment, sustainable development, tourism Streszczenie: We draw on field research from Costa Rica and New Zealand to examine the potential for sustaining ecotourism projects over time. We find that successful ecotourism projects exist in a paradoxical or dialectical system with internal dynamics that tend to speed up the rate of tourism production. This poses a number of ecological, economic, and social problems. In general, the problems are known to local communities and public officials. The challenges are also technologically fixable and economically viable. The obstacles are political. The communities exist in larger political systems that lack the capacity to control economic action. In other words, the political process is not capable of keeping the economic system in check. Tytuł: Concepts of Sustainable Development, Sustainable Tourism, and Ecotourism: Definitions, Principles, and Linkages Podtytuł: ISSN: Autor: Christof P. Magazine: Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism Wydawca: Taylor & Francis Volume: 1 Issue: 1 Rok wydania: 2001 Język: English Słowa kluczowe: sustainable development, sustainable tourism, ecotourism Streszczenie: The concepts of sustainable development, sustainable tourism, and ecotourism all represent relatively recent developments that, particularly since the early 1990s, have been the subject of controversial debate. There is no generally accepted understanding of their precise meaning and a definitional approach appears problematic. The aim of this Research Note is therefore to provide a brief overview of their background, different interpretations, values, and principles as well as the linkages between them. This should lead to an understanding that implementation of these concepts is not just an academic and technical discourse but, more so, a socio-political question. Tytuł: Commentary: practices, problems and principles for ecotourism - a case study Podtytuł: ISSN: Autor: Twidale C., Bourne A J. Magazine: Tourism Geographies Wydawca: Routledge Volume: 5 62 Issue: 4 Rok wydania: 2003 Język: English Słowa kluczowe: ecotourism, edutourism, communication, language, acknowledgement Streszczenie: Though most information presented in tourist signage is sound, some is not only severely flawed, but also unethical in that false claims are made, language is ambiguous, interpretations are irrational and explanations are confused and even internally contradictory. One site, which illustrates these weaknesses, is considered in some detail, as are efforts to have the signage corrected. It is argued that the touring public should expect to be presented with the best available information; that most scientific concepts can be explained accurately and simply; that the normal protocols concerning false advertising, and full and fair acknowledgement of sources, apply to signage and tourist-related literature; and that clear, concise language is not only desirable but essential, given the possibly diverse cultural backgrounds of visitors. The most effective way of ensuring the best possible result is for all concerned with signage being involved at all stages of the production from initiation to final printing. Tytuł: Ethics and ecotourism: connections and conflicts Podtytuł: ISSN: Autor: Stark C. J. Magazine: Philosophy & Geography Wydawca: Carfax Publishing Company Volume: 5 Issue: 1 Rok wydania: 2002 Język: English Słowa kluczowe: ecotourism, environmental concern Streszczenie: In this essay the author examines the burgeoning industry of ecotourism, analyzing definitions of "ecotourism" and exploring a number of compelling issues raised by the recent trend in worldwide tourism. She then examines three sample codes of ecotourism: one site-specific (Antarctic Traveller's Code), one from a major environmental group (National Audubon Society), and one developed by a consultant for a travel research firm (Code for Leisure Destination Development). The presuppositions, value, and limitations of these codes are then analyzed. On the basis of this analysis, the author proceeds to a discussion of the frameworks for negotiating discourses about ecotourism. Stark argues that the limitations detected in