dockomisja europejska swoboda przepływu osób
download 
Reklamacja Transkrypt
komisja europejska swoboda przepływu osób
Przekład z języka niemieckiego na zlecenie Wydziału Ekonomiczno-Handlowego KG RP w Kolonii KOMISJA EUROPEJSKA Dyrekcja Generalna ds. Rozszerzenia Dyrekcja B SWOBODA PRZEPŁYWU OSÓB - PRAKTYCZNY PRZEWODNIK PO ROZSZERZONEJ UNII EUROPEJSKIEJ SPIS TREŚCI WPROWADZENIE SWOBODA PRZEPŁYWU PRACOBIORCÓW - OKRES PRZEJŚCIOWY Jak działają przepisy regulujące okres przejściowy? Co obejmują, a czego nie? Jaki wpływ mają przepisy regulujące okres przejściowy na pracobiorców, którzy chcą pracować poza granicami kraju ojczystego? Jaka jest obecna sytuacja prawna w Krajach Członkowskich? Jak działają preferencje wspólnotowe w praktyce? PRAWA PRACOBIORCÓW ZGODNIE Z PRZEPISAMI WSPÓLNOTY O SWOBODZIE PRZEPŁYWU OSÓB Jakie kroki praktyczne musi dziś podjąć obywatel Unii, aby móc podjąć pracę w innym Kraju Członkowskim? Jakie kroki praktyczne należy podjąć, gdyby obywatel Unii po jej rozszerzeniu chciał podjąć pracę w nowym Kraju Członkowskim? Jakie kroki praktyczne należy podjąć, gdyby obywatel Unii z nowego Kraju Członkowskiego chciał podjąć pracę w dawnym Kraju Członkowskim w okresie obowiązywania przepisów regulujących okresu przejściowego? Członkowie rodzin pracobiorców WZAJEMNE UZNAWANIE KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH Co oznacza uznawanie kwalifikacji zawodowych? Kiedy konieczne jest uznawanie kwalifikacji zawodowych? Dlaczego uznawanie kwalifikacji zawodowych jest konieczne? Czy Kraje Członkowskie są zobowiązane do reglamentacji działalności w wolnych zawodach? Czy dla tego zakresu istnieje okres przejściowy? Czy wzajemne uznawanie następuje automatycznie? Europäische Kommission, 1049 Brüssel, Belgia - Biuro: CHAR 5/168. Telefon: (+32 2) bezpośrednio 299 30 03, centrala 299 11 11. Telefaks: 296 87 27. Telex: COMEU B 21877. Adres telegraficzny: COMEUR Brussels. Internet: [email protected] Czy respektowane są nabyte prawa praktykujących przedstawicieli wolnych zawodów? Jak długo trwa proces uznawania? Czy uznawane są dyplomy z krajów trzecich? Czy może być wymagana znajomość określonych języków? PRAWA OBYWATELSKIE Prawo pobytu Jakie formalności związane są z prawem pobytu? Jaki wpływ będą miały obecnie przygotowywane propozycje? KOORDYNACJA ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Wykaz witryn internetowych, wymienionych w tekście http://europa.eu.int/pol/enlarg/index_en.htm http://www.europa.eu.int/comm/enlargement/negotiations/chapters/chap2/index.htm http://europa.eu.int/europedirect/en/index_en.html http://europa.eu.int/scadplus/citizens/en/at/1099.htm http://europa.eu.int/comm/dgs/internal_market/index_en.htm http://europa.eu.int/eur-lex/en/com/availability/en_availability_2002_3.html http://www.curia.eu.int/common/recdoc/indexaz/en/c2.htm http://citizens.eu.int http://europa.eu.int/eur-lex/en/com/availability/en_availability_2001_1.html http://europa.eu.int/comm/employment_social/soc-prot/schemes/guide_en.htm http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/index_en.htm Niniejsza broszurka ma ułatwić orientację we wspólnotowych przepisach o swobodzie przepływu osób i przeznaczona jest wyłącznie do celów informacyjnych. Ponieważ niemożliwe było udzielenie wyczerpującej odpowiedzi na wszystkie pytania, dlatego zalecamy Czytelnikom skonsultowanie się z treścią wspólnotowych aktów prawnych oraz krajowych przepisów prawnych dla zasięgnięcia dokładniejszych informacji. Zamknięcie tekstu: Sierpień 2002 r. 2 WPROWADZENIE Swoboda przepływu osób jest szczególnie ważnym aspektem obywatelstwa Unii. Obywatele obecnych Krajów Członkowski oraz Krajów, które w najbliższej przyszłości wejdą do Unii Europejskiej1, muszą wiedzieć, jaki wpływ będzie miało rozszerzenie na te prawa. Zadaniem tego krótkiego przewodnika jest bardziej wyczerpujące wyjaśnienie wpływów okresu przejściowego, uzgodnionego dla pracobiorców. Swoboda przepływu osób ma jednak wiele aspektów; dlatego niniejszy przewodnik wyjaśnia również, jak przebiega postępowanie wzajemnego uznawania kwalifikacji w stosunku do obywateli nowych Krajów Członkowskich. Ponieważ prawo pobytu jest ze zrozumiałych względów często mylone z prawami pracobiorców, należy więc wyjaśnić stan prawny dla tych osób, które chcą skorzystać z tych praw w rozszerzonej Unii. Ostatecznie obywatel musi mieć pewność, że jego roszczenia do świadczeń socjalnych pozostają w mocy, gdy przeprowadza się on z jednego Kraju Członkowskiego do drugiego. Może on tu uzyskać wskazówki, gdzie znaleźć odpowiednie informacje na ten temat. Bez zbytniego wdawania się w szczegóły celowym jest wstępne wyjaśnienie niektórych pojęć, aby uniknąć nieporozumień. Ogólne prawo swobodnego przepływu osób pomiędzy Krajami Członkowskimi UE obowiązuje dla każdego. Uzgodniona dla pracobiorców regulacja przejściowa nie narusza tego prawa. Nie ma więc żadnych dodatkowych ograniczeń w stosunku do przeprowadzenia się do innego Kraju Członkowskiego, aby tam studiować lub mieszkać. Przeprowadzenie się do innego Kraju Członkowskiego z zamiarem podjęcia tam pracy zależnej jest jednak ograniczone na okres do siedmiu lat. Ale jest to jedyny przypadek, dla którego obowiązują ograniczenia. Już od wielu lat obywatele Krajów Kandydackich mogą się już osiedlać