Bezradnośc intelektualna
Transkrypt
Bezradnośc intelektualna
Bezradność intelektualna w szkole Aneta Brzezicka i Sylwia Bedyńska Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Instytut Psychologii PAN Czy problem bezradności intelektualnej dotyczy polskich szkół? • Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów OECD PISA • „Rozwijanie umiejętności samodzielnego myślenia, rozumowania naukowego, modelowania i rozumowania matematycznego, formułowania hipotez, zwięzłego zapisania wniosków, dostrzegania alternatywnych rozwiązań problemu, stanowi piętę achillesową polskiej oświaty” • System kształcenia promujący odtwórcze podejście do przyswajania wiedzy, bez nacisku na rozwój różnych form myślenia (rozumowania) to doskonała pożywka dla syndromu bezradności intelektualnej www.ifispan.waw.pl/ifis/badania/program_pisa/ Kiedy uczniowie „opowiadają dyrdymały” - ćwiczenie Uczniowskie strategie… przetrwalnikowe • Unikanie wzroku nauczyciela • Bezmyślne potakiwanie • Ściągawki, podpowiedzi • Słowotok • Udawanie (choroby), kłamstwo (na temat np. pogrzebu) Symptomy bezradności intelektualnej (wyczerpanie poznawcze) Emocjonalne: złość, smutek, zniechęcenie, przygnębienie, brak radości z uczenia się przedmiotu Motywacyjne: Poznawcze: zanik motywacji wewnętrznej (nie lubię tego przedmiotu) mniejsza liczba generowanych pomysłów jak rozwiązać zadanie, odczucie pustki w głowie, niepewność co do rozwiązania sytuacyjne „zawieszenie się” myślenia Wyuczona bezradność.. początki • Martin Seligman i współpracownicy (lata 70 XX wieku) – Eksperymenty „z klatką” na psach – Przypadkowe odkrycie psiej „bezmyślności” i trudności w jej pokonaniu Wyuczona bezradność • Wyuczona bezradność (learned helplessness) to utrwalenie przekonań o braku związku przyczynowego między własnym działaniem (reakcją), a jego konsekwencjami (wzmocnieniem) • Uprzedni kontakt z nierozwiązywalną (niekontrolowalną) sytuacją prowadzi do pojawienia się (w nowej sytuacji zadaniowej) deficytów: – Poznawczych (oczekiwanie braku kontroli) – Motywacyjnych (spadek zainteresowania i zaangażowania) – Emocjonalnych (obniżenie nastroju) Bezradność intelektualna poczucie braku kontroli • Wypalenie zawodowe („nie rozumiem co mam robić, żeby byli ze mnie zadowoleni”) • Bezrobocie („nie wiem jakie mam spełniać warunki, żeby dostać pracę”; „nawet jak na głowie stanę, to i tak nic się nie zmieni”) • Depresja („te myśli same przychodzą mi do głowy i nie mogę ich odsunąć”) Bezradność - przyczyny • Uczenie się braku zależności między własnym działaniem a otrzymywanym rezultatem zostało nazwane treningiem bezradności • Powtarzające się sytuacje treningu bezradności prowadzić mogą nie tylko do zaniku inicjatywy (bezrobotni), ale także do rozwinięcia się depresji • Pesymistyczny styl wyjaśniania zdarzeń jako czynnik ryzyka dla wystąpienia wyuczonej bezradności – trudności w działaniu przypisujemy czynnikom stałym, wewnętrznym i ogólnym, np. brakowi zdolności • Trening bezradności - przykład Warunek 1 r Tak Warunek 1 r Nie Warunek 1 r Tak Wybierz odpowiedź 1. 2. 3. 4. 5. Litera r Brak litery r Mały trójkąt Biały trójkąt Szary trójkąt Warunek 2 r Tak Warunek 2 r Nie Warunek 2 r Nie Wybierz odpowiedź 1. 2. 3. 4. 5. 6. Litera r Brak litery r Mały trójkąt Duży trójkąt Biały trójkąt Szary trójkąt Trening bezradności Zadania z warunku 1 są rozwiązywalne. W warunku 2 mimo intensywnego wysiłku nie można znaleźć rozwiązania. Osoba badane nie wie, że zadania są nierozwiązywalne co powoduje, że testuje hipotezy intensywnie ale bez zysku poznawczego w postaci znalezienia rozwiązania. Informacyjny model wyuczonej bezradności (Kofta i Sędek, 1983) • Kluczowe dla powstania syndromu wyuczonej bezradności – brak postępu poznawczego w rozwiązywaniu problemu pomimo intensywnego wysiłku intelektualnego (a nie jedynie dostrzeżenie braku zależności między reakcją i wzmocnieniem) • Przedłużające się „walenie głową w mur” doprowadza do wyczerpania poznawczego • Wyczerpanie = demobilizacja poznawcza – Pogorszenie wykonywania złożonych zadań („pustka w głowie”) – Zanik