On the State ofLatin American States. Approaching the Bicentenaty

On the State ofLatin American States. Approaching the Bicentenaty

180
Noty
Przegląd Sejmowy l (102)/2011
wspólne podjęcie decyzji o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego przez dwa organy
władzy wykonawczej (ewentualnie przez rząd), przy zachowaniu kontroli parlamentu,
bądź też powierzenie tej decyzji parlamentowi, co może jednak budzić wątpliwości
z uwagi na konieczność szybkiego jej podjęcia.
Na zakończenie pragnę podkreślić, że recenzowana książka jest niezwykle cenna
z punktu widzenia oceny polskich rozwiązań konstytucyjnych w dziedzinie stanów
nadzwyczajnych. W odróżnieniu od innych osób wypowiadających się na ten temat
(również piszącego te słowa) L. Mażewski nie ogranicza się do analizy dogmatycznej
przepisów konstytucyjnych i ustawowych, ale również ukazuje ich praktyczne zastosowanie na tle zmieniających się epok historycznych. Dlatego też książka warta jest
polecenia nie tylko przedstawicielom nauki prawa, ale również szerszemu gronu czytelników.
Krzysztof Prokop
On the State ofLatin American States. Approaching the Bicentenaty
Sobre el Estado de los Estados Latinoamericanos. En el umbral
del Bicentenario
RED. RYSZARD STEMPLOWSKI
Andrzej Frycz Modrzewski Kraków Uniwersity, Kraków 2009, s. 592
Praca zbiorowa pod redakcją Ryszarda Stemplowskiego jest pierwszym bodajże
w literaturze polskiej tak obszernym, a zarazem interdyscyplinarnym opracowaniem
poświęconym państwom Ameryki Łacińskiej'. Książka, której kolektyw autorski obejmuje naukowców polskich oraz, stanowiących zasadniczy trzon pracy, autorów zagranicznych, jest także potwierdzeniem tego, jak potrzebne, a przede wszystkim wartościowe są kontakty międzynarodowe. W tym konkretnym przypadku są one konieczne nie tylko z uwagi na egzotykę podjętej w książce tematyki, ale także z uwagi na
zróżnicowany pod względem metodologicznym profil pracy, która sięga po metody wykorzystywane w politologii, prawie, kulturoznawstwie, historii, ekonomii czy
socjologii.
Książki nie da się zamknąć w jakimś jednoznacznym schemacie. Nicią przewodnią jest jedynie region Ameryki Łacińskiej, ujmowany jednak z bardzo różnych
punktów widzenia. Nie jest to bynajmniej zarzut pod adresem autorów, a tym bardziej redaktora tomu, jedynie stwierdzenie, że pracy On the State ofLatin American
' Wcześniejsze publikacje np. T. Łepkowskiego, W. Dobrzyckiego, M. Gawryckiego, K. Complaka
czy J. Spyry były publikacjami najczęściej ograniczonymi pod względem metodologii oraz obszaru zainteresowań.
On ihe State of Latin American States. Approaching the Bicentenary Sobre..., red Ryszard Stemplawski
181
States... nie da się w sposób prosty zaklasyfikować. Jeśli już chciałoby się zastosować jakąś jedną miarę identyfikującą, to wypada stwierdzić, że książka odpowiada
koncepcji pracy politologicznej, ale w ramach tej dyscypliny również nie jest bynajmniej jednolita 2 . Ów brak spójności pracy powoduje jednak, że państwa Ameryki
Łacińskiej są analizowane wieloaspektowo, co niewątpliwie podnosi ogólne walory
heurystyczne tomu, i zwiększa się potencjalny krąg czytelników, gdyż po książkę
sięgną z pewnością wszyscy zainteresowani zróżnicowanymi procesami społecznopolitycznymi, jakie w ciągu ostatnich dwóch stuleci miały miejsce na kontynencie
południowoamerykańskim.
Książka, poza wprowadzeniem redaktora tomu, obejmuje osiem obszernych rozpraw. Autorem pierwszej jest Horst Pietschmann, który w studium pt. „On the Origins of the Latin American States" analizuje tło historyczne procesów, które w swoich
skutkach doprowadziły do powstania niezależnych, samodzielnych organizmów państwowych. Za kluczowe dla procesów państwowotwórczych w tamtym regionie świata
uznaje on atrakcyjność idei narodu i państwa, postrzeganych jako wartości per se, oraz
— prowadzone na fali narodowych ruchów wyzwoleńczych — procesy dekolonizacji,
które w ostateczności wygenerowały samodzielność poszczególnych organizmów
państwowych. Oczywiście tłem tych wszystkich zjawisk i ich skutków była dla
H. Pietschmanna reinterpretacja iberyjskiej ekspansji kolonialnej, która stosunkowo
łatwo ustąpiła miejsca niezależności państwowej dawnych kolonii. Warto może dodać, że powstające państwa Ameryki Łacińskiej na szeroka skałę eksperymentowały
ustrojowo, co sprawiło, że w XIX w. obok Europy to właśnie region południowoamerykański był istnym laboratorium konstytucyjnym, w którym próbie poddawano
najrozmaitszego rodzaju warianty ustrojowo-konstytucyjne.