the sample codes of ethics for ecotourism would be fruitfully addressed by Jürgen Habermas's discourse ethics augmented by the feminist ethical and political theories of Seyla Benhabib who draws on the work of Hannah Arendt. While bracketing the debates surrounding the justification of Habermas's principle of universalizability, the author argues that the overemphasis on the rational aspects both of the principle itself and on the notion of "rational trust" stand in need of a corrective if discourse ethics is to be used successfully in negotiating real-life conflicts. Stark argues for a kind of "application discourse" using the feminist ethical and political theories of Benhabib drawn from Arendt's work in which "associational public spaces" are created through relational processes in the acts themselves of meeting and discourse. The author claims that Benhabib and Arendt's works contain fruitful theoretical approaches that also leave room to deal with policies and practical applications as debates about ecotourism increase around the world. Far from exhausting the possibilities, this essay opens up the connections 63 between these theoretical approaches and a new area of environmental concern-ecotourism. 64 STRONY INTERNETOWE Ecovillages (18 National Networks in Europe) http://gen.ecovillage.org/ International Federation of Organic Agriculture Movement - Germany www.ifoam.org/ EKO Liburnia - Croatia http://www.eko-liburnia.hr/eko/eko.htm Cric – Med 2000 http://it.geocities.com/cricmed/ Permaculture Net http://www.permaculture.net/ Permaculture Magazine http://www.permaculture.co.uk/ Permaculture Association – Britain http://www.permaculture.org.uk/ The Natural Way of Farming: Masanobu Fukuoka http://www.hollowtop.com/cls_html/thestore/Fukuoka.htm Mediterranean Association of Organic Farming (AMAB) http://www.amab.it/indexeng.html Italian Association for Organic Farming http://www.aiab.it/associazione/system_aiab.shtml Agrotourism – Holidays in the Cyprus Countryside http://www.agrotourism.com.cy/ Rural Tourism International http://www.ruraltourisminternational.org/ The European Union On-Line http://www.europa.eu.int/ IUCN – The world Conservation Union http://www.iucn.org/ Mediterranean Environmental Technical Assistance Program http://www.metap.org/ The International Ecotourism Society http://www.ecotourism.org/ 65 Greenpeace http://www.greenpeace.org/international_en/ EU Policy Officer - Agriculture, Biodiversity and Soil www.eeb.org Federation of Environmental and Ecological Organizations of Cyprus www.oikologiafeeo.org Agra Europe www.agra-net.com Ecology www.ecologia.gr The Greens – European Alliance www.eat-better.org Mediterranean Information Office for Environment, Culture and Sustainable Development (MIO-ECSDE) www.mio-ecsde.org League for the Nature Protection (LPN) www.lpn.pt Pierres d’ Iris Association www.pierreseche.net National Agricultural Research Foundation www.nagref.gr Peliti – Alternative Community http://homepages.pathfinder.gr/peliti/ Sustainable Measures http://www.sustainablemeasures.com/index.html Ecovillages www.cresp.sn, www.livingroutes.org Resurgence was established in 1966 as an international forum for ecological and spiritual thinking www.resurgence.org Bioneers www.bioneers.org Gaia Cooperative 66 www.gaiacooperative.org Sustainable tourism: Little Earth Tours www.little-earth.co.uk Ecology Building Society www.ecology.co.uk The Future of Food www.thefutureoffood.com/index.htm Genetically Modified Products http://www.mercola.com/2004/jan/24/gm_foods.htm Europarc Federation http://www.europarc.org/ 67 W języku polskim Agroturystyka Sołowiej P.: Analiza możliwości zastosowania niekonwencjonalnych źródeł energii w wybranym gospodarstwie agroturystycznym. Analysis of application ability of renewable energy sources on selected agro-tourist farm. Probl.Inż.Rol., 2003, R.10, nr 1(39), s.57-64, rys. tab., bibliogr.4 poz., sum. Słowa kluczowe: energia słoneczna; kolektor słoneczny; energia odnawialna; zastosowanie; gospodarstwo rodzinne; agroturystyka Streszczenie: Badania przeprowadzono w wybranym gospodarstwie agroturystycznym województwa warmińsko-mazurskiego. Określono potrzeby energetyczne