System ochrony prawnej w UE

Wstęp do prawa europejskiego
Prawo wieczorowe, 2. Rok, r.a. 2016/17
Dr Anna Czaplińska
System ochrony prawnej w UE
Artykuł 19 TUE
1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i
sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu
Traktatów.
Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony
prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.
2. W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi jeden sędzia z każdego Państwa
Członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości jest wspomagany przez rzeczników generalnych.
W skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego.
Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości oraz sędziowie Sądu są
wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności, spełniających warunki określone
w artykułach 253 i 254 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są oni mianowani
za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na okres sześciu lat.
Ustępujący sędziowie i rzecznicy generalni mogą być ponownie mianowani.
3. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka zgodnie z Traktatami:
a) w zakresie skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie, instytucje lub osoby fizyczne
lub prawne;
b) w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów Państw Członkowskich, w sprawie wykładni
prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje;
c) w innych sprawach przewidzianych w Traktatach.
1
ZAKRES JURYSDYKCJI TS I SĄDU (d. SĄD PIERWSZEJ
INSTANCJI)
Sąd UE  Art. 256 TFUE (d. art. 225 TWE)
1. Sąd jest właściwy do rozpoznawania w skarg określonych w artykułach 263, 265, 268,
270 i 272, z wyjątkiem skarg powierzonych sądowi wyspecjalizowanemu utworzonemu na
mocy artykułu 257 i skarg zastrzeżonych na mocy Statutu dla Trybunału Sprawiedliwości
Unii Europejskiej. Statut może przyznać Sądowi właściwość w innych kategoriach skarg.
Od orzeczeń wydanych przez Sąd na mocy niniejszego ustępu przysługuje, na warunkach i
w zakresie określonym przez Statut, prawo odwołania się do Trybunału Sprawiedliwości,
ograniczone do kwestii prawnych.
2. Sąd jest właściwy do rozpoznawania skarg wniesionych przeciwko orzeczeniom sądów
wyspecjalizowanych.
Orzeczenia wydane przez Sąd na mocy niniejszego ustępu mogą zostać w drodze wyjątku,
na warunkach i w zakresie określonym przez Statut, poddane kontroli Trybunału
Sprawiedliwości, jeżeli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa
Unii.
3. Sąd jest właściwy do rozpoznawania pytań prejudycjalnych przedkładanych na mocy
artykułu 267, w poszczególnych dziedzinach określonych w Statucie.
TS  Artykuł 51 Statutu TSUE
Na zasadzie odstępstwa od zasady określonej w artykule 256 ustęp 1 Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania
w zakresie skarg o których mowa w artykułach 263 i 265 Traktatu o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej, które zostały wniesione przez Państwo Członkowskie, kierowanych:
a) przeciwko aktowi lub zaniechaniu Parlamentu Europejskiego lub Rady lub obu tych
instytucji stanowiących wspólnie, z wyjątkiem:
- decyzji przyjętych przez Radę na podstawie artykułu 108 ustęp 2 akapit trzeci Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
- aktów Rady przyjętych zgodnie z rozporządzeniem Rady dotyczącym handlowych środków
ochronnych w rozumieniu artykułu 207 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
- aktów Rady, poprzez które Rada wykonuje uprawnienia wykonawcze zgodnie z artykułem
291 ustęp 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
b) przeciwko aktowi lub zaniechaniu Komisji na podstawie artykułu 331 ustęp 1 Traktatu
2
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Trybunał jest również właściwy do orzekania w zakresie skarg określonych w tych samych
artykułach, wniesionych przez jedną z instytucji Unii przeciwko aktowi lub zaniechaniu
Parlamentu Europejskiego, Rady, obu tych instytucji stanowiących wspólnie lub Komisji, jak
również w przypadkach skarg jednej z instytucji Unii przeciwko aktowi lub zaniechaniu
Europejskiego Banku Centralnego.
 Sąd jest właściwy do rozpatrywania:
- w I instancji skarg na nieważność aktu, bezczynność instytucji,
odszkodowawczych, w sporach między Unią a funkcjonariuszami oraz na
podstawie klauzuli arbitrażowej, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych do
wyłącznej właściwości TS.