Lawrence S. Graham jest autorem kolejnego opracowania, pt. „Government and
Society in the Latin American States". Autor — opierając się na poszczególnych przypadkach (np. Brazylia, Argentyna, Chile, Wenezuela, Peru, Meksyk) — przedstawił
przede wszystkim złożone procesy kształtowania się elit politycznych oraz analizował czynniki, które determinują społeczną specyfikę rządów w Ameryce Łacińskiej.
Jego zdaniem, tym, co przesądza ową specyfikę, jest np. dalece posunięty populizm
polityczny; wyraźnie limitowana koncepcja demokracji w stylu zachodnim i związany z tym brak konsolidacji demokratycznych reguł gry; problem społecznego wykluczenia ludności rdzennej oraz znacznie szerszy problem niedostatecznej partycypacji
politycznej obywateli; wyraźne trendy do prezydencjalizacji, która jednak odbywa się
w społecznie i politycznie niesprzyjających warunkach, rodząc w konsekwencji różnego rodzaju patologie i dewiacje ustrojowe, do których należy zaliczyć m.in. systemy
partyjne diametralnie różne od dwupartyjności cechującej typową wersję prezydenckiej odmiany rządów.
Colin M. Lewi s jest autorem kolejnego studium, zatytułowanego „The State and
Economic Growth in Latin America". Autor wskazał w nim, że problemy ekonomiczne
:
Szerzej na temat złożoności politologii zob. np. J.-M. Denquin, Intmduction a la science polilic/ue. Paris 2001, s. 31 i n.
182
Przegląd Sejmowy l (102)/2011
Noty
mają swoje silne osadzenie polityczne i społeczne, udowadniając, że istnieje ewidentny związek między rozwojem gospodarczym a formacją społeczno-narodową.
Przedstawiając różnego rodzaju zależności, jakie występują między ekonomią, społeczeństwem i polityką, wskazał także na elementy negatywne, zakłócające owe relacje,
a zarazem nadające endemiczny profil całemu regionowi Ameryki Łacińskiej. Zaliczył
do nich np. oligarchizację gospodarki, ideologizację (przynajmniej w niektórych państwach) ekonomii, brak społecznej legitymacji procesów ekonomicznych i politycznych, niedostateczne ukształtowanie się klasy średniej, która — przynajmniej od czasów Roberta Dahla — uznawana jest za swoisty motor reżimu demokratycznego.
Merytorycznie powiązanym tekstem jest kolejny artykuł, tym razem autorstwa
Patricio Valdivieso pt. „The State and National Economy in Latin America". O ile
wcześniejszy tekst C.M. Lewisa miał w głównej mierze charakter historyczny, o tyle
studium P. Valdivieso koncentruje się na prezentacji obecnej sytuacji ekonomicznej
w państwach Ameryki Południowej. Zdaniem autora, czynnikami, które determinują
stan dzisiejszej gospodarki w tamtym rejonie świata są, po pierwsze, procesy odchodzenia od tzw. rządów faktycznych, co nastąpiło od początku lat 70. XX w.; po drugie, neoliberalne strategie w gospodarce; po trzecie, względna amortyzacja gospodarki
od szerszych procesów politycznych i ideologicznych. Autor zaznaczył, że istotnym
czynnikiem względnego rozwoju gospodarczego w Ameryce Łacińskiej jest też zjawisko globalizacji, które sprawia, że gospodarka krajów Ameryki Południowej przestaje
być endemiczna i na tyle oryginalna, żeby wyraźnie odstawała od pewnych ogólnych
wzorców i schematów.