kreatywności, generowania nowych sposobów rozwiązania zadania – Zanik motywacji wewnętrznej Bezradność intelektualna w szkole • Model Kofty i Sędka w zastosowaniu do warunków szkolnych postuluje, że także w trakcie lekcji może odbywać się trening bezradności • Wtedy gdy uczeń ponawia wysiłki mające na celu opanowanie nowego materiału, lecz jest to bezoowocne • Jeśli uczeń w pewnym momencie swojej kariery szkolnej zostanie zniechęcony do aktywnego i twórczego myślenia w danym obszarze wiedzy – może to być przyczyną częściowego (swoistego) „ogłupienia” (Sędek, 1995) Błędne koło bezradności Nowy, trudny materiał Zmotywowany uczeń próbuje zrozumieć Sposób podawania nowej wiedzy, „aktywne” strategie przyswajania wiedzy Brak zrozumienia materiału Uczeń o pesymistycznym stylu wyjaśniania Uczeń o optymistycznym stylu wyjaśniania Wyczulenie na sygnały niezrozumienia, zadawanie pytań wymagających manipulacji wiedzą a nie jej odtwarzania, promowanie myślenia itp. Brak wsparcia ze strony nauczyciela/ bliskich Nie umiem, bo nie mam zdolności Brak motywacji do dalszej nauki, stosowanie strategii obronnych Nie umiem, ale się nauczę Kolejny materiał, nawet prosty, trudny do przyswojenia Uczeń bezradny intelektualnie – leń? • Uczeń bezradny intelektualnie – Nie tyle opanowuje materiał wolniej niż uczniowie osiągający dobre wyniki w danym przedmiocie – Co przestaje używać swoich „normalnych” możliwości poznawczych do rozwiązywania problemów w danej dziedzinie Jak rozpoznać ucznia bezradnego intelektualnie • Jeśli uczeń: – Nie zna odpowiedzi na pytanie, w którym miesiącu wybuchło Powstanie Listopadowe – Bez wahania podaje na fizyce jako prawidłową odpowiedź ujemy czas – Zgaduje podczas odpowiedzi – Wiernie odtwarza materiał (bez jego zrozumienia) – Osiąga znacznie gorsze wyniki z jednego przedmiotu (np. matematyki) • Prawdopodobnie cierpi na syndrom parcjalnej bezradności intelektualnej Bezradność – jak ją zmierzyć? • Skala Bezradności Intelektualnej (Sędek, 1995) Czy bezradny z polskiego jest też bezradny z matematyki? Bezradność z matematyki Bezradność z fizyki Bezradność z fizyki Bezradność z polskiego .36* .09. .14 Bezradność intelektualna jako predyktor osiągnięć szkolnych Bezradność intelektualna .74*** .64 Poczucie zagrożenia *** -.47*** -.11 -.10 -.28** Osiągnięcia .65 .65f Oceny E f Matematyka D .24 Polski * .57*** Test E Rola stylów nauczania • Nauczyciel – ważna postać Jak zapobiegać? • Promowanie rozumienia • Zakaz „wkuwania” • Uważna obserwacja i wychwytywanie symptomów bezradności • Zachęcanie do „aktywnych” strategii przyswajania wiedzy – Pytania w trakcie wykładu – Samodzielne studiowanie zagadnienia – Prośby o dodatkowe tłumaczenie (koledzy, rodzice) Skala Promowania Rozumienia przez Nauczyciela • Przykładowe pozycje w trakcie wprowadzania materiału – Uczula na miejsca, w których łatwo o pomyłkę, błąd w interpretacji – Przy wprowadzaniu nowych pojęć dokładnie je tłumaczy – Wspólnie z uczniami analizuje błędy popełniane przy początkowych próbach opanowania materiału – Pozwala na przerywanie, zadawanie pytań Przy odpytywaniu • Nauczyciel – Wymaga samodzielnego myślenia, – Nie promuje dosłownego odtwarzania materiału – Prosi, by uczeń własnymi słowami przekazał, co rozumie przez dane pojęcie lub określenie Styl nauczania a symptomy bezradności intelektualnej Styl nauczania bezradność Matematy ka Polski -.75*** -.74** -.62* -.57* -.65** -.71** -.68** -.63* -.69** -.51* n.s n.s. Promowanie rozumienia Stymulacja kreatywnego myślenia: Stymulacja aktywności ucznia Sprawdzanie zrozumienia Pozwalanie uczniom na wygłaszanie własnych opinii Każdy nauczyciel świetny jest? • W swoim mniemaniu… Intellectual Helplessness Scale (classes' means) Poziom bezradności intelektualnej (średnia klasowa) R correlation: T eachers) Współczynnik korelacji r = ,69; p < 0.01 (n=14 14 nauczycieli 72 66 60 54 48 42 0 2 4 6 8 10 12 "Promotion of Understanding" „Promowanie rozumienie Diff. between T eachers Self-Evaluations anduczniami Students iEvaluations Różnice w ocenie nauczyciela pomiędzy nauczycielem 14 16 Super robota