Dobra publiczne i dobra prywatne pochodzące ze źródeł publicznych

Dobra publiczne i dobra prywatne
pochodzące ze źródeł publicznych
Dr hab. Magdalena Knapińska, prof. nadzw. UEP
Plan wykładu
Dobra publiczne
 Dobra prywatne pochodzące ze źródeł
publicznych
 Warunki efektywności w przypadku dóbr
publicznych
 Efektywne państwo jako dobro publiczne

Dobra publiczne

W celu odróżnienia dóbr publicznych i
prywatnych należy rozważyć konsumpcję
o charakterze rywalizacyjnym i
konsumpcję o charakterze
nierywalizacyjnym.
Konsumpcja o charakterze
rywalizacyjnym oznacza, że jeśli pewne
dobro jest wykorzystywane przez jedną
osobę, to nie może z niego korzystać ktoś
inny.
 Konsumpcja o charakterze
nierywalizacyjnym występuje wówczas,
gdy spożycie dobra przez jedną osobę nie
zmniejsza możliwości korzystania z tego
dobra przez innych.

Możliwość wykluczenia
Czy możliwe jest wykluczenie
kogokolwiek z konsumpcji dobra
publicznego (i płynących stąd korzyści)
bez ponoszenia wysokich kosztów?
 W przypadku dóbr publicznych nie ma
możliwości wykluczenia, natomiast w
przypadku dóbr prywatnych jest
możliwość wykluczenia, bo jest cena,
której dany podmiot może nie zapłacić.

Dobra prywatne są zatem przedmiotem
konsumpcji o charakterze rywalizacyjnym
oraz stwarzają możliwość wykluczenia.
 Dobra , które nie są przedmiotem
konsumpcji rywalizacyjnej i w przypadku
których niemożliwe jest wykluczenie,
nazywamy czystymi dobrami
publicznymi.

Opłaty za dobra publiczne
Jeżeli możliwe jest wykluczenie, nawet w
przypadku konsumpcji o charakterze
nierywalizacyjnym, to państwo często
pobiera opłaty, zwane opłatami za
użytkowanie, od wszystkich, którzy
czerpią korzyści z dóbr lub usług
dostarczanych ze źródeł publicznych.
 Np.. Opłata za przejazd drogą, podatek w
cenie biletu lotniczego.

Problem gapowicza

Cechą wielu z najważniejszych dóbr
pochodzących ze źródeł publicznych
(takich jak publiczne programy ochrony
zdrowia czy obrona narodowa) jest
niemożność wykluczenia. Ich
reglamentacja za pomocą cen jest
niewykonalna.
Gdyby przedsiębiorstwo prywatne chciało
produkować dobro publiczne – obronę
narodową – musiałoby mieć możliwość
pobierania opłaty za to dobro.
 Ponieważ każdy z obywateli wiedziałby, że
osiągałby korzyści z dostarczonych usług
niezależnie od tego czy za nie zapłaci czy
nie, nikt nie miałby bodźców do płacenia
za nie dobrowolnie.

Właśnie dlatego wprowadza się podatki –
aby zmusić jednostki do łożenia na
wytwarzanie owych dóbr.
 Niechęć jednostek do dobrowolnego
finansowania produkcji dóbr publicznych
określa się mianem problemu gapowicza
(pasażera na gapę, free rider problem).

Dobra prywatne pochodzące ze
źródeł publicznych
Są to dobra dostarczane przez sektor
publiczny, które charakteryzują się tym, że
wzrost ich produkcji konieczny do
zaspokojenia potrzeb dodatkowych osób
wiąże się z wysokim kosztem krańcowym.
 Np. edukacja – jeżeli liczba objętych
systemem oświaty uczniów wzrasta
dwukrotnie, to w przybliżeniu podwoją
się również koszty (przy założeniu, że nie
obniżamy jakości kształcenia).


