89-92 - WordPress.com

n o w o c z e s n y
t e c h n i k
d e n t y s t y c z n y
praca i zdrowie
1/2015
Zagrożenia biologiczne w pracy
technika dentystycznego
– badanie ankietowe
mgr farm. Magdalena Szalewska1, dr n. med. Leszek Szalewski2, lek. dent. Dorota Wójcik2, mgr Aneta Kamińska2,
mgr Milena Marczak3, dr hab. n. med. Janusz Borowicz2
P
raca technika dentystycznego wiąże się z wieloma
zagrożeniami, w tym zagrożeniami biologicznymi, których głównym źródłem są chorobotwórcze
drobnoustroje pochodzące od pacjenta. Przeniesienie
drobnoustrojów może nastąpić w wyniku kontaktu z pobranymi wyciskami, w trakcie próby prac podczas etapów pośrednich oraz w trakcie obróbki mechanicznej
protez wcześniej używanych przez pacjenta (bioaerozole). Istnieje możliwość zakażeń grzybiczych (świąd,
grzybica paznokci), bakteryjnych (gruźlica, kiła), wirusowych (grypa, wirus HIV, wirusy WZW typu B i C oraz
HPV), prionowych (choroba kuru, Creutzfelda-Jacoba –
CJD, fatalna bezsenność rodzinna, zespół Gerstmanna-Strausslera-Scheinkera – GSS) (1, 2). Chorobotwórcze
drobnoustroje mogą być przenoszone drogą inhalacji
(droga oddechowa), drogą pokarmową (przez spożycie),
drogą inokulacji (przez skórę lub błony śluzowe). Skóra
jest skuteczną barierą przeciw zakażeniom wirusowym –
zapewnia to obecność nieżywych komórek w warstwie
rogowej naskórka, które nie mogą zapewnić replikacji
wirusów. Wprowadzenie wirusów może nastąpić przez
naruszenie ciągłości skóry – w trakcie przypadkowego
otarcia, skaleczenia (3, 4). By zapobiegać zagrożeniom
biologicznym, należy stosować środki ochrony osobistej – rękawiczki, przyłbice, okulary ochronne, odzież
ochronną – oraz stosować podstawowe zasady higieny
– częste mycie i dezynfekcja rąk oraz prac protetycznych,
sterylizacja narzędzi.
Najczęstszymi przyczynami chorób wątroby są przewlekłe zakażenia wirusowe wywołane HBV – wirusem zapalenia wątroby typu B – oraz HCV – wirusem zapalenia
wątroby typu C. Zapalenie wątroby może zostać wywołane przez wirusy wtórnie hepatotropowe, m.in.: wirus
opryszczki pospolitej, wirus cytomegalii i wirus Epsteina-Barr, jednak najczęściej jest spowodowane zakażeniem
wirusami pierwotnie hepatotropowymi, do których zaliczamy wirus zapalenia wątroby typu: A, B, C, D, E, G. Wirus zapalenia wątroby typu B to wirus DNA należący do rodziny Hepadnaviridae. Po wniknięciu do organizmu ludzkiego zakaża komórki wątroby (hepatocyty),
namnaża się w nich, przez co wywołuje uszkodzenie komórek oraz stan zapalny miąższu wątroby. Wirus HBV jest
przenoszony przez płyny ustrojowe, szerzy się głównie
przez kontakt z krwią. Wirus HBV jest obecny w ślinie.
Przeciwko wirusowi HBV można się zaszczepić, w Polsce
zarejestrowane są rekombinowane szczepionki II generacji, najczęściej stosowane w trzech dawkach: 10 mcg
dla dzieci, 20 mcg dla dorosłych.
Wirus zapalenia wątroby typu C to wirus RNA (Flaviviridae). Może występować w ślinie pacjentów chorych
na przewlekłe lub ostre zapalenie wątroby; wirus może
zostać przeniesiony w wyniku bezpośredniego kontaktu z krwią, podawania preparatów krwiopochodnych,
przyjmowania dożylnego immunoglobulin, z przeszczepionymi narządami. Niestety w przeciwieństwie do WZW
typu B w przypadku WZW typu C nie istnieje szczepionka.
