Śrubka, Świadek wykroczenia.indd

a
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE
122
ZAKŁAD SŁUŻBY KRYMINALNEJ
Mirosław Śrubka • Barbara Waszkiewicz
ŚWIADEK WYKROCZENIA
CENTRUM SZKOLENIA POLICJI
Legionowo 2014
1
Zakład Służby Kryminalnej
Korekta, skład i druk:
Wydział Wydawnictw i Poligrafii
Centrum Szkolenia Policji w Legionowie
2
Nakład 70 egz.
a
Spis treści
Wstęp ......................................................................................................................................... 5
1. Świadek i jego status prawny ................................................................................................. 7
1.1. Pojęcie świadka ........................................................................................................ 7
1.2. Kryteria ustalania, typowania i wzywania świadków............................................... 7
1.3. Wzywanie świadków ............................................................................................... 8
1.4. Możliwości stosowania kar porządkowych wobec świadków ................................. 9
1.5. Sytuacja prawna świadka, jego prawa i obowiązki ................................................ 11
1.5.1. Prawa świadka ............................................................................................. 11
1.5.2. Obowiązki świadka ...................................................................................... 13
1.6. Ograniczenia w zakresie przesłuchania świadka
(zakazy bezwzględne, zakazy względne) .............................................................. 14
2. Przesłuchanie świadka w czynnościach wyjaśniających ..................................................... 17
2.1. Przesłuchanie świadka – zasady ogólne ................................................................. 17
2.2. Etapy przesłuchania świadka ................................................................................. 18
2.3. Ocena zeznań złożonych przez świadka ................................................................ 20
2.4. Dokumentowanie zeznań ....................................................................................... 20
Bibliografia .............................................................................................................................. 22
3
Zakład Służby Kryminalnej
4
a
Wstęp
Przesłuchanie świadka wykroczenia należy do podstawowych czynności wykonywanych
przez policjantów w ramach czynności wyjaśniających. Znajomość przepisów regulujących
zasady przesłuchania świadka wykroczenia jest niezbędna dla prawidłowego przeprowadzenia tych czynności i wpływa w zasadniczy sposób na efektywność działania Policji w zakresie ujawniania wykroczeń oraz ścigania ich sprawców. Kodeks postępowania w sprawach
o wykroczenia, obok recypowanych z kodeksu postępowania karnego przepisów regulujących
przesłuchanie świadka, zawiera także liczne własne uregulowania w tym zakresie. W związku
z powyższym, zasadnym było opracowanie tej odrębnej publikacji obejmującej całość problematyki dotyczącej przesłuchania świadka wykroczenia.
Praca ta jest skierowana przede wszystkim do słuchaczy szkolenia zawodowego podstawowego, ale może być także pomocna dla słuchaczy kursu specjalistycznego dla policjantów
pełniących funkcję oskarżycieli publicznych.
5
Zakład Służby Kryminalnej
6
1. Świadek i jego status prawny
1.1. Pojęcie świadka
Świadek jest osobowym źródłem dowodowym, a jego zeznania stanowią środek dowodowy. Można wyróżnić świadka w rozumieniu faktycznym i procesowym.
W znaczeniu faktycznym świadkiem jest osoba fizyczna posiadająca informacje o okolicznościach i faktach istotnych w danej sprawie.
Świadkiem w znaczeniu procesowym jest osoba fizyczna, która w postępowaniu przeciwko innej osobie została wezwana przez uprawniony organ procesowy do złożenia zeznań
w charakterze świadka .
Świadkiem może być każda osoba, bez względu na wiek, stan psychiczny czy stan fizyczny. Świadek może jednocześnie łączyć inne funkcje procesowe, np. dotyczy to sytuacji
tożsamości świadka i pokrzywdzonego.
1.2. Kryteria ustalania, typowania i wzywania świadków
Na etapie czynności wyjaśniających prowadzonych przez uprawniony organ w sprawach
o wykroczenie kryteria ustalania i typowania świadków są tożsame z tymi, które mają zastosowanie w postępowaniu przygotowawczym.