Bezpłatne zaopatrzenie w niektóre w
niektóre dobra (np. w wodę), zamiast ich
sprzedaży po cenie pokrywającej koszt
krańcowy, pociąga za sobą stosunkowo
niewielki wzrost konsumpcji.
Zniekształcenia związane z bezpłatnym
zaopatrzeniem w dobra Część A
Strata
społeczna
spowodowana
nadmierną
konsumpcją
wody
Cena
Krzywa
popytu
Koszt krańcowy
Qe
Qm
Ilość
Zniekształcenia związane z bezpłatnym
zaopatrzeniem w dobra Część B
Strata
społeczna
spowodowana
nadmierną
konsumpcją
usług
medycznych
Cena
Krzywa
popytu
Koszt krańcowy
Qe
Qm
Ilość
Koszty transakcyjne

Przy odpowiednio wysokim poziomie
kosztów transakcyjnych bardziej
efektywnym rozwiązaniem może się
okazać wytwarzanie dobra przez sektor
publiczny zamiast wykorzystania rynków
prywatnych.
Koszty transakcyjne
Cena
Krzywa
popytu
D
A
P*
C
Koszty
transakcyjne
E
F
Koszt krańcowy
B
Koszty
produkcji
Qe
Qo
Qm
Ilość
ABCD – oszczędność kosztów
transakcyjnych, jeśli państwo zajmie się
produkcją dobra bezpłatnie
 Konsumpcja wzrasta z Qe do Qo (trójkąt
ABE to korzyść dla konsumentów)
 EFQm – strata wynikająca z nadmiernej
konsumpcji dobra.


Aby podjąć produkcję dobra przez sektor
publiczny należy dokonać porównania
korzyści osiąganych przez społeczeństwo
(oszczędność na kosztach transakcyjnych)
oraz straty wynikającej z nadmiernej
konsumpcji powiększone o straty
wynikające z wprowadzenia podatków
koniecznych do sfinansowania produkcji
rozpatrywanego dobra przez sektor
publiczny.
Jeśli państwo chce ograniczyć nadmierną
konsumpcję wprowadza się często system
reglamentacji.
 Może on polegać na wprowadzeniu opłaty
za użytkowanie (1) lub poprzez system
zaopatrzenia po równo (II), czyli
zapewnienie każdemu jednakowej ilości
danego dobra.
 Np. edukacja, w tym studia na jednym
kierunku.

Trzecią metodą systemu reglamentacji
dóbr publicznych jest instytucja kolejki
(III).
 Zamiast pobierać od konsumentów opłaty
pieniężne za udostępnianie dostarczanych
przez sektor publiczny dóbr lub usług
państwo każe ponosić koszty w postaci
czasu oczekiwania w kolejkach.
 Np. dostęp do lekarzy specjalistów w
publicznej służbie zdrowia.

Warunki efektywności w przypadku
czystych dóbr publicznych
warunkiem efektywności produkcji jest
zrównanie się sumy krańcowych stóp
substytucji z krańcową stopą
transformacji.
 Efektywną wielkość (optimum) produkcji
wyznacza punkt przecięcia krzywej
popytu zbiorowego, powstałej w wyniku
pionowego zsumowania indywidualnych
krzywych popytu poszczególnych
nabywców, z krzywą podaży.

Efektywna wielkość produkcji dóbr
publicznych
Cena
Krzywa
popytu
zbiorowego
Krzywa podaży
Ilość
Efektywne państwo jako dobro
publiczne
Jednym z najważniejszych dóbr
publicznych jest jakość zarządzania
państwem: wszyscy odnosimy korzyści z
lepiej zorganizowanego, sprawniejszego,
bardziej troszczącego się o sprawy
obywateli państwa.
 Dobre państwo ma obie cechy dobra
publicznego – nie da się wykluczyć kogoś
z konsumpcji tego „dobra”.

Jeżeli państwo jest w stanie zwiększyć
zakres efektywności swego działania i
obniżyć podatki bez ograniczania zakresu
dostarczanych usług publicznych,
korzystają na tym wszyscy (i obywatele i
rząd).
 Beneficjentami są i ci wyborcy, którzy
wybrali tenże rząd, jak i ci, którzy nie
poszli nawet na wybory (czyli byli
gapowiczami).
