Ftalan dwuoktylu karta bezpiecze
Transkrypt
Ftalan dwuoktylu karta bezpiecze
„PRYMUS” Spółka z o.o. 43-100 Tychy, ul. Turyńska 101 Karta bezpieczeństwa Zgodna z Regulacja Nr 1907/2006/EC Nazwa handlowa: FTALAN DWUOKTYLU Data wydania 1-ego: 1999-12-01 Data uaktualnienia 2009-10-20 Stron: 1 / 8 1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI I PRZEDSIĘBIORSTWA 1.1 Identyfikacja substancji Nazwa handlowa: Ftalan dwuoktylu Nazwa chemiczna: Ftalan Bis (2-ethyloheksylu) Inne nazwy: DEHP, Ftalan Di (2-ethyloheksylu) Numer rejestracji: będzie dodany w związku z rejestracją zgodnie z regulacją Nr 1907/2006/EC CAS No: 117-81-7 EC (EINECS) No: 204-211-0 1.2 Zastosowanie substancji Oleista ciecz dla przemysłu chemicznego – plastyfikator dla tworzyw sztucznych (m.in.PVC, PP, PE), farb, mieszanek gumowych, kabli, modyfikator dla żywic epoksydowych. *) Notatka: Potencjalne zastosowanie substancji zostanie wyszczególnione w związku z rejestracją zgodnie z 1907/2006/EC. 1.3 Identyfikacja przedsiębiorstwa Wprowadzający na rynek: „Prymus” Sp. z o.o. Ul. Turyńska 101 43-100 Tychy Tel. +48 32 216 96 50, 32 216 96 44 Fax: +48 32 216 97 31 E-mail: [email protected] Producent: DEZA a.s. Masarykova 753, Valasske Mezirici, Postal Code 757 28, Czech Republic Tel. +420 571 691 111 Fax: +420 571 611 546 E-mail do osoby kompetentnej i odpowiedzialnej za kartę bezpieczeństwa: [email protected] [email protected] 1.4 Telefon alarmowy Deza a.s. Tel. (nonstop): +420 571 691 111 Centrum informacji toksykologicznej: Na Bojisti 1, Postal Code 128 08 Praha 2 Tel. (nonstop): +420 224 919 293, +420 224 915 402, +420 224 914 575 2. IDENTYFIKACJA NIEBEZPIECZEŃSTWA 2.1 Klasyfikacja Repr.kat 2: R60-61 2.2 Najbardziej niekorzystne działanie dla ludzkiego zdrowia podczas stosowania tej substancji: Substancja toksyczna dla reprodukcji – może wpływać ujemnie na płodność. Może powodować uszkodzenie nienarodzonego dziecka. 2.3 Najbardziej niekorzystne działanie na środowisko podczas stosowania tej substancji: W przypadku zapalenia następuje wyzwolenie toksycznych i drażniących oparów. Skażenie gleby, wody, systemów ściekowych może nastąpić w przypadku wypadku. 2.4 Możliwe niewłaściwe zastosowanie substancji: Substancja jest ograniczona do profesjonalnego zastosowania, a zastosowanie dla zabawek i pielęgnacji dzieci jest ograniczone (max. 0,1% w/w w tworzywie sztucznym) zgodnie z Regulacją 1907/2006/EC. Substancja jest dozwolona do użycia jako plastyfikator do tworzyw sztucznych z przeznaczeniem do mogących mieć kontakt z żywnością opakowań przy zachowaniu limitów zgodnych z zaleceniem 2002/72/ES. „PRYMUS” Spółka z o.o. 43-100 Tychy, ul. Turyńska 101 Karta bezpieczeństwa Zgodna z Regulacja Nr 1907/2006/EC Nazwa handlowa: FTALAN DWUOKTYLU Data wydania 1-ego: 1999-12-01 Data uaktualnienia 2009-10-20 Stron: 2 / 8 3. SKŁAD /INFORMACJE O SKŁADNIKACH Substancja chemiczna: ftalan Di-2-etylohexylu Skład innych niebezpiecznych substancji Nazwa CAS No.: EC No.: chemiczna Ftalan di-2117-81-7 204-211-0 etylohexylu Zawartość w %: Klasyfikacja: min. 99 patrz punkt 2.1 Note: 4. PIERWSZA POMOC – INSTRUKCJE 4.1 Ogólne instrukcje Jeżeli podejrzewa się problemy ze zdrowiem