W sytuacji gdy z informacji o wykroczeniu nie wynika, kto był świadkiem danego zdarzenia, należy podjąć czynności zmierzające do ustalenia świadków. W tej sytuacji należy kierować się niżej wymienionymi kryteriami:
1. Kryterium zamieszkania i pobytu.
Kryterium to jest często stosowane przez organ prowadzący czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia i polega na tym, że mając informację o miejscu popełniania danego
czynu, można przypuszczać, że osoby, które zamieszkują lub przebywają w pobliżu miejsca,
gdzie dokonano wykroczenia, mogą posiadać wiedzę o istotnych okolicznościach dotyczących jego przebiegu i ewentualnych jego sprawcach.
2. Kryterium więzi towarzyskiej.
Przy stosowaniu tego kryterium organ prowadzący czynności wyjaśniające w sprawach
o wykroczenia ustala ewentualnych świadków danego czynu, biorąc pod uwagę więź, jaka
łączy lub łączyła tę osobę z pokrzywdzonym lub obwinionym. Przez więź towarzyską należy rozumieć taki układ stosunków, z których charakteru można wnioskować, że jedna
osoba zna wiele faktów z życia drugiej osoby. Odmianą tego kryterium jest kryterium więzi
rodzinnej.
3. Kryterium zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji.
Przy wykorzystaniu tego kryterium należy brać pod uwagę, że osoby zajmujące dane stanowisko lub pełniące określoną funkcję w przedsiębiorstwach, instytucjach, urzędach i organizacjach mogą znać istotne fakty dla sprawy.
7
Zakład Służby Kryminalnej
4. Świadek z ogłoszenia.
Policja niekiedy za pośrednictwem środków masowego przekazu zwraca się do świadków
faktycznych zdarzenia o to, aby zgłosili się w siedzibie jednostki Policji i złożyli zeznania
w danej sprawie. Kryterium to ma także zastosowanie do ustalenia pokrzywdzonych, których dane osobowe nie zostały dotychczas poznane przez uprawniony organ. Należy mieć na
uwadze to, że stosowanie tego kryterium jest ostatecznym sposobem na ustalenie ww. osób.
1.3. Wzywanie świadków
Na podstawie art. 38 kpw w kwestii doręczenia wezwań osobom w charakterze świadka
w czynnościach procesowych prowadzonych w postępowaniu w sprawach o wykroczenia zastosowanie mają przepisy wskazane w kpk (art. 128–134, art. 136–142).
Pod pojęciem „wezwania do stawiennictwa” należy rozumieć nakaz stawienia się wydany przez uprawniony organ i skierowany do osoby obowiązanej do stawiennictwa w charakterze świadka, w określonym czasie i miejscu. Otrzymanie wezwania przez osobę, do której
było ono adresowane, rodzi wobec niej obowiązek stawiennictwa, którego niewykonanie może
skutkować nałożeniem na świadka kary porządkowej lub jego przymusowym doprowadzeniem
przez Policję.
Zgodnie z art. 129 § 1 kpk w wezwaniu należy oznaczyć organ wysyłający oraz podać,
w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i czasie ma się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzić o skutkach niestawiennictwa.
Wezwania doręcza się za pokwitowaniem odbioru, na którym odbierający potwierdza ten
fakt swym czytelnym podpisem zawierającym imię i nazwisko. Na tym samym pokwitowaniu
odbioru doręczający potwierdza swym podpisem sposób doręczenia.
Najczęściej wezwania do stawiennictwa doręcza się za pośrednictwem poczty lub innego
uprawnionego podmiotu zajmującego się doręczaniem korespondencji. W razie niezbędnej konieczności również policjant może doręczyć wezwanie.
