pobierz - DoveMed.pl

DIETA
A TRĄDZIK
Problem trądziku coraz częściej dotyka
osób dorosłych. Nie wszyscy pacjenci
zdają sobie sprawę, jak istotny wpływ
na wygląd cery ma odpowiednio
skomponowana dieta.
Specjalista dietetyk
Agnieszka Hnatkowska
EMPATIA
CZY DOBRY
KONTAKT
Z PACJENTEM
MA ZNACZENIE
Dr n. hum. Joanna Miniszewska
Zakład Psychologii Zdrowia,
Instytut Psychologii UŁ
NASTOLATEK
BEZ DOWODUU LEKARZA TEŻ
MUSI MIEĆ ZGODĘ
Dr n. prawn. Małgorzata Serwach
Biuletyn Programu
Medycznego DoveMed
Szanowni Państwo,
Z przyjemnością przekazujemy Państwu kolejny numer biuletynu DoveMed, który stanowi nieodłączną
część kompleksowego Programu Medycznego Dove. Na łamach niniejszego biuletynu znajdą Państwo
artykuły przygotowane przez specjalistów z dziedziny dermatologii, psychologii, pediatrii oraz prawa
medycznego.
Kontaktowe zapalenie skóry może dotykać nawet co piąte dziecko, chorują dzieci w każdym wieku –
z tego powodu postanowiliśmy przyjrzeć się m.in. czynnikom wywołującym kontaktowe zapalenie skóry
u najmłodszych. Artykuł poświęcony tej problematyce jest tematem głównym numeru.
Do współtworzenia biuletynu DoveMed zaprosiliśmy także specjalistę dietetyka, który w artykule
„Dieta a trądzik - jak w tym przypadku pomóc może dieta bezglutenowa?” wskazuje, jak istotny
wpływ na wygląd cery ma odpowiednio skomponowana dieta.
Biuletyn DoveMed to nie tylko informacje medyczne. W tym numerze zachęcamy do zapoznania
się z zagadnieniami prawnymi poruszonymi w artykule: „Nastolatek bez dowodu - u lekarza też musi
mieć zgodę”.
W części Okiem psychologa znajdą Państwo artykuł psychologiczny: „Empatia, czy dobry kontakt
z pacjentem ma znaczenie”, w którym mówimy o potrzebie rozwijania umiejętności interpersonalnych
w relacji lekarz-pacjent. Jak dowodzą badania - satysfakcja z jakości opieki zdrowotnej jest przede
wszystkim odzwierciedleniem jakości kontaktu między pacjentem a lekarzem.
W kolejnym artykule z cyklu Lekarz po godzinach przyglądamy się niezwykle popularnej wśród lekarzy
pasji - malarstwu. Dr Tomasz Wiatr - urolog i z zamiłowania rysownik - zdradził nam w jaki sposób łączy
medycynę i sztukę.
Z kolei artykuł autorstwa dr n. med. Magdaleny Misiak-Gałązki, pt. „Zaburzenia barwnikowe skóry”,
stanowi swego rodzaju podsumowanie wiedzy dotyczącej spotykanych zaburzeń barwnikowych. Znajdą
go Państwo w dziale Dla Dermatologów.
Na koniec pragniemy Państwa poinformować, iż w pakietach próbek DoveMed niebawem pojawią się żele
Dove Deeply Nourishing, które zawierają formułę NutriumMoisture™ - unikalna kompozycja składników
nawilżających została wzbogacona o lipidy identyczne z tymi naturalnie występującymi w skórze.
Życzymy miłej lektury!
Redakcja
Spis Treści
4Temat numeru
Kontaktowe zapalenie skóry u najmłodszych
Lek. med. Milena Małecka
Oddział Kliniczny Interny Dziecięcej i Alergologii
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika w Łodzi
8Dla dermatologów
Dieta a trądzik - jak w tym przypadku pomóc może
dieta bezglutenowa?
Agnieszka Hnatkowska, Specjalista dietetyk
11Porady Prawne
Nastolatek bez dowodu - u lekarza też musi mieć zgodę
Dr n. prawn. Małgorzata Serwach
Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Uniwersytet Łódzki
14Psychologia
Empatia, czy dobry kontakt z pacjentem ma znaczenie
Dr n. hum. Joanna Miniszewska
Zakład Psychologii Zdrowia, Instytut Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego
18Lekarz po godzinach
A w wolnym czasie… malarska pasja lekarzy - rozmowa m.in. z doktorem Tomaszem Wiatrem, urologiem, rysownikiem
21Dla dermatologów
Zaburzenia barwnikowe skóry
Dr n. med. Magdalena Misiak-Gałązka
Klinika Dermatologiczna Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
23Nowość w pakietach próbek DoveMed
Kontaktowe zapalenie skóry
u najmłodszych
Kontaktowe zapalenie skóry to zapalenie górnych warstw skóry spowodowane
bezpośrednim działaniem szkodliwej substancji. Wyróżnić można dwa podtypy
tej choroby: kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia oraz kontaktowe
alergiczne zapalenie skóry.
detergentach czy wybielaczach,
Typ pierwszy choroby – kontaktowe zapalenie skóry
z podrażnienia – występuje często (np. pieluszkowe
•
kobalt – składnik m.in. biżuterii, guzików,
zapalenie skóry u niemowląt), pojawia się w momencie
•
neomycynę – antybiotyk,
ekspozycji skóry na chemiczne substancje drażniące
•
thiomersal – substancja konserwująca w kosmetykach i szczepionkach,
lub na substancje wysuszające skórę.
Typ drugi – alergiczne kontaktowe zapalenie skóry
•
balsam peruwiański – substancja zapachowa,
– to kaskada reakcji immunologicznych na skutek
•
formaldehyd, quaterinum-15, mocznik imidizolidinylowy, hydantoinę metylodwumetylową i pa-
ekspozycji na antygen.
rabeny (konserwanty),
Kontaktowe zapalenie skóry może dotykać nawet
•
lanolinę, kalafonię oraz Kathon CG (chloromety-
co piąte dziecko. Chorują dzieci w każdym wieku,
loizotiazolinon) – substancje konserwujące za-
również najmłodsze. Szacuje się, że ok. 10% dzieci
warte w kosmetykach.
do 2. r. ż. jest leczone z powodu kontaktowego pie-
U niektórych dzieci można zauważyć zmiany skórne,
luszkowego zapalenia skóry.
np. po zabawie balonami, zabawkami gumowymi
czy po kontakcie ze smoczkiem, a to za sprawą
Czynniki wywołujące kontaktowe zapalenie skóry
alergii na lateks (gumę), który stosowany jest również
Przyczyną kontaktowego zapalenia skóry jest jej
szeroko przy produkcji obuwia (kontaktowe zapalenie
bezpośredni kontakt z czynnikami lub substancjami
skóry stóp).
drażniącymi. Najczęściej choroba ta pojawia się
u dzieci po narażeniu na:
Jak rozpoznać?
