Pobierz

Przeznaczone do burdelu
reż. Zana Briski i Ron Kauffman
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE
DLA NAUCZYCIELI
SPIS TREŚCI
1.
2.
3.
Informacje o filmie. (str. 2)
Scenariusz lekcji geografii. (str. 5)
Temat: Indie jakich nie znamy.
Scenariusz lekcji języka polskiego. (str. 7)
Temat: Interwencja w przeznaczenie. Film Z. Briski i R. Kauffmana „Przeznaczone do burdelu”.
INFORMACJE O FILMIE
Opracował: Robert Pszczyński
NOTA O FILMACH
Tytuł: Przeznaczone do burdelu (Born Into Brothels: Calcutta’s Red Light Kids);
Kraj i rok produkcji: Indie, USA 2004;
Reżyseria: Zana Briski i Ross Kauffman;
Scenariusz: Zana Briski i Ross Kauffman;
Zdjęcia: Zana Briski i Ross Kauffman;
Montaż: Nancy Baker i Ross Kauffman;
Muzyka: John McDowell;
Dystrybucja w Polsce: Against Gravity.
NAGRODY

























Oscar za najlepszy film dokumentalny 2004 roku;
Nagroda Publiczności na MFF w Sundance 2004;
Nagroda Publiczności na Planete Doc Review 2005;
Najlepszy Dokument na MFF w Seattle 2004;
Nagroda Publiczności Amnesty International Film Festival 2004;
Złoty Hugo dla najlepszego dokumentu oraz nagroda „Level Above the Rest” na MFF
w Chicago 2004;
Nagroda za wybitne osiągnięcie w dziedzinie dokumentu International Documentary
Association 2004;
Nagroda Publiczności na FF Silverdocs 2004;
Nagroda Publiczności na FF Full Frame Documentary 2004;
Nagroda DIRECTV/IFC Truer Than Fiction 2004;
Nagroda Krytyków Filmowych Los Angeles za najlepszy dokument 2004;
Najlepszy Dokument 2004 National Board of Review;
Nagroda Nestora Almendrosa za „odwagę dla twórców filmu” na Human Rights Watch 2004;
Nagroda Publiczności Turner Broadcasting na FF w Atlancie 2004;
Najlepszy Dokument i Nagroda Publiczności na FF w Nashville 2004;
Nagroda Publiczności na FF w Cleveland 2004;
Najlepszy Dokument i Nagroda Publiczności na FF Bermuda 2004;
Najlepszy Dokument, Reżyseria i Nagroda Publiczności na FF w Durango 2004;
Nagroda Specjalna na FF Newport Beach 2004;
Nagroda Children's Day na FF Artivist 2004;
Nagroda Publiczności na MFF w Sydney 2004;
Nagroda Publiczności dla najlepszego dokumentu na FF High Falls 2004;
Najlepszy Film i Nagroda Publiczności na BendFilm 2004;
Najlepszy Dokument na FF w Portland 2005;
Najlepszy Dokument na MFF w Ashland 2005.
NOTA O REŻYSERACH
Zana Briski – urodzona w Londynie, angielska artystka, fotografka, reżyserka. Jej matka
pochodzi z rodziny irakijskich Żydów i obecnie mieszka w Izraelu. Zana Briski to absolwentka
Uniwersytetu w Cambridge (dyplom z teologii oraz religioznawstwa) i Międzynarodowego Centrum
Fotografii (Nowy York). W 1995 roku młoda artystka po raz pierwszy wyjechała do Indii: celem
podróży była produkcja filmu dotykającego problemu rytualnego zabijania noworodków. Dwa lata
później rozpoczęła prace nad dokumentem opowiadającym o życiu prostytutek mieszkających
w kalkuckich dzielnicach tzw. czerwonych latarni. Projekt nie powiódł się, jednak Briski natrafiła na
temat, który zmienił jej życie – egzystencja dzieci prostytuujących się kobiet. Reżyserka zamieszkała
w najbiedniejszej hinduskiej dzielnicy, jej kilkuletni pobyt w Kalkucie zaowocował Przeznaczonymi do
burdelu. Nagrodzony Oscarem dokument przyniósł autorce rozgłos i zwrócił uwagę na dzieci
z najniższych warstw społecznych. W 2002 r. reżyserka założyła organizację Kids with Cameras, która
za cel postawiła sobie rozwijanie talentów chłopców i dziewczynek żyjących w skrajnym ubóstwie.
Znakomici fotografowie prowadzili warsztaty, organizowane – między innymi – dla młodych
Palestyńczyków, dzieci haitańskich robotników oraz kairskich żebraków.
Zana Briski po sukcesie ostatniego filmu zamierza powrócić do dawnych zainteresowań – fascynacji
światem przyrody oraz życiem insektów. Roboczy tytuł jej najnowszej produkcji brzmi Reverence
(Oddając cześć), a jej bohaterką będzie najprawdopodobniej modliszka.
