VI. Nowe technologie

Maciej M. Sysło
[email protected]
http://mmsyslo.pl/
SZKOŁA
W ŚRODOWISKU NOWYCH TECHNOLOGII
Część VI: Nowe technologie w edukacji
Kończymy ten cykl artykułów omówieniem kilka elementów najnowszej technologii. Niektóre z nich już są
w szkołach, ale tak na dobre dopiero są szykowane, by wykazać swoje walory edukacyjne jako technologia kształcenia. Główną uwagę skupiamy na różnych elementach i rozwiązaniach technologii mobilnej,
która – jak pisaliśmy w części II – umożliwia i wspiera realizację wielu oczekiwań stawianych przed współczesnymi systemami kształcenia. Wspominamy o tym na początku. Dalej, nawiązujemy najpierw do platform edukacyjnych, jako pierwszego kroku ku edukacyjnej chmurze, a następnie przybliżamy takie rozwiązania, jak: tablica interaktywna, system odpowiedzi, dziennik elektroniczny, podręcznik elektroniczny i
poszerzona rzeczywistość.
Ostatnie lata przynoszą olbrzymi wysyp nowych technologii, służących do pracy z informacją i do komunikowania się. Edukacja, w szczególności, szkoła staje pod naporem tych nowych możliwości informacyjnokomunikacyjnych, dobiegającym z różnych stron, od producentów i organizatorów systemu edukacji, jak i
od uczniów i całych społeczności uczących się.
Technologia w rozporządzeniach MEN
Przez długie lata MEN było głównym dostawcą technologii do szkół: komputerów, oprogramowania, Internetu. Od kilku lat, obowiązek dbania o infrastrukturę informatyczną w szkołach na organach prowadzących szkoły. MEN natomiast wydaje rozporządzenia, które mają uporządkować ekspansję technologii w
szkołach. Dotyczą one m.in. możliwości e-kształcenia (czyli e-learningu), prowadzenia elektronicznego
dziennika i podręczników elektronicznych, towarzyszących podręcznikom papierowym (rozporządzenie w
przygotowaniu). Te dwa ostatnie rozporządzenia wyprzedzają przygotowania szkół i wydawców, a także
nauczycieli i uczniów do wdrożenia nowoczesnych rozwiązań technologicznych. O ile o e-kształceniu
mogą decydować szkoły według własnego uznania i możliwości realizacji, o tyle dziennik elektroniczny,
jeśli ma być wprowadzony do szkoły, to musi być stosowany przez całą szkołę i podobnie, podręczniki
elektroniczne muszą towarzyszyć wszystkim podręcznikom papierowym (mogą też być wydawane pod1
ręczniki tylko w wersji elektronicznej). Pod koniec wracamy do tego ostatniego projektu rozporządzenia .
Technologia wsparciem edukacji
Wśród nowych technologii są takie, które zaprojektowano specjalnie dla edukacji, jak i technologie ogólnego przeznaczenia, którymi próbuje się zainteresować edukację odpowiednio je przystosowując. Do tej
pierwszej grupy można zaliczyć m.in. tablice interaktywne, systemy do odpowiedzi i e-podręczniki, a do tej
drugiej – m.in. smartfony, laptopy, tablety, jak i platformy internetowe.
W dalszej części skupiamy uwagę na tych technologiach, miękkich (oprogramowanie) i twardych (urządzenia), które mogą stanowić edukacyjne wsparcie. Pisaliśmy wcześniej, że zanim rozwiązania technologiczne nie zyskają edukacyjnego wsparcia i nie będą przynosić sprawdzonych korzyści edukacyjnych w
postaci zwiększonych osiągnięć uczniów, pozostawać będą propozycją poza edukacyjną. Teatr edukacji
nie jest poletkiem doświadczalnymi dla nowych technologii – kolejne rozwiązania technologiczne powinny
być zweryfikowane, zanim masowo znajdą się rękach uczniów jako wsparcie ich kształcenia. Pisaliśmy
1
Nie zajmujemy się tutaj dziennikami elektronicznymi, które mogą być integrowane z platformą edukacyjną, taką jak
Fronter. Mogą im również towarzyszyć dedykowane platformy.