należy skontaktować się z lekarzem i przekazać informacje oparte o tą kartę bezpieczeństwa. Jeżeli osoba straci przytomność lub jeśli podejrzewamy, że on/ona może stracić przytomność transportować osobę do ośrodka służby zdrowia w bezpiecznej pozycji, kładąc go/ją na boku. 4.2 W przypadku wdychania Zapewnić dostęp świeżego powietrza. SYMPTOMY I EFEKTY: ból głowy, senność, zdezorientowanie, konwulsje, podrażnienie układu oddechowego (przy silnym wybuchu aerozolu i oparów) 4.3 W przypadku kontaktu ze skórą Przemyć podrażnione miejsca wodą z mydłem przez 10 – 15 min. SYMPTOMY I EFEKTY: sporadyczne podrażnienie (przy silnym długim narażeniu). 4.4 W przypadku kontaktu z oczami Przemyć oczy dużą ilością wody lub roztworu fizjologicznego przez czas 10-15 min. od wewnętrznej do zewnętrznej części oka. Jeżeli dotknięta osoba nosi soczewki kontaktowe – muszą być natychmiast usunięte. W takim przypadku dzwonić natychmiast po profesjonalną pomoc medyczną. SYMPTOMY I EFEKTY: podrażnienie, zaczerwienienie, pieczenie oczu, łzawienie. 4.5 W przypadku połknięcia Ofiara powinna wypić ok. 2 dl wody, dawkę węgla (ok. 20 tabletek rozkruszonych w wodzie). Zadzwonić po profesjonalną pomoc medyczną. SYMPTOMY I EFEKTY: podrażnienie, mdłości, ból brzucha, zdezorientowanie, ból głowy. 4.6 Procedura w przypadku wypadku Patrz sekcja 6 5. ZAGROŻENIE POŻAROWE 5.1 Właściwe środki gaśnicze Gaśnice proszkowe lub śniegowe. W przypadku dużej skali ognia użyć ciężkiej piany z polaryzatorem lub rozproszonego strumienia wody. Zbiornik powinien być chłodzony z każdej strony taflą zimnej wody. 5.2 Niewłaściwe środki gaśnicze Bezpośredni strumień wody. 5.3 Specjalne zagrożenie ze strony substancji lub preparatu, produktu Spalanie, powodujące powstawanie oparów. Podczas spalania substancji wytwarzane są toksyczne produkty, opary tego produktu mogą powodować mieszanki wybuchowe z powietrzem. „PRYMUS” Spółka z o.o. 43-100 Tychy, ul. Turyńska 101 Karta bezpieczeństwa Zgodna z Regulacja Nr 1907/2006/EC Nazwa handlowa: FTALAN DWUOKTYLU Data wydania 1-ego: 1999-12-01 Data uaktualnienia 2009-10-20 Stron: 3 / 8 5.4 Specjalne wyposażenie ochronne dla strażaków Podczas walki z ogniem na zagrożonym terenie używać aparatów oddechowych i ubrań ochronnych - przeciw ogniowych, ewentualnie odpornych chemicznie ciśnieniowych ubrań ochronnych. 5.5 Pozostałe dane Klasa palności: IV Klasa temperatury: T1 Grupa wybuchowości: IIA 6. ZAGROŻENIE UWOLNIENIA 6.1 Osobiste środki ostrożności Zamknąć miejsce wypadku, używać osobistego wyposażenia awaryjnego opisanego w sekcji 8. Usunąć lub wyłączyć wszelkie możliwe źródła zapłonu. Zapewnić dostęp świeżego powietrza w zamkniętych pomieszczeniach. Mierzyć ciągle koncentrację oparów substancji w powietrzu (patrz pkt 5.3) 6.2 Środowiskowe środki ostrożności Zabezpieczyć przenikanie substancji do studzienek ściekowych, wód gruntowych lub gleby. W przypadku dużego źródła wycieku podnieść alarm awaryjny. 6.3 Metoda czyszczenia Płyn należy zebrać i wpompować do właściwego kontenera i przeznaczyć do dalszego przetworzenia lub utylizacji. Pozostałości powinny być wchłonięte we właściwe materiały porowate (piasek, ziemia). Likwidacja substancji jest przeprowadzana zgodnie z obowiązującym prawem dotyczącym odpadów, patrz sekcja 13. 