ŹRÓDŁO Q

ŹRÓDŁO Q
Istnienie źródła Q jest hipotezą, która powstała w wyniku badań nad problemem synoptycznym. Przy pomocy tej hipotezy usiłuje się wyjaśnić uderzające
zbieżności tekstów u Mateusza i Łukasza, których brak u Marka. Wprawdzie nie
wszyscy uczeni przyjmują teorię źródła Q, ale od lat osiemdziesiątych XX w.
stała się ona ogólnie przyjętą hipotezą roboczą w badaniach nowotestamentalnych.
1. Zagadnienia literackie
1.1. Treść
Podstawą do rekonstrukcji struktury źródła Q są wspólne teksty Mateusza
i Łukasza. Na podstawie tego wspólnego materiału można zrekonstruować treść
źródła Q. Materiał ten dotyczy początków działalności Jezusa (Jan Chrzciciel –
chrzest i kuszenie Jezusa); mowy programowej Jezusa (zwłaszcza fragmenty
Kazania na Górze); Jego kontrowersji z judaizmem; wezwania do naśladowania
i różnych pojedynczych logiów, zwłaszcza eschatologicznych.
1.2. Język
Początkowo uczeni sądzili, że oryginalnym językiem źródła Q był język hebrajski lub aramejski. Podstawą tej teorii było przekonanie, że popaschalna
wspólnota uczniów przekazywała historyczną tradycję o Jezusie w języku aramejskim (hebrajskim). Brak jednak w tekstach pochodzących ze źródła Q jakichkolwiek jednoznacznych wskazówek językowych, które potwierdzałyby
taki pogląd. Współcześnie przeważa natomiast opinia, chociaż jest ona również
tylko hipotezą, że Q zostało zredagowane w języku greckim. Przemawiają za
tym przede wszystkim kryteria językowe. We wspólnym materiale Mateusza i
Łukasza zaczerpniętym z Q zwraca uwagę zbieżność słownictwa, form językowych i Stylu, które można wytłumaczyć tylko korzystaniem z tego samego
greckiego źródła.
14
2. Zagadnienia historyczne
2.1. Miejsce redakcji
Najbardziej prawdopodobnym miejscem redakcji Q jest Palestyna. Przemawia za tym cały szereg informacji we wspólnym materiale Mateusza i Łukasza,
a zwłaszcza adresowanie kerygmy do Izraela.
Jan Chrzciciel w swoich wystąpieniach zwraca się przede wszystkim do
mieszkańców Palestyny, gdy mówi: „I przyszedł [Jan] do całej okolicy Jordanu,
głosząc obmycie nawrócenia na odpuszczenie grzechów (…). Mówił więc (…):
«Nie zacznijcie mówić w sobie: Ojca mamy Abrahama»” (Łk 3, 3. 7a. 8b).
W Q wymienione są też cztery miejscowości palestyńskie: Kafarnaum (Mt 8,
5 i Łk 7, 1; Mt 10, 15 i Łk 10, 15), Korozain i Betsaida (Mt 11, 21 i Łk 10, 13)
oraz Jerozolima (Mt 23, 37 i Łk 13, 34). Korozain było miastem palestyńskim
położonym w pobliżu Kafarnaum. Jedyną wzmiankę o tym mieście podaje tylko
tekst Q. Z wielkim szacunkiem wyrażają się teksty Q o Prawie starotestamentalnym, co świadczy, że reprezentuje ono ortodoksyjny, palestyński judaizm: „Zanim niebo i ziemia przeminą, nie przeminie z Prawa ani jedna jota, ani jeden rożek [litery], aż się wszystko spełni” (Mt 5, 18 i Łk 16, 17).
2.2. Czas redakcji
Podstawowym kryterium przy ustalaniu czasu powstania ewangelii jest data
zburzenia Jerozolimy przez Rzymian w 70 r. po Chr. Uczeni nie znaleźli dotąd
innego punktu odniesienia, który pozwoliłby bardziej szczegółowo określić czas
redakcji ewangelii. Na podstawie analizy logionu Chrystusa, w którym przepowiada On zburzenie świętego miasta, można z pewnym prawdopodobieństwem
stwierdzić, czy badany tekst ma charakter zapowiedzi, czy też został zredagowany już po wydarzeniach w 70 r. Forma logionu Jezusa o zburzeniu Jerozolimy w źródle Q (Mt 23, 37-39 i Łk 13, 34-35) nie wskazuje, że zapowiadane wydarzenia już się realizują, że miasto jest już zagrożone.