Wirus HIV (ludzki wirus upośledzenia odporności)
to wirus RNA należący do rodziny Retroviridae. Cząstki
TITLE: Biological risks in the dental technician workplace – a survey
STRESZCZENIE: Praca technika dentystycznego wiąże się z wieloma zagrożeniami,
w tym zagrożeniami biologicznymi, których głównym źródłem są chorobotwórcze
drobnoustroje pochodzące od pacjenta. Istnieje możliwość zakażeń grzybiczych,
bakteryjnych, wirusowych i prionowych. Celem badania było określenie poziomu
wiedzy dotyczącej zagrożeń biologicznych związanych z charakterem pracy dla zawodu
technika dentystycznego. W badaniu udział wzięło 161 studentów kierunku techniki
dentystyczne z kilku jednostek naukowych województw lubelskiego oraz mazowieckiego.
Badanie przeprowadzono przy użyciu kwestionariusza ankiety zawierającego pytania
dotyczące wiedzy badanych na temat zagrożeń biologicznych w pracy. Wyniki poddano
analizie statystycznej za pomocą testu U Manna-Whitneya. Wśród badanych można
zaobserwować tendencje wzrostową dotyczącą wiedzy na temat zagrożeń biologicznych
wraz z kolejnym rokiem studiów.
SŁOWA KLUCZOWE: technika dentystyczna, badanie ankietowe, zagrożenia biologiczne
SUMMARY: Dental technician job involves a number of risks, including biological
risks, which are the main source of pathogenic microorganisms from a patient. There
is a possibility of fungal infections, bacterial, viruses, prion. The aim of the study was
to determine the level of knowledge of dental technology students about biological risks
connected with their future job. The authors conducted a survey among 161 students
of the dental technology from several medical schools in Lubelskie and Mazowieckie
voivodeships. Survey contained questions about the potential biological risks. The
results were subjected to statistical analysis that was performed using a U test Mann –
Whitney test. Our study clearly demonstrates an increase in knowledge of biological risks
in students with each year of studies.
KEY WORDS: technology, dental, self report, biohazard release
89
praca i zdrowie
wirusa są inaktywowane przez wysoką temperaturę
(ginie powyżej 60 stopni); środki dezynfekcyjne, które mogą być zastosowane w celu inaktywacji wirusa,
to: 2-proc. roztwór aldehydu glutarowego i podchloryn sodu. Najczęstszymi sposobami transmisji wirusa
są kontakty seksualne, kontakt z krwią i innymi płynami
ustrojowymi. Ryzyko przeniesienia wirusa wraz ze śliną
jest niewielkie. Wirus HIV jest czynnikiem etiologicznym
AIDS (zespołu nabytego upośledzenia odporności).
Kolejnym drobnoustrojem, na zakażenie którym
szczególnie narażeni są technicy dentystyczni, są drożdżaki Candida albicans. Bytują one powszechnie w jamie
ustnej. Mogą wywoływać grzybice powierzchowne –
kandydozę śluzówkową, skórną, śluzówkowo-skórną
– lub zakażenia uogólnione. Kandydoza jamy ustnej
należy do grzybic powierzchniowych, wyróżniamy pierwotne kandydozy jamy ustnej – rzekomobłoniastą, zanikowo-rumieniową, hiperplastyczną – oraz wtórne.
Wszystkie postacie choroby należą do zakażeń oportunistycznych.
Studenci, którzy w przyszłej pracy mogą mieć kontakt z obcym materiałem biologicznym, w toku studiów
zobligowani są do zaliczenia przedmiotów, które szeroko
omawiają tę tematyką. Wiedza taka jest istotnym narzędziem w prewencji czy profilaktyce chorób zakaźnych.
Liczba godzin, które studenci odbywają podczas studiów,
jest ściśle określona i jednakowa dla danego rocznika.