w UE i podejmować tu samodzielną działalność gospodarczą. Tak samo obywatele Unii osiedlają się w Krajach Kandydackich. Nie należy przy tym jednak zapominać o realnych trudnościach praktycznych, które mogą być związane z dostępem do konkretnego zawodu. Prawo do osiedlania się zostało natomiast zakotwiczone w prawie wspólnotowym, dzięki czemu każdy może się na nie powoływać, aby dochodzić swych praw. Zadaniem niniejszego przewodnika jest przekazanie podstawowych informacji o tym, jaki wpływ będzie miało rozszerzenie Unii na wymienione tu sfery, a także podanie wskazówek dla wszystkich tych, którzy chcą uzyskać bardziej szczegółowe informacje. Ogólne informacje o rokowaniach akcesyjnych można znaleźć w witrynie internetowej http://europa.eu.int/pol/enlarg/index_en.htm, natomiast informacje o rokowaniach o swobodzie przepływu osób dostępne są pod adresem http://www.europa.eu.int/comm/enlargement/negotiations/chapters/chap2/index.htm. 1 Obecne Kraje Członkowskie to Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Włochy i Zjednoczone Królestwo. Przyszłe nowe Kraje Członkowskie to Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Republika Czeska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry i Cypr. 3 SWOBODA PRZEPŁYWU PRACOBIORCÓW - OKRES PRZEJŚCIOWY Jak wyglądają przepisy regulujące okres przejściowy? Co obejmują, a czego nie? Regulacja okresu przejściowego, uzgodniona pomiędzy aktualnymi i przyszłymi Krajami Członkowskimi w zakresie swobody przepływu pracobiorców oznacza w głównych zarysach, że po przystąpieniu nowych Krajów do UE przez jeszcze kilka lat stosowane będą aktualnie obowiązujące procedury, wymagające zezwoleń na pracę dla obywateli nowych Krajów Członkowskich. Obowiązują one nie tylko pracowników, lecz również wszystkich tych, którzy chcą zawrzeć umowę o pracę z pracodawcą w jednym z dotychczasowych Krajów Członkowskich. Jest to normalnie międzynarodowo praktykowane postępowanie, z którego ma nastąpić stopniowe przejście na procedury UE, zgodnie z którymi każdy ma prawo do swobodnego podejmowania pracy we wszystkich Krajach Członkowskich UE. Jest to dość radykalna zmiana, która z reguły przebiega stopniowo, zarówno pomiędzy pierwotnymi Krajami Członkowskimi, jak i w przypadku przystąpienia nowych Krajów Członkowskich. Na przykład w chwili przystąpienia Hiszpanii i Portugalii obowiązywał siedmio- do dziesięcioletni okres przejściowy, który później uległ skróceniu. Ta restryktywna regulacja może zostać tylko polepszona, gdyż Kraje Członkowskie obiecały starać się o rozszerzenie praw dostępu do rynku pracy, a raz przyznane prawa nie mogą zostać już cofnięte. Ponadto obowiązywać będzie tak zwana zasada preferencyjna: jeżeli miejsce pracy oferowane będzie obcokrajowcom, to obywatele nowych Krajów Członkowskich muszą uzyskać pierwszeństwo przed obywatelami państw trzecich. W obu Krajach Członkowskich, które już tradycyjnie przyjmowały na swoich rynkach pracy największą liczbę obywateli z Krajów Kandydackich, tzn. w Niemczech i w Austrii, ten stopniowy proces obowiązuje również dla niektórych bardzo specyficznych przypadków, w których przedsiębiorcy z przyszłych Krajów Członkowskich chcą wysyłać tam pracobiorców w celu realizacji konkretnego zlecenia, np. wybudowania budynku. Jest to co prawda związane z wykonywaniem usług, ale może to dotyczyć dużej liczby pracobiorców, pracujących w Niemczech i w Austrii tak, jak gdyby tam było ich miejsce pracy. Wykaz dziedzin, dla których obowiązuje to bardzo specyficzne ograniczenie, zostanie ujęty w Traktacie Akcesyjnym w formie klauzuli ochronnej. W ciągu pierwszych dwóch lat po rozszerzeniu obecne Kraje Członkowskie będą dopuszczać pracobiorców z nowych Krajów Członkowskich zgodnie ze swoimi przepisami prawnymi, a nie w oparciu o wspólnotowe przepisy o swobodzie przepływu osób. Dwa lata po rozszerzeniu Komisja przedłoży sprawozdanie o sytuacji, a Kraje Członkowskie będą musiały oświadczyć, jaką procedurę chcą stosować od tego momentu. Komisja liczy się z tym, że tylko nieliczne Kraje Członkowskie utrzymają swoje ograniczenia w zakresie wydawania pozwoleń na pracę, podczas gdy w innych krajach obywatele nowych Krajów Członkowskich będą mogli bez ograniczeń podejmować każdą pracę. Kraje te utrzymają w mocy tylko „Klauzulę ochronną”, tzn. będą one mogły przejściowo ponownie wprowadzić konieczność posiadania pozwolenia na pracę, jeżeli w konkretnym regionie lub w danym zawodzie dojdzie do nieoczekiwanych zakłóceń na rynku pracy. Tego rodzaju klauzule ochronne istnieją już dzisiaj, nie były jednak jeszcze nigdy stosowane. Po kolejnych trzech latach ponownie wezwie się pozostałe Kraje Członkowskie do pełnego otwarcia ich rynku pracy. Tylko jeżeli będą one w stanie udokumentować, że na rynku pracy występują lub 4 grożą poważne zakłócenia, będą mogły nadal chronić się pozwoleniami na pracę. W każdym razie po upływie następnych dwóch lat żaden Kraj Członkowski nie będzie już mógł wymagać pozwoleń na pracę. Swoboda przepływu obywateli Unii obejmuje znacznie więcej, niż tylko dostęp do rynku pracy i w poważnej części nie jest objęta regulacją przejściową. Obywatele Krajów Kandydackich już teraz mają prawo do założenia przedsiębiorstwa w Kraju Członkowskim UE (przez spółkę lub jako osoba prowadząca samodzielną działalność