Ross Kauffman – operator, reżyser, montażysta. Pracował przy produkcji filmów
dokumentalnych o tematyce społecznej realizowanych dla National Geographic, HBO czy The
Discovery Channel. W 2001 roku dołączył do mieszkającej w Kalkucie dawnej życiowej partnerki, Zany
Briski. Wspólny wysiłek pary artystów został doceniony: na Przeznaczone do burdelu spłynął deszcz
nagród, pośród których znalazł się Oscar, przyznany w kategorii najlepszy film dokumentalny 2004
roku. Kauffman, jako operator i producent, pracuje nad dokumentem Project Kashmir w reżyserii
Senain Kheshgi i Geety Patel. Zaangażował się również w realizację dokumentu przybliżającego
codzienne życie wojennych fotografów (War photographers) oraz filmową historię matki, która od 23
lat poszukuje zaginionego syna (Wait for me).
O FILMIE
Dziesięciolatka zmywa podłogę w obskurnym burdelu. Macza brudną szmatę w wiadrze, które
wydaje się większe i cięższe od niej samej. Kilkuletni chłopiec płacze: przykuto go lekkim łańcuchem
do werandy. Zana Briski i Ross Kauffman nie szczędzą widzom wyrazistych obrazów z życia kalkuckiej
biedoty, jednak Przeznaczone do burdelu dalekie są od szokowania czy epatowania nieszczęściem.
Amerykańscy twórcy nie ukrywają mrocznych stron życia w dzielnicach czerwonych latarni, jednak
starają się również wlać w serca widzów sporo otuchy oraz nadziei.
W całych Indiach około 15 milionów kobiet utrzymuje się z prostytucji, sześć tysięcy z nich
sprzedaje się w kalkuckiej dzielnicy czerwonych latarni – Sonagachi. Większość z nich ma przynajmniej
jedno dziecko, którego los jest z góry zaplanowany. Briski tworzy portret specyficznego środowiska,
odmalowywanego dzięki obserwacji codziennych zwyczajów, „podsłuchiwaniu” rozmów czy
przeprowadzaniu mini-wywiadów z mieszkańcami ubogich dzielnic. Autorka nie dokonuje
socjologicznych czy psychologicznych analiz opisywanego środowiska, skupia się na postaciach
kilkorga dzieci – reprezentantów pokazywanej grupy społecznej. Kastowe Indie znacznie różnią się od
społeczeństw demokratycznej Europy lub szanujących wolność Amerykanów. Hierarchia uniemożliwia
zmianę statusu: bogaci żyją w luksusie, zaś biedota pogrąża się coraz bardziej w nędzy, mając nikłe
szanse na los lepszy niż żebractwo czy prostytucja.
Briski i Kauffman pozwalają nam spojrzeć na ten świat oczami ośmiorga uczestników i uczestniczek
fotograficznych warsztatów. Młodzi Hindusi robią zdjęcia rodzinie i najbliższej okolicy, przede
wszystkim uczą się formułowania własnego zdania, dyskutowania na temat przekonań.
Przeznaczone do burdelu to opowieść o ponadklasowym i uniwersalnym języku sztuki, którym
posługują się zarówno bywalcy angielskich snobistycznych galerii, jak i zafascynowane aparatami
fotograficznymi kalkuckie dzieciaki. Autoportret trzynastoletniego Avijta: przedwcześnie dojrzała
twarz pokazana na tle slumsów, przekazuje więcej niż pełen mocnych słów reportaż.
Dokument Przeznaczone do burdelu jest rejestracją codziennego życia dzieci prostytutek, unikającą
jasno sformułowanej oceny wydarzeń i pokazanej rzeczywistości. Briski jako reporterka uczestnicząca
nie ukrywa swojej roli, ale nie ogranicza się do bycia świadkiem wydarzeń: walczy o lepszą przyszłość
dla swoich młodziutkich przyjaciół. Zaangażowana reżyserka szuka dla młodzieży odpowiednich szkół,
przede wszystkim udaje się jej skupić uwagę świata na problemie kalkuckich „wychowanków” burdeli.
Postawa artystki prowokuje do rozważań na temat ingerowania białego człowieka w obcą mu kulturę.
Briski wykreowała siebie na „jedyną sprawiedliwą”, nie pokazała żadnych lokalnych instytucji
angażujących się w poprawę losu dzieci. Wsparcie przychodzi również ze strony obcokrajowców
prowadzących szkoły dla dzieci biedoty: zakonnic opiekujących się dziewczynkami oraz mężczyzny,
który organizuje edukację dla chłopców. Bez odpowiedzi pozostaje pytanie: czy w Kalkucie panuje
wszechogarniająca znieczulica, czy też autorka zaprezentowała taką subiektywną wizję.
SCENARIUSZ LEKCJI GEOGRAFII
Opracowała: Agata Szydłowska
Temat: Indie, jakich nie znamy.
CELE LEKCJI
Po lekcji uczeń powinien:








określać położenie geograficzne Indii;
charakteryzować warunki naturalne Indii;
wskazywać na mapie największe miasta Indii;
opisywać wygląd mieszkańców Indii;
na podstawie danych statystycznych charakteryzować gospodarkę Indii;
charakteryzować styl życia mieszkańców Kalkuty;
analizować i wyciągać wnioski;
wykorzystywać różne źródła informacji.