oddzielnie dla części gospodarczej i turystycznej. Przeprowadzono analizę zapotrzebowania na energię oraz uwarunkowań związanych z zastosowaniem niekonwencjonalnych źródeł energii dla całego gospodarstwa. Zaproponowano zintegrowany system energetyczny składający się pompy ciepła oraz zestawu kolektorów słonecznych (w zimie będą służyć tylko jako źródło wspomagające ze względu na to, że w tym okresie mają najniższą sprawność). Dodatkowym zabezpieczeniem, w przypadku wyjątkowo mroźnej zimy tego systemu będzie piec centralnego ogrzewania. Całkowity koszt przedstawionego systemu energetycznego to około 88800 zł. Na tak wysoką cenę wpływa również 22 proc. podatek VAT, którym są obciążone wszystkie urządzenia przedstawione w systemie. Przy tych cenach, koszt amortyzacji całego systemu wyniósłby około 24 lata. Ze względu na wielkość inwestycji i trudność w uzyskaniu środków finansowych (takich jak tanie preferencyjne kredyty) inwestycja ta najprawdopodobniej nie zostanie zrealizowana. Kłodziński M.: Wielofunkcyjny rozwój wsi w Polsce a proces modernizacji rolnictwa. Multifunctional development of rural areas in Poland and the process of agriculture modernization. Post.Nauk Roln., 2001, 48/53, nr 3/291, s.23-32, bibliogr.6 poz. Słowa kluczowe: rolnictwo; modernizacja; wpływ; rozwój; wieś; Polska Streszczenie: Główną bolączką polskiego rolnictwa jest nadmiar zatrudnionej w nim siły roboczej. Bez rozwiązania tego problemu staje się niemożliwa poprawa wielu wskaźników, takich jak struktura obszarowa gospodarstw czy wydajność pracy. Polska jest krajem, który charakteryzuje się wysokim stopniem wiejskości, np. ponad 90 proc. powierzchni kraju stanowią obszary wiejskie, a 2/3 tej powierzchni związane jest z działalnością rolniczą. Wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich polega na zróżnicowaniu gospodarki wiejskiej, a więc odejściu od monofunkcyjności, czyli produkcji głównie surowców rolniczych. Rozwoju wielofunkcyjnego nie możemy traktować jako cudownego lekarstwa, mimo że oferuje potencjalnie wiele, to musi być spełnionych szereg warunków: przedsiębiorczość ludzka wspierana przez działania władz lokalnych, kapitał oraz inne czynniki kreujące rozwój lokalny. Ważną gałęzią rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej jest proces dywersyfikacji gospodarstw wiejskich, czyli wprowadzenie do gospodarstw dodatkowej, pozarolniczej działalności bazującej na wolnej sile roboczej rodziny, budynkach itp. Bardzo ważną kwestią w rozwoju terenów wiejskich jest umiejętność strategicznego planowania. Polityka wiejska powinna obejmować wiele sektorów - zarówno rolnictwo, jak i przedsiębiorczość pozarolniczą, gospodarkę zasobami naturalnymi, rozwój kultury, turystykę i rekreację oraz ochronę środowiska. Przyczynia się to do postrzegania obszarów wiejskich jako dobra ogólnospołecznego. 68 Burzyński Tadeusz, Łabaj Marek; Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna, Wyd. Eurecna srl - CNA Veneto International Services, Biuro Ekspertyz Finansowych, Marketingu i Consultingu Uniconsult s.c., Olimijskie Biuro Podróży Sp. z o.o.,Warszawa, Streszczenie: Publikacja jest efektem realizacji specjalnego projektu szkoleniowego w programie SAPARD: Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna FAPA 114401 – w ramach programu SAPARD PL 06 08/01. Publikacja łączy w sobie jednocześnie dwie funkcje: 1) Wskazuje na nowe możliwości restrukturyzacji obszarów wiejskich poprzez rozwój turystyki wiejskiej i towarzyszącej infrastruktury; 2) Przedstawia warunki uzupełnienia dotychczasowej działalności, szczególnie agroturystycznej, o nowe pomysły: różnorodne formy turystyki rekreacyjnej oraz turystki specjalistycznej. Propozycja ta wynika z rosnącego zainteresowania ze strony popytu krajowego i zagranicznego na ten rodzaj uprawiania turystyki i gospodarki. Działania te wynikają nie tylko z rozwoju rynku, ale również z potrzeby poszukiwania nowych pomysłów na prowadzenie działalności gospodarczej, która przyniosłaby dochody, zatrudnienie, a przede wszystkim zainteresowanie ze strony popytu. Walka z bezrobociem Kowalik T.: Tworzenie zielonych miejsc pracy. Więcej czystej energii. Energia, 2002, nr 4/5, s.10-11, fot. Słowa kluczowe: energia