Uczeni starali się uściślić datę powstania Q i, powołując się na pewne informacje zawarte w tym dokumencie, przypuszczają, że mogło to mieć miejsce w
latach: 40-50 r. po Chr.
2.3. Problem autorstwa Q
Ze względu na złożony proces genetyczny źródła Q należy przyjąć, że jest
ono dziełem wielu różnych autorów. Kim byli ci redaktorzy Q? Z jakiego środowiska pochodzili? Z pewnym uproszczeniem można przyjąć, że chodzi
o dwie grupy autorów. Obok wędrownych misjonarzy i charyzmatycznych proroków, duży wkład w redakcję Q wnieśli osiedli we wspólnotach „sympatycy”
Jezusa i Jego nauki.
15
3. Centralne idee teologiczne
3.1. Obraz Chrystusa
3.1.1. Syn Boży
Źródło Q ukazuje po raz pierwszy Chrystusa jako Syna Bożego w historii kuszenia (Mt 4, 1-11 i Łk 4, 1-13). W opowiadaniu o kuszeniu ukazane są wzajemne relacje pomiędzy Chrystusem i Ojcem.
Ideę synostwa Bożego Chrystusa uwydatnia następnie Jego wyznanie, w którym zwraca się On do Boga jako do Ojca: „Wysławiam cię, Ojcze, Panie nieba
i ziemi, bo zakryłeś to przed mądrymi i rozumnymi, a objawiłeś to prostaczkom.
Wszystko zostało mi przekazane przez Ojca mego, i nikt nie wie kim jest Syn,
jak tylko Ojciec, i kim jest Ojciec, jak tylko Syn i ten, komu Syn zechce objawić” (Mt 11, 25-27 i Łk 10, 21-22). Chrystus nazywając Boga swoim Ojcem
i suwerennym Panem całego świata („nieba i ziemi”), wyraża swoje relacje do
Niego w trzech aspektach:
1) Ojciec wszystko Mu przekazał: swoją mądrość, wiedzę, moc i autorytet;
2) tylko Syn ma pełną znajomość Ojca;
3) tylko Ojciec zna doskonale swego Syna; pomiędzy Ojcem i Jezusem istnieje idealna harmonia oraz intymna, głęboka więź.
3.1.2. Syn Człowieczy
W źródle Q znajduje się dziewięć logiów, w których Jezus nazwany jest Synem Człowieczym: 1) Łk 6, 22 (por. Mt 5, 11); 2) Mt 8, 20 i Łk 9, 58; 3) Łk 12,
8-9( por. Mt 10, 32-33); 4) Mt 11, 19 i Łk 7, 34; 5) Mt 12, 32 i Łk 12, 10; 6) Mt
12, 40 i Łk 11, 30; 7) Mt 24, 44 i Łk 12, 40; 8) Mt 24, 27. 30 i 9) Łk 17, 24. 26.
28-29.
W tekstach źródła Q Syn Człowieczy ukazany jest w dwóch aspektach:
1) jako postać transcendentna i eschatologiczna;
2) jako człowiek żyjący na ziemi.
Przeważająca ilość tekstów przedstawia Syna Człowieczego jako postać
transcendentną, wyposażoną w pełnię władzy. Syn Człowieczy objawi swą władzę i moc w czasach ostatecznych. Dzień przyjścia Syna Człowieczego będzie
dniem nagrody dla tych, którzy Go wyznawali i byli Mu wierni, oraz dniem zagłady dla tych, którzy Go odrzucili i nie wyznawali (Łk 6, 22; por. Mt 5, 11; Łk
12, 8-9; por. Mt 10, 32-33; Mt 24, 27. 30 i Łk 17, 24. 26. 28-29). Jego przyjście
będzie nagłe i niespodziewane.
Tylko dwa teksty Q mówią o Synu Człowieczym jako o człowieku żyjącym
na ziemi i podkreślają Jego pokorę, ubóstwo, odrzucenie przez ludzi oraz cierpienia.
Z tych tekstów wynika, że istnieje ciągłość pomiędzy żyjącym na ziemi Synem Bożym a tym, który przyjdzie w chwale, aby sądzić. Tytuł „Syn Człowieczy” przysługuje Jezusowi już teraz, na ziemi. Jest on nim zawsze. Nie stanie się
16
Synem Człowieczym dopiero w eschatologicznej przyszłości. Ten tytuł obejmuje całą Jego zbawczą działalność.