gospodarczą). Z prawa tego mogą oni korzystać oczywiście również po akcesji, a ponadto mogą oni uzyskać uznanie swoich kwalifikacji zawodowych, co w praktyce znacznie ułatwia założenie przedsiębiorstwa. Od pierwszego dnia będzie możliwe wyjeżdżanie do innego Kraju Członkowskiego lub mieszkanie tam np. jako student, rencista lub członek rodziny osoby tam zatrudnionej. Ponadto możliwe będzie wykonywanie usług bez ograniczeń poza granicami dla osób prowadzących samodzielną działalność gospodarczą lub poprzez spółkę (jak już wspomniano, z niewielkimi ograniczonymi wyjątkami dla Niemiec i Austrii, obowiązującymi jednak tylko wtedy, gdy wykonywanie usługi związane jest z przywiezieniem pracowników). Dla obywateli nowych Krajów Członkowskich, pracujących w okresie przejściowym w dawnych Krajach Członkowskich lub przebywających na ich terenie już w chwili akcesji, obowiązują wspólnotowe przepisy o równouprawnieniu w zakresie warunków pracy, podatków i świadczeń socjalnych oraz o koordynacji systemów zabezpieczeń społecznych. Uzgodniona regulacja przejściowa stanowi bardzo elastyczny instrument, jednak jego elastyczność ma zarówno zalety, jak i wady. Największą wadą jest fakt, że pracobiorcy, którzy chcą podjąć pracę zagranicą, muszą dokładnie poinformować się, jakie przepisy obowiązują w wybranym przez nich kraju. Do tej pory ramy prawne w całej Unii Europejskiej (i na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego EEA) były zasadniczo identyczne, nawet jeżeli postępowania w praktyce różniły się między sobą. Ponieważ stan prawny w trakcie okresu przejściowego nie będzie już jednakowy w całej UE, to osoby, które chcą skorzystać z możliwości swobodnego poruszania się muszą wcześniej sprawdzić, jakie warunki muszą zostać przy tym spełnione. Jest to cena za takie postępowanie, które w niektórych krajach od samego początku zapewnia otwarte rynki pracy, a w innych ogranicza swobodę przepływu osób na określony czas, który zależy od uwarunkowań danego kraju. Informacje na ten temat dostępne są z reguły w jednostkach rządowych, odpowiedzialnych za kwestie zatrudnienia. Dobrym punktem wyjściowym do rozpoczęcia poszukiwania jest witryna internetowa „Europe Direct”, http://europa.eu.int/europedirect/en/index_en.html. Prowadzi ona do „Dialogu z Obywatelem” i zawiera cały szereg informacji na temat zatrudnienia w innym Kraju Członkowskim. Szczególnie interesujące są strony informacyjne z przydatnymi adresami. Informacje te dostępne są dla wszystkich obecnych Krajów Członkowskich i we wszystkich językach urzędowych Wspólnoty. Przedstawione są zarówno informacje o prawie wspólnotowym, dotyczącym obywateli, jak i linki do witryn internetowych rządów, dzięki czemu można tam uzyskać szczegółowe informacje o stanie prawnym w Krajach Członkowskich. Na zakończenie należy zwrócić uwagę na fakt, że regulacja przejściowa nie obowiązuje dla Malty i Cypru. Pomiędzy obecnymi Krajami Członkowskimi i tymi krajami oraz pomiędzy pozostałymi Krajami Kandydackimi oraz Maltą i Cyprem obowiązuje nieograniczona swoboda przepływu osób. Malta może jednak zastosować klauzulę ochronną, jeżeli będzie się obawiać dużego napływu siły roboczej na Maltę - co jest jak najbardziej zrozumiałe ze względu na wielkość maltańskiego rynku pracy. 5 Jaki wpływ mają przepisy regulujące okres przejściowy na pracobiorców, którzy chcą pracować poza granicami kraju ojczystego? Odpowiedź na to pytanie zależy od kraju ojczystego pracobiorcy oraz od przewidzianego kraju docelowego. Możliwe są cztery opcje: Pracobiorca z obecnego Kraju Członkowskiego chce pracować w innym aktualnym Kraju Członkowskim. Pracobiorca z nowego Kraju Członkowskiego chce pracować w jednym z obecnych Krajów Członkowskich. Pracobiorca z obecnego Kraju Członkowskiego chce pracować w jednym z nowych Krajów Członkowskich. Pracobiorca z nowego Kraju Członkowskiego chce pracować w innym nowym Kraju Członkowskim. Jaki wpływ ma regulacja przejściowa na pracobiorcę z obecnego Kraju Członkowskiego, który chce podjąć pracę w innym aktualnym Kraju Członkowskim? Dla niego nic się nie zmieni. Po rozszerzeniu Unii pracobiorcy z obecnych Krajów Członkowskich mogą nadal jak do tej pory podejmować pracę w innym aktualnym Kraju Członkowskim bez żadnych ograniczeń. W praktyce jako dawny Kraj Członkowski można traktować również Cypr, gdyż dla tego kraju nie obowiązuje regulacja przejściowa. Jaki wpływ ma regulacja przejściowa na pracobiorcę z nowego Kraju Członkowskiego, który chce podjąć pracę w aktualnym Kraju Członkowskim? Podczas okresu przejściowego obywatele Unii z nowego Kraju Członkowskiego za wyjątkiem Malty i Cypru, którzy chcą podjąć pracę w obecnym Kraju Członkowskim, muszą liczyć się z ograniczeniami. Obecne Kraje Członkowskie wymagają bowiem posiadania pozwolenia na pracę od pracobiorców z nowych Krajów Członkowskich przez okres jeszcze co najmniej dwóch lat. Tak zwana klauzula utrzymania powoduje jednak, że prawa dostępu do rynku pracy w danym Kraju Członkowskim nie mogą pogorszyć się w stosunku do aktualnego stanu. Przyznanych już praw nie wolno więc cofnąć. Jeżeli przykładowo Niemcy zezwalają dziś 500 Estończykom na podjęcie pracy w Niemczech, to ta regulacja musi obowiązywać nadal i może zostać jedynie polepszona. Po upływie tych dwóch lat niektóre z Krajów