- odwołań od orzeczeń sądów wyspecjalizowanych (od grudnia 2015 r.
nie ma żadnego sądu wyspecjalizowanego)
 do właściwości TS zastrzeżono:
- w I instancji skargi (art. 51 statutu TSUE) wniesione przez państwa
członkowskie, instytucje wspólnotowe oraz EBC;
- pytania prejudycjalne (dopóki statut nie określa żadnych dziedzin, w
których w tym zakresie byłby właściwy Sąd)
- odwołania od orzeczeń SPI (art. 56 statutu TSUE)
 Kompetencja TSUE ma charakter wyłączny w tym sensie, że państwa
członkowskie nie mogą wnosić sporów wynikających ze stosowania i
interpretacji prawa UE do innych sądów międzynarodowych (art. 344
TFUE)
Postepowania sporne:
1) skargi przeciwko państwu członkowskiemu na uchybienie zobowiązaniom
unijnym,
2) skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawnego UE,
3) skarga na bezczynność UE,
4) skarga odszkodowawcza przeciwko UE
5) postępowania ws. odwołań od orzeczeń wydawanych w 1. instancji (od
3
orzeczeń Sądu do TS
Postępowania niesporne:
1) postępowanie w sprawach pytań prejudycjalnych,
2) postępowanie w sprawie opinii o zgodności umowy międzynarodowej UE z
traktatami (kontrola prewencyjna umów)
POSTĘPOWANIA SPORNE
1. Skarga na niewywiązywanie się państwa członkowskiego ze
zobowiązań wspólnotowych (art. 257 i 258 TFUE):
Skargę wnosi Komisja lub inne państwo członkowskie przeciwko państwu
członkowskiemu, które nie wykonuje swoich zobowiązań wspólnotowych.
Wyłączna jurysdykcja TS. Jeśli TS stwierdza, ze zobowiązanie nie zostało
wykonane, państwo członkowskie musi niezwłocznie je wypełnić. Jeśli
państwo nie zastosuje się do orzeczenia TS, Trybunał w kolejnym orzeczeniu
może nałożyć na państwo ryczałt pieniężny lub karę pieniężną (art. 258 TFUE)
 Artykuł 258 (d. 226 TWE)
Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na
nim ciążą na mocy Traktatów, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po
uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag.
Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona
wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
- Etap „przedsądowy” – między PCz a Komisją  efekt: uzasadniona opinia
- Etap sądowy – gdy PCz nie zastosuje się do opinii Komisji, ta wnosi skargę
do TS
 Artykuł 259 (d. 227 TWE)
Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej, jeśli uznaje, że inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań,
4
które na nim ciążą na mocy Traktatów.
Zanim Państwo Członkowskie wniesie przeciwko innemu Państwu Członkowskiemu
skargę opartą na zarzucanym naruszeniu zobowiązania, które na nim ciąży na podstawie
Traktatów, powinno wnieść sprawę do Komisji.
Komisja wydaje uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym Państwom
przedstawienia, na zasadzie spornej, uwag pisemnych i ustnych.
Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii
nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału.
- PCz najpierw wnosi sprawę do Komisji  etap „przedsądowy”
- dopiero gdy Komisja nie wyda uzasadnionej opinii w ciągu 3 m-cy PCz może
wnieść skargę bezpośrednio do TS
 Artykuł 260 (d. 228 TWE) – skutki wyroku stwierdzającego
uchybienie
1. Jeśli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, że Państwo Członkowskie
uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, Państwo to jest
zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału.
2. Jeżeli Komisja uzna, że dane Państwo Członkowskie nie podjęło środków zapewniających
wykonanie wyroku Trybunału, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej, po umożliwieniu temu Państwu przedstawienia uwag. Wskazuje ona wysokość
ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo Członkowskie,
jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.
Jeżeli Trybunał stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego
wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub okresową karę pieniężną.
Procedura ta nie narusza artykułu 259.
3. Jeżeli Komisja wniesie skargę do Trybunału zgodnie z artykułem 258, uznając, że dane
Państwo Członkowskie uchybiło obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu
transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z procedurą ustawodawczą, Komisja może, o ile
uzna to za właściwe, wskazać kwotę ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia
przez dane Państwo, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.
Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, może nałożyć na dane Państwo
Członkowskie ryczałt lub okresową karę pieniężną w wysokości nie przekraczającej kwoty
wskazanej przez Komisję. Zobowiązanie do zapłaty staje się skuteczne w terminie
5
określonym w wyroku Trybunału.
- Okresowa kara pieniężna  naliczana za każdy dzień trwania stanu
naruszenia następujący po wydaniu wyroku, ma skłonić państwo do usunięcia
uchybienia i jego konsekwencji jak najszybciej
- Ryczałt pieniężny  jednorazowa, określona suma - sankcja za
niezaprzestanie uchybienia między pierwszym i drugim wyrokiem, wyraża
ocenę skutków niewykonania zobowiązania unijnego dla interesów
publicznych i prywatnych
- Kryteria: powaga naruszenia, czas trwania naruszenia, efekt odstraszający
2. Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa pochodnego UE (art.
263 TFUE)
Celem skargi jest sprawdzenie legalności aktów instytucji, organów i jednostek
organizacyjnych UE wywołujących skutki prawne wobec osób trzecich. Skarga
może być oparta na zarzucie:
1) braku kompetencji,
2) naruszenia istotnego wymogu proceduralnego,
3) naruszenia Traktatu lub jakiegokolwiek postanowienia prawnego
odnośnie jego stosowania,
4) nadużycia władzy.