2
również, że z drugiej strony szkoła nie powinna się zamykać przed nowościami technologicznymi, zwłaszcza tymi, które masowo pojawiają się w rękach uczniów.
Technologia mobilna
Poszerzamy tutaj znaczenie i pole oddziaływania technologii mobilnej, o czy była mowa w części II tego
cyklu. Rozwój technologii związanych z urządzeniami mobilnymi (przenośnymi) wyposażonych w pełną
gamę usług internetowych spowodował pojawienie się idei technologii mobilnej, na którą składają się:
a. urządzenia przenośne, takie na przykład, jak laptopy, tablety, smartforny, z bezprzewodowym
dostępem do Internetu;
b. bezprzewodowy dostęp do Internetu w szkole;
c. internetowa platforma edukacyjna, taka jak darmowe platformy Moodle i Olat i komercyjna
Fronter, służące głównie do budowania środowisk kształcenia, dostępne w każdej chwili z dowolnego miejsca, w którym jest dostęp do Internetu;
d. komputery z dostępem do Internetu w domach uczniów.
Mobilność technologii umożliwia korzystanie z niej przez uczniów i nauczycieli wszędzie tam, gdzie jest
potrzebna uczniom i nauczycielom, nie tylko w szkole. Wymaga to wielu zmian w tradycyjnej szkole,
zarówno w sposobach uczenia się (uczniowie) i nauczania (nauczyciele), jak i w organizacji pracy szkoły.
Technologia mobilna jest wsparciem dla modelu mobilnej edukacji, która przebiega nie tylko w warunkach tradycyjnego systemu klasowo-lekcyjnego, ale w dowolnym czasie i w dowolnym miejscu, jeśli tylko
takie są potrzeby, zainteresowanie i wola uczących się. Ten model można scharakteryzować następującymi postulatami, głęboko tkwiącymi w różnych postulatach rozwoju edukacji:
1. Przeniesienie nacisku z nauczania na uczenie się, a więc zwiększenie aktywności uczniów.
2. Umieszczenie ucznia w roli głównej procesu edukacji w miejsce nauczyciela.
3. Możliwości personalizacji, czyli tworzenia indywidualnych środowisk i ścieżek kształcenia.
4. Jednocześnie, kształcenie we współpracy z innymi uczniami.
5. Uczeń może tworzyć swoje e-portfolio, będące materiałem do refleksji nad własnym kształceniem i rozwojem oraz ilustrujące jego rozwój i możliwości.
6. Realizowana jest idea uczenia się w dowolnym czasie i w dowolnym miejscu, co wymaga świadomego zaangażowania ucznia.
7. Proces kształcenia ma charakter asynchroniczny (nie wszyscy uczą się jednocześnie i tego samego) i rozproszony (przebiega w różnych miejscach i w różnym czasie).
8. Edukacja ma charakter ciągły i przebiega przez całe życie zawodowe i osobiste.
9. System kształcenia jest oparty na ideach konstruktywistycznych, czyli budowania i rozwoju
wiedzy przez uczniów w rzeczywistym środowisku ich przebywania i rozwoju.
Każda z technologii przedstawionych dalej umożliwia realizację jednego lub wielu z powyższych postulatów.
Platformy edukacyjne, środowiska współpracy
Platforma edukacyjna umożliwia spełnienie wszystkich powyższych postulatów i w modelu mobilnej
edukacji jest środowiskiem kształcenia, które spełnia rolę, jaką w modelu tradycyjnym odgrywa szkoła.
Jest także przykładem sieciowego środowiska współpracy (ang. collaborative environment), które
umożliwia grupie osób – uczącym się i nauczycielom – tworzenie zasobów i dzielenie się nimi, komunikację i współpracę nad wspólnie wykonywanymi projektami lub w zaplanowanym w tym środowisku procesie
edukacyjnym. Przykładami środowisk współpracy są:
 Google Docs – proste narzędzia, umożliwiające grupie osób pracę na przykład nad wspólnym dokumentem;
 Internetowe środowiska, takie jak wiki, fora i blogi, służące do współtworzenia zasobów lub przeprowadzania wspólnych inicjatyw;
 wielofunkcyjne platformy edukacyjne, np. Moodle, Olat, Fronter;
 systemy do tworzeni platform współpracy, np. Ning.