7. POSTĘPOWANIE I MAGAZYNOWANIE 7.1 Postępowanie Przestrzegać regionalnych regulacji dotyczących postępowania z płynami palnymi; zabezpieczyć dobrą wentylację dla miejsca pracy, zabezpieczyć uwolnienie się oparów substancji do atmosfery, używać środków ochrony określonych w pkt. 8, chronić przed wyciekiem, zabezpieczyć kontakt substancji z otwartym ogniem, iskrami lub gorącymi powierzchniami. 7.2 Magazynowanie Przestrzegać regionalnych regulacji dotyczących postępowania z płynami palnymi; utrzymywać efektywną wentylację w magazynie, używać środków ochrony określonych w pkt. 8. Przechowywać tylko w zamkniętych opakowaniach lub cysternach, nie przechowywać razem ze środkami silnie utleniającymi. Utrzymywać zbiorniki, cysterny i naczynia w stanie suchym, szczelnie zamknięte; temperatura i ciśnienie normalne, bez nagłych zmian; nie narażać na bezpośrednie działanie promieni słonecznych. 7.3 Specyficzne zastosowanie Nie oznaczone 8. KONTROLA NARAŻENIA / ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ 8.1 Wartości graniczne narażenia UNIA EUROPEJSA (Dyrektywa 2006/15/EC) Nazwa TWA (8 godzin limit) chemiczna [mg.m-3] [ppm] ftalan di-2etylohexylu STEL (krótkoterminowy limit) [mg.m-3] [ppm] - „PRYMUS” Spółka z o.o. 43-100 Tychy, ul. Turyńska 101 Karta bezpieczeństwa Zgodna z Regulacja Nr 1907/2006/EC Nazwa handlowa: FTALAN DWUOKTYLU Data wydania 1-ego: 1999-12-01 Data uaktualnienia 2009-10-20 Stron: 4 / 8 TWA – mierzony i obliczony w relacji do okresu odniesienia – 8 godzin jako średniej ważonej. STEL – wartość limitu, która nie może być przekroczona i równa się okresowi 15 minut. Rekomendowana metoda mierzenia koncentracji w powietrzu w miejscu pracy: spektrofotometr, tuba wykrywająca. 8.2 Kontrola narażenia Zgodnie z pkt. 7. 8.3 Kontrola narażenia w miejscu pracy Zbiorcze pomiary ochrony Wentylacja całego zakładu jak i wentylacja bezpośredniego miejsca pracy Indywidualne pomiary ochrony Załoga musi nosić osobiste wyposażenie ochronne w celu ochrony oczu, rąk i skóry. Wyposażenie to musi być dostosowane do specyfiki wykonywanej działalności. Wyposażenie ochronne musi być utrzymane w dobrym stanie. Wszelkie zabrudzone lub uszkodzone wyposażenie musi być natychmiast wymienione. REKOMENDOWANE ŚRODKI OCHRONY OSOBISTEJ: − Ochrona dróg oddechowych – w przypadku krótkotrwałego zagrożenia lub niskiej koncentracji używać maski ochronnej zabezpieczającej przed oparami organicznymi, w przypadku wysokiej koncentracji lub długoterminowego narażenia używać samodzielnego aparatu oddechowego. − Ochrona oczu – okulary ochronne. − Ochrona rąk – rękawice ochronne Materiał rękawic Czas penetracji Kauczuk nitrylowy, Kauczuk butylowy − − Zgodnie z rekomendacją producenta Ochrona skóry – odzież i obuwie ochronne, nie chroniona skóra powinna być przed rozpoczęciem pracy zabezpieczona kremem. Ogólne zasady bezpieczeństwa i higieny pracy – postępować zgodnie z zasadami higieny osobistej. Nie jeść, nie pić, nie palić podczas pracy. Myć ręce i inne odkryte części ciała wodą z mydłem lub nanieść właściwy balsam ochronny po zakończeniu pracy lub przed jedzeniem i piciem. 