Ze skargą mogą wystąpić:
- do ETS: państwo członkowskie, Rada, Komisja, od TN – Parlament
Europejski (podmioty uprzywilejowane),
EBC, Trybunał Obrachunkowy /do TN-PE/ w celu ochrony własnych
kompetencji (podmioty półuprzywilejowane);
- do Sądu UE: osoby fizyczne i prawne, przeciwko aktom, których są
adresatami, które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie oraz
przeciwko aktom regulacyjnym, które dotyczą ich bezpośrednio i nie
wymagają środków wykonawczych
Skargę można wnieść w ciągu 2 miesięcy od opublikowania aktu albo od
podania go do wiadomości powodowi, albo od dowiedzenia się powoda o
akcie. Akt zostaje uznany za nieważny od chwili wydania. W szczególnych
6
przypadkach ETS/Sąd może uznać skutki nieważnego aktu za pozostające w
mocy.
 Art. 263 TFUE(d. 230 TWE)
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych,
aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie,
oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia
skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów
lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec
osób trzecich.
W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez
Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut
braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów
lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy.
Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg
wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet
Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.
Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach
pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej
bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie
wymagają środków wykonawczych.
Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki
szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów
lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób.
 Art. 264
Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka o
nieważności danego aktu.
Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego
nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.
 Prawo do skargi podmiotów prywatnych (osób fizycznych i prawnych)
1) Gdy jest adresatem aktu
7
2) Gdy akt dotyczy go „bezpośrednio i indywidualnie”
 „dotyczy bezpośrednio”
- 106 i 107/63 Toepfer , 11/82 Piraiki-Patraiki: akt wywiera wpływ na
sytuację prawną i interes prawny jednostki bez pośrednictwa
innego aktu wykonawczego, chyba że władze państwa
członkowskiego nie miały żadnej swobody przy wydawaniu aktu
wykonawczego, a nawet gdy – w przypadku także podczas przyjmowania
decyzji – państwu pozostawiona jest swoboda działania, to jest pewne,
że państwo decyzję zastosuje i wykona
 „dotyczy indywidualnie”
- 25/62 Plaumann (test Plaumanna): osoby inne niż te, do których decyzja
jest skierowana, mogą twierdzić, że dotyczy ich ona indywidualnie tylko
wtedy, gdy dotyczy ich z powodu pewnych cech, które są dla nich
charakterystyczne, lub ze względu na okoliczności, w których te
osoby są odróżniane od wszystkich innych osób i z powodu tych
czynników wyróżnia ich indywidualnie – tak jak osoby, do których
decyzja została skierowana
 Akty generalne (o zasięgu ogólnym) też mogą mieć dla
jednostki charakter „bezpośredni i indywidualny”
- Test abstrakcyjnej terminologii – rozróżnianie „prawdziwych” i
„nieprawdziwych” norm rozporządzenia - 789 i 790/79 Calpak:
„prawdziwe” normy rozporządzenia (generalne) odnoszą się do
obiektywnie określonych sytuacji i pociągają konsekwencje prawne dla
generalnie i w sposób abstrakcyjny określonej kategorii osób;
„nieprawdziwe” = „ukryta decyzja” – normy odnoszą się do
ograniczonej liczby konkretnych osób
 okazał się niewystarczający, więc
- Test zamkniętej kategorii – mimo generalnego sposobu sformułowania
norm jego adresaci w rzeczywistości stanowią zamkniętą grupę
podmiotów, którą da się ustalić już w chwili jego przyjęcia (bo np. odnosi
się do wydarzeń przeszłych) albo przepisy rozporządzenia wyraźnie się
do nich odnoszą  264/82 Timex; 239 i 275/82 Allied Corporation
 ale to też nie wystarcza
8
- Sprawa C-309/89 Codorniu  rozporządzenie wspólnotowe zastrzega
stosowanie terminu crémant dla producentów win z Francji i
Luksemburga (chodzi o metodę produkcji wysokogatunkowych win
musujących), skarży je Hiszpański producent wytwarzający od 1924 r. (do
dziś) taką metodą wino Gran crémant de Codorniu – dowodzi, że to
rozporządzenie dotyczy go bezpośrednio i indywidualnie, mimo, że jest
„prawdziwym” rozporządzeniem i nie obejmuje zamkniętej kategorii
podmiotów
 natura aktu jest bez znaczenia, gdy podmiot udowodni, że akt