METODY I FORMY PRACY





mapa mentalna,
praca z mapą i rocznikiem statystycznym,
dyskusja,
burza mózgów,
praca indywidualna.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE






film: Przeznaczone do burdelu, reż. Z. Briski, Indie, USA 2004,
mapa fizyczna Azji,
atlasy geograficzne,
roczniki statystyczne,
mapka konturowa Indii,
tablica, mazaki, kreda
CZAS
1 lekcja
PRZEBIEG LEKCJI
1. Praca z atlasem geograficznym: Uczniowie na podstawie atlasów określają położenie
geograficzne i warunki naturalne Indii. Wybrany uczeń wskazuje Indie na mapie fizycznej Azji.
2. Praca z rocznikiem statystycznym: Na podstawie roczników statystycznych uczniowie określają
poziom urbanizacji Indii (72% ludności mieszka na wsi tylko 28% w mieście). Następnie
uczniowie określają najważniejsze wskaźniki gospodarcze Indii. Struktura wytwarzania PKB:
rolnictwo 24%, przemysł i budownictwo 28%, usługi 23%. Struktura zatrudnienia: rolnictwo
60%, przemysł i budownictwo 17%, usługi 23%. PKB na 1 mieszkańca: 3100 $ (dla
porównania świat 7820$), analfabetyzm: 60%, przyrost naturalny: 14‰, struktura wiekowa:
do 14 lat 31%, 15–64 lata 64%, powyżej 65 lat 5%. Średnia długość życia: kobiety 65 lat,
mężczyźni 64 lata. Wszystkie informacje zapisywane są na tablicy.
3. Mapa konturowa: Nauczyciel rozdaje mapki konturowe Indii, uczniowie zaznaczają na nich
największe miasta. (Delhi, Bombaj, Kalkuta, Madras, Hyderabad, Bangalore, Ahmadabad,
Kangur, Pune).
4. Dyskusja i burza mózgów: Uczniowie na podstawie filmu opisują wygląd zewnętrzny
mieszkańców – kolor skóry, oczu i włosów, ubiór. Wszystkie informacje mówią nam, że w tym
rejonie świata panuje klimat gorący.
5. Mapa mentalna: Nauczyciel podaje informację, że w niepodległych Indiach oficjalnie
zniesiono w 1950 roku narzucony przez hinduizm podział społeczeństwa na kasty.
W rzeczywistości funkcjonuje on do dziś. Bohaterowie filmu to ludność pozakastowa
o najniższym statusie społecznym. Na podstawie filmu uczniowie opisują codzienne życie tych
ludzi. Informacje zapisują w formie mapy mentalnej.
Przykładowa mapa mentalna.
niespełnione marzenia
choroby: HIV
praca dzieci
zaburzony system wartości
prostytucja
CECHY
LUDNOŚCI
DZIELNICY
KALKUTY
analfabetyzm
ubóstwo
narkomania
SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO
Opracowała: Renata Borowiak
Temat: Interwencja w przeznaczenie. Film Zany Briski i Rossa Kauffmana –
„Przeznaczone do burdelu”.
CELE LEKCJI
Po lekcji uczeń powinien:



dostrzegać i interpretować główne problemy społeczne podjęte w filmie („bezdomność”
dzieci prostytutek; silny determinizm losu bohaterów; trud przełamywania ograniczeń
społecznych; rola pomocy z zewnątrz itp.);
podejmować dyskusję na tematy poruszone w filmie (sens, metoda i skuteczność ludzkich
działań dążących do przeobrażeń społecznych, roli sztuki w przekraczaniu barier kulturowych,
obyczajowych, mentalnych, społecznych);
dostrzegać współzależność pomiędzy środkami filmowymi a ich funkcjonalnością.
METODY I FORMY PRACY




dyskusja,
rozmowa,
analiza dzieła filmowego,
burza mózgów.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE

film: Przeznaczone do burdelu, reż. Z. Briski, Indie, USA 2004.
CZAS
2 lekcje
PRZEBIEG LEKCJI
1. Wykład: Nauczyciel podaje uczniom dodatkowe informacje dotyczące filmu. Pomysł/ idea
filmu: pokazać „inny świat”, życie prostytutek z kalkuckiej „dzielnicy czerwonych latarni”. Idea
ewoluuje – niedostępność świata dorosłych sprawia, że reżyserka kieruje uwagę na los dzieci
prostytutek. Zana Briski przeprowadza eksperyment. Rozdaje 10-latkom aparaty fotograficzne
i prowadzi z nimi dwuletnie warsztaty fotografii. Uczy robienia zdjęć i tajników dobrej
fotografii. Eksperyment wpływa na życie bohaterów: zarówno dzieci z Sanagachi jak
i reżyserki. Bohaterowie filmu: dzieci prostytutek z Kalkuty, ich rodziny; półświatek Sonagachi,
Zana Briski – autorka eksperymentu, uczestniczka wydarzeń (występuje w roli narratora, ale i
osoby wciągniętej w emocjonalne interakcje). Sonagachi – dzielnica Kalkuty, słynąca z
nielegalnie istniejącej prostytucji (obejmującej ok. 6 tysięcy kobiet), świat niesankcjonowany
prawnie, oficjalnie nieistniejący; potocznie nazywana dzielnicą czerwonych latarni. Instytucje i
fundacje wspomniane w dokumencie: Kids With Cameras – fundacja Zany Briski założona pod
wpływem eksperymentu, o którym opowiada film, w celu zbierania funduszy na edukację
bohaterów i im podobnych dzieci.