Członkowskich całkowicie otworzą swój rynek pracy, podczas gdy inne będą być może nadal uważać za konieczne utrzymanie ograniczeń. Dlatego jak już wspomniano potencjalni pracobiorcy wędrowni muszą się wcześniej informować o obowiązujących przepisach. W niektórych obecnych Krajach Członkowskich będą obowiązywać bardzo liberalne regulacje, a w innych bardziej rygorystyczne. Prawdopodobnie jednak we wszystkich przypadkach konieczne będzie posiadanie pozwolenia na pracę, o którego warunkach wędrowny pracobiorca musi wcześniej zasięgnąć informacji. Restryktywne wymagania mogą ograniczać jednak tylko dostęp do rynku pracy. Z chwilą, gdy pracobiorca otrzyma dopuszczenie obecnego Kraju Członkowskiego do podjęcia lub poszukiwania tam pracy, nie może mieć miejsce żadna dyskryminacja ze względu na obywatelstwo pomiędzy tym pracobiorcą a obywatelami danego Kraju Członkowskiego. Obowiązuje to 6 z nielicznymi ograniczonymi wyjątkami zarówno dla miejsc pracy w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Wykluczona jest również dyskryminacja przy poszukiwaniu pracy. Poszukujący pracy ma prawo do uzyskania pomocy ze strony publicznych służb pośrednictwa pracy, niezależnie od tego, czy pochodzi on z obecnego czy też z nowego Kraju Członkowskiego. Wszyscy poszukujący pracy mogą szukać pracy w innym Kraju Członkowskim albo otrzymywać tam przekazy należnego im zasiłku dla bezrobotnych - przez okres do trzech miesięcy. Wniosek o zasiłek dla bezrobotnych i jego przekazywanie do kraju docelowego należy złożyć w kraju ojczystym. Wypłacany jest on w tej samej wysokości, co w kraju ojczystym. Pracodawca nie może zatrudniać personelu na podstawie obywatelstwa, miejsca zamieszkania lub znajomości języków. Jeżeli chodzi o znajomość języka należy jednak zachować zdrowy rozsądek - w przypadku większości stanowisk pracy pracobiorca musi znać język Kraju Członkowskiego, w którym chce pracować, i to już w chwili zatrudnienia albo krótko później. W praktyce brak znajomości języka będzie w większości przypadków stanowił przeszkodę do zatrudnienia. Pracodawca może zasadniczo preferować pracobiorców z UE w stosunku do pracobiorców z krajów trzecich. Jaki wpływ ma regulacja przejściowa na pracobiorcę z obecnego Kraju Członkowskiego, który chce podjąć pracę w nowym Kraju Członkowskim? Jest bardzo prawdopodobne, że obywatele Unii z obecnego Kraju Członkowskiego, którzy zechcą podjąć pracę w jednym z nowych Krajów Członkowskich (za wyjątkiem Cypru), będą musieli liczyć się z ograniczeniami podczas okresu przejściowego. Nowe Kraje Członkowskie mają bowiem możliwość wprowadzenia adekwatnych ograniczeń w stosunku do krajów, w których dla nich samych istnieją ograniczenia. Niezależnie od tego, jak już wspomniano obowiązuje dla Malty siedmioletnia regulacja ochronna. Prawdopodobnie w niektórych nowych Krajach Członkowskich regulacje te będą bardzo liberalne, a w innych bardziej rygorystyczne. W zakresie dyskryminacji i preferowania siły roboczej z UE obowiązują wyżej opisane uwarunkowania. Jaki wpływ ma regulacja przejściowa na pracobiorcę z nowego Kraju Członkowskiego, który chce podjąć pracę w innym nowym Kraju Członkowskim? Żaden z przyszłych Krajów Członkowskich nie złożył wniosku o okres przejściowy. Jednakże w ramach ustępstwa UE wyraziła zgodę, aby nowe Kraje Członkowskie otrzymały możliwość wzajemnego stosowania wobec siebie klauzul ochronnych na przykładzie wyżej wymienionej. Jeżeli te klauzule ochronne nie zostaną wykorzystane, to obowiązywać będzie swoboda przepływu osób pomiędzy nowymi Krajami Członkowskimi. Natomiast jeśli jeden z Krajów Członkowskich powoła się na klauzulę ochronną, to istnieje taka sama sytuacja, jak w obydwu powyższych przypadkach. Jaka jest obecna sytuacja prawna w Krajach Członkowskich? Dostęp obywateli z krajów trzecich do rynku pracy w poszczególnych Krajach Członkowskich podlega bardzo różnym regulacjom, np. poprzez kontyngenty, uregulowania specjalne dla pracowników sezonowych lub systemy „Zielonych Kart” dla konkretnych zawodów. Informacje o sytuacji prawnej w Krajach Członkowskich i o jej rozwoju są z reguły dostępne we właściwym ministerstwie pracy - patrz wymienione już linki do użytecznych adresów. Istniejąca sytuacja 7 prawna stanowi punkt wyjściowy. Dostęp do rynku pracy wszystkich Krajów Członkowskich obecnych i nowych - musi być po rozszerzeniu co najmniej tak liberalny jak dzisiaj. Jak działają preferencje wspólnotowe w praktyce? W przypadku wolnych miejsc pracy, które zostaną rozpisane w systemie EURES lub przez publiczne służby pośrednictwa pracy w Krajach Członkowskich, łatwo można zagwarantować preferencje dla siły roboczej z UE przed siłą roboczą z krajów trzecich. Jednakże nie wszystkie wolne miejsca pracy oferowane będą za pośrednictwem EURES, a w niektórych przypadkach mogą pojawić się trudności w zagwarantowaniu systematycznego preferowania obywateli Unii. Największa część miejsc pracy rozpisywana jest przez prywatne pośrednictwa pracy, a w górnych segmentach rynku wiele miejsc obsadzanych jest przez przedsiębiorstwa oferujące doradztwo personalne. Może być wiele powodów, dla których przedsiębiorstwo będzie zmuszone zatrudnić obywateli kraju trzeciego, a w gospodarce globalnej jest to cena jak najbardziej do przyjęcia. Jeżeli nie ma jednak żadnego wyraźnego