dotyczy go bezpośrednio i indywidualnie  podstawa dzisiaj
obowiązującego sformułowania art. 263 TFUE
3) Gdy akt regulacyjny dotyczy go bezpośrednio i nie wymaga środków
wykonawczych
 Historia
- C-50/00 P Unión de Pequeños Agricultores – rozporządzenie UE nie
dotyczy skarżących indywidualnie (tylko bezpośrednio), nie mogą wnieść
skargi na nieważność do TSUE, ale rozporządzenie wyraźnie przewiduje
możliwość kwestionowania decyzji władz PCz podejmowanych na jego
podstawie przed sądami krajowymi – tam można podnieść zarzut
nieważności rozporządzenia i sąd może skierować do TS odpowiednie
pytanie prejudycjalne
 brak legitymacji jednostek ws. skargi na nieważność, ale jest
alternatywny środek ochrony prawnej
- T-177/01 Jégo-Quérré przeciwko Komisji i C-263/02P Komisja przeciwko JégoQuérré: sytuacja podobna jak w przypadku sprawy Unión de Pequeños
Agricultores, ale rozporządzenie unijne nie zapewnia możliwości
kwestionowania go przed sądami krajowymi
 SPI uznał w takiej sytuacji prawo podmiotów prywatnych do
skargi na nieważność takiego aktu
 TS w postępowaniu odwoławczym od wyroku SPI orzekł, że w
takiej sytuacji podmioty prywatne nie mogą jednak wnieść skargi na
nieważność, potrzebna byłaby zmiana traktatów; TS uznał, że
rzeczywiście jednostka nie ma w tym przypadku środka do
9
podważenia takiego aktu
 TL – wprowadzenie możliwości skarżenia przez podmioty prywatne
aktów regulacyjnych
- „Akt regulacyjny”  „każdy akt o charakterze generalnym, z
wyjątkiem aktów ustawodawczych” (T-18/10 i C-583/11 P Inuit
Tapiriit Kanatami i in.)
3. Skarga na bezczynność instytucji wspólnotowej (art.265):
Celem skargi jest sprawdzenie legalności bezczynności instytucji wspólnotowej.
Orzeczenie stwierdza czy zaniechanie działania było czy nie było zgodne z
prawem, tj. czy instytucja miała obowiązek podjęcia działania; skarga może być
wnoszona przez i przeciwko tym samym podmiotom co skarga z art. 263 na
podobnych warunkach  zasada jedności (komplementarności)
postępowania.
 Artykuł 265 TFUE (d. 232 TWE)
Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja lub Europejski Bank
Centralny, z naruszeniem Traktatów, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne
instytucje Unii mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu
stwierdzenia tego naruszenia. Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych samych
warunkach, do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają działania.
Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka
organizacyjna została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie dwóch miesięcy od
tego wezwania instytucja, organ lub jednostka organizacyjna nie zajęła stanowiska, skarga
może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy.
Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, na warunkach
określonych w poprzednich akapitach, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z
organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu
skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia.
Zaskarżalna bezczynność musi:
1) być bezprawna (zawiniona)/ trzeba udowodnić, że organ miał
obowiązek działania,
10
2) polegać na niewydaniu aktu prawnego.
 Akt będący przedmiotem zaskarżenia, co do reguły, musi być aktem
wiążącym prawnie i podlegać kontroli legalności w trybie art. 263
TFUE.
 Akt pośredni może być przedmiotem skargi wyłącznie wyjątkowo, w
razie gdy dany akt jest aktem przygotowawczym stanowiącym przesłankę
niezbędną do przeprowadzenia postępowania, które ma zakończyć się
aktem definitywnym i wiążącym prawnie
 Skarga jednostki na bezczynność jest dopuszczalna gdy:
1) przedmiotem skargi jest bezprawne zaniechanie wydania aktu
mającego wywoływać wiążące skutki prawne, które mogą naruszać jej
interesy, zmienić znacząco jej sytuację prawną;
2) akt, jeżeli zostałby wydany, dotyczyłby powoda w sposób bezpośredni
i indywidualny, co należy oceniać przy uwzględnieniu wykładni przyjętej
dla skargi o stwierdzenie nieważności aktu;
3) nie służy obejściu przepisów traktatu, w szczególności kontroli
legalności środków prawnych, których skarżący nie mógłby z jakiegoś
powodu wzruszyć w trybie skargi o stwierdzenie nieważności
 Konsekwencje stwierdzenia nieważności aktu lub zaniechania
działania Artykuł 266
W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę
organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z
Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu
340 akapit drugi.
4. Skarga odszkodowawcza (art. 268 i 340):
Odpowiedzialność umowna UE: podlega prawu właściwemu dla danej umowy,
11
dochodzi się jej przed sądami krajowymi.