8.4 Kontrola narażenia środowiska Postępować zgodnie z prawnymi regulacjami ochrony powietrza i wody obowiązującymi na danym terenie. 9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKO-CHEMICZNE 9.1 Informacje ogólne Stan fizyczny w 20ºC: Barwa: Zapach: lepki płyn bezbarwny lub żółtawy lekko drażniący, gorzkawy 9.2 Ważne informacje dla zdrowia, bezpieczeństwa i środowiska pH 20ºC: neutralne: ok. 7 Punkt wrzenia: 384/1013 hPa Punkt zapłonu (ºC): 207 (OK, ISO 2592) Palność: Produkt jest palny. Temperatura zapłonu : 233ºC (OK, ISO 2592) Klasa zapłonu: IV Właściwości wybuchowe: 0.15-0.18 % poj. RAR „PRYMUS” Spółka z o.o. 43-100 Tychy, ul. Turyńska 101 Karta bezpieczeństwa Zgodna z Regulacja Nr 1907/2006/EC Nazwa handlowa: FTALAN DWUOKTYLU Właściwości utleniające: Gęstość par w 20ºC: Gęstość w 20ºC: Rozpuszczalność w wodzie w 20ºC: Rozpuszczalność w innych rozpuszczalnikach w 20ºC: Data wydania 1-ego: 1999-12-01 Data uaktualnienia 2009-10-20 Stron: 5 / 8 - minimalny limit wybuchu (% poj.): 0.3% poj/220 EN 26184 brak <<0,01 Pa; (3.4 . 10-5 Pa) RAR 0.98 g/cm3 nierozpuszczalny 3 µg / l / 20ºC RAR 41 µg / l / 25ºC ATSRD łatwo rozpuszczalny w: benzenie, w rozpuszczalnikach organicznych np. w alkoholu, eterze, acetonie log Pow: 7.5 RAR, ATSRD Współczynnik podziału n-oktanol/woda: Lepkość: Gęstość par: Wskaźnik parowania: 78-82 mPa.s DIN 53 015 16.0 ( przy 1 atmosferze) HSDB Max. 0.5%/2h/160ºC 9.3 Inne informacje Punkt topnienia (ºC): -55 Temperatura zapłonu (ºC): Klasa temperatury: Grupa wybuchu: Pojemność cieplna Masa cząsteczkowa: 315 IUCLID T2 II A C p.l.298,15K = 704,7 Jmol/K (w 25 ºC) 390.56 ATSDR, IUCLID RAR, IUCLID (DIN ISO 3016) 10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ 10.1 Warunki, w których produkt jest stabilny Typowe warunki fizyko-chemiczne. 10.2 Warunki, których należy unikać Kontakt, z otwartym ogniem, wysoka temperatura, formowanie się mieszanin par substancji z powietrzem. 10.3 Materiały, których należy unikać Skoncentrowane, silne kwasy, środki silnie utleniające. 10.4 Niebezpieczne produkty rozkładu Toksyczne opary powstałe w wyniku spalenia. 11. INFORMACJE TOKSYGOLOGICZNE • Ostra toksyczność Typ LD50 ,ustny Wartość >20g/kg 25 g/kg 34 g/kg 25 g/kg 10 g/kg 10.6 g/m3 Notatki (źródło itd.) RAR LD50 ,oddechowy, 4 godz. Organizm Szczur Szczur królik Królik Świnka morska Szczur LC50, wewnątrzotrzewne Szczur 30.7 g/kg HSDB LD50 ,skórny HSDB RAR „PRYMUS” Spółka z o.o. 43-100 Tychy, ul. Turyńska 101 Karta bezpieczeństwa Zgodna z Regulacja Nr 1907/2006/EC Nazwa handlowa: FTALAN DWUOKTYLU Data wydania 1-ego: 1999-12-01 Data uaktualnienia 2009-10-20 Stron: 6 / 8 Substancja jest nisko toksyczna przy połknięciu, nisko do średnio toksyczna przy wdychaniu, lekko toksyczna przy kontakcie ze skórą. • Subchroniczna – chroniczna toksyczność: substancja gromadzi się w organizmie, wywołując lekki efekt hepatotoksyczny w dużych dawkach. • Uczulenie – substancja nie jest sklasyfikowana jako posiadająca pozytywny wpływ na uczulenie (RAR). Test negatywny na skórze człowieka (HSDB). • Podrażnienie – substancja nie jest sklasyfikowana jako środek drażniący (RAR). Test negatywny na