Wezwanie doręcza się adresatowi osobiście. W przypadku chwilowej nieobecności adresata w jego mieszkaniu, wezwanie doręcza się dorosłemu domownikowi, a w sytuacji gdyby go
nie było – administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi, jeżeli te osoby podejmą się oddać
pismo adresatowi.
Wezwania adresowane do żołnierzy oraz funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu
Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej i Służby Więziennej
można doręczyć adresatom za pośrednictwem ich przełożonych. Wezwania przeznaczone dla
żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową przesyła się do dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, w celu doręczenia i zarządzenia stawienia się stosownie do
wezwania.
W przypadku odmowy przyjęcia wezwania lub odmowy albo braku możności pokwitowania jego odbioru przez adresata, doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę co do zaistniałych okoliczności. Doręczenie wówczas uważa się za dokonane. Wezwanie nieprzyjęte przez adresata zwraca się organowi wysyłającemu.
W wypadkach niecierpiących zwłoki można wzywać osoby telefonicznie albo w inny sposób, stosownie do okoliczności, pozostawiając w materiałach z czynności wyjaśniających odpis
nadanego komunikatu z podpisem osoby nadającej. Formą udokumentowania takiego sposobu
wezwania świadka może być także notatka urzędowa sporządzona przez funkcjonariusza.
8
Świadek i jegoastatus prawny
Przy zastosowaniu procedury postępowania przyspieszonego wobec sprawcy wykroczenia, policjant może ustnie wezwać świadka do jego stawiennictwa w sądzie we wskazanym
czasie i miejscu, pouczając tę osobę o możliwości zastosowania wobec niej kar porządkowych
w przypadku niestawiennictwa. Fakt ustnego wezwania świadka policjant dokumentuje w notatniku służbowym lub notatce urzędowej (§ 86 ust. 5 zarządzenia nr 323 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2008 r. w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności
administracyjno-porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich sprawców (Dz. Urz. KGP Nr 9, poz. 48, z późn. zm.).
W sytuacji gdy stawiennictwo świadka będzie niemożliwe z powodu jego choroby
zgodnie z przepisami zawartymi w rozdziale 3 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o lekarzu
sądowym (Dz. U. Nr 123, poz. 849, z późn. zm.), uprawnionym do wystawienia zaświadczenia usprawiedliwiającego nieobecność świadka jest lekarz sądowy objęty wykazem lekarzy
sądowych dla obszaru danego sądu okręgowego, właściwego dla miejsca pobytu uczestnika
postępowania.
Zgodnie z § 38 ust. 3 zarządzenia nr 323 KGP osoby posiadające immunitet dyplomatyczny nie są zobowiązane do składania zeznań w charakterze świadka. Można jednak zwrócić
się do nich o wyrażenie zgody na złożenie zeznań. W razie wyrażenia zgody wezwania doręczone tym osobom nie mogą zawierać zagrożenia stosowaniem środków przymusu, a w razie
niestawiennictwa na wezwanie lub odmowy złożenia zeznań nie można wobec nich stosować
tych środków. Powyższe zasady stosuje się również wobec osób korzystających z immunitetu konsularnego, jeżeli okoliczności, których zeznania lub opinie mają dotyczyć, związane są
z wykonywaniem przez te osoby funkcji urzędowych lub służbowych, a na zasadzie wzajemności także w zakresie innych okoliczności. Ograniczenia te nie mają zastosowania do ww.
osób w zakresie czynności niepełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji
urzędowych, jeżeli są obywatelami polskimi lub mają w Rzeczypospolitej Polskiej stałe miejsce zamieszkania.
1.4. Możliwości stosowania kar porządkowych wobec świadków
Na gruncie kpw istnieje możliwość stosowania wobec świadków kar porządkowych.
Zgodnie z art. 49 kpw na świadka, który bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie
uprawnionego organu lub bez zezwolenia tego organu samowolnie oddalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem albo bezpodstawnie odmówił złożenia zeznań, można nałożyć
karę porządkową do 250 złotych, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania – do
500 złotych.