•
nikiel – metal, który najczęściej wywołuje reakcje
Kontaktowe
alergiczne, składnik m.in. zapięć w ubrankach,
charakteryzuje się obecnością czerwonych plam
chrom – znajdujący się w farbach i barwnikach,
o nieregularnych brzegach oraz blaszek z ich wtórnym
•
4
zapalenie
skóry
z podrażnienia
łuszczeniem,
wysypki.
lub z opóźnieniem, np. po 48 godzinach. W zależności
Procesem zapalnym objęta jest np. okolica pośladków
od „siły” danego alergenu, czasem do pojawienia
i odbytu – miejsca poddane stałej ekspozycji na mocz
się zmian skórnych wystarczy pierwszy kontakt z daną
i kał.
substancją, w innym przypadku skóra zareaguje dopiero
Natomiast
a także
pojawieniem
kontaktowe
się
alergiczne
zapalenie
po wielokrotnym użyciu.
skóry to zwykle ostra i silna reakcja miejscowa
Zmiany lokalizują się najczęściej w miejscu kontaktu
skóry po kontakcie z alergenem. Objawy choroby
z alergenem, np. na tułowiu dziecka czy w okolicy pępka -
to jasnoczerwone, swędzące plamy o liniowych
w miejscu przylegania metalowych guzików czy zapinek.
lub wyraźnie odgraniczonych kształtach. W centralnej
Zmiany wokół ust niemowlaka mogą np. świadczyć
części wykwitów umiejscowione są jasne pęcherzyki
o uczuleniu na składniki smoczka (kau- czuk).
lub pęcherze z wydzieliną surowiczą lub surowiczo-
Jak leczyć?
krwistą. Zmianom często towarzyszy świąd. W okresie
Po przeprowadzeniu płatkowych testów skórnych można
gojenia zauważalne jest złuszczanie naskórka.
ustalić alergen wywołujący objawy (w kontaktowym
Objawy
alergicznym zapaleniu) i zalecić jego unikanie, np. wymienić
mogą
pojawić
się
zaraz
po
kontakcie
5
6
ubranka dziecka na te z plastikowymi guzikami, zmienić
pomagają
wykorzystywane kosmetyki czy środki do prania.
zregenerować ochronny płaszcz lipidowy już w trakcie
Miejscowo
preparatu
mycia skóry. Ponadto, kostka Dove zawiera ¼ kremu,
przeciwalergicznego
dlatego w trakcie mycia dodatkowo dostarcza aktywnych
(glikokortykosteroid). Jednak z uwagi na działania
składników zwiększających nawilżenie skóry. Dzięki temu
niepożądane, bardzo ostrożnie stosuje się go w przypadku
wzrasta zdolność do zatrzymywania wody w naskórku,
niemowląt. Nie powinno się natomiast, niezależnie
a skóra staje się bardziej gładka, elastyczna i pełna
od wieku, stosować go na skórę twarzy. Alternatywą,
blasku. Należy pamiętać, że skóra dziecka, szczególnie
o właściwościach podobnych do glikokortykosteroidów,
ta podatna na stany zapalne, musi być właściwie
pozbawioną właściwości niepożądanych, są inhibitory
pielęgnowana cały czas, także po zakończeniu leczenia.
kalcuneuryny (np. pimekrolimus, takrolimus).
W tym przypadku poleca się m.in. hypoalergiczną
W leczeniu pieluszkowego zapalenia skóry u niemowląt
kostkę myjącą z serii Pure&Sensitive, która nie zawiera
(często o etiologii Candida sp.) wskazane jest leczenie
parabenów, ani substancji zapachowych, co z kolei
miejscowo klotrimazolem.
redukuje prawdopodobieństwo wystąpienia na skórze
Równie istotną częścią terapii jest właściwa pielęgnacja
podrażnień i uczuleń. zalecane
przeciwzapalnego
jest
i stosowanie
uzupełnić
fizjologiczne
lipidy
naskórka,
chorobowo zmienionej skóry.
Należy stosować preparaty z linii emolientów -
Piśmiennictwo:
o właściwościach silnie nawilżających, o neutralnym pH,
1. Nelson Pediatria, red. wyd. pol. A. Milanowski, Elsevier
pozbawionych uczulających konserwantów i substancji
Urban&Partner, Wrocław 2013, t. 2, s.741-743.
zapachowych.
2. Śpiewak R., Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry u dzieci,
Dobrą alternatywą dla emolientów jest kostka myjąca
Nowa Medycyna 2001; 8 (109): 23-26.
Dove – tzw. syndet, czyli produkt znacznie łagodniejszy
3. Fala A. M., Alergia, choroby alergiczne, astma, Medycyna
od mydła. Dzięki swojemu unikalnemu składowi, nie tylko
Praktyczna, Kraków 2011; t. II, s. 375-378.
bardzo dobrze oczyszcza i nawilża skórę, ale także
łagodzi stany podrażnienia i regeneruje naskórek. Dzięki
Lek. med. Milena Małecka, Oddział Kliniczny Interny Dziecięcej i Alergologii
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika w Łodzi
pH niższemu niż klasyczne mydła (7,0), nie wysusza
i nie drażni wrażliwej skóry np. twarzy. Dodatkowo
zawarte w kostce myjącej Dove kwasy tłuszczowe
7
Dieta a trądzik –
jak w tym przypadku pomóc
może dieta bezglutenowa?
Problem trądziku dotyka zazwyczaj młodych ludzi w wieku dojrzewania,
ale coraz częściej zdarza się, że pojawia się u osób dorosłych, a wtedy jego
wystąpienie budzi niepokój. Częstym przekonaniem jest, że z trądzikiem można
walczyć jedynie zewnętrznie przez stosowanie różnego typu maści, kremów,
toników, maseczek, sztyftów antybakteryjnych itp. Jednak nie wszyscy pacjenci
zdają sobie sprawę z tego, jak istotny wpływ na wygląd cery ma odpowiednio
skomponowana dieta.
Istnieje wiele badań klinicznych wykazujących związek
np. sosów w torebkach, zupek błyskawicznych itp., dużej
stosowanej przez nas diety i jej wpływu na wygląd
ilości
skóry. Jeśli nasza dieta jest odpowiednio zbilansowana
tzw. glutaminian sodu, który w nadmiarze działa
i zróżnicowana, występują w niej zdrowe, naturalne
toksycznie na organizm i pogarsza stan nie tylko cery, ale
i nieprzetworzone produkty, wtedy nie powinniśmy
również całego organizmu.
mieć problemów z cerą. Jeżeli natomiast nasz jadłospis
Innym popularnym produktem, mogącym wpływać
obfituje w tzw. „śmieciowe jedzenie”, mało w nim warzyw,
niekorzystnie na stan cery trądzikowej, jest czekolada.
owoców, a co za tym idzie przeciwutleniaczy, zaczynają
Zawiera
się problemy. Skóra jest sucha, odwodniona, szara
tłuszczowych trans, co w połączeniu z dużą dawką
i bardzo często pojawiają się różnego rodzaju wypryski.
cukru jest zestawem, który pogarsza wygląd skóry. Idąc
mieszanek
ona
przyprawowych
duże
ilości
zawierających
utwardzanych
kwasów
tym tropem – nadmiar słodyczy powinien znajdować
Najczęściej spotykane błędy w codziennej diecie
się na czarnej liście u osób walczących o ładną cerę.
Głównymi winowajcami wzmagającymi trądzik są przede
Skóra trądzikowa nie lubi także pikantnych przypraw,
wszystkim
większych ilości alkoholu, nadmiaru kawy, fast-foodów
produkty
wysokoprzetworzone,
bogate
w konserwanty i sól oraz zawierające kwasy tłuszczowe
oraz wszystkich rodzajów „śmieciowego jedzenia”.
nasycone, czyli takie, które znajdują się głównie
w produktach pochodzenia zwierzęcego. W związku
Nietolerancja glutenu
z tym, szczególnie unikać należy produktów typu instant
Coraz częściej i głośniej mówi się o niekorzystnym
8
wpływie glutenu na wygląd skóry ze skłonnością do
współwystępowanie
defektów
szkliwa
zębowego
trądziku.
identycznych jak u pacjentów z celiakią (opisywane
Gluten jest białkiem występującym w ziarnach zbóż,
nawet u 50% dorosłych z chorobą Dühringa); nasilenie
a jego nietolerancja często powoduje dolegliwości
zmian skórnych po spożyciu leków i pokarmów
ze strony przewodu pokarmowego. Mianem glutenu
zawierających większe ilości jodu (niektórzy chorzy mają
zostały określone białka: występujące w pszenicy
wyraźne zaostrzenia po rybach morskich, skorupiakach
- gliadyna i gluteina, obecna w życie - sekalina,
i innych owocach morza).