ludzkiej skórze (HSDB). • Rakotwórczość – substancja nie jest rakotwórcza • Mutagenność – substancja nie jest mutagenem • Toksyczność dla reprodukcji – repr. kat. 2 może wpływać ujemnie na płodność. Może powodować uszkodzenie nienarodzonego dziecka. • Doświadczenie na wpływ na człowieka – niska toksyczna czułość, TDLo 143 mg/kg (koncentracja wywołująca zatrucie). • Rozprzestrzenianie się toksyczności Zostanie dodane w związku z rejestracją w Regulacji No. 1907/2006/EC 12. INFORMACJE EKOLOGICZNE 12.1 Toksyczność ekologiczna Typ Organizmy wodne Wartość (mg/l) Uwagi (źródło itd.) LC50, 96 h ryba > 0.16 do > 250 RAR (brak ostrych efektów przy rozpuszczeniu w wodzie, powyżej 3000 mg/l brak testów bez śmiertelności) EC50, 48 h rozwielitka > 0.102 do 2 RAR 12.2 Mobilność Niska mobilność, nieruchome w ziemi (HSDB) Absorpcja do gleby i osadzanie się: log Koc 4-5 (HSDB) Odparowanie nie jest procesem dominującym (z wody proces połowicznego rozkładu: 15 lat, ATSDR) 12.3 Trwałość i degradowalność Łatwo degradowalny w ekologicznych mediach. Woda. Biodegradowalność: łatwa Warunki aerobowe: znaczący proces; proces połowicznego rozkładu 2-3 tygodnie (HSDB) Aktywowany osad: czas połowicznego rozkładu 0.8 dnia (HSDB) Biodegradacja 70-99% Ścieki: biodegradacja 0-90% zależna od szczepów mikrobiologicznych Warunki anaerobowe: proces nieokreślony Atmosferta: ulega degradacji przy utlenianiu atmosferycznym, czas połowicznego rozkładu ok. 6 godz. (ATSDR) przy hydroxylowych rodnikach czas połowicznego rozkładu 18 godzin (HSDB) Grunty i sedymentacja: biodegradacja wolniejsza niż w wodzie, adsorpcja do gleby zredukowana treścią organiczną (ATSDR) „PRYMUS” Spółka z o.o. 43-100 Tychy, ul. Turyńska 101 Karta bezpieczeństwa Zgodna z Regulacja Nr 1907/2006/EC Nazwa handlowa: FTALAN DWUOKTYLU Data wydania 1-ego: 1999-12-01 Data uaktualnienia 2009-10-20 Stron: 7 / 8 12.4 Potencjał bioakumulacyjny BCF<2000; biokoncentracja w wodnych organizmach wysoka, BCF≤ 2700, największe zaobserwowane u bezkręgowców, niższa u kręgowców np. ryba BCF = 840 (RAR). 12.5 Rezultat szacunku PBT Substancja nie jest PBT zgodnie z powyższymi informacjami. 12.6 Dalsze informacje Możliwy wpływ na zanieczyszczenie ścieków zakładu: koncentracja tej substancji w ściekach musi być dostosowana do wskaźników kontrolnych, zgodnych z regulacjami lokalnymi 12.7 Inne niekorzystne zjawiska Na mocy Aktu Wodnego nr 254/2001 Coll., produkt jest uważany za ryzykowną i niebezpieczną substancję wg Aneksu 1 do Aktu Wodnego. Zabezpieczyć substancję przed przeniknięciem do wody gruntowej, gleby i systemów ściekowych. 13. POSTĘPOWANIE Z LIKWIDACJĄ 13.1 Metody likwidacji substancji Posługiwanie się substancją musi odbywać się zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi występującymi na danym terenie, dotyczącymi likwidacji odpadów i innymi regulacjami w zakresie środowiska. Postępowanie z uwolnionym produktem zgodnie z Sekcją 6.3. W celu uzyskania dodatkowych informacji kontaktować się z producentem Rekomendowana klasyfikacja odpadów Dekret Nr 381/2001 Coll.: 070199*, 070199*, 160508* 13.2 Metoda utylizacji zanieczyszczonych kontenerów Postępować w ten sam sposób jak w przypadku