odnawialna; wykorzystanie; Polska; dotacja; tendencja rozwoju; zatrudnienie; Streszczenie: Od 1990 r. światowe wykorzystanie energii odnawialnej, a m.in. promieniowania słonecznego, wzrosło dwukrotnie, a energii wiatru prawie czterokrotnie. Wyraźny jest postęp w wykorzystaniu innych źródeł energii odnawialnej, np. biomasy, zwłaszcza na terenach rolniczych, słabo zurbanizowanych, o znacznym stopniu lesistości, odległych od źródeł zaopatrzenia w energię wytwarzaną z węgla kamiennego czy brunatnego. Zasoby energii odnawialnej i jej źródła w większości znajdują się na terenach zamieszkałych przez ludność utrzymującą się głównie z produkcji rolniczej i hodowli, gdzie jest 15 proc., a w niektórych gminach nawet 30 proc. bezrobocie. Rozwijanie energetyki odnawialnej w wielu z nich jest bodźcem do tworzenia małych przedsiębiorstw grzewczych i stanowisk pracy w gminach. W ciągu trzech ostatnich lat powstały firmy zaopatrujące w paliwo kotłownie na słomę i zrębki drewna. Problem nowych form zatrudnienia i ograniczania bezrobocia nie tylko na wsi był tematem konferencji "Tworzenie zielonych miejsc pracy w Polsce". Odbyła się w Ministerstwie Środowiska pod egidą Centrum Prac Systemowych i Związku Powiatów Polskich. Dyskutowano o rozwoju zatrudnienia w ciągu najbliższych 25 lat, m.in. w rolnictwie ekologicznym, leśnictwie, agroturystyce, energetyce wykorzystującej OZE, odzyskiwaniu i przetwórstwie odpadów użytkowych. Polska w najbliższym czasie będzie poważnym rynkiem inwestycyjnym. Będzie rozbudowywana infrastruktura ochrony środowiska. Wdrażanie w tym zakresie, tzw. standardów UE będzie wymagało przeznaczenia 120 mld zł, ze środków krajowych i zagranicznych, z naszych funduszy ekologicznych, a więc będzie podstawą dla nowych specjalności i stanowisk pracy. Zrealizowanie tego programu pozwoli na stworzenie około 50 tys. miejsc pracy w sektorze zwanym umownie ekologicznym. W artykule zamieszczono informacje o inwestycjach służących ochronie środowiska w Polsce. 69 Wilczyński Ryszard, Odnowa wsi perspektywą rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, Wyd. Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Oddział w Poznaniu. Fundacja Funduszu Współpracy, Poznań, 2003 r. Streszczenie: Odnowa wsi to proces kształtowania warunków życia ludzi na obszarach wiejskich, którego animatorem i podmiotem jest społeczność lokalna. Oddziałuje on na standard życia i jego jakość oraz źródła utrzymania mieszkańców, jednocześnie zachowując tożsamość wsi wyrażającą się wartościami życia wiejskiego, wzmacnianiem i rozwojem dziedzictwa duchowego, kulturowego i materialnego wsi. Proces ten dostosowuje wieś do wymogów współczesności oraz do pełnienia nowych funkcji na rzecz całego społeczeństwa. Wywołuje zmiany strukturalne w wymiarze społecznym i gospodarczym. Dotyczą one miejsca zamieszkania wraz z otoczeniem, infrastrukturą, organizacją przestrzeni publicznej, usługami, zaspokajaniem potrzeb bytowych i duchowych, komunikacją i bezpieczeństwem. Odnowa wsi uaktywnia osobiste zaangażowanie mieszkańców, wypływające z odpowiedzialności za własną przyszłość. Daje możliwość samorealizacji i poczucia uczestnictwa we wspólnocie i współtworzeniu, uaktywnia bowiem podstawowy zasób jakim dysponuje społeczeństwo tj. zaangażowanie ludzi. Mobilizuje siły i zasoby, tworzy warunki i pozytywne impulsy dla utrzymania dotychczasowych oraz rozwoju nowych dziedzin gospodarowania. Praca zbiorowa, Wielofunkcyjny rozwój wsi. Agroserwis, 2000, R.9, nr 15, s.7. Słowa kluczowe: wieś; rozwój; program; dotacja; UE; zatrudnienie; zmniejszanie; dane statystyczne; program SAPARD; bezrobocie; wielofunkcyjny rozwój Streszczenie: Dzięki programowi SAPARD polska wieś może otrzymać szansę na przyspieszenie wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich. Szansę tę będą mieć jednak przede wszystkim regiony silne gospodarczo, które są w stanie spełnić warunki UE. Wzrostowi różnic między regionami mogłaby zapobiec aktywna polityka ze strony państwa. Na polskiej wsi jest obecnie około 1,2 mln zarejestrowanych bezrobotnych i około 0,5 mln ukrytych. W latach 1984 - 1999 samowystarczalność żywnościowa Polski spadła ze 103 proc. do 93 proc., w wyniku czego liczba bezrobotnych