Karę tę stosuje sąd właściwy do rozpoznania sprawy, a w toku czynności wyjaśniających
także prokurator, jeżeli prowadzi te czynności. W toku czynności wyjaśniających, prowadzonych przez organ inny niż prokurator, karę tę stosuje organ dokonujący czynności. W przypadku zaistnienia przesłanek dających możliwość zastosowania wobec świadka kary porządkowej,
policjant może wystąpić do organu Policji z wnioskiem o jej nałożenie.
Decyzja organu o nałożeniu kary porządkowej powinna być poprzedzona ustaleniami:
1) czy osoba w sposób prawidłowy została wezwana do stawiennictwa w charakterze świadka;
2) czy osoba usprawiedliwiła swoje niestawiennictwo na wystosowane do niej wezwanie.
Postanowienie o nałożeniu kary porządkowej powinno zawierać:
1) oznaczenie organu wydającego postanowienie i datę wydania postanowienia;
2) wskazanie sprawy oraz kwestii, której postanowienie dotyczy;
3) rozstrzygnięcie, z podaniem podstawy prawnej i uzasadnieniem;
9
Zakład Służby Kryminalnej
4) pouczenie o prawie do usprawiedliwienia w terminie 7 dni od doręczenia lub ogłoszenia
jej postanowienia o nałożeniu kary porządkowej, niewykonania obowiązków ciążących na
świadku, ze wskazaniem organu nadrzędnego nad organem, który nałożył karę.
Postanowienie sporządza się w pojedynczym egzemplarzu, który dołącza się do materiałów czynności wyjaśniających. Uwierzytelniony odpis postanowienia doręcza się osobie ukaranej za pokwitowaniem odbioru (§ 56 zarządzenia nr 323 KGP).
W sytuacji kiedy świadek usprawiedliwi niewykonanie obowiązku, za które nałożono
karę porządkową, organ nakładający niezwłocznie przekazuje usprawiedliwienie organowi
nadrzędnemu. Wraz z tym usprawiedliwieniem przekazuje niezbędne dokumenty z czynności
wyjaśniających, a w szczególności zwrotne poświadczenie odbioru wezwania do stawiennictwa ukaranego i postanowienie o nałożeniu kary porządkowej.
Decyzję co do uchylenia lub odmowy uchylenia kary porządkowej podejmuje w formie
postanowienia organ nadrzędny nad organem, który karę nałożył. Wydane na tę okoliczność
postanowienie o odmowie uchylenia kary porządkowej powinno być uzasadnione z urzędu
i przesyła się je osobie ukaranej wraz z pouczeniem o prawie złożenia zażalenia na rozstrzygnięcie do sądu właściwego do rozpatrzenia sprawy.
W przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa lub nieuzasadnionej odmowy
złożenia zeznań przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej, powyższe rozwiązania nie mają
zastosowania. O nieusprawiedliwionym niestawiennictwie kierownik jednostki informuje dowódcę jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę.
Na wydane postanowienie o odmowie uchylenia kary porządkowej osobie ukaranej przysługuje prawo wniesienia zażalenia do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżone postanowienie. Zażalenie to winno być wniesione
w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia o odmowie uchylenia kary porządkowej.
Organ, który wydał zaskarżone postanowienie o odmowie uchylenia kary porządkowej
może uwzględnić wniesione na nie zażalenie.
W sytuacji gdy postanowienie o nałożeniu kary porządkowej uprawomocni się, ukaranemu niezwłocznie przesyła się wezwanie do wpłacenia kary porządkowej.
W razie niestawienia się świadka na wezwanie bez usprawiedliwienia można, niezależnie od nałożenia kary porządkowej, zarządzić jego przymusowe doprowadzenie przez Policję
(art. 50 kpw).
Ten rodzaj środka przymusu stosuje sąd właściwy do rozpoznania sprawy, a w toku czynności wyjaśniających także prokurator, jeżeli je prowadzi.