występująca w jęczmieniu - hordeina oraz awenina
obecna w owsie. Białka należące do glutenu występują
Menu prawie gluten free
nie tylko w ziarnach, ale również w produktach
Na
z nich otrzymywanych (kasza, mąka, płatki, otręby,
borykające się z problemem trądziku wymieniają
makarony, pieczywo). Za negatywny wpływ na skórę
się doświadczeniami i tworzą „czarne listy” produktów
w tym wypadku odpowiadają lektyny, które pośrednio
spożywczych nasilających problemy skórne, a na ich
przyczyniają się do blokowania porów, zaburzania
czele, obok tych najbardziej popularnych pokarmów,
metabolizmu cynku oraz nasilania stanów zapalnych.
jest właśnie gluten. Dlatego coraz częściej jednym
Jedną z chorób wywołaną przez toksyczne działanie
z zaleceń w walce z trądzikiem jest zastosowanie
glutenu jest choroba Dühringa (dermatitis herpetiformis).
diety ograniczającej do minimum jego spożycie,
Jest to skórna manifestacja nietolerancji glutenu
co znacząco poprawia wygląd skóry, ale również ogólne
i nazywana jest skórną postacią celiakii. Choroba
samopoczucie. Popularne produkty, takie jak pieczywo
Dühringa ujawnia się najczęściej u osób mających
z mąk zawierających gluten, makarony, słodycze, płatki
14-40 lat. Typowym obrazem zmian skórnych w jej
itp. zastępowane są zdrowszymi zamiennikami. W diecie
przebiegu są zmiany wielopostaciowe: pęcherzyki,
poprawiającej wygląd cery trądzikowej powinny znaleźć
grudki, rumień - często bardzo swędzące. Najczęstszym
się przede wszystkim produkty bogate w witaminy
umiejscowieniem zmian są: kolana i łokcie oraz okolice
i minerały, czyli warzywa i owoce, zdrowe tłuszcze
kości krzyżowej, pośladki (bardzo typowa lokalizacja),
rybie, białko roślinne (rośliny strączkowe), chude białko
a także tułów, twarz i głowa. Około 10% pacjentów oprócz
zwierzęce oraz produkty naturalnie bezglutenowe,
zmian skórnych ma także różnorodne objawy ze strony
takie jak kukurydza, ryż, ziemniaki, soja, proso, gryka,
przewodu pokarmowego, spowodowane całkowitym
tapioka, amarantus, maniok, soczewica, fasola, sago,
lub niemal całkowitym zanikiem kosmków jelita
sorgo czy orzechy. Oczywiście nie można popadać
cienkiego. Podobnie jak w przypadku celiakii, objawy
w przesadę i całkowicie rezygnować z glutenu jeśli nie
zaniku kosmków mogą być nietypowe (niedokrwistość,
stwierdzono choroby trzewnej, czyli celiakii. Jest to
osłabienie,
mogące
zresztą bardzo trudne, ponieważ gluten dodawany
wskazywać na chorobę Dühringa to: nasilenie świądu
jest obecnie do wielu produktów np. mięsnych
i pieczenia zmian skórnych (głównie umiejscowionych
i często wymaga to od pacjentów skrupulatnej analizy
w okolicy kości krzyżowej, na pośladkach, łokciach),
składu produktu. Dlatego jeśli chcemy zadbać o stan
w skutek którego powstają liczne zadrapania i strupy;
cery skłonnej do zmian trądzikowych powinniśmy
występowanie w rodzinie celiakii (badania dowodzą, że
ograniczać spożycie glutenu, ale nie trzeba wyrzucać
celiakia może być zapisana w genach i takie obciążenie
go całkowicie z jadłospisu. Jego minimalne ilości na
może przyczyniać się do pojawiania się innych
pewno nie zaostrzą problemu i nie wpłyną w drastyczny
współzależnych chorób); współwystępowanie objawów
sposób na pogorszenie samopoczucia.
zespołu złego wchłaniania (około 10% pacjentów);
Obok zdrowej diety, niezbędna jest odpowiednia
depresja
itp.).
Inne
objawy
wielu
forach
internetowych
osoby
9
pielęgnacja cery trądzikowej. Istnieje wiele preparatów
Podsumowując, zdrowy styl życia, dieta pozbawiona
przeznaczonych do skóry z tym problemem: kremy,
toksycznych
żele do mycia, toniki itp., ale ich skuteczność bywa
pielęgnacja skóry sprawiają, że trądzik oraz inne
bardzo różna i indywidualnie dostosowana do danej
schorzenia
osoby. Dlatego najlepiej sprawdza się preparat, który
lub znacząco zmniejszyć swą dokuczliwość.
składników
dermatologiczne
oraz
odpowiednia
mogą
ustąpić
nie tylko oczyszcza skórę trądzikową, ale również
ją nawilża, redukuje produkcję sebum i wpływa
Piśmiennictwo:
kojąco. Przykładem takiego produktu jest kostka
1. Grzymisławski M., Gawęcki J., „Żywienie człowieka zdrowego
myjące Dove, która jest łagodniejsza dla skóry
i chorego”, Tom 2, Wydawnictwo Naukowe PWN
w porównaniu ze zwykłym mydłem i wieloma innymi
2. Ciborowska H., Rudnicka A., „Dietetyka. Żywienie zdrowego
środkami do pielęgnacji twarzy i ciała, dzięki delikatnej
i chorego człowieka”, Wydawnictwo lekarskie PZWL
formule myjącej, która chroni warstwy lipidowe skóry.
3. Jarosz M., Dzieniszewski J., „Alergie pokarmowe. Porady
Badania kliniczne dowiodły, że dzięki stosowaniu
lekarzy i dietetyków”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
kostki myjącej problemy skórne, takie jak trądzik
czy AZS ulegają złagodzeniu i znacznie poprawia
się komfort życia osoby borykającej się z problemami
dermatologicznymi.
10
Agnieszka Hnatkowska, Specjalista dietetyk
Nastolatek bez dowodu
u lekarza też musi mieć zgodę
Prawo różnicuje sytuację małoletniego pacjenta w zależności od jego wieku,
wprowadzając w tym zakresie granicę 16. roku życia. Rozróżnienie to jest
istotne, zwłaszcza przy braku zgody na leczenie.
Wprowadzenie
Prawo
Sytuacja nastolatka jako pacjenta została uregulowana
w zależności od jego wieku, wprowadzając w tym
w sposób szczególny. Dziecko nazywane „małoletnim”
zakresie granicę – 16. roku życia. Rozróżnienie
nie może bowiem podejmować samodzielnie żadnych
to jest istotne, zwłaszcza przy braku zgody na leczenie.
decyzji dotyczących swojego stanu zdrowia. Decyzje
Przypomnieć bowiem należy, że pacjent musi wyrazić
te
zgodę na badanie oraz każde inne świadczenie
podejmuje
przedstawiciel
ustawowy
takiej
różnicuje
jednak
począwszy
sytuację
osoby. Zgodnie z art. 98 § 1 kodeksu rodzinnego
zdrowotne,
i opiekuńczego (k.r.o) przedstawicielami ustawowymi
po skomplikowane zabiegi operacyjne czy procedury
dziecka są jego rodzice pod warunkiem, że pozostaje
nieterapeutyczne. Co do zasady, zgoda ta może być
ono pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli władza
wyrażona ustnie, a nawet w sposób dorozumiany.
rodzicielska przysługuje obojgu rodziców, każde
Na piśmie wymagana jest jedynie w przypadku
z nich jest wówczas uprawnione i zobowiązane
zabiegów operacyjnych oraz innych metod leczenia
do jej wykonywania. Jednak w istotnych sprawach
lub
dotyczących dziecka powinni rozstrzygać wspólnie,
ryzyko
a w przypadku braku porozumienia pomiędzy nimi,
Zdrowia z 21 grudnia 2010 r. w sprawie rodzajów
konieczne jest rozstrzygnięcie sądu opiekuńczego.