World Press Photo – międzynarodowa instytucja, tu wspomniana jako organizator
corocznego spotkania w Amsterdamie dziewięciorga dzieci-fotografów z całego świata.
Sabera Foundation i Future Hope – kalkuckie szkoły obejmujące opieką dzieci z
patologicznych rodzin; dające im edukację, jedyną możliwą szansę na „ucieczkę od
przeznaczenia”. Film Zany Briski i Rossa Kauffmana nie jest głosem odosobnionym. Podobne
problemy podejmowali twórcy dokumentów i fabuł. Filmy dokumentalne: Jestem zły (reż.
Grzegorz Pacek) – eksperyment z rozdaniem aparatów fotograficznych dzieciom
z warszawskiej Pragi; Dzieci z Leningradzkiego (reż. Hanna Polak i Andrzej Celiński) – opowieść
o moskiewskich bezprizornych; Trzy pokoje melancholii (reż. Pirjo Honkasalo) – o rosyjskich i
czeczeńskich dzieciach z rodzin dysfunkcyjnych. Filmy fabularne: Rezerwat (reż. Łukasz
Palkowski) – relacja fotograf (Marcin) i Grześ, rezolutny chłopak z Pragi; Miasto Boga (reż.
Fernando Mereilles) – historia 11-latka Rocketa z przedmieść Rio de Janeiro, dla którego
nadzieją na wyrwanie się ze slumsów staje się fotografia.
2. Nauczyciel wraz z uczniami tworzy indeks problemowy. Następnie, wybierając odpowiednią
dla klasy metodę pracy (dyskusja, burza mózgów, analiza, praca w grupach), analizuje
tematy/problemy filmowe.
INDEKS PROBLEMOWY.
A) Smutek czerwonych latarni.
B) Uratować choć jedno życie.
C) Sztuka – paszportem do godnego życia.
D) Warsztat filmowy.
A/ Smutek czerwonych latarni
[Obraz świata Sonagachi. Problemy społeczne i moralne]
SPOSTRZEŻENIA:
1. Dziecięcość i dojrzałość:
a) 10-letnie lub niewiele starsze dzieci prostytutek
zaproszone do trwającego dwa lata eksperymentu Zany
Briski (nauka fotografii)
b) dziecięcość:
PYTANIA POMOCNICZE:
1. Jakie oczekiwania stawiają przed 10latkami ich rodziny (obowiązki, plany na
przyszłość)?
2. Realia życia w Sonagachi ukazane
w filmie – wymień charakterystyczne
* radość, spontaniczność, werwa, witalność, wygłupy,
tańce, śpiewy;
* robienie zdjęć to zabawa; niemal nie rozstają się
z aparatami; nawet warsztaty – do których podchodzą
z pasją – są przedłużeniem zabawy;
c) dorosłość/ dojrzałość:
(przedwczesne wkraczanie w świat dorosłych)
* ciężka praca: mycie podłóg, naczyń, przynoszenie
zakupów, opieka nad dziećmi, wykonywanie szeregu
poleceń nawet późną nocą (w ramach obowiązków
rodzinnych lub za pieniądze u obcych);
* obserwowanie życia półświatka; świadomość tego, kim
są rodzice i nieuchronności kontynuacji ich losu;
- (Shanti) W naszym pokoju jest taki drut, na którym wisi
zasłona, żeby nie było widać, co się za nią dzieje. Kiedy
mama pracuje w pokoju, idziemy się bawić na dach
- (Kochi) Ojciec chciał mnie sprzedać. Gdyby wtedy nie
przyszła po mnie siostra, sprzedałby mnie.
- (o Suchitrze) Matka Suchitry nie żyje. Jej ciotka chce ją
wysłać do Bombaju, do pracy „w branży”;
- (Avijit) W naszym pokoju sprzedaje się alkohol prawie
od samego rana. Mężczyźni piją, a potem idą do
dziewczyn. Płacą im i są z nimi jakiś czas. Niektórzy piją
i nie płacą. Wtedy ja muszę iść za nimi i mówić im
brzydkie rzeczy, bo z tego żyjemy.
* gorzkie sądy o życiu i złudności marzeń;
- rozmowy o rozpoczęciu „pracy w branży”:
(Kochi) Martwię się, że kiedyś będę taka, jak one.
(Kochi) Kobiety mnie pytają, kiedy do nich dołączę.
Mówią, że już niedługo.
(Avijit) Kiedyś chciałem być lekarzem. Potem chciałem
zostać artystą. W mojej przyszłości nie ma żadnej nadziei.
1. Relacje z rodzicami
a) poczucie więzi i wstydu zarazem:
* uczestniczą lub są świadkami rodzinnych sprzeczek,
bójek, wulgarnych pyskówek;
* przykłady scen:
- opowieść Avijita o ojcu – duma, gdy mówi o jego
przeszłości, wstyd, świadomość, że ojciec narkoman jest
lekceważony i przegrany; deklaracja miłości: Ale ja i tak
staram się go trochę kochać.
- Tapasi po usłyszeniu od matki wyzwisk pod swoim
adresem: Lubię ją, chociaż mówi takie wstrętne rzeczy.