3
Bardziej złożone środowiska, współpracy należące do dwóch ostatnich grup, zwykle zawierają w sobie
rozwiązania wymienione w dwóch pierwszych grupach. Platforma edukacyjna może być dostosowana do
potrzeb i gustów użytkowników, na ogół jest administrowana i moderowana, wymaga więc rejestracji i
logowania.
Komputery i obliczenia w chmurze
Mianem chmury (ang. cloud) określa się grupę serwerów i komputerów, które są wykorzystywane do
przechowywania zasobów i uruchamiania aplikacji użytkowników w sposób, który jest bardziej elastyczny i
prowadzi do obniżenia kosztów – uruchamiana aplikacja wykorzystuje pamięć i moc dowolnego z dostępnych w chmurze komputerów. Można przyjąć, że komputer w chmurze jest sytuacją, w której korzysta on
z usług chmury. Komputer w chmurze jest czasem nazywany wirtualnym komputerem.
2
Przykładami aplikacji działających w chmurze są usługi Google : Gmail, Picasa i Docs, jak i Flicker, a
także telefonia komórkowa. Zaletą obliczeń w chmurze jest możliwość skalowania, czyli korzystanie z
mocy obliczeniowej aktualnie wymaganej parz użytkownika. Bardzo interesujący dla edukacji jest darmowy pakiet Office Web Apps, będący” sieciową wersją popularnego pakiety MS Office.
Koncepcja komputerów w chmurach jest bardzo atrakcyjna dla szkół, gdyż umożliwia dostęp do narzędzi i
usług, z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie, bez potrzeby inwestowania w infrastrukturę informatyczna w szkołach. W wielu regionach USA, zamiast wymiany sprzętu i oprogramowania na nowsze wersje, wykorzystuje się istniejący sprzęt z usługami oferowanymi przez chmurę.
W raporcie 2011 Horizon Report w wersji K-12 Edition (http://www.nmc.org/horizon) drugi rok z rzędu
komputery w chmurach wraz z technologią mobilną zajmują pierwsze miejsce wśród technologii, które w
najbliższym roku będą najintensywniej rozwijać się w szkołach. Uważa się, że koncepcja chmury przyczyni się do istotnych zmian w edukacji, podniesie jakość kształcenia, zwiększy dostęp do zasobów i usług
edukacyjnych tak z terenu szkoły, jak i zwłaszcza z domu angażując ponadto rodziców w życie szkoły, a
jednocześnie obniży koszty związane z utrzymaniem własnych serwerów i zakupem nowych komputerów,
utrzymaniem sprzętu i jego eksploatacją oraz licencjami na oprogramowanie. Wątpliwości budzi jedynie
ochrona danych w chmurze. W najbliższej przyszłości powstaną zapewne regulacje prawne, normujące
ten nowy model obliczeń. Z perspektywy dalszej kariery edukacyjnej, zawodowej i społecznej uczniów,
przyjęcie przez szkoły rozwiązania z komputerami w chmurach jest jednocześnie przygotowaniem
uczniów do pracy w środowisku, w którym działa coraz więcej uczelni, korporacji i społeczności.
Wiele szkół w kraju ma dostęp do platform edukacyjnych. Najpopularniejszą jest darmowa platforma Moodle, zwykle instalowana na lokalnych komputerach, co generalnie nie zapewnia dostępu do niej w każdej
chwili i z każdego miejsca. W kilku projektach, przedstawionych tutaj wczęsniej, jest wykorzystywana platforma Fronter: Dolnośląska eSzkoła (Fronter ma się stać docelowo środowiskiem edukacyjnym dla
wszystkich uczniów i nauczycieli w regionie), e-Szkoła Wielkopolska, Informatyka +. Rozwiązanie z
platformą Fronter jest przykładem edukacyjnej chmury – ta platforma w polskich projektach jest hostowana w Oslo.
Dwie technologie aktywizujące uczniów
Wymienimy tutaj dwie technologie, dość popularne już w szkołach.