i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu
W sytuacji, gdy rodzice nie posiadają władzy
jej prowadzenia, przewiduje jednak, że do dokumentacji
rodzicielskiej, zostali jej pozbawieni lub są nieznani,
indywidualnej wewnętrznej dołącza się oświadczenie
sąd opiekuńczy ustanawia dla małoletniego opiekuna
pacjenta
prawnego. Powołane podmioty występują zatem
sądu opiekuńczego na przeprowadzenie badania
w imieniu dziecka znajdującego się pod ich pieczą.
lub udzielenie innego świadczenia zdrowotnego (§ 8).
diagnostyki,
dla
które
pacjenta.
o wyrażeniu
od
małoletniego
zabiegów
stwarzają
drobnych,
podwyższone
Rozporządzenie
zgody
albo
Ministra
zezwolenie
11
przed
Lekarz powinien ponadto wysłuchać zdania takiego
jej udzieleniem, pacjent powinien zostać poinformowany
pacjenta. Rozwiązanie to ma uzasadnienie praktyczne
w sposób
zdrowia,
– nawet dziecko kilkuletnie musi wiedzieć, że będzie
rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach
przeprowadzone określonego rodzaju świadczenie, które
diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć
może łączyć się z pewnymi niedogodnościami. Tylko
następstwach
wtedy będzie bowiem możliwa prawidłowa współpraca
Aby
zgoda
uprawnionego
przystępny
ich
była
o jego
zastosowania
świadoma
stanie
lub zaniechania,
wynikach leczenia oraz rokowaniu. Zasady te będą miały
pomiędzy lekarzem a małoletnim pacjentem.
zastosowanie także do ustawowego przedstawiciela
Od przedstawionej zasady prawo polskie przewiduje
małoletniego.
niekiedy pewne wyjątki, nakładając na podmiot udzielający
świadczeń zdrowotnych obowiązek uzyskania akceptacji
Leczenie nastolatka do 16. roku życia
określonej procedury medycznej przez dziecko poniżej 16.
W przypadku dziecka do 16. roku życia decyzję
roku życia. Zazwyczaj chodzi o świadczenia szczególnego
o jego badaniu oraz leczeniu podejmuje samodzielnie
rodzaju, takie jak: aborcja dla której wymagana jest zgoda
przedstawiciel ustawowy, najczęściej rodzice dziecka.
kobiety, która ukończyła 13. rok życia czy eksperyment
W konsekwencji bez ich zgody nie można, co do zasady,
medyczny. W tym ostatnim przypadku ustawodawca
podjąć
czynności
wymaga, aby uzyskać zgodę kumulatywną rodziców
medycznych. Przed ukończeniem 16. roku życia
oraz dziecka, które nie przekroczyło omawianej granicy
decydujące znaczenie ma więc wola osoby trzeciej,
wiekowej, ale jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć
która wyraża tzw. zgodę zastępczą. Stanowisko samego
opinię w sprawie swojego uczestnictwa w eksperymencie.
wobec
małoletniego
żadnych
dziecka nie jest dla lekarza wiążące. Małoletni ma jednak
prawo do uzyskania od lekarza informacji w zakresie
Leczenie nastolatka powyżej 16. roku życia
i w formie, jakie są potrzebne do prawidłowego przebiegu
Z chwilą ukończenia 16. roku życia pacjent musi uzyskać
procesu
od podmiotu udzielającego mu świadczeń zdrowotnych
12
diagnostycznego
lub
terapeutycznego.
informację o swoim stanie zdrowia w pełnym zakresie
pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego
oraz podejmuje on decyzje co do leczenia, chociaż nie
zgody jest bowiem dopuszczalne, jeżeli wymaga
jest ona wystarczająca. Jednocześnie odrębne zdanie
on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu
musi wyrazić przedstawiciel ustawowy pacjenta. Każdy
na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma
z tych podmiotów ma prawo do wyrażenia zgody
możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem
na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych
ustawowym lub opiekunem faktycznym. Decyzję
lub odmowy takiej zgody. W konsekwencji lekarz
o podjęciu czynności medycznych lekarz powinien
musi uzyskać zgodę kumulatywną od obu podmiotów
w miarę możliwości skonsultować z innym lekarzem
jednocześnie:
jego
oraz dokonać odpowiedniej adnotacji w dokumentacji
przedstawiciela ustawowego. W przypadku różnicy
medycznej pacjenta. W konsekwencji lekarz może
zdań pomiędzy nimi rozstrzygnięcie należy do sądu
opatrzyć
opiekuńczego. Sąd opiekuńczy podejmuje decyzje
kończynę lub podjąć inne niezbędne czynności
także wtedy, gdy pacjent nie ma przedstawiciela
medyczne.
ustawowego lub porozumienie się z nim jest niemożliwe
Lekarz może ponadto wykonać zabieg operacyjny
lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki
małoletniego
pacjenta
oraz
ranę
dziecku,
unieruchomić
złamaną
stwarzającą podwyższone ryzyko dla małoletniego
Możliwość leczenia bez zgody przedstawiciela
pacjenta bez zgody jego przedstawiciela ustawowego,
ustawowego
bądź zgody właściwego sądu opiekuńczego, gdy zwłoka
Biorąc pod uwagę możliwość wystąpienia różnych
spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania
sytuacji w praktyce, prawo polskie przyjmuje pewne
zgody
udogodnienia oraz przypadki szczególne. I tak
utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego
na podstawie art. 17 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta
rozstroju zdrowia. W takim przypadku lekarz ma jednak
i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz art 32 ust. 3 ustawy
obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii
o zawodach lekarza i lekarza dentysty możliwe jest,
drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej
aby badanie zostało przez lekarza przeprowadzone
specjalności. O wykonywanych czynnościach lekarz
za zgodą opiekuna faktycznego. Opiekun faktyczny
niezwłocznie zawiadamia przedstawiciela ustawowego,
to osoba sprawująca, bez obowiązku ustawowego,
opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy. Dwa
stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu
ostatnie
na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki
założenia, że w sytuacjach szczególnych ważniejsze
takiej wymaga (art. 3 ust. 1 pkt. 1 pr. pacjenta). Osobą
jest podjęcie czynności medycznych lub ratowanie
taką jest najczęściej członek rodziny (np. babcia) lub
życia niż autonomiczne oświadczenia uprawnionych
osoba sprawująca opiekę za zgodą rodziców (np. stała
podmiotów.
opiekunka do dziecka). Jeżeli jednak pacjent nie ma
Poza
przedstawiciela ustawowego ani opiekuna faktycznego
w przepisach prawa, wszystkie czynności medyczne
albo porozumienie się z tymi osobami jest niemożliwe,
mogą być, co do zasady, podjęte wobec dziecka/
lekarz po przeprowadzeniu badania może przystąpić
małoletniego/nastolatka dopiero po uzyskaniu zgody
do
przez jego przedstawiciela ustawowego.
udzielania
dalszych
świadczeń
zdrowotnych
groziłaby
pacjentowi
uprawnienia
wyjątkami
są
niebezpieczeństwem
wynikiem
wskazanymi
expressis
przyjęcia
verbis
dopiero po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego,
chyba że co innego wynika z przepisów ustawy.
Jeszcze większe znaczenie praktyczne mają zasady
niezwłocznej pomocy lekarskiej. Badanie lub udzielenie
dr nauk prawn. Małgorzata Serwach,
Uniwersytet Medyczny, Uniwersytet Łódzki
13
Empatia
czy dobry kontakt z pacjentem
ma znaczenie
Badania dowodzą, że satysfakcja z jakości opieki zdrowotnej jest przede
wszystkim odzwierciedleniem jakości kontaktu między pacjentem a lekarzem.