wzrosła o około 300 tys. osób. Zmniejszenie samowystarczalności żywnościowej o każde 10 proc. będzie powodować podobny wzrost bezrobocia jak w ubiegłym 15-leciu. Konkurencja ze strony rolników UE spowoduje konieczność intensywnej i wszechstronnej edukacji naszych producentów rolnych. Uczelnie rolnicze powinny tworzyć na wsi punkty konsultacyjne. Marketing Kania Józef, Doradztwo rolnicze z uwzględnieniem infrastruktury technicznej w świetle doświadczeń krajów Unii Europejskiej. Materiały Międzynarodowej konferencji naukowotechniczna nt. "Rozwój infrastruktury technicznej wsi w działalności doradztwa rolniczego", Kielce, 13-14 marca 2003 r., Wyd. IBMER 2003 Słowa kluczowe: wieś; doradztwo rolnicze; wpływ; rozwój; infrastruktura techniczna; UE; rolnik; szkolenie; technika rolnicza; marketing; zarządzanie; rynek; spółdzielczość rolnicza; oświata rolnicza. Streszczenie: Na przykładzie wybranych krajów Unii Europejskiej przedstawiono cztery główne dziedziny objęte doradztwem rolniczym: technika i technologia produkcji, organizacja i zarządzanie gospodarstwem (w tym inwestycje kapitałowe), marketing produktów rolniczych, szkolenia i oświata rolnicza. Omówiono organizację i funkcjonowanie 70 instytucji doradczych oraz rolę i zadania doradztwa rolniczego w dziedzinie rozwoju infrastruktury technicznej wsi i aktywizacji obszarów wiejskich.(Gutry M./2003.09.02.). Chotkowski Jacek, Kierunki działalności biznesowej grup producentów ziemniaków. Zagad. Doradztwa Rol.; 1'02 (31)) 2002. Słowa kluczowe: ziemniak; zrzeszenie producentów; produkcja rolnicza; gospodarstwo rolne; marketing; współpraca; zespół rolniczy; ekonomika produkcji; organizacja; planowanie; produkcja towarowa; program produkcji; nakłady inwestycyjne; zmniejszanie; koszt ogólny; koszt własny; środek obrotowy; środek trwały; rynek; sprzedaż bezpośrednia; kontraktacja; grupa producencka; grupa marketingowa. Streszczenie: Założono, że 20 rolników, gdzie każdy uprawia po 5 ha ziemniaków tworzy grupę marketingową. Skala współpracy produkcyjnej obejmuje więc 100 ha ziemniaków, a wspólnej sprzedaży 2000 ton bulw (przy założeniu plonu handlowego 20 ton z 1 ha). Przy założeniu, że wspólna sprzedaż powoduje zwiększenie ceny zbytu jedynie o 5 proc., wzrost przychodu z tego tytułu wyniesie 300 zł na 1 ha. Wspólna inwestycja, budowa przechowalni o pojemności 2000 ton pozwoliła na obniżenie kosztów przechowywania o 24 zł na tonę oraz 480 zł/ha plantacji ziemniaków. Nakłady środków plonotwórczych z zakupu w produkcji towarowej ziemniaków w przeliczeniu na 1 ha kształtują się następująco: sadzeniaki 1170 zł, nawozy mineralne 550 zł oraz środki ochrony roślin 1050 zł. Oszczędności w kosztach eksploatacji specjalistycznych maszyn przy rocznym wykorzystaniu ich na powierzchni 15 20 ha wynoszą 224 zł/ha. Łączne korzyści ekonomiczne współpracy w ramach grupy wynoszą w przytoczonej symulacji 1142,5 zł na 1 ha produkcji towarowej ziemniaków. Powstające formy zespołowej działalności mają do wyboru różne rodzaje współpracy ekonomicznej i kierunki rozwoju biznesu. Jednym z celów działań marketingowych jest poszukiwanie i tworzenie wieloletnich możliwości sprzedaży, w tym poprzez zawieranie kontraktów. Niezależnie od kierunków zbytu produktów wytworzonych w gospodarstwach członków grupy bardzo istotnym obszarem współpracy są wspólne inwestycje, zakup środków produkcji, użytkowanie maszyn. Dywersyfikacja zawodowa Roszkowski Andrzej, Biomasa roślinna jako szansa dywersyfikacji produkcji roślinnej, Wyd.IUNG2003, Pamiętnik Puławski; Zeszyt specjalny nr 132 Słowa kluczowe: biomasa; produkcja roślinna; tendencja rozwoju; alkohol etylowy; paliwo zastępcze; energia odnawialna; olej roślinny; ester; paliwo gazowe; zapotrzebowanie; rolnictwo; Polska; bezpieczeństwo ekologiczne; dyrektywa UE; bioetanol; biometanol; biodiesel; bio-olej; olej palmowy. Streszczenie: Przemiany w produkcji roślinnej w gospodarce krajów rozwiniętych uwarunkowania i perspektywy ekonomiczne. Prognozy i tendencje rozwojowe zmian zapotrzebowania na energię w gospodarce i rolnictwie - aspekty ilościowe i ekonomiczne. Technologiczne i techniczne możliwości wytwarzania surowców do przetworzenia ich na nośniki energii z produktów rolniczych. Ogólne warunki i sposoby przetwarzania biomasy na bioetanol, biometanol, estry olejów roślinnych, biooleje, paliwa gazowe i inne. Szacunek możliwości produkcji i zbytu z uwzględnieniem kwantyfikacji ekonomicznej. Perspektywy wykorzystania tych paliw w gospodarce ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa. Ogólne aspekty ekologiczne. Związki z przewidywanymi warunkami gospodarowania i unormowaniami prawnymi w krajach UE.