Tablice interaktywne, znane jako whiteboards w odróżnieniu od tradycyjnych blackboards, stały się w
ostatnich latach bardzo popularnym wyposażeniem sal lekcyjnych w polskich szkołach. Jest to jedna z
tych technologii, która jest rozwijana głównie z myślą o edukacji. Oczekuje się, że wprowadzenie takiej
tablicy do klasy spowoduje zmianę postępowania nauczyciela i zachowania uczniów. Taką tablicę może
wykorzystać do przeprowadzania prezentacji, ale faktycznie zwykłą prezentację można rzucać nawet na
białą ścianę. Nauczyciel powinien zacząć zrywać z podającym stylem nauczania i wykorzystywać tablicę
interaktywną do uaktywniania uczniów, indywidualnie i w grupach, poprzez pracę na takiej tablicy. Ważne
przy tym jest, by tablicy towarzyszyło odpowiednie oprogramowanie edukacyjne. Praca uczniów na tablicy
interaktywnej może być rejestrowana w pliku i później kontynuowana, na przykład w domu. W tym celu
można skorzystać z platformy edukacyjnej, która będzie zawierać efekty pracy uczniów w klasie, a później
2
14
Ocenia się, że moc komputerów skupionych w chmurze obsługującej Google jest rzędu 310 operacji na sekundę a
15
najszybszy superkomputer miał w listopadzie 2009 rok u moc 1.2310 operacji na sekundę.
4
w domu. Tablica interaktywna nie powinna być odosobnionym elementem warsztatu pracy nauczycieli i
uczniów, powinna być wkomponowana w środowisko pracy uczniów i nauczycieli.
Do wielu szkół trafił już również system odpowiedzi (ang. student response system – SRS), zwany także
systemem do głosowania (ang. voting system – VS). W swoim zestawie piloty i odbiornik/nadajnik sygnałów. Aby skorzystać z systemu SRS podczas zajęć potrzebny jest komputer z odpowiednim oprogramowaniem, obsługującym odbiornik sygnałów, projektor i ekran. Posługując się takim zestawem sprzętu
nauczyciel najpierw przydziela piloty uczniom, a następnie wyświetla na ekranie kolejne pytania i uczniowie odpowiadają na nie naciskając odpowiedni przycisk na pilocie. Po zakończeniu testu każdy uczeń
może zobaczyć, jak odpowiadał a nauczyciel dodatkowo ma dostęp do statystycznego opracowania wyników odpowiedzi uczniów.
System SRS umożliwia wszystkim uczniom interakcję z tym, co się dzieje w klasie – nauczyciel np. dowiaduje się z wyników testu, czy uczniowie nadążają za jego wyjaśnieniami – jednocześnie uaktywniając
ich. Generalnie, nie jest to system zalecany do egzaminowania, ale przede wszystkim do uaktywniania
całej klasy i zdobywania informacji o postępach całej klasy.
Wadą systemu SRS jest stawianie takich samych pytań wszystkim uczniom i oczekiwanie na reakcję ich
wszystkich, co powoduje duże przestoje i znudzenie wielu uczniów. Pojawiły się już systemy, które mają
zdolność adaptacji, czyli dostosowywania się do możliwości uczniów – taki system po identyfikacji ucznia
przygotowuje dla niego odpowiedni zestaw pytań. Korzystając z takiego systemu uczniowie pracują we
własnym tempie.
Elektroniczne książki i e-podręczniki oraz ich czytniki
Zastanawiając się nad losem książki, podręcznika i czytelnictwa w cyfrowej rzeczywistości, można dojść
do wniosku, że po epoce obrazu z czasów, gdy królowała telewizja, powraca epoka pisma i „wszyscy
zmuszeni jesteśmy do czytania”, bowiem aby cokolwiek znaleźć w Internecie porozumiewamy się słowem
– wpisujemy słowa i odczytujemy odpowiedzi słowne. Ponadto dąży się, by wszystkie teksty napisane
przez człowieka były dostępne w postaci elektronicznej. Dotyczy to także podręczników, lektur i innych
książek. Internet nie zabija więc czytelnictwa, a wręcz coraz więcej w nim czytamy. Nie dziwi więc zainteresowanie elektroniczną postacią książki twórców zasobów internetowych, jak i producentów urządzeń do
3
ich odtwarzania .