Ale nie szkodzi. To moja matka. Wiem, jaką ma pracę
i wolę o tym nie rozmawiać.
b) wizerunki rodziców:
- 40-letni ojciec Avijita całymi dniami pali haszysz;
- matka Avijita, spalona w kuchni przez swego alfonsa;
informacja o jej śmierci pojawia się w trakcie pracy nad
filmem;
- matka Kochi – niezrównoważona emocjonalnie, w
elementy kreacji tego świata.
3. W jaki sposób obserwacja świata
dorosłych kształtuje postawy
i przemyślenia dziecięcych bohaterów
filmu?
4. Czy dzieci są świadome tego, jaka czeka
je przyszłość? (irracjonalna nadzieja
Goura, zgoda i bierność Suchitry,
gorzkie wypowiedzi Avijita i Kochi)
1. Troska i zaniedbanie. Podaj przykłady
sytuacji, które ukażą niejednoznaczny
stosunek rodziców do swych dzieci.
2. Emocje, które łączą. Czy można w filmie
odnaleźć dowody na wzajemne
przywiązanie w tych dysfunkcyjnych
rodzinach?
3. Komentarze bohaterów dotyczące
brzydoty i bezwzględności życia ich
rodziców. Przywołaj sceny, z których
emanuje zażenowanie lub wstyd.
4. W jaki sposób rodzice traktują
działalność Zany Briski? Zwróć uwagę na
ich stosunek do edukacji własnych
dzieci (scena spotkania matek
z kierownikiem szkoły) oraz reakcję na
sukcesy fotograficzne (scena odmowy
udziału w wystawie ze względu na
pilniejsze obowiązki).
depresji po próbie samobójczej;
- babcie zastępują matki i ojców (babcia Kochi
współdziała z Zaną Briski; babcia Avijita jest dumna z jego
talentu)
c) stosunek rodziców do usiłowań Zany Briski:
* scena, w której kierownik Sabery wyjaśnia
obowiązujące w szkole z internatem zasady: można
zabrać dzieci, ale jeśli mają skończyć edukację – potrzeba
10 lat, dwa razy do roku dwutygodniowe wakacje i
żadnych innych więzi z rodziną – Nie ma żadnych ślubów,
żadnych urodzin… żadnej babci…, żadnych
nieboszczyków. Nic! Z takich okazji nie wolno zabierać
dzieci. Kamera ukazuje twarze matek dziewczyn. Ich
emocje, wahania, przyzwolenie na lepszą przyszłość
córek, ale i kalkulacje strat związanych z brakiem siły
roboczej w domu.
* scena, w której ZB rozdaje zaproszenia na wystawę
w księgarni Oxford, dla dzieci i ich bliskich:
- Wasze matki też mogą przyjść. (…)
- Moja nie przyjdzie. Musi gotować. (…)
- Moja nie przyjdzie. Musi zostać z dzieckiem. (…)
- (matka Tapasi): Tapasi musi tam iść?
- (ZB): Nikt nie może popilnować dziecka?
- (Tapasi): Za pilnowanie dziecka trzeba zapłacić 10 rupii!
(ok. 1 zł) A my ich nie mamy. Tutaj za wszystko chcą
pieniądze.
2. Portrety bohaterów. Rola kompozycji:
a) ekspozycja:
- geneza filmu: wyjaśniona przez reżyserkę (tu: w roli
narratora);
- prezentacja: krótkie wypowiedzi Kochi, w tle zdjęcie
grupki roześmianych bohaterów filmu.
b) osią historii jest opowieść o eksperymencie i
działaniach Zany Briski zmierzających do wyrwania
podopiecznych z Sonagachi;
c) kolejno prezentowane mini-wywiady z dziećmi;
przeplatane dopowiedzeniami narratorki, innych dzieci
lub sytuacjami, które wynikają z rozwoju akcji; wywiady
m.in. diagnozują świadomość dzieci;
d) rola zdjęć:
- część poświęcona kolejnemu bohaterowi ilustrowana
jest jego podwójnym fotograficznym portretem: jako
autora i postaci fotografowanej.
1
2
3
W jaki sposób zorganizowana jest
opowieść w filmie Zany Briski?
Co zyskuje film dzięki wykorzystaniu
formy wywiadu z bohaterem?
Jakie treści – poza walorami
artystycznymi – niesie z sobą wplecenie
w opowieść kadrów z fotografiami?
B/ Uratować choć jedno życie
[Eksperyment Zany Briski – jego sens i trwałość]
SPOSTRZEŻENIA:
PYTANIA POMOCNICZE:
1. Działania podjęte przez Zanę Briski:
a) dwuletni kurs fotografii prowadzony dla dzieci
prostytutek z dzielnicy czerwonych latarni; obdarowanie
ich aparatami fotograficznym;
b) organizowanie wystawy ich zdjęć (dwa razy w Nowym
Jorku, raz w Kalkucie), z których dochód ma
dofinansować edukację dzieci;
c) nawiązanie kontaktu z instytucjami i fundacjami, które
mogą wesprzeć zakres jej działań (szkoły: Sabera i Hope
Future; fundacja World Press Photo; Amnesty
International);
d) utworzenie własnej fundacji: Kids With Cameras;
e) pomoc w organizacji wyjazdu Avijita do Amsterdamu;
f) zrealizowanie filmu (Przeznaczone do burdelu) –
zwrócenie uwagi świata na poruszony w nim problem
społeczny; impuls do refleksji i działań podjętych przez
widzów.
g) wycieczki: do zoo i nad morze
* sens emocjonalny/ wychowawczy:
- zabawa, okazja poznania nowej przestrzeni, zaznania
nowych wrażeń;
- wskazanie, że obręcz granicy Sonagachi można
przekroczyć;
* sens artystyczny/ metaforyczny:
- analogia: zwierzęta w klatkach – uwięzienie
w społecznej determinacji;
- kontrast: przestrzeń morza – ciasnota mieszkań
i perspektyw życia w dzielnicy czerwonych latarni.