utylizacji produktu – Sekcja 6. Używać cystern wymytych tylko w autoryzowanych stacjach. Rekomendowana klasyfikacja opakowań: Dekret Nr 381/2001 Coll.: 15 01 10* 13.3 Prawne regulacje dotyczące utylizacji i posługiwania się odpadami zostaną dodane w związku z rejestracją zgodnie z Regulacją Nr 1907/2006/EC. 13.4 Prawne regulacje dotyczące utylizacji i posługiwania się odpadami Unia Europejska EP i Dyrektywa Komisji Europejskiej 2006/12/EC w sprawie odpadów. Dyrektywa Komisji Europejskiej 1991/689/EHS w sprawie produktów niebezpiecznych. 14. INFORMACJA DOTYCZĄCA TRANSPORTU W rozumieniu przepisów o transporcie nie jest to produkt niebezpieczny (ADR/RID, IMDG, ICAO/IATA). 15. INFORMACJE REGULUJĄCE 15.1 Szacowanie bezpieczeństwa chemicznego Będzie dodane w związku z rejestracją zgodnie z Regulacją Nr 1907/2006/EC. 15.2 Etykietowanie Nazwa handlowa: ftalan dioktylu Nazwa chemiczna: ftalan di-2-etylohexylu EC: 204-211-0 „Oznakowanie EC” „PRYMUS” Spółka z o.o. 43-100 Tychy, ul. Turyńska 101 Symbole ryzyka Karta bezpieczeństwa Zgodna z Regulacja Nr 1907/2006/EC Nazwa handlowa: FTALAN DWUOKTYLU Data wydania 1-ego: 1999-12-01 Data uaktualnienia 2009-10-20 Stron: 8 / 8 Wyrażenia związane z ryzykiem R60 – może wpływać ujemnie na płodność. R61 – może powodować uszkodzenie nienarodzonego dziecka Wyrażenia związane z bezpieczeństwem S53 – unikać narażenia – uzyskać specjalna instrukcję przed użyciem S45 – w przypadku wypadku lub jeśli czujesz się nie dobrze zasięgnąć natychmiast porady medycznej (pokazać etykiety jeśli to możliwe) Wyrażenia dotyczące ograniczeń Ograniczone do profesjonalnego zastosowania 15.3 Regulacje prawne dotyczące substancji Unia Europejska Regulacja Nr 1907/2006/EC Parlamentu Europejskiego i Komisji Korekta do Dyrektywy Komisji 2007/19/EC z 30 marca 2007 zmieniająca Dyrektywę 2002/72/EC odnosząca się do materiałów plastycznych i artykułów przeznaczonych do kontaktu z żywnością i Dyrektywy Komisji 85/572/EEC stanowiącą podstawę listy materiałów plastycznych i artykułów mogących mieć kontakt z artykułami spożywczymi. EP i Dyrektywa Komisji Europejskiej 2006/12/EC w sprawie odpadów Dyrektywa Komisji Europejskiej 1991/689/EHS w sprawie odpadów niebezpiecznych 16. Pozostałe informacje • Instrukcja szkoleniowa Osoby, które posługują się produktem muszą być poinformowane o jego właściwościach niebezpiecznych, głównie dotyczących ochrony zdrowia i środowiska, a w szczególności o pierwszej pomocy. To szkolenie musi być zarejestrowane. • Źródła danych użyte w przygotowaniu tej karty bezpieczeństwa. Bazy danych HSDB, RAR 2003, ATSDR • Zmiany dokonane podczas korekt 2008-04-01: ogólne dopasowanie dokumentu do Regulacji Nr 1907/2006/EC Data wykonania 2009-10-20: punkt 15 – dodano informację dotyczącą autoryzacji i ograniczeń • Uwaga Niniejsza karta bezpieczeństwa została przygotowana w oparciu o obowiązujące prawo i zaktualizowana zgodnie z Regulacją REACH. Zawiera ona dane niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas pracy jak i do ochrony środowiska. Dane te nie zastępują specyfikacji jakościowej. Każdy klient zobowiązany jest do przestrzegania wszelkich regulacji prawnych obowiązujących na danym terenie.