(Kurek J./2003.08.28). Roszkowski A.: Wczoraj, dziś i jutro inżynierii rolniczej. Wieś Jutra, 2002, nr 10. Słowa kluczowe: technika rolnicza; rozwój; Polska; rolnictwo ekologiczne; postęp 71 techniczny; tendencja rozwoju; nowoczesność; proces technologiczny; kryteria jakości; automatyzacja; zaplecze techniczne; system informacyjno-wyszukiwawczy; badanie; UE; system informacyjny; rolnictwo zrównoważone. Streszczenie: Brak możliwości konkretnych zastosowań aplikacyjnych w zasadzie wyklucza możliwość uzyskania środków pozabudżetowych, które są obecnie głównym źródłem finansowania rozwoju technicznego w znakomitej większości krajów. W 2000 roku w krajach UE środki te stanowiły przeszło 65 proc. ogólnych nakładów na badania i wdrożenia. Wydaje się, że przy bardzo "płytkim" rynku i jednoczesnej globalizacji wytwarzania środków techniki rolniczej właśnie "wejście w nisze" z wykorzystaniem nowych myśli, integrujących dyscypliny naukowe, a nie będące transferem technologii, stwarza szanse dla współczesnej inżynierii rolniczej. Proponowane poszerzenie "formalnego" zakresu zainteresowań inżynierii rolniczej jako nauki interdyscyplinarnej w rzeczywistości, zwłaszcza "literaturowej" już stało się faktem - ukazuje się coraz więcej prac współautorskich łączących "klasyczną technikę rolniczą" z dokonaniami tak pozornie odległych specjalności jak chemosensoryka, olfaktometria, optoelektronika. Dla rolnictwa zrównoważonego, charakteryzującego się produkcją wielokierunkową, zmierzającego w kierunku rolnictwa ekologicznego, decydującym nie jest poziom nowoczesności środków technicznych. Wdrażanie zasad i świadomy rozwój rolnictwa zrównoważonego wymaga dywersyfikacji struktury produkcji polegającej na ograniczeniu upraw tradycyjnych i równie tradycyjnej hodowli trzody chlewnej na rzecz wytwarzania produktów spożywczych o wysokich walorach jakościowych. Marek Gałaj Marek (red.), Różnicowanie produkcji rolniczej ze szczególnym uwzględnieniem obszarów o trudnych warunkach rolniczych oraz unikatowych walorach przyrodniczych, Wyd. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa, 2003 Streszczenie: Celem wszelkich działań w dziedzinie dywersyfikacji produkcji oraz wielofunkcyjnego rozwoju wsi jest poprawa sytuacji społeczno-ekonomicznej mieszkańców wsi, przede wszystkim tworzenie nowych miejsc pracy w środowisku wiejskim poprzez działania organizacyjne, kulturalne i społeczne. Potrzeba takich działań, realizowanych w formie przekazu informacji, szkoleń czy wsparcia finansowo-kredytowego jest oczywista. Formy aktywności proponowane poszczególnym gospodarstwom rolnym dalece odbiegają od ich dotychczasowej działalności. Dodatkowym problemem często jest fakt, że często nowe kierunki aktywności dotyczą tylko kobiet na wsi. Dywersyfikacja nie jest oczywiście cudownym lekiem na wszystkie potrzeby wsi polskiej. Może ona objąć zaledwie kilka procent gospodarstw, wykorzystujących w ten sposób nadmiar rąk do pracy w gospodarstwie. Publikacja służy tym wszystkim, którzy myślą o poszerzeniu swojej aktywności w rolnictwie i o zmianie sposobu pozyskiwania dochodów na polskim rynku rolnym. Zatrudnienie Pawlak J.: Poziom technizacji polskiego rolnictwa w świetle porównań międzynarodowych. Wieś Jutra, 2002, nr 9 (50) Słowa kluczowe: rolnictwo; technika rolnicza; mechanizacja; analiza ekonomiczna; porównanie; poziom; Polska; UE; świat; produkcja rolnicza; środek produkcji; wskaźnik techniczno-ekonomiczny; zatrudnienie; użytki rolne; wyposażenie; park maszynowy; wykorzystanie; nawóz mineralny; gospodarstwo rolne; tendencja rozwoju; struktura; Francja; środek ochrony roślin Streszczenie: Liczba osób przypadająca na jednostkę powierzchni użytków rolnych jest w krajach wysokorozwiniętych niższa aniżeli w krajach rozwijających się. Liczba