powodu dla zatrudnienia obywatela kraju trzeciego, należy stosować zasadę preferencji wspólnotowej, i to we wszystkich fazach, już od doboru personelu. W innych krajach, na przykład w USA lub w Japonii obowiązują bardzo restrykcyjne przepisy w zakresie zatrudniania obcokrajowców. Dlatego UE nie ma powodów do czucia się skrępowaną ze względu na politykę, która w porównaniu międzynarodowym jest stosunkowo otwarta. Na zakończenie należy jeszcze raz podkreślić, że każdy, kto w okresie przejściowym chce skorzystać z prawa do podjęcia pracy w innym Kraju Członkowskim, musi zasięgnąć dokładnych informacji o przepisach, obowiązujących w wybranym kraju. Okres przejściowy ma zagwarantować, aby silny napływ imigrantów nie spowodował zakłóceń. Natomiast nie ma on ograniczyć swobody przepływu osób jako takiej. 8 PRAWA PRACOBIORCÓW ZGODNIE Z PRZEPISAMI WSPÓLNOTY O SWOBODZIE PRZEPŁYWU OSÓB Pracobiorca udający się do innego kraju ma następujące prawa: Obywatel Unii ma prawo do podjęcia zatrudnienia w innym Kraju Członkowskim bez konieczności posiadania pozwolenia na pracę (z zastrzeżeniem opisanej regulacji przejściowej). Równouprawnienie z obywatelami danego kraju w kwestiach zatrudnienia. Pracobiorcy mają prawo do tych samych świadczeń socjalnych i ulg podatkowych, jak obywatele danego kraju. Ponadto mają oni w kwestiach mieszkaniowych te same prawa i korzyści, jakie zapewniane są pracobiorcom, będącym obywatelami danego kraju. W praktyce oznacza to, że pracobiorcy z innego Kraju Członkowskiego mogą składać wnioski o przydział mieszkań socjalnych oraz mogą nabywać mieszkania. W przypadku świadczeń socjalnych i ulg podatkowych nie można lepiej traktować obywateli własnego państwa niż pracobiorców z innych Krajów Członkowskich. Niezależnie od obywatelstwa rodzina pracobiorcy ma prawo do mieszkania razem z pracobiorcą. Pełna koordynacja świadczeń socjalnych. Oznacza to: - Przenoszenie roszczeń emerytalnych i innych świadczeń - z chwilą przeniesienia się do innego Kraju Członkowskiego pracobiorcy nie mogą tracić nabytych przez siebie praw. - Kumulacja - składki na poczet zabezpieczenia społecznego, wpłacone w poszczególnych krajach, są zliczane bez różnic ze sobą, aby zagwarantować, że pracobiorca jest zawsze chroniony, i że może korzystać z ubezpieczenia bezpośrednio w nowym kraju, oraz że nabywa on prawa w taki sam sposób, jak gdyby spędził całe swoje życie zawodowe w jednym i tym samym miejscu. - Równe traktowanie - zwłaszcza rodzina pracobiorcy ma prawo do uzyskiwania świadczeń rodzinnych na tych samych podstawach, jak obywatele danego państwa. Nieograniczone zastosowanie znajdują przepisy wspólnotowe o wzajemnym uznawaniu kwalifikacji zawodowych. Do tej pory równe traktowanie pracobiorców z Krajów Kandydackich obowiązywało tylko w zakresie warunków pracy, wynagrodzenia i wypowiadania. Z chwilą akcesji ich sytuacja znacznie się poprawi. Wspólnota zapewnia bowiem pracobiorcom niepodważalne prawo do udania się do innego Kraju Członkowskiego, aby tam pracować, i przewiduje w tym celu odpowiednie ramy (uznawanie kwalifikacji, koordynacja zabezpieczenia społecznego), aby prawo to mogło być rzeczywiście egzekwowane. 9 Jakie praktyczne kroki muszą być dziś podejmowane przez obywateli Unii, aby móc pracować w innym Kraju Członkowskim (obowiązek meldowania, pozwolenie na pracę, wzajemne uznawanie kwalifikacji, przenoszenie roszczeń do świadczeń socjalnych itd.) i kto (pracodawca lub pracobiorca) musi co załatwiać? Obywatel Unii może po prostu starać się o pracę w innym Kraju Członkowskim, a gdy takie miejsce pracy otrzyma, może udać się do tego Kraju członkowskiego i rozpocząć tam pracę. Ma on również prawo udać się do innego Kraju Członkowskiego, aby tam szukać pracy, i może kontynuować swoje poszukiwania przez odpowiedni okres czasu (z reguły sześć miesięcy). Musi on spełnić wymagania meldunkowe, obowiązujące w danym Kraju Członkowskim. W większości Krajów Członkowskich należy zameldować się w tym celu we właściwym urzędzie (policja, urząd imigracyjny lub tp.) i wpisać się do rejestru meldunkowego. Z reguły wydawany jest przy tym dowód osobisty lub dokument obcokrajowca. O formalności związane z pracą troszczy się z reguły pracodawca. Tak samo jak przy zmianie miejsca pracy w ojczyźnie, pracobiorca musi przedłożyć pracodawcy dokumenty, związane z poprzednim miejscem pracy. Jakie „formularze E” są potrzebne, można dowiedzieć się ze wzmiankowanej już witryny internetowej „Europe Direct” pod hasłem „Ubezpieczenie społeczne”. Przykładowo informacje na temat Austrii można znaleźć w języku angielskim pod adresem http://europa.eu.int/scadplus/citizens/en/at/1099.htm. W zależności od okoliczności, przy przyjmowaniu zatrudnienia prawdopodobnie potrzebny będzie formularz E104, natomiast przy poszukiwaniu pracy formularz E301. Udokumentowanie zapłaconych składek na ubezpieczenie społeczne na tych formularzach gwarantuje gładki przebieg postępowania administracyjnego. Jakie kroki praktyczne należy podjąć, gdy obywatel Unii po jej rozszerzeniu chciałby podjąć pracę w nowym Kraju Członkowskim? Jeżeli obywatelowi dotychczasowego Kraju Członkowskiego zaoferowane zostanie zatrudnienie w nowym Kraju Członkowskim, w którym zgodnie z regulacją przejściową obowiązują ograniczenia, to pracodawca musi wystąpić o