Elektroniczna książka, w skrócie e-książka (ang. eBook), to książka zapisana w postaci elektronicznej.
Szczególnym przypadkiem e-książki jest e-podręcznik, Może być czytana (a ogólniej – odtwarzana) na
komputerze lub za pomocą specjalnego urządzenie, zwanego e-czytnikiem (ang. e-reader). Najpopularniejszymi e-czytnikami są: Kindle (firmy Amazon), Reader (Sony), Nook (Barners & Noble). Ostatnio dużą
popularnością cieszy się iPad firmy Apple i z dnia na dzień pojawiają się nowe rozwiązania. Te najnowsze
czytniki e-książek, zwane obecnie tabletami, mają wiele funkcjonalności komputerów, są np. wyposażone
w bezprzewodowy dostęp do Internetu, dzięki czemu łatwo i szybko można pobrać do nich nowe książki.
Niektóre e-książki mogą być również odtwarzane na zwykłych komputerach PC jak i na telefonach komórkowych (smartfonach).
4
Zaletą tabletów jest ich duża pojemność, niewielka waga i umiarkowana cena . Te dwie ostatnie cechy
należy odnosić do alternatywnych rozwiązań, np. wykorzystanie tabletu z odpowiednim zestawem epodręczników zamiast zestawu drukowanych podręczników dla danego kierunku kształcenia lub etapu
edukacyjnego jest rozwiązaniem „lżejszym” i tańszym. Wiele uniwersytetów, szkół i dystryktów w USA
wyposaża swoich studentów i uczniów w iPady i gwarantuje, że wszystkie podręczniki będą w wersji elektronicznej. Oszacowano, że np. w ciągu trzech lat studiów I stopnia student zaoszczędzi na takim rozwiązaniu przynajmniej 50 %.
We wspomnianym 2011 Horizon Report przewiduje się, że w najbliższym roku e-podręczniki będą rozwijać się najbardziej dynamicznie jako technologia kształcenia. W ciągu 2-3 lat w uczelniach USA może
3
Księgarnia Amazon zakończyła rok 2009 większą liczbą sprzedanych e-książek dla e-czytnika Kindla niż egzemplarzy papierowych. Dane zgromadzone przez Amazon i Sony pokazują, że właściciele urządzeń do czytania elektronicznych książek ściągają więcej książek, niż kupowali książek w tradycyjnej postaci.
4
Oszacowano, że koszt produkcji książki tradycyjnej wynosi średnio o 16% ceny książki, a elektronicznej – 5%. Przeciętna cena e-książki w Amazon.com wynosi ok. 10 dolarów amerykańskich.
5
nastąpić całkowite przejście z podręczników drukowanych na elektroniczne. Pozostaje jednak nadal wiele
5
kwestii technicznych do rozwiązania , poważniejsze są jednak względy edukacyjny i psychologiczne, które stoją na przeszkodzie szybkiego upowszechniania się tej technologii (patrz poniżej).
Przygotowywane przez MEN rozporządzenie dotyczące e-podręczników spowoduje niewątpliwie ich rozwój na naszym rynku edukacyjnym. Przyjrzyjmy się więc bliżej niektórym ich cechom.
Współistnienie obu typów podręczników (przewidywane w rozporządzeniu MEN), papierowego i elektronicznego, jak i tendencje do łagodnego przejście między nimi spowoduj, że te w wersji elektronicznej będą miały wiele cech tych tradycyjnych, takich jak:
 wertowanie kartek, często wielu jednocześnie;
 oglądanie tekstu na sąsiednich stronach, ale także więcej niż dwóch;
 robienie notatek w tekście i na marginesie;
 wyróżnianie tekstu kolorami;
 robienie zakładek w książce.
Pojawiające się e-podręczniki mają jednak wiele cech, których nie mają podręczniki tradycyjne, takich jak:
 dobieranie fontu, koloru i wielkości czcionki;
 doczepianie drukowanych notatek w dowolnych miejscach tekstu;
 automatyczne wyszukiwanie fragmentów tekstu;
 odczytywanie tekstu przez automatycznego lektora;
 interakcja z fragmentami tekstu;
 wypełnianie ćwiczeń, rozwiązywanie testów i zadań, które następnie są oceniane przez nauczyciela;
 umieszczanie przez nauczyciela komentarzy (notatek) dla wszystkich uczniów;
 współdzielenie przez uczniów, w tym również z poczynionymi przez nich notatkami;
 drukowanie fragmentów;
 nabywanie fragmentami, stronami, rozdziałami;
 dostęp do aktualizacji treści;
 dostęp do serwisu internetowego, na przykład na platformie edukacyjnej.