osób 72 czynnych zawodowo w przeliczeniu na 100 ha UR maleje w miarę wzrostu obszaru gospodarstw. Zróżnicowanie procentowego udziału gruntów ornych i plantacji trwałych w strukturze użytków rolnych powoduje, że proporcje pomiędzy wartościami wskaźników liczby osób w przeliczeniu na jednostkę powierzchni użytków rolnych oraz na jednostkę gruntów ornych i plantacji trwałych są nie jednakowe. Stosunkowo wysokie wartości obu wskaźników w Polsce są wynikiem nie tylko wysokiego rozdrobnienia gospodarstw rolniczych, ale i ogólnej sytuacji gospodarczej kraju. Silnie zróżnicowane są także wartości wskaźników charakteryzujących wyposażenie rolnictwa w środki mechanizacji. Stopa odnawiania parku ciągnikowego wynosiła w Polsce 0,55, podczas gdy we Francji 2,90, a w Niemczech 2,22. Niższy poziom intensywności produkcji rolniczej oraz stosunkowo niskie przeciętne roczne wykorzystanie ciągników i kombajnów zbożowych w Polsce powoduje, że liczba godzin tych środków mechanizacji w przeliczeniu na 100 ha gruntów ornych w naszym rolnictwie jest niższa aniżeli w Japonii i Europie Zachodniej. Nakłady środków chemicznych w rolnictwie polskim są ponad trzykrotnie niższe aniżeli w Japonii i znacznie niższe od średniej dla krajów UE, jednak wyższe od średniej dla krajów Europy środkowej i Wschodniej. Łakomiec Ludmiła, Szanse rozwoju rynku pracy dzięki wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii, Materiały Konferencyjne nt. "Odnawialne źródła energii jako element planowania rozwoju lokalnego", Warszawa, 9-10 maja 2002 r., IBMER W-wa 2002 Słowa kluczowe: źródło energii odnawialnej; wykorzystanie; zatrudnienie; zwiększanie; energia odnawialna; rozwój; rynek; praca; Streszczenie: Rynek pracy w energetyce odnawialnej i usługach świadczonych dla tego sektora dynamicznie się rozwija a szereg instytucji prognozuje długotrwałe utrzymanie tego rozwoju. Energetyka odnawialna generuje powstawanie nowych stanowisk pracy w znacznie większym stopniu niż energetyka konwencjonalna czy jądrowa. Wskaźniki zatrudnienia przy wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii są kilkakrotnie wyższe niż w energetyce konwencjonalnej i kilkunastokrotnie wyższe niż w jądrowej zarówno w przeliczeniu na jednostkę mocy zainstalowanej, jak i produkowanej energii. Poszczególne źródła energii odnawialnej w różnym stopniu stymuluj± rozwój rynku pracy, najwięcej stanowisk pracy powstaje w sektorze energetycznego wykorzystania biomasy. Pozarolnicza działalność na obszarach wiejskich Kuczek l., Żmija J., Finansowa ocena gospodarstw rolniczych dostosowujących działalność pozarolniczą do lokalnej infrastruktury, Inż.Rol.; nr 1(2) 1998 Słowa kluczowe: gospodarstwo rolne; rolnik; nakłady inwestycyjne; środek trwały; działalność pozarolnicza; dane statystyczne; kredyt; efektywność; środek produkcji; analiza ekonomiczna; wartość odtworzeniowa; rentowność Streszczenie: Analizowano wpływ działalności pozarolniczej na rentowność i produktywność oraz na skalę odtworzenia majątku trwałego. Celem pracy jest określenie, w jakim stopniu działalność pozarolnicza, jako jeden z elementów infrastruktury technicznej, wpływa na rentowność majątku i kapitału. Przeprowadzono analizę wskaźnikową płynności finansowej gospodarstw, wypłacalności, sprawności działania i rentowności. Wykazano, że badane obiekty przy dużym ryzyku finansowym w zakresie płynności zadłużenia, osiągają względnie wysokie wskaźniki rentowności majątku i stopy zwrotu kapitału własnego. Stopa odnowy środków trwałych wskazuje na unowocześnienie ich zasobu. W 1996 r. wynosiła ona 11,2 proc. tzn., że na 100 zł wartości majątku trwałego majątek z nowych inwestycji wynosił 11,2 zł. W latach 95-96 rentowność środków trwałych w grupie badanych obiektów wzrastała o około 12 proc. Jest to tzw. wzrost netto po skorygowaniu inflacji. Wskaźnik ten jest funkcją rentowności sprzedaży i produktywności majątku. W wyniku kredytowania 73 gospodarstw i prowadzenia działalności pozagospodarczej zmianie ulega struktura majątku. Spada udział majątku trwałego w strukturze aktywów, rośnie zaś udział majątku obrotowego, głównie zapasów. Tendencje te świadczą o poprawie płynności gospodarowania. Pozytywnie kształtują się również wskaźniki struktury