1. W jaki sposób rodzi się pomysł na
film o dzieciach z Sonagachi?
2. Wymień działania Zany Briski
zmierzające do poprawy sytuacji
życiowej jej podopiecznych.
3. Wiele poczynań reżyserki ma
charakter perspektywiczny, dąży
do zmiany sytuacji. Jaką rolę
(w filmie i w życiu bohaterów)
mogą odegrać zorganizowane
przez reżyserkę wycieczki – do zoo
i nad morze?
2. Przeszkody, z którymi się borykała:
a) jest kimś z zewnątrz, musi przełamać obcość, zdobyć
zaufanie i przyjaźń;
b) rozbudzenie pasji w dzieciach (ułatwia jej to
spontaniczność i otwartość dzieci);
c) pokonanie procedur urzędniczych:
- dzielnica czerwonych latarni jest nielegalna; jej
mieszkańcom nie przysługują podstawowe prawa
obywatelskie;
- wymagane są liczne dokumenty (które niełatwo
zdobyć); procedury są niejasne i długotrwałe;
Zana Briski usiłuje znaleźć miejsce w szkołach
z internatem dla swych uczniów oraz wyrobić paszport
umożliwiający Avijitowi wylot do Amsterdamu.
d) zdobycie środków finansowych na działalność fundacji
Kids With Cameras i na edukację dzieci;
e) pokonanie barier mentalnych i oporu ze strony
rodziców – wyjazd dziewcząt do Sabery (na 10 lat) to
z jednej strony rozłąka emocjonalna, z drugiej –
rezygnacja z domowej siły roboczej.
1
3. Skuteczność:
2
Na czym polegają przeszkody,
które reżyserka musi pokonać, by
przeprowadzić swój plan?
Które przeszkody uważasz za
najtrudniejsze do pokonania?
1. Jak oceniasz skuteczność działań
a) umieszczenie w szkole z internatem trójki dziewcząt
i dwóch chłopców (Shanti, Kochi, Puja oraz Avijit i Manti);
w chwili zakończenia pracy nad filmem tylko Avijit i Kochi
kontynuują naukę;
b) wyjazd Avijita do Amsterdamu na warsztaty dla
obiecujących młodocianych fotografów; kształtuje
chłopca, nawet jeśli z perspektywy czasu szansa
okazałaby się niewykorzystana;
c) dzieci przeżywają przygodę z fotografią – uczą się,
przyjaźnią, są otoczone troską i opieką osoby dorosłej –
„cioci Zany”;
d) rozbudzenie marzeń, wiary w siebie, nadziei (czasem
złudnej); doświadczenie dumy z osiągnięć (wystawa zdjęć
– rola gości honorowych, bohaterów wieczoru);
e) fundacja działa nadal;
f) mimo wszystko: to kropla w morzu potrzeb; duże
prawdopodobieństwo, że ucieczka przed przeznaczeniem
skończy się fiaskiem.
reżyserki?
2. Czy rolą dokumentalisty jest
interwencja w opisywany świat?
Czy działanie Briski przekracza jej
obowiązki?
3. W jaki sposób eksperyment
reżyserki wpłynął na losy dzieci?
Jak ich kształtował?
4. Czy tego rodzaju eksperymenty
społeczne mogą mieć negatywne
skutki?
5. Czy znasz analogiczne – ze
względu na interwencyjny
charakter – przedsięwzięcia
społeczne?
6. Analiza sceny:
[Avijit przeżywa śmierć matki. Od lat wychowuje go
babcia, ojciec-narkoman nie zauważa go; matka ginie
w tragicznych okolicznościach. W tym samym czasie
trwają przygotowania do jego wyjazdu na warsztaty
World Press Photo. To wyróżnienie dla jednego z całej
grupy uczniów Zany Briski. W szkole rozpoczyna się czas
egzaminów. Avijit zaniedbuje wszystkie swoje
zobowiązania. Szuka nowego towarzystwa. Opuszcza
zajęcia fotograficzne. Zana Briski jest tym rozczarowana
i dotknięta.]
Konfrontacja fotografki i Avijita:
- lakoniczne pytania Zany i nadekspresyjne tłumaczenie
Avijita (poczucie winy?, zmyślanie?, asekuracja?);
- zbliżenia na twarz reżyserki, wzmocnione milczeniem
i wyliczonym w poprzednich scenach splotem
okoliczności;
- oszczędność komentarza: ZB nie odgrywa tu roli
narratora; pozostaje w równorzędnej do Avijita roli
bohatera filmu;
- kulminacyjny charakter sceny: zagęszczenie emocji
(chwila załamania, rozczarowanie, zawód, bezradność,
poczucie daremności starań).