Wiele jeszcze wątpliwości budzą następujące kwestie, odnoszące się do e-podręczników
 korzystanie z nich przy braku dostępu do zasilania i do Internetu;
 uciążliwość i zmęczenie czytaniem z ekranu;
 pisanie na klawiaturze umieszczonej na ekranie (do wielu tabletów może być jednak dołączona
tradycyjna klawiatura);
 nie są odtwarzane niektóre pliki multimedialne;
 problemy z drukowaniem – na ogół tablety nie są wyposażone w port USB;
 nie wszystkie e-podręcznik są przenaszalne między różnymi tabletami;
Ze strony uczniów, w jednej z ankiet, zapytani o zalety e-podręczników odtwarzanych na tabletach odpowiedzieli, że są one bardzo intuicyjne, można się posługiwać nimi za pomocą dotyku, i są jakby przedłużeniem ich samych. W innej ankiecie jednak, wielu uczniów i studentów przyznało, że stały dostęp do
Internetu (poczty, YouTube, Facebook, blogów, Skype), dodatkowe dźwięki i animacje w czasie nauki
bardzo ich rozpraszają i na ogół wyłączają je. Ponadto, badania psychologów wskazują, że nadmiar informacji, do których prowadzą odnośniki internetowe, często powoduje gorsze rozumienie, a czytanie zbyt
wielu informacji z sieci nie zachęca do krytycznego myślenia – przyjmuje się je, jakie są.
Poza technicznymi cechami e-podręczników i wygodą z nich korzystania, z książką łączy się wiele indywidualnych cech jej czytelnika, a także szeroki kontekst historyczny, społeczny i prawny. Z jednej strony:
 e-podręczniki bardziej angażują uczniów i mają również charakter bardziej społeczny niż tradycyjne podręczniki, mogą być bowiem współdzielone przez wielu uczniów,
5
Nie ma jeszcze ustalonego standardu ani e-książek (e-podręczników), ani ich odtwarzaczy (e-czytników czy tabletów). Te książki i urządzenia różnią się formatami, funkcjonalnościami i możliwościami przeniesienia do innego środowiska cyfrowego. Raczej trudno jest oczekiwać, że pojawi się ich wspólny format. Na przykład, książki dla tabletu
Kindle mają własny format AZW, rozpoznawany także przez IPada. Z kolei przeglądarka Safari na iPadzie nie obsługuje bardzo popularnej technologii internetowej Adobe Flash.
6
z drugiej zaś strony
 e-podręcznikom brak jest nostalgicznych cech książek, takich jak: posiadanie osobistego egzemplarza na półce i ich kolekcjonowanie – półka z książkami to jeden z najbardziej cenionych elementów wystroju mieszkania.
Bardzo ważną kwestią w przypadku podręczników i książek są prawa autorskie, prawa korzystania z nich
i prawa ich udostępniania. Tradycyjny podręcznik można pożyczyć z biblioteki, a własny – pożyczyć innemu uczniowi i po zakończeniu zajęć można go odstąpić (odsprzedać). Dostęp do e-książek (epodręczników), a w ogólności – do elektronicznych zasobów, jest na ogół znacznie bardziej ograniczony
przez wydawców. Te ograniczenia bazują na digital rights management (DRM) i polegają na zabezpieczaniu treści, by nie były wykorzystywane w postaci elektronicznej niezgodnie z wolą ich autorów i wydawcy.
Otwarte zasoby i środowiska kształcenia
Wspomnijmy jeszcze tutaj o idei otwartych zasobów, czyli dostępnych za darmo dla każdego. Ma ona na
celu wykorzystanie Internetu jako globalnej platformy wspólnych zasobów, wiedzy i mądrości w możliwie
najlepszy sposób w procesie kształcenia. Jedną z form otwartych zasobów są otwarte podręczniki elektroniczne. Jedną z kwestii nie w pełni rozstrzygniętych w odniesieniu do otwartych zasobów są prawa
własności intelektualnej i prawa autorskie. Istnieje wiele inicjatyw, takich jak Creative Commons, które
proponują mniej lub bardzie „otwarte” rozwiązania.