kapitału. Udział kapitału własnego w pasywach w 1996 r. wzrósł do 66,3 proc., a wskaźnika obciążenia gospodarstwa zobowiązaniami bieżącymi do 19 proc. Kosanowski Jerzy, Pęczek Tadeusz, Moja droga do sukcesu. Przedsiębiorczość na terenach wiejskich. Przewodnik, Wyd. EPRD Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju Regionalnego, Kielce 2003 Streszczenie: Publikacja jest przeznaczona dla osób pragnących rozwinąć swoją aktywność gospodarczą w warunkach gospodarki wolnorynkowej, w która cechuje się nadwyżką podaży nad popytem. Wstępne rozdziały poświęcone są przeglądowi warunków prawno-finansowych, jakie zaistniały dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce dzięki przemianom gospodarczy i współpracy gospodarczej z krajami Unii Europejskiej. Przewodnik pomaga dokonać analizy własnych możliwości prowadzenia działalności gospodarczej. Stopniowo czytelnik – przyszły właściciel zapoznaje się z najważniejszymi przepisami prawnymi dotyczącymi zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej. Wskazane są najważniejsze elementy zarządzania firmą: rozpoznanie rynku, marketing, elementy procesu zarządzania, zasady sporządzania biznesplanu,. Przedstawione są zasady rozliczania działalności, prowadzenia ksiąg podatkowych, rozliczenia z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Przewodni uzupełniają wskazówki dotyczące finansowych aspektów prowadzenia działalności gospodarczej, dane teleadresowe siedzib oddziałów regionalnych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz siedzib SAPARD. Istotnym uzupełnieniem przewodnika jest zestaw załączników zawierających przykłady wypełniania formularzy, druków, wniosków i raportów. Marek Gałaj M. (red.), Różnicowanie produkcji rolniczej ze szczególnym uwzględnieniem obszarów o trudnych warunkach rolniczych oraz unikatowych walorach przyrodniczych, Wyd. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa, 2003 Streszczenie: Celem wszelkich działań w dziedzinie dywersyfikacji produkcji oraz wielofunkcyjnego rozwoju wsi jest poprawa sytuacji społeczno-ekonomicznej mieszkańców wsi, przede wszystkim tworzenie nowych miejsc pracy w środowisku wiejskim poprzez działania organizacyjne, kulturalne i społeczne. Potrzeba takich działań, realizowanych w formie przekazu informacji, szkoleń czy wsparcia finansowo-kredytowego jest oczywista. Formy aktywności proponowane poszczególnym gospodarstwom rolnym dalece odbiegają od ich dotychczasowej działalności. Dodatkowym problemem często jest fakt, że często nowe kierunki aktywności dotyczą tylko kobiet na wsi. Dywersyfikacja nie jest oczywiście cudownym lekiem na wszystkie potrzeby wsi polskiej. Może ona objąć zaledwie kilka procent gospodarstw, wykorzystujących w ten sposób nadmiar rąk do pracy w gospodarstwie. Publikacja służy tym wszystkim, którzy myślą o poszerzeniu swojej aktywności w rolnictwie i o zmianie sposobu pozyskiwania dochodów na polskim rynku rolnym. ADuczkowska-Małysz Katarzyna, Kłodziński Marek (red.) Rozwój przedsiębiorczości na terenach wiejskich. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Wyd.Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa, 1994 74 Streszczenie: Publikacja zawiera skróty referatów i głosy w dyskusji z konferencji „Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich”, która się odbyła 7-8 października 1993. Konferencja była podsumowaniem tematu badawczego pod nazwą „Regionalny program ożywienia przedsiębiorczości na wsi i w rolnictwie”, realizowanego pod kierunkiem prof. dr hab. Katarzyny Duczkowskiej-Małysz. Konferencja spełniła dwa cele: Umożliwiła zaprezentowanie wyników badania nad regionalnymi programami ożywienia przedsiębiorczości; Stworzyła szansę na pokazanie wielu przykładów udanych inicjatyw, dzięki którym powstały nowe miejsca pracy, zmodernizowano infrastrukturę wiejską, stworzono nowe źródła dochodów. Zaproszeni do udziału w obradach przedstawiciele samorządów i administracji terenowej, a także właściciele, dyrektorzy, menadżerowie funkcjonujących podmiotów gospodarczych wskazywali na bariery będące hamulcem rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, jak również przedstawili sukcesy osiągane przez poszczególne firmy czy samorządy. 75