Odpowiedzialność deliktowa UE: skarga o odszkodowanie za szkody
spowodowane przez instytucje lub funkcjonariuszy wspólnotowych podczas
wykonywania ich obowiązków jest wnoszona do TSUE – prawo UE nie określa
wyraźnie kto ma legitymację do wniesienia skargi:
- jeśli skarżącym jest podmiot prywatny (osoby fizyczne i prawne) – skarga
wnoszona jest do Sądu UE
- czy skarżącym może być PCz? – nie jest to wykluczone (choć dotąd się nie
zdarzyło), nie jest też wykluczona taka skarga ze strony P trzeciego czy innej
organizacji międzynarodowej  skoro odpowiedzialność UE ponosi zgodnie
z zasadami wspólnymi dla PCz, a one takiej możliwości nie wykluczają
Odpowiedzialność pracowników wobec UE: zgodnie z regulaminami
pracowniczymi i warunkami zatrudnienia
 Artykuł 268 (d. 235 TWE)
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w sporach
dotyczących odszkodowań określonych w artykule 340 akapity drugi i trzeci.
 Artykuł 340
Odpowiedzialność umowna Unii podlega prawu właściwemu dla danej umowy.
W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie
z zasadami ogólnymi, wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone
przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.
Na zasadzie odstępstwa od akapitu drugiego, Europejski Bank Centralny jest zobowiązany
do naprawienia, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla praw Państw Członkowskich,
szkód wyrządzonych przez Bank lub jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.
Odpowiedzialność osobistą pracowników wobec Unii określają przepisy ich regulaminu
pracowniczego lub mających zastosowanie warunków zatrudnienia.
 Art. 46 Statutu TSUE – przedawnienie roszczeń odszkodowawczych
„Roszczenia wynikające z odpowiedzialności pozaumownej Unii ulegają przedawnieniu z
upływem pięciu lat od zdarzenia stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności.
12
Okres przedawnienia przerywa wniesienie skargi do Trybunału Sprawiedliwości lub
uprzednie wniesienie przez poszkodowanego wniosku do właściwej instytucji Unii. W
ostatnim przypadku wniosek musi być wniesiony w ciągu dwóch miesięcy, zgodnie z
artykułem 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; postanowienia drugiego
akapitu artykułu 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stosuje się
odpowiednio.
Niniejszy artykuł stosuje się również do roszczeń wynikających z odpowiedzialności
pozaumownej Europejskiego Banku Centralnego”
 Skarga odszkodowawcza jest odrębna od innych postępowań, tj.
nie wymaga wcześniejszego stwierdzenia bezprawności działania czy
zaniechania UE lub jej funkcjonariuszy (np. w ramach skarg z art. 263,
265)

Szczegółowe
zasady
dochodzenia
odpowiedzialności
odszkodowawczej UE zostały wypracowane w orzecznictwie TSUE
 Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej UE wobec
jednostek:
1) bezprawność działania instytucji lub funkcjonariusza;
- zwykle nie odróżnia się odpowiedzialności za działania instytucji i za
działania funkcjonariuszy (145/83 Adams przeciwko Komisji); działania
pracowników są działaniami instytucji
- wymagane jest by naruszenie prawa było wystarczająco poważne i
dotyczyło przepisu przyznającego prawa jednostkom  oczywiste i
rażące wykroczenie przez zainteresowaną instytucję Unii poza
przysługujący jej zakres swobodnej oceny (5/71 Aktien-Zuckerfabrik
Schöppenstedt przeciwko Radzie)
- im mniejszy zakres swobody oceny, tym większe prawdopodobieństwo,
że jego przekroczenie będzie spełniało przesłankę wystarczająco
poważnego naruszenia
2) rzeczywisty charakter szkody
- szkoda nieuchronna i przewidywalna z dostateczną pewnością (ale nie
musi być dokładnie oszacowana)
13
- kompensacji podlega tylko szkoda, która przekracza granice zwykłego
ryzyka gospodarczego nieodłącznie związanego z działalnością w danym
sektorze
3) istnienie związku przyczynowego między zarzucanym
działaniem/zaniechaniem a szkodą jednostki
- niewątpliwy i bezpośredni związek między uchybieniem popełnionym
przez daną instytucję a szkodą, ciężar dowodu spoczywa na skarżącym
 Odpowiedzialność ponosi UE zarówno za akty prawodawcze
(trudniej udowodnić przesłanki, zwykle duży zakres swobodnego
uznania) jak i administracyjne (mniejsza swoboda uznania, łatwiej
wykazać bezprawność)
 Za pracowników UE odpowiada wyłącznie w związku z ich
zachowaniami przy wykonywaniu funkcji (9/69 Sayag v. Leduc szkoda
w wyniku wypadku samochodowego w czasie podróży służbowej
odbywanej przez poszkodowanego i funkcjonariusza UE prywatnym
samochodem funkcjonariusza nie była związana z „wykonywaniem
funkcji” – nie było to „niezbędnym następstwem zadań powierzonych
instytucjom”, w grę wchodzi wyłącznie odpowiedzialność osobista sprawcy
wypadku, a nie odpowiedzialność UE)
 Zgodnie z wyrokiem C-46/93 i C-48/93 Brasserie du pecheur
odpowiedzialność odszkodowawcza UE i PCz za naruszenie prawa UE
podlega tym samym przesłankom (zob. konspekt dotyczący skutku prawa
UE)
 Zbieg odpowiedzialności UE i PCz  szkoda wynika z działań
organu PCz podjętych w celu wykonania prawa Unii
- TSUE będzie właściwy do rozpatrzenia skargi odszkodowawczej
przeciwko UE, gdy bezprawnego działania nie da się przypisać organom
krajowym, ale daje się przypisać instytucji lub funkcjonariuszowi Unii, np.