Jakość ta wpływa na zadowolenie z wizyty, chęć korzystania z dalszych
porad i leczenia, dotrzymywanie terminów kolejnych spotkań oraz stopień
stosowania się do zaleceń.
Od czego zależy satysfakcja z opieki medycznej?
Badania dowodzą, że satysfakcja z jakości opieki
W medycynie najczęściej stosowanym i najpotężniejszym
zdrowotnej jest przede wszystkim funkcją jakości
lekiem jest sam lekarz - taką tezę postawił kilkadziesiąt
kontaktu między pacjentem a lekarzem (2, 3). Jakość
lat temu angielski psychiatra Michael Balint (1) i tym
ta wpływa na zadowolenie z wizyty, chęć korzystania
samym postulował, aby redukcjonistyczne podejście
z dalszych
koncentrujące się wyłącznie na chorym narządzie
terminów kolejnych spotkań oraz stopień stosowania
zastąpić podejściem holistycznym, skoncentrowanym
się do zaleceń (2, 4). Osoby chore, szukające pomocy,
na całym pacjencie. Tak więc to osoba chora znajduje
preferują lekarzy charakteryzujących się ciepłym
się w centrum uwagi wraz ze swoimi zarówno
i emocjonalnym podejściem, w przeciwieństwie
biologicznymi, jak i psychospołecznymi problemami.
do tych, którzy zachowują się w sposób neutralny.
Z kolei
Tak
żeby
poznać
psychospołeczne
aspekty
więc,
porad
i leczenia,
emocjonalna
dotrzymywanie
satysfakcja
z usług
funkcjonowania człowieka, trzeba rozwijać umiejętności
medycznych odgrywa bardzo ważną rolę. Pacjentom
interpersonalne wykraczające często poza wiedzę
trudno jest przecież ocenić kompetencje merytoryczne
medyczną. Współcześnie taka orientacja jednak nikogo
lekarza. Kiedy są niezadowoleni z jego postawy,
nie dziwi – jest powszechnie uznana w środowisku
mogą zmieniać specjalistów tak długo, aż napotkają
medycznym, zaś w najnowszych czasopismach można
takiego, który zaspakaja ich emocjonalne potrzeby.
znaleźć stosunkowo wiele doniesień na temat znaczenia
Bishop (2) podaje, że rozczarowanie emocjonalne
kompetencji komunikacyjnych w relacji lekarz-pacjent.
jest jedną z głównych przyczyn, kierujących ludźmi
Oczywiście, teoria nie zawsze idzie w parze z praktyką,
śmiertelnie chorymi do rezygnacji z medycyny
nie każdy też wie czym są takowe umiejętności
konwencjonalnej i szukania pomocy u różnego
i czy je posiada.
rodzaju znachorów, którzy pokazują zrozumienie
14
i zainteresowanie problemami chorego. Charakter
u Herdera (za: 10) jako „wczucie” (niem. Einfühlung), zaś
relacji między lekarzem a pacjentem wpływa również
do psychologii zostało wprowadzone dopiero w 1909
na wynik terapii – udzielenie informacji przed
przez Tichenera dla określenia procesu wczuwania
zabiegiem ciepłym tonem redukuje lęk, zaś obniżenie
się w stany psychiczne innych ludzi. Nie znajdziemy
poziomu lęku może skrócić czas rehabilitacji. Heszen
jednak jednej definicji empatii, jest ona rozumiana
i Sęk (5) wysuwają tezę, że czynniki emocjonalne
na różne sposoby: jako proces psychiczny, cecha, bądź
są mediatorem zależności między właściwościami
też właściwość (9). Najczęściej przyjmuje się, że jest ona
kontaktu z lekarzem, a wynikami leczenia. Takie
zdolnością do wczuwania się w przeżycia innych osób.
zależności potwierdza analiza literatury przedmiotu
Jest to trochę jak „wejście w buty drugiego człowieka”,
(m.in. 4, 6, 7, 8).
identyfikacja z nim i uczestniczenie w jego przeżyciach
Co ciekawe, badania dowodzą, że satysfakcja
(9, 11). W psychologii jest ona warunkiem skutecznej
chorego jest tym wyższa, im lekarz jest bardziej
terapii. A w medycynie? Czy przypadkiem empatia
usatysfakcjonowany postępowaniem i zachowaniem
nie powoduje „rozczulania się” lekarza i niepotrzebnych
swojego pacjenta. To z kolei wymaga od lekarza
emocji utrudniających leczenie?
umiejętności udzielania informacji zwrotnych. Jest
to wyjątkowo istotne w przypadku leczenia osób
Znaczenie empatii w relacji lekarz-pacjent zależy
z chorobami przewlekłymi i wymaga prowadzenia
na pewno od rodzaju kontaktu między nimi (9).
rozmowy oraz wymieniania się informacjami (2, 9).
Wyróżnia się trzy takie modele (12):
•
model aktywność-bierność,
Empatia - czym jest i czemu służy?
•
model kierownictwo-współpraca,
Przyglądając się problematyce relacji lekarz-pacjent
•
model obustronnego uczestnictwa.
można
W pierwszym z nich lekarz jest stroną aktywną
zauważyć,
że
bardzo
często
podkreśla
się znaczenie empatii. Czym więc jest empatia?
a pacjent
bierną,
zaś
w drugim,
również
Pojęcie „empatia” pojawiło się po raz pierwszy w 1776
niesymetrycznym, aktywność chorego ograniczona
15
jest tylko do wykonywania zaleceń lekarza. Modele
„(...) lekarz empatyczny to lekarz życzliwy, ułatwiający
te dotyczą
bezpośrednio
pacjentowi wypowiadanie się, gotowy do skupionego,
zagrożone jest życie chorego, zaś od lekarza wymaga
akcentującego akceptację słuchania. Taki lekarz daje
się natychmiastowego działania (model pierwszy),
pacjentowi
bądź też wyleczenia ostrych chorób infekcyjnych
i bycia zrozumianym, a także otwiera w nim nadzieję
(model drugi). Nie ma tu więc miejsca na nawiązywanie
wyzdrowienia
relacji emocjonalnych, rozumienie potrzeb czy uczuć
często jest jednak inaczej – z jednej strony brak
chorego (szczególnie w pierwszym przypadku).
czasu na rozmowę, z drugiej nieświadomość tego
Inaczej jest w modelu trzecim – obustronnego
jak się zachowujemy w kontakcie z innymi ludźmi,
uczestnictwa,
przypadku
powodują brak zainteresowania opinią chorego
chorób przewlekłych. Tutaj lekarz i pacjent stają
na temat leczenia, nie tłumaczenie celu zażywania
się partnerami - lekarz jest ekspertem w swojej
poszczególnych leków, zakładanie z góry, że się wie
dziedzinie, pacjent ekspertem od swojego zdrowia.
jak i co czuje chory, bądź też po prostu traktowanie
Efektywna terapia zależy od dobrze zebranych,
pacjenta jako kolejny numer do odhaczenia. Często
prawidłowo
jest tak, że pacjent jest po prostu… tylko pacjentem
sytuacji,
w których
funkcjonującym
zrozumianych
w i przeanalizowanych
informacji od chorego, uwzględnienia ewentualnych
trudności
oraz wątpliwości
w wsparcie,
(s.
poczucie
230)”.
bezpieczeństwa
W codziennym
życiu
a nie człowiekiem.
stosowaniu
się do zaleceń. Wymaga więc skoncentrowania
Jak ćwiczyć empatię?
się na pacjencie, podjęcia próby zrozumienia
Poniższa tabela prezentuje przykłady empatycznych
jego
komunikatów
położenia,
potraktowania
jako
równego
sformułowanych
na
podstawie
sobie partnera konwersacji. Efekt terapii zależy
wytycznych Banja (13) w artykule „Toward a More
też
informacji
Empathic Relationship in Pain Medicine”. Autor ten
przekazanych od lekarza, który musi dostosować
proponuje również, w celu wzmacniania empatii,
język
takie aktywności jak m.in.:
od do
prawidłowo
swojego
zrozumianych
odbiorcy
(czyli
pacjenta).