Wykonując zarządzenie o przymusowym doprowadzeniu świadka, Policja może, gdy jest
to niezbędne, zatrzymać go na czas konieczny do wykonania zarządzenia. W tej sytuacji nie
mają zastosowania przepisy art. 46 i 47 kpw.
Z dniem 1 lipca 2015 r. zgodnie ze zmianami wprowadzanymi przez ustawę z dnia
27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247) wysokość nakładanej kary porządkowej będzie wynosiła
od 50 do 1000 złotych, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania od 100 do
1500 złotych (zmiana w art. 49 § 1 kpw), zaś w razie niestawienia się świadka na wezwanie bez
usprawiedliwienia będzie można, niezależnie od nałożenia kary porządkowej, zarządzić jego
zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie przez Policję (zmiana w art. 50 § 1 kpw).
10
Świadek i jego status prawny
1.5. Sytuacja prawna świadka, jego prawa i obowiązki
1.5.1. Prawa świadka
Prawo do odmowy składania zeznań – art. 182 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw
Prawo to przysługuje osobie najbliższej dla obwinionego. Celem tego rozwiązania jest
stworzenie świadkowi możliwości uniknięcia sytuacji ograniczającej swobodę jego wypowiedzi w razie potrzeby wyboru między złożeniem zeznań prawdziwych, lecz obciążających osobę
najbliższą, a narażeniem siebie samego na odpowiedzialność karną z art. 233 kk. Definicja osoby
najbliższej zawarta jest w art. 115 § 11 kk. Wynika z niej, że osobami najbliższymi są:
1)małżonek,
2)krewni w linii prostej:
a) wstępni – rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd.,
b)zstępni – dzieci wnuki, prawnuki itd.,
3)krewni w linii bocznej – rodzeństwo (bracia, siostry), w tym rodzeństwo przyrodnie, tj. mające tylko wspólnego ojca lub matkę,
4)powinowaci w linii prostej:
a) wstępni – ojczym (mąż matki, babki, prababki itd.) oraz macocha (żona ojca, dziadka,
pradziadka),
b)zstępni – małżonkowie dzieci (zięć, synowa), wnuków, prawnuków itd. własnych oraz
dzieci (pasierb, pasierbica) wnuki, prawnuki itd. małżonka,
5)powinowaci w linii bocznej:
a) rodzeństwo małżonka (szwagier, szwagierka),
b)mąż siostry (szwagier), żona brata (bratowa),
6)przysposabiający i jego małżonek lub przysposobiony i jego małżonek,
7)osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (konkubina, konkubent).
Prawo do odmowy składania zeznań przysługuje mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia (art. 182 § 2 kpk). Prawo do odmowy zeznań nie dotyczy byłego konkubenta czy
konkubiny.
Gdy w sprawie występuje kilka osób, którym zarzuca się popełnienie danego wykroczenia, a świadek jest osobą najbliższą tylko dla jednego z nich, to prawo do odmowy zeznań ma
zastosowanie wyłącznie w stosunku do tej osoby, która jest najbliższą dla świadka.
W sytuacji gdy świadek nie skorzysta z przysługującego mu prawa do odmowy składania
zeznań, należy go uprzedzić o treści art. 233 § 1 kk i pouczyć o treści art. 183 § 1 kpk.
Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie
jest obwiniony o współudział w wykroczeniu objętym postępowaniem (art. 182 § 3 kpk).
Prawo uchylenia się od odpowiedzi na niektóre pytania – art. 183 § 1 kpk w zw. z art. 41
§ 1 kpw
Prawo to przysługuje świadkowi wtedy, gdy udzielenie odpowiedzi na pytanie mogłoby
narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Na podstawie art. 191 § 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw o prawie tym należy pouczyć świadka, jeżeli ujawnią się okoliczności objęte tym przepisem. Brak takiego pouczenia
i złożenie zeznań fałszywych wyłącza odpowiedzialność karną świadka z art. 233 kk.