1. Zana Briski jako bohaterka filmu.
Które sceny są znaczące dla
rekonstrukcji tej postaci?
2. Jakie środki filmowe budują scenę
konfrontacji ZB z wycofującym się
Avijitem?
C/ Sztuka – paszport do godnego życia
[Fotografia jako droga do prawdy, szansa życiowa, sposób pokonywania granic]
SPOSTRZEŻENIA:
PYTANIA POMOCNICZE:
1. Sukcesy artystyczne bohaterów:
a) nagroda dla Avijita (Amsterdam);
b) wystawy zdjęć w prestiżowych galeriach Nowego Jorku
i w kalkuckiej księgarni Oxford;
c) zdjęcie zrobione przez Suchitrę wykorzystane
w kalendarzu Amnesty International;
d) zdjęcie biegnącej Puji – jako logo strony internetowej
filmu;
e) fotografie wykorzystane w filmie Przeznaczone do
burdelu.
2 Wypowiedzi bohaterów na temat robienia zdjęć:
a) (Gour) – fotografia jako świadectwo, opisanie świata:
- Na swoich zdjęciach chcę pokazać, jak się żyje w tym
mieście. Ludzie żyją tu w wielkim bałaganie. Na wsi
ludzie mogą mieć domy z błota, ale są szczęśliwi. Nikt nie
mieszka w takim chlewie jak my. Obok brudnych naczyń
zawsze są buty. W żadnym innym kraju tego nie ma, tylko
tutaj. Dlatego lubię fotografię. Chcę pokazać, co robią
ludzie.
b) (Avijit) – fotografia jako utrwalanie obrazu ludzi; jako
artystyczny skrót, prawda sztuki:
- Kiedy mam w rękach aparat, mogę zrobić zdjęcie
komuś, kto może wyjechać, umrzeć albo zaginąć. A ja
będę mógł oglądać go na zdjęciu do końca życia.
- To jest dobre zdjęcie. Od razu można zobaczyć, jak ci
ludzie żyją. Chociaż jest w nim dużo smutku i chociaż robi
się przykro, to musimy na nie patrzeć, bo pokazuje
prawdę.
c) wypowiedzi dziewczyn podkreślające związek
emocjonalny z „ciocią Zaną”.
3 Sztuka – paszport do świata:
m.in.:
Przekraczanie granic, barier. Sens warsztatów
organizowanych prze World Press Photo: spotkanie
dziewięciorga utalentowanych dzieci z całego świata;
integracja; rozmowy o przekazie fotografii;
umożliwienie doświadczenia wspólnoty, jedności.
4. Spojrzenie od wewnątrz:
Robiłam im zdjęcia, a one mnie. Uczyłam je, jak
obsługiwać aparat. Chciałam je tego nauczyć, żeby móc
zobaczyć ten świat ich oczami. (Zana Briski)
a) nierealny początkowo projekt dotarcia do zamkniętej
społeczności okazuje się realny dzięki pomocy dzieci;
b) fotografie nie tylko rejestrują ten świat, ale pokazują
co i w jaki sposób postrzegają zamieszkujący go ludzie
(tu: dzieci);
5. Budowanie poczucia własnej wartości:
a) duma, radość, poczucie sukcesu (np.: reakcja na film
rejestrujący ich wystawę w Nowym Jorku, rola
honorowych gości podczas wystawy w Kalkucie;
zaskoczenie artykułem na ich temat, zamieszczonym na 1.
1. Osiągnięcia uczniów Zany Briski.
Wymień te, które pozwalają
przekroczyć świat dzielnicy
czerwonych latarni.
1. W jaki sposób bohaterowie tłumaczą
swoje zainteresowanie fotografią?
2. Czym jest dla nich fotografia?
1. Jakie korzyści mogą wypływać
z uczestnictwa Avijita w
amsterdamskich warsztatach?
2. Jakie sensy są wpisane
w stwierdzenie: „sztuka przekracza
granice”?
1
2
Praca nad filmem okazała się
wtajemniczeniem reżyserki z
Europy (także: widza z Zachodu) w
niedostępną niszę społeczną.
Metody reporterskie wzbogacone
zostały tu o docieranie do prawdy
poprzez sztukę. Jaką „prawdę”
dają fotografie wykonane przez
dzieci?
Wskaż przykłady scen, które
potwierdzają, że zajmowanie się
fotografią zaspokaja emocjonalne
potrzeby dzieci.
stronie ważnej gazety itp.);
b) rosnąca świadomość na czym polega dobra fotografia
– umiejętność odkrycia wartości własnej pracy i talentu;
c) (Avijit jadący taksówką na lotnisko): Proszę jechać
powoli, bo jak będzie wypadek, to nie polecę i nie spełnią
się moje marzenia.
d) pojawiające się w wypowiedziach bohaterów
perspektywy innego życia (w epilogu: postawa Tapasi,
która pragnąc się uczyć ucieka z domu).
D/ Warsztat filmowy
Rola tytułu, dedykacji i epilogu.
