Kształcenie twórczej aktywności w zakresie działalności plastycznej

Twórcza aktywność dziecka
Kształcenie twórczej aktywności
w zakresie działalności plastycznej
dziecka w wieku przedszkolnym
mgr Renata Kmiecik
nauczyciel Przedszkola Miejskiego nr 1 Kubusia Puchatka
w Mielcu
Świat zmienia się z nieprawdopodobną szybkością. Zmieniają się warunki życia
współczesnego człowieka. Szybki postęp techniki powoduje, iż zaczyna kształtować się
nowy model człowieka, który w coraz większym stopniu powinien być w pełni
odpowiedzialny za swoje własne życie.
Ta odpowiedzialność wymusza ukształtowanie dwóch podstawowych dyspozycji:
wyobraźni i aktywności twórczej.
„Aby umożliwić rozwój ludzi w społeczeństwie, które samo znajduje się w rozwoju
i aby pogłębić ich uczestnictwo we wspólnym życiu, trzeba kształtować nie tylko istoty
ludzkie, ile osobowości, wolne i zindywidualizowane, posiadające inicjatywę, zdolne do
działań twórczych i odpowiedzialnych. Należy nauczyć każdego, by stał się samym
sobą, był za siebie odpowiedzialny, będąc równocześnie odpowiedzialnym za przemiany
i postęp innych ludzi i spraw wokół siebie, aby przejawiał swoje uzdolnienia, rozwijał
1
siły aktywności, myśli, miał poczucie spraw konkretnych i chęć poszukiwań.”.
Wiek przedszkolny stanowi odpowiedni moment i daję szansę kształcenia twórczej
postawy, upodobań i nawyków estetycznych oraz przekonania o ich wiodącej roli i
ważnym miejscu wśród innych spraw i dziecięcych przeżyć. Dziecko stopniowo w
miarę swego rozwoju, staje się istotą zdolną opanowywać gwałtowne emocje oraz
afekty i przeżywać uczucia wyższe. Instynktowne uczucia estetyczne, wrażliwość
ujawniają się w twórczej postawie dziecka wobec rzeczywistości. Dzieje się to wtedy,
kiedy samo tworzy własne rysunki, kiedy maluje lub lepi i formuje, tworzy własne
opowiadania. W myśl pedagogiki formowania osobowości przez ekspresję twórczą
należy dołożyć wszelkich starań, umożliwiających dziecku jego rozwój poprzez
wyzwalanie, kierowanie i rozwijanie jego naturalnej potrzeby działania, jaką jest
właśnie aktywność twórcza. Aktywność dziecka należy do sfery rozwoju i jest
całkowicie zwrócona w kierunku budowania siebie.
1
R. Gloton, C. Clero, Twórcza aktywność dziecka, WSiP, Warszawa 1988, s.27
142
CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 2/2005
Dziecko przejawia aktywność twórczą, jeśli:
− podejmuje działania z własnej inicjatywy i wewnętrznej motywacji;
− realizuje zamierzone cele za pomocą samodzielnie dobranych środków
i metod;
− samo kieruje swoja działalnością;
− samodzielnie ocenia wyniki swojej pracy;
− z dużą wrażliwością i krytycyzmem dostrzega i ocenia różne problemy.
W rozwoju osobowości dziecka podstawowe znaczenie ma wiek przedszkolny. W
tym okresie dziecko doznaje pierwszych przeżyć emocjonalnych, gromadzi swoje
pierwsze spostrzeżenia i doświadczenia. W dużym stopniu odbywa się to poprzez
wychowanie plastyczne, którego głównym celem jest zapoczątkowanie
wszechstronnego i harmonijnego rozwoju możliwości twórczych dziecka, przygotowanie do twórczego opartego na pięknie działania w życiu społecznym.
Wychowanie plastyczne jest często traktowane jako margines w całokształcie
wychowania przedszkolnego i szkolnego. Zajęcia plastyczne uważa się za miłe, ale
niezbyt ważne uzupełnienie „rzeczywiście poważnych zajęć”. Tymczasem wielu
teoretyków i praktyków nauczania twierdzi, że wychowanie estetyczne może stać się
wręcz podstawą kształcenia.
Podstawowymi zadaniami wychowania plastycznego w przedszkolu są:
− rozwijanie swobody w posługiwaniu się linią i plamą, kształtem i barwą na
płaszczyźnie i w przestrzeni- w różnych technikach plastycznych;
− uwrażliwienie dziecka na zjawiska otaczającej rzeczywistości –na światło,
barwę, bryłę, linię;
− fakturę, ruch i przestrzeń, zapoczątkowanie pierwszych kontaktów pięknem
przyrody i sztuki.
Zadania wychowania plastycznego systematycznie rozwiązywane w warunkach
przedszkolnych spełniają wielorakie funkcje, np.
