Ćwiczenia terenowe - wprowadzenie

Wprowadzenie do ćwiczeń terenowych
Niezbędne wyposażenie studenta (każdego!) na ćwiczenia terenowe obejmuje:
−
koszyk (nie torbę foliową!),
−
nóż,
−
20 kopert papierowych (wielkości zbliżonej do małych kopert listowych, mogą być zrobione z
gazety),
−
strój terenowy (a w szczególności odpowiednie obuwie terenowe!),
−
bilety MPK (co najmniej 2 półgodzinne na dojazd spod Gmachu BiOŚ do Lasu Łagiewnickiego
i z powrotem),
−
zeszyt gładki lub notatnik, ołówek (długopisy i pióra nie sprawdzają się przy notowaniu
podczas deszczowej pogody),
−
można zabrać aparat i kolorowe atlasy grzybów,
−
bardzo przydatne podczas krótkiej przerwy w zajęciach są termos i kanapki.
Przed ćwiczeniami niezbędne jest zapoznanie się z regulaminem ćwiczeń terenowych
dostępnym jako link na stronie Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska (www.biol.uni.lodz.pl w
zakładce ‘Pobierz’.
Las Łagiewnicki
Las Łagiewnicki jest największym w Europie kompleksem leśnym znajdującym się w granicach
administracyjnych miasta. Położony jest on w północno-wschodniej części Łodzi. Od zachodu
graniczy z ulicą Łagiewnicką, od południa z osadą Rogi i Osiedlem Powstania 1863 r., od wschodu
z osadami Modrzew, Moskule i Łodzianka, a od północy sąsiaduje z osadą Skotniki. Kompleks
leśny zajmuje powierzchnię ponad 1200 ha. Leży w dorzeczu Bzury i włączony został wraz z
otuliną do Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. Las Łagiewnicki jest pozostałością dawnej
Puszczy Łódzkiej – do dziś przetrwały tutaj 210-letnie drzewostany dębowe. W jego pobliżu
przebiega północna granica geograficznego zasięgu drzew: jodły, buka, świerka i jawora. Na
obszarze tego kompleksu występują łącznie 542 gatunki roślin naczyniowych, w tym 101 gatunków
drzew i krzewów. W 1996 roku w środkowo-zachodniej części lasu utworzony został rezerwat „Las
Łagiewnicki”, którego celem jest ochrona fragmentu lasu o wybitnych walorach przyrodniczych, z
dobrze wykształconymi płatami różnorodnych postaci grądu (w tym z udziałem jodły), dąbrowy
świetlistej oraz stanowisk roślin chronionych i rzadkich w regionie, m.in. storczyków, pełnika
europejskiego i kokoryczki okółkowej.
Do najważniejszych czynników zagrażających temu kompleksowi leśnemu zaliczyć
można rozwój urbanizacji w bezpośrednim jego otoczeniu oraz brak uporządkowanej gospodarki
wodno-ściekowej, obniżenie poziomu wód gruntowych, zanieczyszczenie powietrza, zaśmiecanie
lasu. Dla większości Łodzian kompleks ten jest przede wszystkim łatwo dostępnym miejscem
rekreacji, leżącym zaledwie kilka kilometrów od centrum miasta. Urozmaicony krajobraz, leśny
mikroklimat, szlaki piesze i rowerowe, a także stawy na Bzurze i Łagiewniczance umożliwiają
różnorodny wypoczynek.
Grupy ekologiczno-troficzne grzybów
Ze względu na sposób odżywiania się wśród grzybów wyróżniamy następujące grupy troficzne:
saprotrofy (rozkładające martwą materię organiczną), symbionty (tworzące z innymi organizmami
związek korzystny dla obu stron; przykładem są grzyby mikoryzowe lub porosty) oraz pasożyty
(wykorzystujące organizm żywiciela i najczęściej oddziałujące na niego szkodliwie). Sposób życia
grzybów nie zawsze jest możliwy do określenia poprzez prostą obserwację. Są grzyby, które mogą
początkowo być pasożytami, a po śmierci swego żywiciela (np. drzewa) stawać się saprotrofami
czerpiącymi składniki pokarmowe z jego martwych tkanek, jak np. hubiak pospolity Fomes
fomentarius.