1 Tytuł: Przeznaczone do burdelu
- stwierdzenie faktu; mocny, jednoznaczny tytuł;
- bunt (zwłaszcza w kontekście działań podjętych w ramach
interwencji w „przeznaczenie”);
- fatalizm (w kontekście epilogu, który podkreśla ograniczone efekty
działań reżyserki);
- rodzi pytanie o wydźwięk filmu: pesymistyczny/ optymistyczny.
2 Dedykacja:
W hołdzie kobietom i dzieciom z dzielnicy czerwonych latarni
- szacunek wobec tych, którzy w tym bezwzględnym świecie
funkcjonują;
3 Epilog:
Avijit wrócił do Kalkuty i poszedł do szkoły Future Hope.
Ojciec Malika nie pozwolił mu pójść do tej szkoły.
Matka Puji zabrała ją ze szkoły Sabera.
Shant odeszła z Sabery na własne życzenie.
Gour nadal mieszka w domu, ma nadzieję, że pójdzie na studia.
Tapasi uciekła z domu i poszła do szkoły dla dziewcząt Sanlaap.
Ciotka Suchitry nie pozwoliła jej wyprowadzić się z burdelu.
Kochi została w szkole Sabera. Jest szczęśliwa i dobrze jej idzie.
- podsumowuje rezultaty eksperymentu, mówi o konkretnych
zmianach, akcentuje aktualność problemu.
Plany filmowe
1. Dominują plany bliskie
* półzbliżenia (plan obejmujący popiersie postaci, np. niektóre
ujęcia rozmów z dziećmi);
* zbliżenia (w szczególności: twarze; nierzadko z przyłożonym do
niej aparatem fotograficznym);
* detale (oczy).
2. Częste ukazywanie oczu bohaterów służy
obserwacji emocji; poza tym wskazuje na rolę „patrzenia” w filmie
(fotografowanie, rejestrowanie świata dorosłych przez dzieci).
3. Twarze bohaterów często ujmowane są jako
przeciwwaga do dziejącej się akcji lub jej uzupełnienie np.:
- roześmiane twarze kontrastujące z przygnębiającą aurą dzielnicy
Rola fotografii
Montaż
Kompozycja opowieści
(kontrast niewinnego dzieciństwa z zepsuciem świata);
- twarze dzieci w trakcie wulgarnych kłótni dorosłych (uważne,
czujne, ale już przywykłe do takich scen);
- twarze matek podczas podejmowania decyzji o oddaniu dzieci do
szkoły (głos objaśniający warunki umowy płynie z offu; twarze
milczących kobiet wyrażają całą gamę uczuć – od nieufności i lęku
po aprobatę, nadzieję);
- twarz Zany Briski (patrz: analiza sceny rozmowy z Avijitem, moduł
B, p.6).
4. Wykorzystanie zoomu – efekt zmiany planu w trakcie
ujęcia (np.: w zbliżeniach – wydobywanie postaci z tła).
1. Rodzaj kadrów fotograficznych w filmie:
a) zdjęcia wykonane przez dzieci;
b) zdjęcia z przeszłości (np. dawna fotografia Avijita z matką
pokazana, gdy bohater dowiaduje się o jej śmierci; ten zabieg
koresponduje z wcześniejszymi słowami Avijita o fotografii
zatrzymujący obraz człowieka, który odchodzi);
c) zatrzymane kadry (różne tempo opowieści, zwolnienia
zastygające w bezruchu, sprawiają wrażenie fotografii utworzonej
z filmowego kadru);
2. Sposób wprowadzenia fotografii w opowieść filmową:
a) ujęcia filmowe przeplatają się z prezentacją zdjęć; fotografie są
zapisem wydarzeń, o których mowa (np. wycieczki) lub świata
widzianego oczyma dzieci;
b) wewnątrztekstowe napisy (np.: „Zdjęcia zrobione przez Malika”)
współtworzą kompozycję filmu; fotografia dopełnia charakterystykę
postaci – autora zdjęć.
3. Charakter zdjęć: dominują portrety, zdjęcia
obyczajowe; częste łączenie postaci z tłem, które dopowiada jej
historię (taki rodzaj fotografii jest szczególnie ceniony przez Zanę
Briski i uwagi na ten temat przewijają się w filmowych dialogach).
Warto zwrócić uwagę na:
a) zmiany rytmu:
- przyspieszenia (rozmyty obraz, nieuchwytna rzeczywistość,
nieostrość obrazu – tak portretowane jest w niektórych ujęciach tło)
- zwolniony rytm obrazu aż po niemal zastygające „fotograficzne”
kadry (służy budowaniu dramaturgii, zatrzymane kadry to na ogół
portrety);
b) tonacja barw:
- rozmazane czerwone światło, w którym niemal skąpana jest nocą
dzielnica Sonagachi;
- jaskrawe barwy sąsiadujące z obrazami brudy, ciasnoty mieszkań
i nędzy – to Kalkuta w dzień.
(patrz: moduł A, p.3)
PRACA DOMOWA

Napisz esej, którego tematem będzie tytuł jednego z trzech modułów problemowych lub
zredaguj krótszy tekst, będący rozwinięciem kilku niepodjętych w czasie lekcji zagadnień.

Obejrzyj i zrecenzuj film korespondujący problemowo z dziełem omawianym na lekcji (patrz:
konteksty).