organy krajowe działały zgodnie z wyraźnymi wskazówkami instytucji
UE
14
- gdy najbardziej bezpośrednią przyczyną szkody jest działanie organów
krajowych, skarga odszkodowawcza jest dopuszczalna tylko po
wyczerpaniu krajowych środków ochrony, chyba że środki krajowe nie
stanowią skutecznej ochrony jednostki i nie zapewnią jej
zadośćuczynienia za doznaną szkodę
- nie jest wykluczone dochodzenie odpowiedzialności zarówno PCz, jak
i UE w związku z tym samym zdarzeniem, od każdego w zakresie, w
jakim przyczyniło się do powstania szkody
4. Skargi pracownicze:
Sąd orzeka w sprawach pomiędzy UE a jej funkcjonariuszami i pracownikami.
 Artykuł 270 TFUE (d. art. 236)
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w każdym sporze
między Unią i jej pracownikami, w granicach i na warunkach określonych w regulaminie
pracowniczym urzędników Unii oraz warunkach zatrudnienia innych pracowników Unii.
5. Odwołania od orzeczeń Sądu
Od orzeczeń Sądu przysługuje odwołanie do ETS, wyłącznie w kwestiach
prawnych, na warunkach i w zakresie przewidzianym w statucie; zgodnie z nim
możliwe zarzuty to brak kompetencji Sąd, naruszenie procedury poważnie
naruszające interes odwołującego się oraz naruszenie prawa wspólnotowego
przez Sąd.
Artykuł 56 statutu TSUE
Odwołanie może zostać wniesione do Trybunału Sprawiedliwości w terminie dwóch miesięcy
od zawiadomienia o orzeczeniu, od którego wnoszone jest odwołanie, od orzeczeń Sądu
kończących postępowanie w sprawie i orzeczeń tego Sądu rozstrzygających kwestie
merytoryczne jedynie w części, lub rozstrzygających kwestię proceduralną dotyczącą zarzutu
braku kompetencji lub niedopuszczalności.
Odwołanie takie może zostać wniesione przez każdą stronę, której żądania nie zostały
uwzględnione, w całości lub w części. Jednakże interwenienci, niebędący ani Państwami
15
Członkowskimi ani instytucjami Unii, mogą wnieść takie odwołanie jedynie wtedy, gdy
orzeczenie Sądu dotyczy ich bezpośrednio.
Z wyjątkiem spraw dotyczących sporów między Unią a jej pracownikami, odwołanie może
być również wniesione przez Państwa Członkowskie i instytucje Unii, które nie
interweniowały w postępowaniach przed Sądem. Sytuacja takich Państw Członkowskich i
instytucji jest taka sama jak Państw Członkowskich i instytucji, które interweniowały w
pierwszej instancji.
Postępowania niesporne:
1. Pytania prejudycjalne (art. 267 TFUE): Celem jest zapewnienie jednolitej
wykładni prawa UE. Jeśli w sprawie przed sądem krajowym zajdzie wątpliwość
co do interpretacji lub ważności/legalności normy prawa pochodnego UE, a
jej rozstrzygnięcie jest potrzebne do wydania orzeczenia, sąd krajowy może, a
jeśli jest sądem, od którego orzeczeń nie przysługuje środek odwoławczy –
musi, wystąpić z pytaniem prejudycjalnym do ETS. Sąd krajowy jest związany
orzeczeniem prejudycjalnym ETS wydanym na jego wniosek.
Do TN – wyłączna właściwość ETS.
Od TN – SPI (dziś Sąd) jest właściwy do rozpatrywania pytań prejudycjalnych
w dziedzinach określonych w statucie (jak dotąd nie określono żadnych  TS
pozostaje wyłącznie właściwy).
 Artykuł 267 TFUE (d. 234 TWE, j.d. 177 TEWG)
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie
prejudycjalnym:
a) o wykładni Traktatów;
b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki
organizacyjne Unii;
W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw
Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest
niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem
o rozpatrzenie tego pytania.
W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem
16
krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa
wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału.
Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej
osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.