Prawo do przesłuchania z wyłączeniem jawności art. 183 § 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw
Na podstawie tego artykułu, w sytuacji gdy treść zeznań mogłaby narazić na hańbę świadka lub osobę dla niego najbliższą, ma on prawo zażądać, aby przesłuchano go na rozprawie
z wyłączeniem jawności. Uprawnienie to ma więc zastosowanie w postępowaniu przed sądem
i odnosi się jedynie do jawnej rozprawy. Świadek może więc wnosić o utajnienie jego zezna11
Zakład Służby Kryminalnej
nia wobec publiczności. Wskazane w treści artykułu pojęcie „hańby” należy rozumieć jako
okoliczności dotyczące w szczególności spraw osobistych lub intymnych, które w odczuciu
społecznym „poniżają” osobę zachowującą się w dany sposób.
Prawo żądania zwolnienia od złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie osoby pozostającej w szczególnie bliskim stosunku osobistym – art. 185 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw
W sytuacji gdy świadek pozostaje z obwinionym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, przysługuje mu prawo do tego, aby został zwolniony od złożenia zeznania lub odpowiedzi
na pytania. Uprawnienie to ma zastosowanie tylko wtedy, gdy świadek wnosi o takie zwolnienie.
Szczególnie bliski stosunek osobisty należy rozumieć jako silną więź uczuciową istniejącą między świadkiem a obwinionym, która to więź może prowadzić do powstania konfliktu wewnętrznego u świadka składającego zeznania. Przykładem szczególnie bliskiego stosunku osobistego
mogą być choćby więzy wynikające z opieki (np. nad osobą kaleką, dzieckiem), wspólnie przeżytych trudności, tragedii życiowych, a także narzeczeństwa lub współżycia, niemającego cech
trwałości. Świadek, który występuje o zwolnienie go z obowiązku zeznawania, musi uprawdopodobnić istnienie bliskiego stosunku osobistego. Decyzję co do ewentualnego zwolnienia
świadka z ciążącego na nim obowiązku zeznawania podejmuje prowadzący czynność.
Prawo do swobody wypowiedzi – art. 171 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw
W oparciu o ten artykuł osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać
pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi. Należy pamiętać,
że świadkowi nie wolno zadawać pytań sugerujących treść odpowiedzi. Niedopuszczalne jest
także wpływanie na jego wypowiedzi poprzez stosowanie przymusu, groźby bezprawnej, hipnozy, środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jego organizmu w związku z przesłuchaniem.
W przypadku gdyby świadek złożył zeznania w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub wbrew opisanym wyżej zakazom, zeznania te nie mogą stanowić dowodu.
Prawo do wzmożonej ochrony prawnej świadka – art. 245 kk
Przepis ten chroni świadka przed wpływaniem poprzez groźbę bezprawną lub użycie
przemocy na treść jego zeznań lub wykonywanie przez niego obowiązków procesowych, a także przed zemstą za złożenie określonych zeznań. Z chwilą uzyskania informacji o działaniach
skierowanych przeciwko świadkowi, organy ścigania powinny przedsięwziąć działania, których celem będzie niedopuszczenie, by świadek, który pomaga organom w wykryciu sprawcy
przestępstwa, ponosił ujemne konsekwencje swojej obywatelskiej postawy. Art. 245 kk chroni
świadków nie tylko w postępowaniu karnym, lecz także w sprawach o wykroczenie (orzeczenie
z dnia 27.02.2007 r. SA w Łodzi sygn. II AKa 18/07).
Prawo do żądania wciągnięcia do protokołu wszystkiego, co dotyczy praw i interesów świadka oraz innych
osób biorących udział w czynnościach – art. 148 § 2 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw oraz prawo żądania odczytania
fragmentów ich wypowiedzi wyciągniętych z protokołu – 148 § 4 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw.