Aby wiedzieć, w jaki sposób się komunikować,
•
(wyobrażania sobie, jak to jest być tym kimś);
należy postawić się na miejscu swojego rozmówcy,
spróbować go zrozumieć. Lekarz i pacjent powinni
•
•
czytanie o doświadczeniach i przeżyciach innych
ludzi;
z zaleceniami i koniecznością ich wykonywania –
często bardzo czasochłonnymi i dezorganizującymi
uczenie się różnych technik wzmacniających
empatię z filmów szkoleniowych;
wspólnie podejmować decyzje odnośnie leczenia
(w końcu to chory po wyjściu z gabinetu zostaje sam
ćwiczenie wczuwania się w sytuację drugiej osoby
•
obserwowanie i interpretowanie niewerbalnych
sygnałów swoich pacjentów;
codzienne funkcjonowanie). To właśnie w tym
modelu uwidacznia się podejście skoncentrowane
•
studiowanie literatury i sztuki;
na pacjencie, które oznacza uwzględnianie jego
•
uczęszczanie na przedstawienia teatralne;
stanu psychicznego i wymaga empatii. Empatia
•
rozwijanie umiejętności narracyjnych (opowiadania
zaś stwarza pełną otwartości, życzliwości i zaufania
historii).
atmosferę kontaktu lekarz-pacjent. Dzięki niej,
Warto również wyobrazić sobie swoją ostatnią
lekarz potrafi zrozumieć i zareagować na potrzeby
wizytę u lekarza - to jak się czuliśmy i jaki ten
swojego pacjenta, staje się bardziej elastyczny
lekarz był w kontakcie z nami. A jak byśmy się czuli
w postępowaniu, a to ułatwia choremu otwarcie
w kontakcie sami ze sobą w gabinecie lekarskim?
się i wypowiedzenie obaw. Jak pisze M. Gawroń (9):
Czy udzielilibyśmy sobie wszystkich informacji?
16
Czy czulibyśmy się bezpieczni i zaopiekowani? Czy
się jak pacjent czy osoba równa lekarzowi? Czy
wrócilibyśmy na kolejną wizytę? Czy czulibyśmy, że
dobrze by nam się rozmawiało?
chcemy sobie naprawdę pomóc? Czy czulibyśmy
Tab.1. Empatyczne komunikaty w kontakcie z pacjentami.
Pokaż, że dostrzegasz i rozumiesz, z jakimi trudnościami związanymi z chorobą zmaga się pacjent („Rozumiem,
że spotkały Pana/Panią przykre sytuacje, jedna po drugiej i do tego ból w ogóle się nie zmniejszył.”).
Słuchaj aktywnie i informuj o tym pacjenta („Tak, rozumiem.”, „Proszę mi więcej o tym opowiedzieć.”).
Parafrazuj to co powiedział pacjent, tak aby poczuł, że jest rozumiany („Proszę mi pozwolić upewnić się
czy dobrze Pana/Panią rozumiem. Ma Pan na myśli to, że…”)
Bądź szczery odnośnie tego co sądzisz, ale w taki sposób, żeby nie osądzać pacjenta („Postaram się Panu/
Pani wytłumaczyć co o tym myślę. Może się Pan/Pani ze mną nie zgodzić i ja to zrozumiem. Chciałbym jednak
przedstawić swoje argumenty tak, żebyśmy lepiej się rozumieli…”).
Staraj się być elastyczny („Spróbujmy tej metody. Jeżeli nie będziemy zadowoleni z efektu, zastosujemy inną.”).
Daj do zrozumienia, że jesteś zaangażowany w pomoc i będziesz pomagać przez całą terapię („Musimy być
cierpliwi zanim zobaczymy czy lek działa. Chciałbym jednak, żeby Pan/Pani wiedział/a, że cały czas będę się starał
Panu/Pani pomóc.”).
Piśmiennictwo:
8. Kim S. S., Kaplowitz S., Johnston M. V., The effects of
1. Balint M., The doctor, his patients and the illness. Lancet,
physician empathy on patient satisfaction and compliance.
1955, s. 683-688.
Evaluation and the Health Professions 2004, 27(3), s. 237-251.
2.
9. Gawroń M., Empatia i jej znaczenie dla relacji lekarz-pacjent
Bishop G., Psychologia zdrowia, Wydawnictwo Astrum,
Wrocław 2000.
[w:] G. Dolińska-Zygmunt (red.), Podstawy psychologii zdrowia,
3. Stewart M., Effective physician patient communication and
Wydawnictwo UW, Wrocław 2001.
health outcomes: A review, Canadian Medical Association 1995.
10.
4. Poot F., Doctor–patient relations in dermatology: obligations
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999.
and rights for a mutual satisfaction, JEADV 2009, s. 1233-1239.
11.
5. Heszen I., Sęk H., Psychologia zdrowia PWN, Warszawa
Development, Measurement and Outcomes, NY: Springer, New
2012.
York 2007.
6.
Street RL Jr, Makoul G., Arora NK., Epstein RM., How
12. Kuczyńska A., Modele kontaktu lekarza z pacjentem [w:]
does communication heal? Pathways linking clinician–patient
G. Dolińska-Zygmunt (red.), Podstawy psychologii zdrowia,
communication to health outcomes, Patient Educ Couns 2009,
Wydawnictwo UW, Wrocław 2001.
74(3), s. 295-301.
13. Banja J., Toward a More Empathic Relationship in Pain
7. Ogle J., Bushnell J., Caputi P., Empathy is related to clinical
Medicine, Pain Medicine 2008, 9(8), s. 1125-1129.
competence in medical care, Medical Education 2013, 47(8),
s. 824-831.
Davis M., EMPATIA. O umiejętności współodczuwania,
Hojat M., Empathy in Patient Care: Antecedents
Dr n. hum. Joanna Miniszewska
Zakład Psychologii Zdrowia, Instytut Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego
17
A w wolnym czasie...
malarska pasja lekarzy
Pomaga się zrelaksować, odstresować i zdystansować – mowa o malarstwie,
któremu hobbistycznie czas poświęca coraz więcej lekarzy i stomatologów.
Najlepszym dowodem ogromnej popularności tej pozamedycznej pasji są
powstające kluby i zrzeszenia malujących lekarzy, organizowane plenery,
warsztaty oraz wystawy indywidulne, a także ponad setka zgłaszanych corocznie
prac w konkursie łódzkiej Okręgowej Izby Lekarskiej, która zainicjowała
Ogólnopolską Wystawę Malarstwa Lekarzy.
Wystawy, plenery i warsztaty
„Dolnośląskie impresje”. Zaprezentowano na niej
Spotkania lekarzy, których pozazawodową pasją okazało
prace dwunastu lekarek, które wcześniej wzięły udział
się malarstwo, organizowane są m.in. przez Okręgowe
w warsztatach plenerowych Koła Lekarzy Malujących
Izby Lekarskie w Gdańsku, Warszawie i Poznaniu.
z Poznania.