Autorem kolejnego opracowania jest Tadeusz Paleczny. Jego tekst pt. „The State and Nation-forming Processes in Latin America" stanowi ogólną podstawę analizy
teorii rozwoju społecznego w Ameryce Łacińskiej. Autor skoncentrował się na przedstawieniu teoretycznego modelu procesów narodotwórczych z ich wszystkimi zależnościami i uwarunkowaniami o charakterze politycznym, historycznym, ekonomicznym
czy kulturowymi. Z tego m.in. powodu tekst ten może służyć jako znakomite wprowadzenia do całej tematyki poruszonej w książce, będąc punktem wyjścia dla wszystkich pozostałych opracowań. Jest tak, gdyż autor przedstawił w swoim artykule poszczególne etapy, które ostatecznie doprowadziły do uformowania się nowoczesnych
tworów narodowo-państwowych, a które obejmują etap kolonialny, postkolonialny,
współczesny i tzw. postmodernistyczny, kształtowany w dużym stopniu przez procesy internacjonalizacji i globalizacji. Zdaniem T. Palecznego, wszystkie one stworzyły
niepowtarzalne warunki spoleczno-narodowej asymilacji, które sprawiają, że i narodowe państwa Ameryki Łacińskiej i czynniki je kształtujące są właściwe wyłącznie
dla tamtego rejonu świata.
Aleksander Posner-Zieliński jest autorem kolejnego tekstu, pt. ..The State and the
Indigenous Peoples in Latin America". Autor wskazał, że kwestia ludności rdzennej
jest jedną z poważniejszych dla całego regionu, wpływając na całą paletę problemów
zarówno ekonomicznych, jak i społecznych, a na politycznych, w tym przypadku
szczególnie ważnych, kończąc. Kulturowo-etniczne okoliczności, w opinii autora, two-
On the Stale of Latin American States. Approaching the Bicentenary Sobre..., red RyszardStemplawski
183
rżą swoisty tygiel, który w połączeniu ze sprzecznościami politycznymi, ekonomicznymi i społecznymi tworzy jeden z głównych problemów, jakie mają do rozwiązania
państwa Ameryki Łacińskiej.
Ryszard Stemplowski — oprócz tego, że jest redaktorem całego tomu —jest również autorem opracowania pt. „States and Political Cultures in Latin America". W jego
opinii, spojrzenie przez pryzmat kultury politycznej jest jednym z ważniejszych dla
pełnego zrozumienia zarówno historii, jak i współczesności poszczególnych państw
południowoamerykańskich. Kluczowym problemem jest tu z pewnością kwestia kulturowej i politycznej identyfikacji i partycypacji, która z kolei decyduje o stopniu legitymizacji państw i ich systemów ustrojowych. Zdaniem autora, to właśnie relacja
między identyfikacją społeczną a narodem politycznym jest kluczem zrozumienia niewątpliwej specyfiki społecznej, kulturowej, a w konsekwencji politycznej całej Ameryki Łacińskiej.
Ostatnim zamieszczonym w książce tekstem (jedyny w języku hiszpańskim) jest
tekst Carlosa Escude, zatytułowany „La civilización iberoamericana y sus relaciones internacionales". Autor pokazał w nim rozmaitego rodzaju powiązania między
państwami regionu a szerszym otoczeniem międzynarodowym, zaznaczając jednocześnie coraz bardziej zauważalną rolę regionu w polityce międzynarodowej, a w jej
ramach tworzenie się swoistych regionalnych mocarstw (np. Brazylia, Meksyk).
Wskazał, że polityka zagraniczna poszczególnych państw południowoamerykańskich
staje się w coraz mniejszym stopniu jednobiegunowa, co z kolei oznacza słabnącą
(choć wciąż mocno widoczną) rolę USA. Wypada przy tym zaznaczyć, że powiązania z USA są istotnym rodzajem powiązań, które szczególnie wyraźnie zaznaczyły
się w XX w. Obok nich, począwszy do narodzin niezależnych organizmów państwowych w Ameryce Południowej, występowały powiązania iberyjskie (hiszpańskie
i portugalskie), które zawsze były silnie zauważalne, a które są pewnego rodzaju
elementem stałym, jaki łączy dawne metropolie z ich historycznymi posiadłościami
zamorskimi.
Konkludując trzeba powiedzieć, że tom studiów pod wspólnym tytułem On
the Siatę of Latin American States... stanowi udaną próbę przedstawienia panoramy
poglądów dotyczących państw Ameryki Łacińskiej. Można tylko żałować, że w książce zabrakło miejsca dla opracowania typowo konstytucyjnego, gdyż to z pewnością
tworzyłoby pełny przegląd kwestii istotnych dla całościowego zobrazowania historii i dnia dzisiejszego państw Ameryki Łacińskiej. Nie zmienia to jednak w niczym
tego, że książka— dzięki swojej wielowątkowości i interdyscyplinarności — stanowi
świetne wprowadzenie dla wszystkich zainteresowanych problemami krajów kontynentu południowoamerykańskiego.
Jarosław Szymanek