− kształtowanie postawy i inwencji twórczej dziecka;
− rozwijanie różnych form myślenia i postrzegania;
− pobudzanie i pogłębianie uczuć i doznań;
− rozwijanie zdolności emocjonalnego przezywania wartości estetycznych;
− kształtowanie harmonijnie rozwiniętej osobowości;
− przestrzeganie zasad i norm współżycia w zespołowej działalności plastycznej;
− kształtowanie indywidualnych zainteresowań dorobkiem kulturalnym swego
narodu i ludzkości;
− wdrażanie do codziennego stosowania zasad estetyki w swym otoczeniu.
143
Renata Kmiecik – Kształcenie twórczej aktywności...
Wychowanie plastyczne spełnia również funkcję terapeutyczną. Przez organizowanie różnych form aktywności dziecka i rozwijanie oraz kształtowanie jego różnych
umiejętności, uczy wiary we własne siły, we własne możliwości twórcze. Tym
sposobem przywraca i utrwala równowagę psychiczną dziecka, pobudza do swobodnego
wyrażania własnych myśli i przeżyć wyzwalania napięć i bodźców wewnętrznych,
których dziecko nie byłoby w stanie opowiedzieć słowami. Daje mu zadowolenie i
radość płynące z wiary we własne możliwości twórcze oraz uczy współistnienia w
zespole ludzkim. Każde przedszkole i oddział przedszkolny powinien udostępnić
dziecku wytwory z różnych dziedzin plastyki. Mogą to być obrazki, ilustracje w
książkach, kukiełki, przeźrocza, zabawki i gry stolikowe, scenografie teatru
kukiełkowego, opowiadania, bajki, inscenizacje. Te wszystkie bodźce o charakterze
poznawczym przyczyniają się do rozwijania działalności plastycznej, która jest
powszechną potrzebą dzieci i stwarza szerokie pole dla własnej ekspresji i realizacji
swoich możliwości twórczych..
W celu uzyskania jak najlepszych wyników w twórczości dziecka należy przestrzegać
następujących zasad:
1. zajęcia powinny odbywać się w atmosferze życzliwości, zachęty i spokoju;
2. każde dziecko winno pracować swobodnie, bez żadnego przymusu i ingerencji
nauczycielki;
3. nauczycielka na początku i w trakcie zajęć powinna inspirować twórczość
dzieci różnymi środkami (materiał i narzędzia, opowiadania i baśnie, piosenki i
wiersze itp.);
4. dziecko powinno mieć możliwość zakończenia swej twórczej pracy
(nie należy nagle przerywać zajęć plastycznych).
Wytwory plastyczne dzieci to najbardziej typowa forma ekspresji dziecka od
najmłodszych lat, na podstawie której można zbadać wiek psychiczny i rozwojowy.
Takie badania przeprowadził między innymi S. Szuman, analizując wytwory
plastyczne dzieci. Wiek przedszkolny otwiera szerokie pole działania dla zintegrowania
oddziaływania przez sztukę na osobowość dziecka oraz przez recepcję rozmaitych
rodzajów twórczości artystycznej.
Ekspresja dziecka to nie tylko wyrażanie przez nie uczuć i emocji indywidualnych,
lecz także komunikowanie się z innymi ludźmi,, odtwarzanie stosunków
międzyludzkich. Do tego służy sztuka, literatura, film, widowiska teatralne, utwory
muzyczne, ilustracje. Dobierając treść i formę utworów literackich czy widowisk
teatralnych, nauczyciel powinien kierować się jedynie aktualnym poziomem dojrzałości
psychofizycznej dziecka oraz tym, jaki cel wychowawczy możemy osiągnąć za
pośrednictwem kontaktu dziecka z wytworami i dziełami sztuki. Bardzo ważne jest
podsuwanie dzieciom utworów, które budzą wątpliwości, niejasności, prowokują do
pytań, utworów, które ukazują bohaterów dobrych i złych. Nauczyciel powinien dbać o
to, by utwory i filmy były tak dobrane, aby ich bohaterzy byli bliscy doświadczeniom
dziecka, by dziecko mogło się z nimi identyfikować – to wzmacnia ich przeżycia.
144
CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 2/2005
Utwory powinny mieć optymistyczne zakończenia, w przeciwnym wypadku utwór
może wywołać lęk, agresję, czy też stany nerwicowe.
Planując zajęcia plastyczno – techniczne, nauczyciel powinien pamiętać, iż nie
mogą one być oderwane od codziennego toku pracy, od treści programowych. Metody i
techniki plastyczne, stosowane podczas zajęć muszą być różnorodne, a pomoce do zajęć
atrakcyjne i estetyczne. Same zajęcia, muszą mieć formę zabawy. Aby takie zajęcia były
owocne, musi być wytworzona odpowiednia motywacja do podjęcia zadania przez
dziecko. Dlatego też aktywność dziecka traktowana jest jako działanie ukierunkowane
przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
W procesie kierowania rozwojem działalności plastyczno –konstrukcyjnej dzieci w
przedszkolu stosuje się dwie główne metody. Polegają one na stworzeniu warunków do
samodzielnych doświadczeń dzieci, budzeniu ich aktywności, potrzeby działania i
eksperymentowania oraz wyrażania swoich przeżyć.