Przy Wielkopolskiej Izbie Lekarskiej już od jedenastu
pochwalić się także licytacją swoich prac w ramach
lat działa Koło Malujących Lekarzy, które umożliwia
aukcji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy w 2014 r.
rozwój
artystycznych
umiejętności
Wielkopolskie
lekarki-malarki
mogą
członkiniom
Klubu. Warsztaty, wystawy oraz plenery malarskie,
Lekarz – znany rysownik
oprócz szlifowania malarskiego kunsztu, pozwalają
Nietuzinkowe
paniom także
się przy sztalugach
na który uwagę zwróciło już szerokie grono publiczności
i płótnie. Lekarki różnych specjalizacji, w tym także
oraz media, stał się życiową pasją dla doktora Tomasza
biegłe sądowe, chętnie znajdują czas po ciężkich
Wiatra z Krakowa. Na co dzień urolog, po pracy
dyżurach, aby spotkać się i wspólnie oddawać
oddaje się swojej największej pasji – malowaniu
się pasji malowania. Efektem artystycznych plenerów
portretów. Pytany, dlaczego to właśnie rysunkowi
lekarek są wystawy ich prac organizowane przez
postanowił poświęcić swój wolny czas, twierdzi,
różne instytucje państwowe, m.in. muzea i domy
że był to swego rodzaju przypadek: „Nigdy wcześniej
kultury. W kwietniu tego roku, w Muzeum Regionalnym
nie rysowałem, a po ukończeniu studiów medycznych
w Środzie Śląskiej odbyła się wystawa zatytułowana
stwierdziłem,
18
zrelaksować
hobby,
że
a warto
dokładnie
byłoby
rysunek,
zmierzyć
Tomasz Wiatr, „Maksymilian Rutkowski (1867 - 1947) - chirurg”
(źródło: www.doktortomaszwiatr.blogspot.com)
Tomasz Wiatr „Tadeusz Rogalski ( 1881 - 1957 ) - anatom”
(źródło: www.doktortomaszwiatr.blogspot.com)
się z jakąś aktywnością artystyczną. Wyrastałem
przyjęciem. W związku z tym, że z wykształcenia
w domu, w którym medycyna i sztuka wzajemnie
jestem
się przeplatały, dlatego nie wyobrażałem sobie
obszar działalności artystycznej i stąd pomysł
nigdy, że będę musiał wybierać. Szczęśliwie
wykonania
udało mi się pogodzić obie dziedziny” - przyznaje
Dla osób niezwiązanych z medycyną, bądź laików
dr Wiatr.
urologicznych, taka forma przekazu wydaje się być
W swoim dorobku ma galerię portretów znanych
ciekawą opcją, która potrafi zainteresować.”
osobistości ze świata show biznesu i polityki,
Co ciekawe, dr Wiatr nigdy nie uczył się rysunku,
postaci
a swoje
historycznych,
ale
też
naukowców.
urologiem,
chciałem
portretów
zawęzić
światowych
umiejętności
rozwija
na
swój
urologów.
zasadzie
Stworzył cykl poświęcony krakowskim lekarzom
prób i błędów, a także wnikliwej obserwacji
oraz znanym urologom. „Początkowo traktowałem
rzeczywistości. Połączenie medycyny i sztuki
rysunek jako sposób konfrontacji z widzem, a cykl
wymaga od niego bardzo dobrej organizacji
portretów znanych ludzi stanowił dla mnie dobrą
pracy. Zdarzało się, że niektóre prace powstawały
okazję do sprawdzenia się w rysowaniu. Z czasem
na nocnych dyżurach.
jednak doszedłem do wniosku, że taka forma
„Z uwagi na natłok obowiązków, znalezienie czasu
doskonalenia warsztatu pomoże mi zmierzyć
na rysowanie bywa coraz trudniejsze. W związku
się z malowaniem farbami olejnymi, a ostatnio także
z tym,
z rzeźbą. W 2012 r. przygotowałem cykl portretów
nie wyobrażam sobie jednak, żeby przestać
znanych
medycyny,
łączyć obie moje pasje - urologię i rysunek.
entuzjastycznym
Sprawia mi to olbrzymią przyjemność. W przyszłym
który
krakowskich
spotkał
się
profesorów
z bardzo
że
jestem
osobą
bardzo
aktywną,
19
Gdańska, Gdyni, Gniezna, Katowic, Szczecina, Elbląga,
Wrocławia, Krakowa, Kalisza, Rybnika oraz Gliwic.
Kilkukrotnie zdarzyły się także prace z zagranicy.
W 2015 roku zwycięzców wybierano spośród 124 prac
wykonanych różnymi technikami. Najczęściej wybieraną
przez malujących lekarzy jest olej, ale popularny jest
także akryl i pastel; pojawiają się również prace akwarelą.
Co ciekawe, na łódzki konkurs nadsyłane są również
dzieła wykonane węglem, tuszem, sangwiną, suchą
igłą czy technikami własnymi. Poza wyborem swojej
ulubionej techniki, uczestnicy konkursu mają całkowitą
dowolność tematyczną. I tak, w czasie Ogólnopolskich
Wystaw podziwiać możemy krajobrazy, martwą naturę,
portrety, scenki rodzajowe czy akty. Popularnością
cieszą się także kompozycje abstrakcyjne. Do tego
roku
wszystkie
edycje
podsumowywał
plebiscyt
publiczności. W 2015 formuła wydarzenia została
zmieniona. Prace Lekarzy oceniło profesjonalne jury,
w którego skład weszli przedstawiciele Akademii Sztuk
Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi
Tomasz Wiatr „Franciszek Walter (1885-1950) dermatolog”
(źródło: www.doktortomaszwiatr.blogspot.com)
oraz Łódzkiej Szkoły Filmowej. W tegorocznym
konkursie komisja brała pod uwagę przede wszystkim
roku zaplanowana jest wielka wystawa, na której pojawią
przesłanie, ekspresję oraz oryginalność prac.
się nowe prace i nowe techniki malarskie” – zapowiada
Wernisaż planowany na rok 2016
dr Wiatr.
Kolejny konkurs dla lekarzy oraz stomatologów, którzy
Ogólnopolska Wystawa Malarstwa
chcą pokazać światu swoje malarskie możliwości,
W maju tego roku już po raz trzynasty zorganizowano
planowany jest już na wiosnę.
Ogólnopolską
Lekarzy,
„XIV edycja Ogólnopolskiej Wystawy Malarstwa Lekarzy
na którą rokrocznie przysłanych zostaje ponad sto
odbędzie się 22 maja 2016 roku. Prace, wykonane
prac. Komisarzem wystawy od samego początku
dowolną techniką i w dowolnej formie, można wysyłać
jest do nas pocztą lub przywozić osobiście. Ze względu
jej Wystawę
pomysłodawczyni
Malarstwa
i animatorka
życia
kulturalnego łódzkiej Izby – doktor Alicja Naruszewicz-
na
Petrenko, która od lat aktywnie promuje plastyczną
przyjąć możemy maksymalnie dwie prace jednego
twórczość lekarzy. Łódzki konkurs niezmiennie cieszy
autora”
się bardzo dużą popularnością, czego najlepszym
Lekarzy przy Okręgowej Izbie Lekarskiej w Łodzi.
ograniczoną
–
powierzchnię
informuje
Iwona
wystawienniczą,
Szelewa
z Klubu
dowodem są zgłoszenia nadsyłane dosłownie z całej
Polski. Liczną reprezentacją utalentowanych lekarzy
Aktualnych informacji dotyczących Wystawy Malarstwa
może pochwalić się Poznań, Łódź i Warszawa,
Lekarzy należy szukać na stronie:
ale swoje prace prezentują także lekarze z Torunia,
www.klublekarza.oil.lodz.pl.
20
Zaburzenia
barwnikowe skóry
Podstawowy kolor skóry jest w znacznej mierze uwarunkowany genetycznie
i zależy przede wszystkim od obecności melaniny, a w mniejszym stopniu także
od obecności hemoglobiny oraz karotenoidów.