Prawo do zwrotu poniesionych kosztów z tytułu wezwania i stawiennictwa – art. 618a
– art. 618l kpk w zw. z art. 119 kpw
Świadkowi wezwanemu przez sąd lub organ prowadzący czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia przysługuje:
––zwrot kosztów podróży – z miejsca jego zamieszkania do miejsca wykonywania czynności
postępowania,
––zwrot kosztów noclegu oraz utrzymania w miejscu wykonywania czynności postępowania,
––zwrot zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie.
Zwrot kosztów przysługuje świadkowi w wysokości rzeczywiście poniesionych racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym odpowiednim środkiem
transportu.
12
Świadek i jegoastatus prawny
Górną granicę należności przysługujących z tytułu zwrotu kosztów podróży oraz zwrotu
kosztów noclegu i utrzymania w miejscu wykonywania czynności postępowania stanowi wysokość kosztów przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.
Wysokość poniesionych przez świadka kosztów oraz utraconego z tytułu stawiennictwa
zarobku lub dochodu świadek powinien należycie wykazać.
Prawo do żądania wyżej wskazanych należności przysługuje osobie wezwanej w charakterze świadka, jeżeli się stawiła, choćby nie została przesłuchana. W przypadku gdy osoba
uprawniona do otrzymania tych należności zostanie wezwana w charakterze świadka w kilku
sprawach na ten sam dzień, przyznaje się jej te należności tylko raz.
Świadkowi, który zgłosił się bez wezwania sądu lub organu prowadzącego czynności
wyjaśniające w sprawach o wykroczenia, należności mogą być przyznane tylko wtedy, gdy
został przesłuchany.
Wyżej wymienione przepisy stosuje się odpowiednio do osoby towarzyszącej świadkowi, jeżeli świadek nie mógł stawić się na wezwanie sądu lub organu prowadzącego czynności
wyjaśniające w sprawach o wykroczenia bez opieki tej osoby.
Przytoczone wyżej uprawnienia nie przysługują świadkowi, który jest zatrudniony
w organie władzy publicznej, jeżeli powołany został do zeznawania w związku z tym zatrudnieniem. W takiej sytuacji świadek ma prawo do należności na zasadach określonych w przepisach regulujących wysokość i warunki ustalania należności przysługujących pracownikowi
zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży
służbowej na obszarze kraju.
Należności przewidziane dla świadka w związku z jego stawiennictwem na wezwanie przyznaje się na jego wniosek, który może być złożony ustnie do protokołu z czynności lub na piśmie
w terminie zawitym 3 dni, licząc od dnia zakończenia czynności z udziałem świadka, a w przypadku osoby towarzyszącej, licząc od dnia zakończenia czynności z udziałem świadka, któremu
osoba ta towarzyszyła. Roszczenie to przedawnia się z upływem 3 lat od dnia jego powstania.
Świadek oraz osoba mu towarzysząca winni zostać pouczeni o przysługującym im prawie
oraz sposobie zgłoszenia wniosku o zwrot należności, a także o skutkach niezachowania przewidzianego na to terminu
Należności świadka, który nie jest funkcjonariuszem organów procesowych, a także osoby mu towarzyszącej, ustala i przyznaje sąd lub organ prowadzący czynności wyjaśniające
w sprawach o wykroczenia. Przyznaną w ten sposób należność należy wypłacić niezwłocznie.
W sytuacji kiedy zaistnieje brak możliwości niezwłocznej wypłaty, należność przekazuje się
przekazem pocztowym lub przelewem bankowym bez obciążania osoby uprawnionej opłatą
pocztową lub kosztami przelewu.
Prawo do złożenia zażalenia na postanowienie sądu o zwolnieniu z obowiązku zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” lub tajemnicy związanej z wykonywaniem
zawodu lub funkcji art. 41 § 3 kpw.