Pierwsza to metoda swobodnej ekspresji połączona z wykonywaniem przez dzieci
prac na dowolny temat. Jest ona wyrazem najbardziej osobistych przeżyć dziecka
pozostawiając w jego psychice trwalszy ślad.
Drugą jest metoda zadań inspirujących, koncentrując ekspresję twórczą dziecka na
tematyce proponowanej przez nauczycielkę. Zajęcia prowadzone tą metodą mobilizują
aktywność dziecka i oddziaływają na motywację, umożliwiając włączenie w ich
działalność nowych treści. Stwarza to nowe pole dla ich inwencji, wpływa stymulująco
na twórczość.
Metodę zadań stosuje się dopiero wobec dzieci powyżej 5 lat, a w grupach
młodszych tylko sporadycznie, ponieważ u dzieci 3-4 letnich w rozwoju możliwości
twórczych, główną rolę odgrywają podejmowane przez nie samodzielne próby.
Ważną rolę w kierowaniu rozwojem działalności plastycznej dzieci spełnia ocena
wytworów przeprowadzona przez nauczycielkę, bądź indywidualnie lub z całą grupą.
Taka ocena powinna mieć charakter pedagogiczny – wyrażając aprobatę, być zachętą do
dalszych wysiłków, zwłaszcza w przypadku dzieci mniej uzdolnionych.
Powinno się zwrócić uwagę nie na efekt pracy dziecka, a na stopień zaangażowania,
ponieważ dziecko czerpie satysfakcję z faktu tworzenia, a nie efektu.
Rozwijanie twórczości plastycznej w dużej mierze zależy od dobrej znajomości
dziecka, jego potrzeb, uzdolnień i zainteresowań oraz rzetelnej wiedzy nauczycielki.
Praca nauczycielki w placówce wychowania przedszkolnego polega na różnorodnych
działaniach:
a) zorganizowaniu kącika plastycznego i zgromadzeniu w nim różnorodnych materiałów, przyborów potrzebnych do prowadzenia zajęć w sali i na powietrzu;
b) stworzeniu warunków sprzyjających rozwijaniu spontanicznej ekspresji
dziecka poprzez:
o
swobodę w wyborze materiału potrzebnego do zrealizowania tematu
zajęcia;
145
Renata Kmiecik – Kształcenie twórczej aktywności...
swobodę w doborze kolegów, z którymi dziecko będzie współpracowało;
o
swobodę w doborze miejsca pracy (przy sztalugach, przy stołach,
w ogrodzie);
o
swobodę w doborze tematu;
dziecku należy przeznaczyć dowolny czas na przemyślenie tematu zajęcia,
a także przedłużyć czas zakończenia pracy. Gwałtowne przerywanie zajęć
tłumi twórcze myślenie dziecka i jego zaangażowanie;
w czasie trwania zajęć nauczycielka powinna pomagać dziecku w sposób
pobudzający, ale nie ukierunkowujący i systematycznie pracować nad tym, by
nie narzucać dziecku własnej wizji.
o
c)
d)
Nauczyciel powinien sprzyjać rozwojowi spontanicznej działalności dzieci przez
umiejętne kierowanie ich spostrzeganiem np. podczas wycieczek, spacerów. Nie należy
jednak nadmiernie ingerować przez zakazy i nakazy, gdyż w tej sytuacji aktywność
może być zahamowana. Tworzymy wtedy dziecko bierne.
Aktywność spontaniczna –twórcza umożliwia dziecku każdorazowo odkrywanie,
uzbraja je w cierpliwość, wyzwala motywację do działania. Każde dziecko obdarzone
jest niezliczonymi możliwościami, które dopiero w interakcji ze złożonymi wpływami
otaczającego środowiska kształtują istotę bogatą w motywację do działania. Aby
uruchomić twórczą aktywność dziecka należy pozwolić mu na spontaniczność, gdyż
sprzyja to podejmowaniu ryzyka, sprzyja samokrytycyzmowi, łatwości ekspresji. Do
tego celu służy odpowiedni klimat, a więc urządzenie sali – estetyczne i funkcjonalne,
odpowiednio dobrane i urozmaicane techniki plastyczne stosowane w zajęciach, odpowiedni dobór zabawek i pomocy dydaktycznych kącików zainteresowań.
Ukształtowanie postawy twórczej może nastąpić tylko wtedy, gdy każde dziecko
znajdzie już w przedszkolu warunki sprzyjające wyzwalaniu swobodnej ekspresji, a w
tym ekspresji plastycznej.
146
CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 2/2005
Literatura:
1. Dorance S., Zajęcia twórcze w przedszkolu, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 1997.
2. Gloton R., Clero C., Twórcza aktywność dziecka, WSiP, Warszawa 1988.
3. Kwiatkowska M., Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP, Warszawa
1985.
4. Szuman S., O sztuce i wychowaniu estetycznym, PZWS, Warszawa 1992.
147