Proces
syntezy
melaniny
(zwany
melanogenezą)
ze zwiększeniem ilości barwnika w skórze, a druga
zachodzi w melanosomach - organellach melanocytów.
ze zmniejszeniem ilości barwnika. Zmiany związane
Głównym enzymem regulatorowym w melanogenezie jest
ze zwiększeniem ilości barwnika możemy dalej podzielić
tyrozynaza. Melanocyty pochodzą z cewy nerwowej i są
na schorzenia wynikające ze zwiększenia ilości melaniny
zlokalizowane w warstwie podstawnej naskórka. Liczba
albo odkładania się innych barwników w skórze.
melanocytów w skórze jest podobna u osobników różnych
Oddzielną grupę stanowią zmiany barwnikowe polekowe.
ras. Natomiast więcej melanocytów znajduje się na twarzy
Mechanizmy powstawania tych zmian są złożone. Mogą
oraz w okolicach płciowych w porównaniu z innymi
być one spowodowane zwiększeniem syntezy melaniny,
okolicami ciała. Tym, co decyduje o kolorze skóry różnych
odkładaniem się bezpośrednio w skórze leku, jego
ras jest liczba i charakter melanosomów. U osobnika rasy
metabolitów lub kompleksów lek-melanina. Częstym
białej jeden keratynocyt zawiera ok. 100 melanosomów,
zjawiskiem są współistniejące przebarwienia śluzówek,
podczas gdy u osoby rasy czarnej keratynocyt zawiera ok.
twardówki
400 melanosomów. Wyróżniamy trzy rodzaje melaniny:
przy terapii amiodaronem, minocykliną, fenotiazynami,
eumelaninę (ciemnobrązowa lub czarna), feomelaninę
lekami przeciwmalarycznymi oraz przy chemioterapii.
(czerwona, żółta) oraz trójchromową.
Przebarwienia
Podstawowym
czynnikiem
melaniny
promieniowanie
jest
pobudzającym
syntezę
ultrafioletowe
mogą
czy
wynikać
paznokci.
ze
ze
Najczęściej
zwiększeniem
wzrostu
ilości
liczby
występują
melaniny
melanocytów
(UV),
(jak np. w znamionach barwnikowych, piegach, plamach
szczególnie UVB. Z innych czynników warto wymienić
soczewicowatych), bądź wzrostu syntezy melaniny przy
hormon melanokortykotropowy (MSH) oraz hormony
niezmienionej liczbie melanocytów. Większość schorzeń,
płciowe.
które w potocznym języku definiujemy jako przebarwienia,
Wśród ogromnej liczby zaburzeń barwnikowych możemy
związana jest z tym drugim mechanizmem i mają
wyróżnić dwie duże grupy schorzeń: jedna jest związana
one zwykle charakter nabyty. Częstym rodzajem
21
przebarwienia jest ostuda (chloasma, maska ciążowa),
tym leczenie jest skuteczniejsze. Oczywiście, podstawę
która występuje głównie u kobiet. Zmiany skórne mają
leczenia stanowi ochrona przeciwsłoneczna, zarówno
charakter nieregularnych przebarwień zlokalizowanych
fizyczna (unikanie przebywania na świeżym powietrzu
głównie
Wśród
w godzinach maksymalnego nasłonecznienia, noszenie
czynników warunkujących rozwój zmian skórnych
kapeluszy i odzieży), jak i chemiczna (kremy z filtrem
wymienia się hormony płciowe, ekspozycję na światło
przeciwsłonecznym o wysokim wskaźniku SPF). Wśród
słoneczne oraz uwarunkowania genetyczne. Do rozwoju
innych metod leczenia wymienia się pillingi chemiczne,
zmian najczęściej dochodzi w czasie ciąży (po porodzie
retinoidy miejscowe, terapie laserowe.
może dojść do ustąpienia albo zmniejszenia się zmian)
Drugą
lub w trakcie stosowania doustnej antykoncepcji.
ze zmniejszeniem
Należy także pamiętać, że przyczyną przebarwień,
W przypadku często o układzie rozsianym, mogą być zaburzenia
o hipomelanozie, a w przypadku całkowitego braku
ogólnoustrojowe. Pierwszą grupę stanowią zaburzenia
melaniny o amelanozie. Pod pojęciem odbarwienie
czynności
jak
rozumiemy stan kliniczny, w którym u pacjenta
nadczynność tarczycy, choroba Addisona, choroba
z prawidłowym zabarwieniem skóry doszło wtórnie do
Cushinga i akromegalia. Druga grupa przyczyn wynika
utraty barwnika. Przedstawicielem tej grupy jest bielactwo
z niedoborów żywieniowych, jak np. z niedoboru wit. PP,
nabyte (vitiligo). Istotą tego zaburzenia jest zniszczenie
B12 i kwasu foliowego. Trzecią grupę chorób stanowią
melanocytów przez swoiste limfocyty T cytotoksyczne.
choroby o podłożu metabolicznym. W tej grupie znajdują
Wydaje się, że do rozwoju zmian dochodzi u pacjentów
się m.in. porfiria skórna późna i przewlekła choroba
predysponowanych
nerek. Kolejną grupą przyczyn ogólnoustrojowych
tej hipotezy może być częste współwystępowanie u tych
są choroby nowotworowe, takie jak zaawansowane
osób innych chorób autoimmunologicznych, takich jak
stadium czerniaka z przerzutami, zespół rakowiaka, guzy
choroby tarczycy, niedokrwistość złośliwa czy choroba
przysadki oraz drobnokomórkowy rak płuc. Wiele zmian
Crohna. Klinicznie obserwujemy na skórze początkowo
skórnych w przebiegu takich dermatoz, jak np. łuszczyca,
drobne plamki odbarwieniowe, które następnie szerzą
trądzik czy liszaj płaski ustępuje z pozostawieniem
się obwodowo. Zmiany mają tendencję do zlewania
przebarwień pozapalnych.
się w większe ogniska. Częstą lokalizacją zmian
Wśród wrodzonych przebarwień melaninowych znajdują
są grzbiety rąk i stóp, twarz, szyja, okolice płciowe.
się m.in. nietrzymanie barwnika (incontinentia pigmenti),
Pomimo tego, że większość zaburzeń barwnikowych
choroba
stanowi
na
policzkach,
gruczołów
czole,
skroniach.
endokrynnych,
Dowlinga-Degosa,
Franceschettiego-Jadassohna,
takie
zespół
Naegeliego-
uogólniona
melanoza
dużą
należy
grupę
„jedynie”
dokładnie
schorzeń
ilości
niedoboru
stanowią
barwnika
melaniny
genetycznie.
problem
zbadać
w zmiany
skórze.
mówimy
Potwierdzeniem
kosmetyczny,
pacjenta
zawsze
i poszukać
wrodzona.
ogólnoustrojowych przyczyn schorzenia oraz możliwych
Niezależnie od przyczyny zwiększenia syntezy melaniny,
chorób współistniejących.
kolor przebarwienia zależy od umiejscowienia barwnika.
Jeżeli melanina zlokalizowana jest w powierzchownych
Piśmiennictwo:
warstwach
1. Braun-Falco, Dermatologia. WHC Burgdorf, G Plewig, HH
naskórka,
kolor
zmian
jest
ciemno-
brązowy lub czarny, jeżeli w środkowych i dolnych
warstwach
podczas
naskórka
gdy
z odkładania
-
kolor
zabarwienie
się
melaniny
jest
jasnobrązowy,
niebieskoszare
w skórze
wynika
właściwej.
Im bardziej powierzchowne umiejscowienie melaniny,
22
Wolff, M Landthaler (red.), Wydawnictwo CZELEJ, Lublin 2010.
dr n. med. Magdalena Misiak-Gałązka
Klinika Dermatologiczna Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Wydawca Unilever Polska Sp. z o.o.
Aleje Jerozolimskie 134, 02-305 Warszawa
tel: 22 570 60 00, www.unilever.pl