Znanymi przykładami otwartych zasobów edukacyjnych są: Open Courseware Initiative (OCW) MIT
(http://ocw.mit.edu), OpenLearn Open University UK (http://openlearn.open.ac.uk) i nasz krajowe repozytorium materiałów do studiowania informatyki (http://wazniak.mimuw.edupl). W odniesieniu do podręczników szkolnych, tworzeniem bezpłatnych i powszechnie dostępnych e-podręczników zajmuje się Fundacja
Nowoczesna Polska (http://wiki.wolnepodreczniki.pl/), dotychczas jednak nie został zaprezentowany żaden ukończony efekt prac.
Poszerzona rzeczywistość
Wspomnijmy jeszcze o bardzo ciekawej idei wzbogacenia podręczników o poszerzoną rzeczywistość
(ang. augmented reality – AR). Powstaje ona w wyniku nałożenia na rzeczywisty obraz informacji generowanych cyfrowo, w sposób interaktywny i w czasie rzeczywistym. Widziany przez człowieka obraz jest
na przykład wzbogacany o dodatkowe dane, opisujące oglądany fragment rzeczywistości. Te dane mogą
mieć postać tekstu, obrazu statycznego lub dynamicznego, prezentacji multimedialnej. Osoba oglądająca
widzi wirtualne obrazy osadzone w rzeczywistym świecie.
Systemy AR mogą być wykorzystywane w kształceniu do wzbogacania oglądanych obiektów lub zjawisk o
dodatkowe o nich informacje oraz uzupełniania podręczników o: ruchome i interaktywne obiekty wyświetlane na ekranie, symulacje realistycznych sytuacji i doświadczeń, których w rzeczywistości nie można
obejrzeć (np. trzęsienie Ziemi) lub są niebezpieczne (np. reakcja jądrowa). AR może posłużyć także do
rekonstrukcji wydarzeń lub budowli historycznych. Przykłady wzbogacenia podręczników efektami poszerzonej rzeczywistości:
https://www.youtube.com/watch?v=duPeuQ89-p8&feature=player_embedded#at=19
https://www.youtube.com/watch?v=1RuZY1NfJ3k&feature=player_embedded,
Na zakończenie, wracając do propozycji MEN, by każdemu podręcznikowi papierowemu towarzyszyła
wersja elektroniczna, krótki czas na spełnienie tego wymogu może spowodować pojawienie się elektronicznych wersji podręczników, które będą prostym zapisem tradycyjnego tekstu w wersji elektronicznej,
na przykład w postaci plików w formacie PDF, co specjalnie nie jest trudne i kosztowne. Te pliki można
nawet łatwo sprowadzić do wersji „wertowanej” (patrz serwis http://issuu.com/). Nie będzie to sprzyjać
rozwojowi e-podręczników. Innym podejściem jest zaprojektowanie e-podręcznika, który nie będzie odpo6
wiednikiem podręcznika papierowego . Wymaga to jednak znacznie więcej nakładów i czasu.
6
Jedną z takich propozycji przedstawił autor tego artykułu w 2004 roku (zob. http://mmsyslo.pl/).
7
W odniesieniu do innej inicjatywy rządowej, by każdy uczeń otrzymał laptop, propozycją bardziej perspek7
tywiczna byłoby wyposażenie uczniów w tablety z kompletem e-podręczników . Tablety przejmują bowiem
wszystkie funkcje telefonów komórkowych, e-czytników, laptopów, a także tradycyjnych komputerów osobistych.
Maciej M Sysło, matematyk i informatyk, profesor na Uniwersytecie Wrocławski i Uniwersytecie Mikołaja
Kopernika w Toruniu; członek Rady ds. Edukacji Informatycznej i Medialnej przy Ministrze Edukacji Narodowej. [email protected]; http://mmsyslo/pl.
7
Taki program został ogłoszony przez rząd w Korei Południowej.