Materiały i metody
Badanie przeprowadzono przy użyciu kwestionariusza
ankiety wśród studentów kierunku techniki dentystyczne z kilku jednostek naukowych z województwa lubelskiego oraz mazowieckiego. Badanie było anonimowe,
a respondenci zostali poinformowani o celowości badania. W badaniu uczestniczyło 161 osób, w tym 83,2% (n =
134) kobiet oraz 16,8% (n = 27) mężczyzn. Przeciętny
wiek uczestników badania wyniósł 23,2 ± 4,7 lat. Studenci I roku stanowili 47,8% (n = 77), II roku – 34,8% (n = 56),
oraz III roku – 17,4% (n = 28). Badanie przeprowadzono w czerwcu 2014 r. po uzyskaniu zaliczenia danego
NR PYTANIA
PYTANIE
1.
2.
3.
4.
5.
Środki ochrony osobistej
Czy do wysuszenia rąk można stosować ręczniki bawełniane?
Zakażenie Candida albicans może dotyczyć skóry i paznokci.
Objawy drożdżakowego zapalenia skóry.
Objawy drożdżycy paznokci.
WZW B i WZW C oraz AIDS wywołane są wirusami znajdującymi się we krwi
zakażonych osób.
Osoba zarażona wirusem HIV, u której rozwinie się AIDS, może mieć trudności
w zwalczaniu różnych infekcji.
Zakażenie wirusem HBV i HCV dotyczy...
Do zakażenia WZW B wystarczy wprowadzenie 0,00004 ml zakażonej krwi.
Zakażenie po ekspozycji na wirusy przenoszone drogą krwi można podejrzewać,
jeżeli dojdzie do kontaktu krwi z...
Obecnie dostępna jest szczepionka przeciw WZW B, którą podaje się w 3 dawkach/
seriach.
Obecnie personel medyczny może się zaszczepić szczepionką przeciwko WZW C,
którą podaje się w dwóch dawkach.
Wirus HBV potrafi przeżyć poza ustrojem ludzkim w wyschniętej krwi (znajdującej się
np. na igle, narzędziach) i być zakaźny przez…
Czy po ekspozycji na krew pacjenta należy wycisnąć krew z miejsca zranienia?
W przypadku skażenia błon śluzowych lub spojówki należy przepłukać je wodą
lub 0,9% NaCl.
Kontakt krwi zakażonej HBV ze zdrową, nienaruszoną skórą może spowodować
transmisję wirusa.
Ryzyko transmisji wirusa po pojedynczym zakłuciu czy innym uszkodzeniu skóry
i ekspozycji na krew pacjenta z potwierdzonym zakażeniem HCV szacuje się na 1,8%.
Przeciętnie ryzyko transmisji wirusa HIV po pojedynczym zakłuciu czy innym
uszkodzeniu skóry i ekspozycji na krew pacjenta z potwierdzonym zakażeniem HIV
szacuje się na 0,3% (1 przypadek transmisji na około 300 zakłuć/zranień).
Czy technicy dentystyczni znajdują się w grupie wysokiego ryzyka zakażenia WZW B?
Podawanie leków przeciwretrowirusowych powinno być rozpoczęte jak najszybciej
po ekspozycji związanej z ryzykiem transmisji wirusa HIV, najlepiej w ciągu 24 godzin.
Rozpoczęcie profilaktyki ma sens najpóźniej do 72 godzin od narażenia.
RAZEM
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
I ROK
II ROK
III ROK
STUDIÓW STUDIÓW STUDIÓW
64,90%*
44,20%
64,90%
7,80%*
9,10%*
60,70%*
42,90%
69,60%
0,00%*
3,60%*
75,00%*
71,40%
75,00%
7,10%*
14,30%*
66,87%
52,83%
69,83%
4,97%
9,00%
97,40%
96,40%
100,00%
97,93%
96,10%
92,90%
96,40%
95,13%
39,00%*
77,90%
62,50%*
80,40%
50,00%
82,10%
50,50%
80,13%
77,90%*
80,40%
82,10%*
80,13%
94,80%
85,70%
96,40%
92,30%
37,70%
39,30%
46,40%
41,13%
41,40%*
35,70%*
17,90%
31,67%
57,10%
55,40%
60,70%
57,73%
72,70%
78,60%
71,40%
74,23%
49,40%*
67,90%*
82,10%*
66,47%
50,60%
58,90%
60,70%
56,73%
46,80%
51,80%
67,90%
55,50%
85,70%
76,80%
85,70%
82,73%
77,90%
78,60%
78,60%
78,37%
59,67%
60,91%
66,06%
62,21%
Tab. 1. Procentowy udział prawidłowych odpowiedzi na poszczególne pytania z uwzględnieniem roku nauki
* różnice istotne statystycznie dla p-value ≤ 0,05
90
OGÓŁEM
n o w o c z e s n y
t e c h n i k
d e n t y s t y c z n y
praca i zdrowie
1/2015
roku akademickiego przez wszystkich ankietowanych.