 Pojęcie „sądu” – na podstawie orzecznictwa TS:
1) organ wykonujący funkcje orzecznicze,
2) działający na podstawie ustawy (a nie umowy stron)
3) rozstrzygający spory między stronami,
4) funkcjonujący w sposób stały, o obligatoryjnej jurysdykcji,
5) orzekające na podstawie prawa (a nie np. zasad słuszności i
sprawiedliwości)
6) niezależne i niezawisłe w orzekaniu
 Sądy konstytucyjne PCz  TS odpowiada na ich pytania (najwięcej
pytań – belgijski, pojedyncze z Litwy, Luksemburga, Hiszpanii, Francji,
Niemiec, Polski – pierwsze odesłanie prejudycjalne z lipca 2015 r. w
sprawie K 61/13, dotyczy zróżnicowania VAT na książki elektroniczne i
tradycyjne
 Kiedy TS nie odpowie na pytanie sądu krajowego  C‑314/08 Filipiak
„42 Odmowa udzielenia odpowiedzi na pytanie prejudycjalne zadane przez sąd krajowy jest
możliwa jedynie wtedy, gdy żądana wykładnia prawa wspólnotowego w sposób
oczywisty nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub
przedmiotem sporu toczącego się przed sądem krajowym lub też gdy
problem ma charakter hipotetyczny albo gdy Trybunałowi nie przedstawiono
okoliczności faktycznych i prawnych koniecznych do tego, aby mógł odpowiedzieć
na zadane mu pytania w użyteczny sposób (…)”
 Kiedy sąd krajowy nie ma obowiązku zadania pytania?  doktryna
acte clair i acte éclairé
sprawy połączone 28, 29, 30/62 Da Costa
17
„[n]awet jeśli art. 177 (…) zobowiązuje bez żadnych ograniczeń sądy krajowe,
których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, do
przedkładania Trybunałowi wszelkich podniesionych przed nim pytań o wykładnię,
to moc wykładni dokonanej przez Trybunał na mocy art. 177 może
jednak pozbawić ten obowiązek jego celowości i tym samym treści;
ma to miejsce zwłaszcza wtedy, gdy podniesione pytanie jest
rzeczywiście identyczne z pytaniem, które stanowiło już przedmiot
orzeczenia wydanego w trybie prejudycjalnym w podobnym przypadku”
283/81 CILFIT
„8
(…) należy sprecyzować wspólnotowy sens wyrażenia „w przypadku gdy
takie pytanie jest podniesione” w celu ustalenia, w jakich warunkach sąd
krajowy, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa
wewnętrznego, jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału
Sprawiedliwości.
9
(…) art. 177 nie stanowi środka zaskarżenia przysługującego stronom sporu
zawisłego przed sądem krajowym. Nie wystarczy zatem, że jedna strona utrzymuje,
iż spór rodzi pytanie dotyczące wykładni prawa wspólnotowego, aby sąd był
zobowiązany uznać, że pytanie zostało podniesione w rozumieniu art. 177. Jego
obowiązkiem jest natomiast wniesienie, w razie konieczności, sprawy do Trybunału
z urzędu.
(…)
21 W świetle całości powyższych rozważań należy odpowiedzieć Corte suprema di
cassazione, iż art. 177 akapit trzeci należy interpretować w ten sposób, że sąd,
którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, jest
zobowiązany – w przypadku gdy powstaje przed nim pytanie dotyczące prawa
wspólnotowego – do spełnienia swojego obowiązku przedłożenia pytania, chyba że
stwierdził on, że podniesione pytanie nie jest istotne dla sprawy lub że
dany przepis prawa wspólnotowego stanowił już przedmiot
wykładni przez Trybunał, lub że prawidłowe stosowanie prawa
wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie pozostawia ono miejsca
na jakiekolwiek racjonalne wątpliwości; istnienie takiej ewentualności
należy oceniać z uwzględnieniem cech charakterystycznych prawa wspólnotowego
i szczególnych trudności, jakie sprawia jego wykładnia, oraz niebezpieczeństwa
rozbieżności w orzecznictwie wewnątrz Wspólnoty.”
18
 Pytania o ważność aktu (walidacyjne)
- Uzupełniający charakter w stosunku do kontroli legalności akt UE na
podstawie art. 263 – pytanie prejudycjalne nie może być wykorzystywane
zamiast skargi na nieważność
 pytanie będzie niedopuszczalne, jeśli strona mogła złożyć skargę na
podstawie art. 263 TFUE, a tego nie zrobiła (C-188/92 TWD)
- Czy ma zastosowanie doktryna acte éclairé?
 66/80 International Chemical Corporation (sprawa mleka w proszku): każdy
sąd krajowy musi traktować akt, co do którego w procedurze
prejudycjalnej została orzeczona nieważność, jako nieważny; nie może
uznać takiego aktu za ważny, a w razie wątpliwości powinien zwrócić się
z pytaniem do Trybunału.
- Czy ma zastosowanie doktryna acte clair?
 314/85 Foto-Frost
13 Przyznając sądom krajowym, których orzeczenia podlegają
zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, możliwość zwracania się do Trybunału
z pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi zarówno wykładni, jak i oceny ważności,
art. 177 nie rozstrzygnął kwestii uprawnienia tych sądów do
samodzielnego orzekania o nieważności aktów wydawanych przez
instytucje wspólnotowe.