pozwolenie na pracę dla tego nowego pracobiorcy. Po uzyskaniu pozwolenia na pracę pracobiorca może podjąć zatrudnienie w nowym Kraju Członkowskim. Przed upływem obowiązującego terminu wędrowny pracobiorca musi zameldować się we właściwym urzędzie i ewentualnie złożyć wniosek o wydanie dowodu tożsamości. Jakie kroki praktyczne należy podjąć, gdy obywatel Unii z nowego Kraju Członkowskiego chciałby podjąć pracę w dawnym Kraju Członkowskim w okresie obowiązywania przepisów regulujących okresu przejściowego? Dla obywatela Unii z nowego Kraju Członkowskiego, który chciałby podjąć pracę w dotychczasowym Kraju Członkowskim, sytuacja wygląda podobnie jak opisano powyżej. Wszędzie tam, gdzie wystawiane są pozwolenia na pracę, jest ona identyczna. W wielu krajach członkowskich nie ma jednak pozwoleń na pracy, przez co ich administracja musi znaleźć inne możliwości gromadzenia informacji o sile roboczej z nowych krajów członkowskich. Członkowie rodzin pracobiorców We wszystkich przypadkach, w których przepisy wspólnotowe nie byłyby stosowane w okresie przejściowym, członkowie rodziny pracobiorcy, który w chwili rozszerzenia mieszkałby w jednym z Krajów Członkowskich (obecnych lub nowych), mają (niezależnie od swojego obywatelstwa) 10 prawo do mieszkania razem z pracobiorcą i mają bezpośredni dostęp do rynku pracy przyjmującego Kraju Członkowskiego. Członkowie rodziny, przybywający później, będą otrzymywać prawa stopniowo, zgodnie z wyżej przedstawionymi regulacjami ogólnymi - dokładna postać przepisów regulacyjnych zostanie zawarta w Traktacie Akcesyjnym. Z chwilą, gdy całość posiadanych uprawnień ze stosunku pracy będzie znajdować zastosowanie bez ograniczeń, członkowie rodzin, nawet nie będący obywatelami Unii, będą mieli prawo do udawania się do innego Kraju Członkowskiego razem z pracobiorcą i będą mieli tam dostęp do rynku pracy. 11 WZAJEMNE UZNAWANIE KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH Poniższe informacje dotyczą najważniejszych elementów regulacji wspólnotowych w zakresie wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych. Dokładniejsze informacje można znaleźć w witrynie internetowej „Europe Direct”, gdzie do dyspozycji stoi cały szereg przewodników i stron informacyjnych o obowiązujących regulacjach. Opracowany został przewodnik do Ogólnych Przepisów Regulujących Uznawanie Zawodowych Zaświadczeń Kwalifikacyjnych, który wraz z użytecznymi informacjami o rozwoju sytuacji na wspólnym rynku można pobrać z witryny internetowej wspólnego rynku Komisji http://europa.eu.int/comm/dgs/internal_market/index_en.htm. Informacje o planach aktualizacji i konsolidacji istniejących przepisów dostępne są pod adresem http://europa.eu.int/eurlex/en/com/availability/en_availability_2002_3.html. Odpowiednia propozycja komisji ma numer KOM (2002) 0119. Co oznacza uznawanie kwalifikacji zawodowych? Chodzi tu o akceptowanie kwalifikacji i tytułów zawodowych (dyplomy szkół wyższych, praktyki, doświadczenie zawodowe, egzaminy państwowe i/lub zawodowe, dobra sytuacja finansowa, brak postępowania upadłościowego oraz niekaralność), w przeciwieństwie do uznawania w zakresie akademickim, które zasadniczo potrzebne jest do kontynuacji studiów. Kiedy konieczne jest uznawanie kwalifikacji zawodowych? Jest to konieczne tylko wtedy, gdy podjęcie pracy w wolnym zawodzie jest reglamentowane w przyjmującym Kraju Członkowskim. Zawód jest reglamentowany, jeżeli podjęcie lub wykonywanie pracy w tym zawodzie w danym Kraju Członkowskim jest uzależnione od posiadania odpowiednich kwalifikacji (np. dyplomu, tytułu zawodowego, zaświadczonego doświadczenia zawodowego w określonym okresie, egzaminu państwowego i/lub zawodowego). Dlaczego uznawanie kwalifikacji zawodowych jest konieczne? Jeżeli praca w wolnym zawodzie jest reglamentowana w jednym z Krajów Członkowskich, to zawód ten może być wykonywany wyłącznie przez te osoby, które posiadają odpowiednie krajowe kwalifikacje (to znaczy kwalifikacje wymagane w przyjmującym Kraju Członkowskim). Dlatego Kraje Członkowskie muszą wzajemnie uznawać kwalifikacje zawodowe. Inaczej imigrujący przedstawiciele wolnych zawodów musieliby w przyjmującym ich Kraju Członkowskim ponownie zdobywać kwalifikacje, które uzyskali już w innym Kraju Członkowskim. Czy Kraje Członkowskie są zobowiązane do reglamentacji działalności w wolnych zawodach? Z bardzo ograniczonymi wyjątkami, dotyczącymi niektórych zawodów w służbie zdrowia, Kraje Członkowskie nie są zobowiązane do reglamentowania pracy w wolnych zawodach. Aby dowiedzieć się, czy dany zawód jest reglamentowany w kraju, w którym chce się podjąć pracę, oraz jak praktycznie przebiega proces uznawania, proszę skonsultować się z wymienioną już listą użytecznych adresów, żeby zobaczyć gdzie dostępne są odpowiednie informacje. 