Ankietowanych zapytano o wiek, płeć i rok studiów.
W ankiecie znalazło się 20 pytań dotyczących zagadnień
związanych z potencjalnymi zagrożeniami biologicznymi w pracy technika dentystycznego.
Wyniki badania poddano analizie statystycznej
w oparciu o test nieparametryczny U Manna-Whitneya.
W analizie danych przyjęto istotność statystyczną na poziomie p ≤ 0,05. Wyniki opracowano przy użyciu programu statystycznego SPSS 20.0 (5).
Wyniki
Z uwagi na brak zależności pomiędzy zmiennymi zależnymi (odpowiedzi na pytania) a płcią i wiekiem badanych kryterium to pominięto w dalszych analizach.
W badanej populacji stwierdzono, iż poziom świadomości i wiedzy dotyczący poruszanej w badaniu problematyki istotnie zależy od roku studiów ankietowanych
(p ≤ 0,05). Szczegółowe wyniki badania przedstawiono
w tab. 1. Studenci III roku istotnie częściej prawidłowo odpowiadali na pytanie dotyczące metody prawidłowego suszenia rąk. Z kolei nie odnotowano różnic w liczbie poprawnych odpowiedzi w przypadku poszczególnych lat
w pytaniu o zakażenie skóry i paznokci Candida albicans.
Studenci III roku uzyskali więcej poprawnych odpowiedzi,
wskazując możliwe objawy drożdżakowego zapalenia
skóry (75%). Podobne wyniki otrzymano w przypadku
pytania o możliwe objawy drożdżycy paznokci; jedynie
odpowiedź „zapalenie wału paznokciowego” była częściej wskazywana jako prawidłowa przez studentów I niż
II roku. W pytaniu o wirusy HBV i HCV występują istotne
statystyczne różnice pomiędzy wynikami uzyskanymi
w ankiecie przez studentów I i II roku na korzyść studentów II roku. W przypadku pytania o podejrzenie ekspozycji na wirusy przenoszone drogą krwi, jeżeli dojdzie
do kontaktu z krwią lub innym potencjalnym źródłem
materiału zakaźnego, wystąpiły istotne statystycznie różnice pomiędzy wynikami uzyskanymi w ankiecie przez
studentów I i III roku. Wyższe wyniki uzyskali studenci III
roku. Odwrotnie wyniki kształtują się w odpowiedziach
na pytanie dotyczące możliwości przeżycia wirusa HBV
poza ustrojem ludzkim w wyschniętej krwi (znajdującej
się np. na igle, narzędziach), jak i wiedzy na temat zakaźności tego materiału. W przypadku pytania o kontakt
z krwią zakażoną HBV respondentów zapytano o możliwość transmisji wirusa; różnice pomiędzy wynikami
uzyskanymi w ankiecie wystąpiły dla studentów poszczególnych lat. Studenci II i III roku wykazali się wyższym poziomem świadomości na ten temat. W pytaniu
o znajomość objawów towarzyszących drożdżakowatemu zapaleniu skóry niewielu spośród studentów I i III
roku udzieliło prawidłowej odpowiedzi. Wśród wszyst-
kich osób badanych najczęściej zaznaczaną odpowiedzią
świadczącą o objawach drożdżakowego zapalenia skóry
były ogniska rumieniowe – odpowiedź tę zaznaczyło prawie 66%. Drugie w kolejności były maceracja i pęknięcia
skóry oraz grudki i pęcherzyki na obwodzie zmian. Natomiast najrzadziej wskazywanym przez badanych objawem były zmiany na przestrzeni międzypalcowej skóry,
które zaznaczyło ponad 28%. Odmienne wyniki uzyskano w przypadku pytania o objawy drożdżycy paznokci;
studenci każdego roku w najmniejszym odsetku wskazali prawidłową odpowiedź. Wśród objawów drożdżycy
paznokci najczęściej przez badanych były wskazywane
zmiany w obrębie płytki paznokciowej. Następne w kolejności były: zaczerwienienia, obrzęk i bolesność skóry
wokół paznokcia. Najrzadziej natomiast badani wskazywali na zapalenie wału paznokciowego oraz sączenie
z treścią zapalną. Taki rozkład wyników może być spowodowany zwiększającą się, z każdym rokiem nauczania,
liczbą zajęć, na których poruszane są zagadnienie związane z higieną i ergonomią pracy. Zajęcia te obszernie
poruszają zagadnienia dotyczące prewencji ekspozycji
na materiały biologiczne, z jakimi w przyszłości technik
dentystyczny może się spotkać.