14 Sądy krajowe mogą badać ważność aktów wspólnotowych,
a jeśli nie uznają za uzasadnione zgłaszanych przez strony zarzutów dotyczących ich
nieważności, mogą odrzucić te zarzuty, stwierdzając, że akt prawny jest
w pełni ważny. Działając w ten sposób, nie podważają bowiem istnienia aktu
wspólnotowego.
15 Natomiast sądy krajowe nie mają prawa orzekać o nieważności
aktów wydawanych przez instytucje wspólnotowe. (…) Rozbieżności
w zakresie ważności tych aktów między sądami krajowymi groziłyby naruszeniem
jedności samego wspólnotowego porządku prawnego i podstawowego wymogu pewności
prawa. (…)
17 Ponieważ art. 173 przyznaje Trybunałowi wyłączną właściwość w zakresie
stwierdzania nieważności aktu instytucji wspólnotowej, spójność systemu wymaga, aby
uprawnienie do orzekania o nieważności tego aktu, jeśli jest ona podnoszona przed
19
sądem krajowym, było zarezerwowane również wyłącznie dla Trybunału.”
 Sąd krajowy, od którego orzeczenia przysługuje środek zaskarżenia
może uznać akt za całkowicie ważny i odstąpić od zadania pytania; w
przypadku sądów orzekających w ostatniej instancji konieczne jest
zadanie pytania; żaden sąd krajowy nie może orzec o nieważności aktu
prawa pochodnego UE – to wyłączna kompetencja TSUE
 Skutki orzeczeń prejudycjalnych
- Wiążą sąd krajowy występujący z pytaniem – skutek inter partes
- Ale:
 doktryna acte éclairé
 orzeczenie o ważności aktu – także art. 266 TFUE (skutek dla
instytucji które wydała akt)
 w ten sposób orzeczenia prejudycjalne skutkują wobec wszystkich
sądów PCz
- Możliwość ograniczenia skutków orzeczenia prejudycjalnego (np. tylko do
postepowań wszczętych przed wydaniem wyroku – sprawa Defrenne)
2.Badanie zgodności umowy międzynarodowej z traktatami (art. 218 ust.
11 TFUE):
„11. Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Rada lub Komisja mogą uzyskać
opinię Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z
Traktatami. W przypadku negatywnej opinii Trybunału, przewidywana umowa nie może
wejść w życie, chyba że nastąpi jej zmiana lub rewizja Traktatów.”
Celem postępowania jest kontrola prewencyjna zgodności umowy
międzynarodowej, jaką zamierza zawrzeć UE z traktatami. Z wnioskiem o
opinię występuje: państwo członkowskie, Rada, Komisja, od TN – Parlament
Europejski.
Jeśli opinia Trybunału jest negatywna umowa musi zostać zmieniona (ponowne
negocjacje z pozostałymi partnerami) albo może wejść w życie tylko przy
20
zmianie Traktatów (zgodnie z art. 48 TUE)
Jurysdykcja ETS w zakresie WPZiB i dawnego III filaru / Przestrzeni
Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości
WPZiB
 Artykuł 275
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest właściwy w zakresie postanowień
dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ani w zakresie aktów przyjętych
na ich podstawie.
Trybunał jest jednak właściwy w zakresie kontroli przestrzegania artykułu 40 Traktatu o
Unii Europejskiej oraz orzekania w sprawie skarg wniesionych na warunkach
przewidzianych w artykule 263 akapit czwarty niniejszego Traktatu, dotyczących kontroli
legalności decyzji przewidujących środki ograniczające wobec osób fizycznych
lub prawnych przyjętych przez Radę na podstawie tytułu V rozdział 2 Traktatu o Unii
Europejskiej.
 Artykuł 40 TUE
Realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa nie narusza stosowania
procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji
przewidzianych w Traktatach do wykonywania kompetencji Unii, o
których mowa w artykułach 3–6 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Realizacja polityk, o których mowa w tych artykułach, nie narusza także stosowania
procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji przewidzianych w Traktatach do
wykonywania kompetencji Unii na podstawie niniejszego rozdziału.
PWBiS
 Artykuł 276
W wykonywaniu swoich uprawnień dotyczących postanowień części trzeciej tytuł V
rozdziały 4 i 5 odnoszących się do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości,
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest właściwy w zakresie kontroli
ważności lub proporcjonalności działań policji lub innych organów
ścigania w Państwie Członkowskim ani do orzekania w sprawie
wykonywania przez Państwa Członkowskie obowiązków dotyczących
21
utrzymania porządku
wewnętrznego.
publicznego
i
ochrony
bezpieczeństwa
 Od 1 grudnia 2014 r. TSUE ma pełną jurysdykcję w zakresie d. III
filara UE – przestały obowiązywać środki przejściowe określone w
Protokole nr 36 do TL
22