To, co chodząc po lesie potocznie nazywamy grzybami to owocniki. Są to struktury
grzybni powstające w wyniku rozmnażania płciowego, które chronią tworzące się w nich zarodniki,
a często również ułatwiają ich rozsiewanie. Owocnik jest niewielką częścią zasadniczego ciała
grzyba – grzybni, która może zajmować znaczną powierzchnię w glebie lub w innym podłożu (np.
martwe drewno, żywe tkanki roślinne, itp.).
Ze względu na substrat (podłoże), na którym spotykamy grzyby tworzące duże (dobrze
widoczne gołym okiem) owocniki, dzielimy je na grupy ekologiczne, np.: grzyby naziemne
(zaliczamy tutaj głównie grzyby mikoryzowe oraz saprotrofy napróchniczne), naściółkowe
(głównie saprotrofy rozkładające opadłe liście, igły, drobne gałązki, korę, szyszki, owoce, itd.),
nadrzewne (saprotrofy rozkładające drewno i pasożyty żyjące na żywych drzewach). Zbierając
grzyby mikoryzowe zawsze należy określić gatunki drzew rosnących w pobliżu. W przypadku
grzybów naściółkowych należy określić rodzaj ściółki i jej pochodzenie (iglasta, liściasta, nasiona,
owoce itp.) oraz stopień rozkładu (np. surowa, butwiejąca). W grupie grzybów nadrzewnych
wskazane jest podanie gatunku rośliny i organów zasiedlonych przez grzyb (opadłe gałęzie, kłody,
pniaki po ściętych drzewach, stojące pnie martwych drzew oraz korzenie, pnie i gałęzie żywych
drzew i krzewów) oraz podanie stopnia rozkładu drewna. Do nadrzewnych grzybów pasożytniczych
zaliczamy zarówno grzyby tworzące duże owocniki na żywych drzewach i krzewach, takie jak
opieńka miodowa Armillaria mellea jak i grzyby tworzące niewielkie (zwykle poniżej 0.5 cm)
owocniki, których objawem występowania są naloty grzybni lub barwne plamy i odbarwienia
blaszek liściowych. Grzyby te mogą (zależnie od gatunku) zmieniać w czasie sezonu
wegetacyjnego tryb życia z pasożytniczego na saprotroficzny. Pasożyty roślin (zaliczone tu do
grupy grzybów nadrzewnych) występują również na roślinach zielnych (jedno- i wieloletnich).
Istnieje również wiele innych grup troficznych grzybów, np. grzyby briofilne – rosnące
na mszakach, koprofilne – na odchodach zwierzęcych, karbofilne – na zwęglonym podłożu.
Specyficzną grupą grzybów są grzyby zlichenizowane – porosty, które spotykamy
najczęściej na korze drzew (epifity), okorowanym drewnie (epiksylity), na ziemi (epigeity) oraz na
naturalnych i powstałych w wyniku działalności człowieka podłożach skalnych (epility), takich jak:
skałki, głazy, kamienie, tynk, cegły, dachówki. Tworzą one kilka różnych typów plech:
krzaczkowatą, listkowatą, skorupiastą lub proszkowatą.
Bibliografia:
Gerhardt E. 2006. Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. KDC, Monachium, 718 ss.
Gumińska B., Wojewoda W. 1988. Grzyby i ich oznaczanie. PWRiL, Warszawa, 505 ss.
Kurowski J. 1998. Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich. Wojewódzki Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi, Eko-Wynik, Łódź, 183 ss.
Kurowski J. 2001. Szata roślinna Lasu Łagiewnickiego w Łodzi. Urząd Miasta Łodzi – Wydział
Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki – Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin, Łódź,
144 ss., XXXII tabl.
Mułenko W. (ed.) 2008. Mykologiczne badania terenowe. Przewodnik metodyczny. Wydawnictwo
Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 240 ss.