P
raca technika dentystycznego wiąże się
z koniecznością częstego przesyłania prac
protetycznych, modeli diagnostycznych czy urządzeń
wykorzystywanych na poszczególnych etapach
wykonawstwa prac, co zwiększa ryzyko kontaktu
z obcym materiałem biologicznym, o ile nie została
wykonana wcześniej dezynfekcja w gabinecie
stomatologicznym.
Dyskusja
W literaturze dostępne są badania na temat wiedzy o zagrożeniach biologicznych wśród studentów medycyny,
stomatologii oraz pielęgniarstwa. W piśmiennictwie niewiele uwagi poświęca się tym zagadnieniom w kontekście
studentów kierunku technik dentystyczny. Może wynikać
to z faktu, że technicy dentystyczni nie kontaktują się najczęściej bezpośrednio z pacjentem. Praca technika dentystycznego wiąże się z koniecznością częstego przesyłania
prac protetycznych, modeli diagnostycznych czy urządzeń
wykorzystywanych na poszczególnych etapach wykonawstwa prac, co zwiększa ryzyko kontaktu z obcym materiałem biologicznym, o ile nie została wykonana wcześniej
dezynfekcja w gabinecie stomatologicznym. Dodatkowo
91
praca i zdrowie
w laboratorium techniki dentystycznej może dochodzić
do zakażeń krzyżowych z jednego pacjenta na innego poprzez prace protetyczne. Z tego względu bardzo istotna
jest konieczność nauki o możliwych zagrożeniach biologicznych oraz przenoszeniu tych zakażeń w odniesieniu
do specyfiki pracy technika dentystycznego. Istotne w pracy technika dentystycznego jest zachowanie tzw. „zasady
ograniczonego zaufania”, obligującej do dezynfekcji każdej
pracy przychodzącej do laboratorium, nie zakładając jej
uprzedniej dezynfekcji. Takie podejście zmniejsza ryzyko
wystąpienia chorób zakaźnych związanych z charakterem
pracy technika dentystycznego. W badaniach własnych
można zaobserwować wzrost wiedzy na temat zagrożeń
biologicznych studentów III roku, który może być spowodowany zajęciami z tego zakresu podczas ostatniego roku
nauki. Niestety według autorów wiedza na temat potencjalnych zagrożeń na poziomie 66% w dalszym ciągu jest
O
becnie nie tylko uniwersytety medyczne
kształcą na kierunku technika dentystyczna,
ale i szkoły policealne. Ważne jest, aby poziom
przekazywanej wiedzy w zakresie ochrony czy
ewentualnego kontaktu z obcym materiałem
mikrobiologicznym był jednakowy bez względu
na rodzaj wykształcenia.
niewystarczająca, aby bezpiecznie pracować w laboratorium techniki dentystycznej. Analizując odpowiedzi na pytania, widać wyraźnie brak wiedzy studentów na temat
szczepień przeciw WZW C, gdzie prawidłową odpowiedź
zaznaczyło tylko od 38% (I rok) do 46% (III rok). Również
bardzo mało prawidłowych odpowiedzi (18-42%) studenci
uzyskali przy pytaniu o możliwość przeżycia wirusa WZW B
poza ustrojem ludzkim.