12 Czy dla tego zakresu istnieje okres przejściowy? Okres przejściowy dla swobody przepływu pracobiorców został opisany wyżej. Wspólnotowe przepisy o wzajemnym uznawaniu obowiązują jednak już od chwili akcesji. Wymaganie pozwolenia na pracę nie koliduje ze stosowaniem wspólnotowych przepisów o wzajemnym uznawaniu kwalifikacji zawodowych. Czy wzajemne uznawanie następuje automatycznie? Wzajemne uznawanie w oparciu o prawo wspólnotowe następuje automatycznie dla pracy zawodowej rzemieślników, kupców i rolników, którzy nabyli wymagane doświadczenie zawodowe w swoim ojczystym Kraju Członkowskim. Również dla lekarzy, stomatologów, pielęgniarek i pielęgniarzy, położnych, weterynarzy, aptekarzy i architektów, objętych szczególnymi wytycznymi (sektorowymi), wzajemne uznawanie odbywa się automatycznie, gdyż dokonana została koordynacja minimalnych wymagań wobec ich wykształcenia pomiędzy Krajami Członkowskimi. Ponadto automatyczne uznawanie następuje dla adwokatów, praktykujących pod ich „pierwotnym określeniem zawodowym”, na podstawie dopuszczenia w ojczystym Kraju Członkowskim. Dla innych zawodów (inżynierów, trenerów gimnastyki dla chorych i innych medycznych zawodów pomocniczych, rewidentów, doradców podatkowych, projektantów wzorów, urbanistów, adwokatów, praktykujących pod określeniem zawodowym kraju przyjmującego, oraz dla innych, objętych wytycznymi o sposobie uznawania dokumentów stwierdzających przygotowanie zawodowe, w których nie przewidziana jest koordynacja kształcenia) automatyczne uznawanie nie jest zagwarantowane. Jeżeli zdaniem Kraju Członkowskiego istnieje znaczna różnica pomiędzy kwalifikacjami wędrownego pracobiorcy w oparciu o zdobyte w innym Kraju Członkowskim wykształcenie i doświadczenie zawodowe (włącznie z pracą w wolnym zawodzie) a wymaganiami obowiązującymi w przyjmującym Kraju Członkowskim dla dopuszczenia do wykonywania danego zawodu na terytorium jego państwa, to przyjmujący Kraj Członkowski może wymagać odbycia szkolenia kompensacyjnego. W takim przypadku wędrowny pracobiorca może wybierać pomiędzy egzaminem kwalifikacyjnym lub czasowo ograniczonym kursem adaptacyjnym. Czy respektowane są nabyte prawa praktykujących przedstawicieli wolnych zawodów? Zgodnie z przepisami Systemu Ogólnego możliwe jest odpowiednie uwzględnienie wykształcenia i doświadczenia zawodowego. Dotyczy to również adwokatów. W zakresie stosowania wytycznych sektorowych, zgodnie z którymi warunkiem automatycznego uznania są gwarantowane minimalne wymagania wobec wykształcenia, odpowiedź na pytanie, czy prawo do automatycznego uznawania może zostać przyznane tym osobom, które ukończyły kształcenie zanim weszły w życie minimalne wymagania tych wytycznych, zależy od tego, na ile dane wykształcenie odpowiada wspólnotowym kryteriom minimalnym, i czy przedłożone zostaną dalsze dokumenty uzyskania dodatkowych kwalifikacji poprzez kształcenie uzupełniające oraz doświadczenie zawodowe. Jeżeli teren państwa Kraju Kandydackiego był wcześniej terenem państwa innego kraju, a zawód będzie wykonywany w Kraju Kandydacki nadal w oparciu o kwalifikacje, nabyte w tym wcześniejszym kraju, to prawo do uznawania może ograniczyć się do tych przypadków, 13 w których poświadczona jest równoważność danych kwalifikacji z obowiązującymi kwalifikacjami krajowymi, a dana osoba jest w stanie przedstawić dokument potwierdzający, że w przeciągu ostatnich pięciu lat przed złożeniem wniosku o uznanie zawód był wykonywany w Kraju Kandydackim przez trzy kolejne lata. Dotyczy to Krajów Nadbałtyckich, Słowacji, Słowenii i Republiki Czeskiej. Jak długo trwa proces uznawania? Kraj przyjmujący musi podjąć decyzję z uzasadnieniem, pozwalającą na jej weryfikację sądową, w przeciągu trzech do czterech miesięcy od chwili złożenia pełnego wniosku o uznanie. Czy uznawane są dyplomy z krajów trzecich? Prawo wspólnotowe obowiązuje z reguły tylko dla kwalifikacji, nabytych przede wszystkim na terenie Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE plus Norwegia, Islandia i Lichtenstein), i tylko na korzyść obywateli Unii i krajów należących do EEA. Zgodnie z wytycznymi Regulacji Ogólnej Kraje Członkowskie są zobowiązane (z zastrzeżeniem ewentualnie koniecznych kursów kompensacyjnych) do uznawania kwalifikacji obywateli Unii, nabytych poza UE i EEA, o ile kwalifikacje te są już uznane w innym Kraju Członkowskim i wędrowny pracobiorca dysponuje dwoma lub trzema latami doświadczenia zawodowego (w zależności od rodzaju, czy jest to dyplom, czy świadectwo), poświadczonymi przez ten Kraj Członkowski, w którym uznane są kwalifikacje pracobiorcy. Jeżeli chodzi o zawody objęte wytycznymi sektorowymi, Kraje Członkowskie mogą według własnego uznania decydować, czy będą uznawać kwalifikacje nabyte poza UE i EEA, a uznanie kwalifikacji nie jest wiążące dla innych Krajów Członkowskich. Wszystkie Kraje Członkowskie są jednak zobowiązane do sprawdzenia wniosków o uznanie, składanych przez obywateli Unii lub obywateli krajów EEA, którzy uzyskali już uznanie w innym Kraju Członkowskim i wykonywali swój zawód, oraz do wydania uzasadnionej decyzji z możliwością wniesienia środka odwoławczego przeciwko niej. Czy może być wymagana znajomość określonych języków? Tak, jeżeli odpowiednie wymagania są przejrzyste i odpowiednio współmierne oraz ograniczają się do elementów koniecznych dla wykonywania danego zawodu. Użytecznym punktem dla informacji o sytuacji prawnej w tej kwestii jest spór prawny Haim II (C- 424/97), który można znaleźć pod http://www.curia.eu.int/common/recdoc/indexaz/en/c2.htm. 14 PRAWA OBYWATELSKIE Prawa obywatelskie obejmują prawo wyborcze i prawo pobytu. Prawo wyborcze oraz wytyczne o postępowaniu przy wyborach europejskich i komunalnych gwarantują prawo obywateli Unii do aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym Unii. Wyczerpujące informacje o prawie wyborczym można znaleźć pod adresem http://citizens.eu.int na stronach informujących o prawach i obowiązkach mieszkańców. Prawo pobytu Bezpośrednio po akcesji dla wszystkich obywateli Unii obowiązywać będą przepisy o prawie pobytu. Ograniczenia swobody przepływu pracobiorców nie należy mylić z ograniczeniem prawa pobytu. Dlatego macie Państwo prawo do mieszkania w wybranym kraju, dopóki dysponujecie Państwo wystarczającymi środkami finansowymi na to oraz ubezpieczeniem na wypadek choroby, aby nie stać się obciążeniem dla systemu zabezpieczeń społecznych danego kraju. Z chwilą przejścia w stan spoczynku w kraju, w którym pracowaliście Państwo jako pracobiorca lub wykonywaliście samodzielną działalność gospodarczą, jesteście automatycznie upoważnieni do pozostania tam. Członkowie rodziny, nawet jeżeli nie są obywatelami Unii, są również uprawnieni do korzystania z przepisów o prawie pobytu. Zwraca się jednak uwagę na fakt, że prawo to znajduje pełne zastosowanie dla członków rodziny, nie będących obywatelami Unii, tylko wtedy, gdy obywatel Unii udaje się do innego Kraju Członkowskiego, aby tam pracować. Członkowie rodziny, nie będący obywatelami Unii, mają prawo do pobytu tylko w tym Kraju Członkowskim, w którym pracuje obywatel Unii - nie mają oni praw do korzystania z przepisów wspólnotowych o swobodzie przepływu osób. Jakie formalności związane są z prawem pobytu? Prawa pobytu wielu Krajów Członkowskich znają pojęcia tymczasowego pobytu i stałego pobytu. UE nie dokonuje takiego rozróżnienia - obywatele Unii są upoważnieni do przebywania na terenie państwa Kraju Członkowskiego, dopóki spełniają oni wymagania, niezbędne do wykonywania prawa pobytu. Muszą oni jednak dopełnić formalności administracyjnych i złożyć wniosek o zezwolenie na pobyt, które może mieć ograniczony okres obowiązywania. W praktyce zezwolenia na pobyt wydawane są z reguły w następujący sposób: Wędrowny pracobiorca, który ma zostać zatrudniony na okres dłuższy niż 12 miesięcy, ma prawo do uzyskania zezwolenia na pobyt na okres 5 lat. Kto pracuje w innym Kraju Członkowskim przez mniej niż 3 miesiące, nie potrzebuje żadnego zezwolenia na pobyt. Dla zatrudnienia na okres od 3 do 12 miesięcy wydawane jest zezwolenie na pobyt, którego ważność odpowiada przewidywanemu okresowi zatrudnienia. Jest to uwarunkowanie czysto administracyjne, w związku z czym wygaśnięcie ważności legitymacji obcokrajowca nie oznacza końca prawa pobytu. Obywatele Unii mają prawo do zezwo15 lenia na pobyt, chyba że są oni uznawani za zagrożenie dla bezpieczeństwa i porządku publicznego lub stanowią zagrożenie dla zdrowia ludności. Jedynymi dokumentami, których można wymagać od pracobiorcy w celu wystawienia zezwolenia na pobyt, to dokument, na podstawie którego wjechał on do danego kraju (dowód osobisty lub paszport) oraz zaświadczenie o zatrudnieniu. Jaki wpływ będą miały obecnie przygotowywane propozycje? Komisja przedstawiła nowe propozycje adaptacji przepisów na temat pobytu, które można pobrać pod adresem http://europa.eu.int/eurlex/en/com/availability/en_availability_2001_1.html. Odpowiednia propozycja ma numer KOM (2001) 257 z dnia 23.5.2001 r. Oprócz konsolidacji i uproszczenia istniejących przepisów prawnych Komisja proponuje również daleko idące ulepszenia. Chce ona przykładowo zapewnić więcej praw obywatelom państw trzecich, którzy przez określony czas legalnie przebywali w UE, oraz jaśniej ustalić pojęcie i prawa członków rodziny. Bliższe informacje na temat formalności związanych z pobytem można znaleźć pod http://citizens.eu.int. 16 KOORDYNACJA ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Zasada koordynacji jest prosta - kto korzysta ze swobody przepływu osób w UE nie może być z tego powodu karany. Dlatego nie przepadają roszczenia do emerytury lub renty inwalidzkiej, zasiłku macierzyńskiego i dla bezrobotnych oraz do świadczeń rodzinnych, jeżeli ktoś przeprowadza się do innego Kraju Członkowskiego. Renty zakładowe nie są objęte przepisami wspólnotowymi o koordynacji zabezpieczenia społecznego, obowiązuje dla nich oddzielna, własna dyrektywa. Narodowe systemy zabezpieczeń społecznych powstały z biegiem lat, i choć istnieją podobieństwa, Kraje Członkowskie bardzo niechętnie dopasowują do siebie ich różne systemy. Skuteczna koordynacja tych systemów gwarantuje niezbędne zabezpieczenie dla obywateli Unii. Komisja wydała przewodnik o roszczeniach do świadczeń socjalnych, który można pobrać pod adresem http://europa.eu.int/comm/employment_social/soc-prot/schemes/guide_en.htm. Wspólnotowe przepisy o koordynacji zabezpieczenia społecznego są adaptowane w sposób ciągły, aby dopasowywać je do decyzji Trybunału Europejskiego i polepszać działanie koordynacji. Komisja przedstawiła dwie propozycje, jedną dotyczącą modernizacji i uproszczenia aktualnie obowiązujących przepisów, a drugą o ich rozszerzeniu na obywateli państw trzecich, legalnie przebywających w jednym z Krajów Członkowskich. Obydwie propozycje są obecnie dyskutowane przez Radę. Informacje o rozwoju sytuacji i propozycjach Komisji zostaną opublikowane po ich ukończeniu w witrynie internetowej Komisji, dotyczącej Zatrudnienia i Spraw Społecznych http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/index_en.htm. 17