Bailey i wsp. (6) przeprowadzili kursy na temat dezynfekcji i sterylizacji dla lekarzy dentystów, asystentek
stomatologicznych, higienistek, właścicieli gabinetów
stomatologicznych oraz techników dentystycznych.
Uczestnicy kursów wypełniali ankiety przed wysłuchaniem i po wysłuchaniu wykładów. Technicy dentystyczni
zarówno przed kursem, jak i po kursie wykazali najniższą
wiedzę dotyczącą tematów poruszanych na kursie. Autorzy podkreślają jednak zdecydowany wzrost poprawnych odpowiedzi po przeprowadzonym kursie; w przypadku techników dentystycznych – z 29,4% do 76,6%.
Na podstawie tych badań można zauważyć, że szkolenie
w zakresie zagrożeń biologicznych powinno być okresowo powtarzane dla grup zawodowych, dla których
występuje ryzyko zakażenia.
92
Sudhakara Reddy i wsp. (7) przeprowadzili podobne
badania ankietowe wśród studentów stomatologii, lekarzy dentystów, higienistek, asystentek oraz techników
laboratoryjnych. W swoich badaniach podzielili pytania
na 3 grupy, sprawdzając wiedzę o zakażeniach, wiedzę na temat zapobiegania i wiedzę na temat ochrony
przed zakażeniem. W tych badaniach technicy dentystyczni posiadali wiedzę o zakażeniach na podobnym
poziomie (38%) do innych grup badanych, z wyjątkiem
studentów III roku i higienistek stomatologicznych. Niestety, w pytaniach o zapobieganie zakażeniom technicy
dentystyczni wypadli najsłabiej – poprawne odpowiedzi
stanowiły tylko 6,67%.
Obecnie nie tylko uniwersytety medyczne kształcą
na kierunku technika dentystyczna, ale i szkoły policealne.
Ważne jest, aby poziom przekazywanej wiedzy w zakresie
ochrony czy ewentualnego kontaktu z obcym materiałem
mikrobiologicznym był jednakowy bez względu na rodzaj
wykształcenia. Kompetencja techników w aspekcie prewencyjno-profilaktycznym chorób zakaźnych jest istotnym narzędziem wpływającym na zmniejszenie odsetka
niewłaściwych zachowań prozdrowotnych.
Wnioski
1. Wiedza na temat zagrożeń biologicznych studentów
technik dentystycznych jest niewystarczająca.
2. Działania edukacyjne powinny dążyć do wyrównania poziomu wiedzy na temat zagrożeń mikrobiologicznych pomiędzy studentami poszczególnych
roczników, jako element profilaktyki I fazy chorób
zakaźnych.
Piśmiennictwo
1. Gola M., Owecka M.: Choroby występujące u techników dentystycznych. „Nowiny Lek.”, 2013; 82 (2): 176-80.
2. Witryna internetowa: www.ciop.pl/10918.html (dostęp:
3.01.2015 r.).
3. Saramanayake L.P.: Podstawy mikkrobiologii dla stomatologów.
PZWL, Warszawa 2004.
4. Verran J., McCord J.F., Maryan C., Taylor R.: Microbiological hazard analysis in dental technology laboratories. „Eur J Prosthodont Rest Dent.”, 2004; 12 (3): 115-20.
5. IBM Corp. Released 2011. IBM SPSS Statistics for Windows,
Version 20.0. Armonk, NY: IBM Corp.
6. Bailey S., Wilson M., Griffiths R. i wsp.: Continuing dental education: evaluation of the effectiveness af a disinfection and decontamination course. „Eur J Dent Educ.”, 2012; 16: 59-64.
7. Sudhakara Reddy R. i wsp.: Knowledge, attitude and practice
on hepatitis B prevention among dental professionals in India.
„Braz J Oral Sci.”, 2011; 10 (4): 241-45.
1 Studenckie Koło przy Zakładzie Protetyki Stomatologicznej
UM w Lublinie
2 Zakład Protetyki Stomatologicznej UM w Lublinie,
p.o. kierownika dr hab. n. med. Janusz Borowicz
3 Zakład Psychologii Ogólnej Instytutu Psychologii UMCS
w Lublinie kierownik: prof. nadzw. dr hab. Cezary Domański