1.5.2. Obowiązki świadka
Obowiązek stawienia się na wezwanie w wyznaczonym miejscu i czasie oraz obowiązek
zeznawania – art. 177 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw
Każda osoba, która decyzją organu została wezwana w charakterze świadka, ma obowiązek stawiennictwa we wskazanym jej w wezwaniu miejscu i czasie oraz złożenia zeznań
(art. 177 § 1 kpk).
Obowiązek składania zeznań nie dotyczy osób, którym przysługuje prawo do odmowy
zeznań lub gdy zostaną one z tego obowiązku zwolnione.
13
Zakład Służby Kryminalnej
Obowiązek zeznawania prawdy – art. 233 kk
Policjant, przystępując do przesłuchania osoby w charakterze świadka, powinien poinformować tę osobę o celu przesłuchania, a następnie uprzedzić ją o odpowiedzialności karnej
za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. Należy pamiętać, że pouczenie to jest warunkiem
odpowiedzialności świadka za przestępstwo z art. 233 § 1 kk.
Obowiązek poddania się oględzinom i badaniom lekarskim – art. 192 kpk w zw. z art. 41
§ 1 kpw
Zgodnie z art. 192 § 1 kpk pokrzywdzony nie może sprzeciwić się oględzinom i badaniom niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym. jeżeli
karalność czynu zależy od stanu jego zdrowia.
W przypadku gdy istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń, sąd lub
prokurator mogą zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego
psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić (art. 192 § 2 kpk).
Ww. przepisy nie mają zastosowania do osób, które odmówiły zeznań lub zostały od nich
zwolnione na podstawie art. 182 § 1 i 2 lub art. 185 kpk.
Na podstawie art. 192 § 4 kpk, dla celów dowodowych, można poddać świadka, za jego
zgodą, oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu.
Obowiązek złożenia przyrzeczenia przed sądem – art. 187 § 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw
Przyrzeczenie świadka, że będzie on zeznawał szczerą prawdę, może odebrać tylko sąd
lub wyznaczony sędzia. Świadek składa przyrzeczenie przed rozpoczęciem składania zeznań.
Można odstąpić od odebrania przyrzeczenia od świadka, jeżeli obecne strony nie sprzeciwiają się temu.
Przyrzeczenia nie odbiera się:
1)od osób, które nie ukończyły 17 lat,
2)gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie
zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia,
3)gdy świadek jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania lub pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy za to przestępstwo został skazany,
4)gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie.
1.6. Ograniczenia w zakresie przesłuchania świadka
(zakazy bezwzględne, zakazy względne)
Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia ze względu na możliwość zaistnienia
specyficznych, prawnie uznanych sytuacji dotyczących niektórych osób wprowadza ograniczenia co do możliwości przesłuchiwania ich w charakterze świadka. Ograniczenia te noszą nazwę
zakazów dowodowych i dzielą się na bezwzględne i względne. Zakazy bezwzględne uniemożliwiają przeprowadzenie czynności przesłuchania świadka na okoliczności objęte tym zakazem. W przypadku zakazów względnych przesłuchanie jest możliwe, ale dopiero po zwolnieniu świadka z obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ. O zwolnienie danej
osoby z obowiązku zachowania tajemnicy może wystąpić sąd z urzędu lub na wniosek organu
Policji (§ 31 ust. 1 zarządzenia nr 323 KGP). Zgodnie z treścią art. 41 § 1 kpw w przesłuchaniu
świadka wykroczenia mają zastosowanie art. 178 i 186 recypowane z kpk, zaś na podstawie
14
Świadek i jego status prawny
art. 42 kpw zastosowanie ma również art. 199 kpk. Z dniem 1 lipca 2015 r. zgodnie ze zmianami wprowadzanymi przez ustawę z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247) na podstawie zmienionego
art. 41 § 1 kpw oprócz zakazów określonych w art. 178 i 186 kpk zostanie recypowany także
art. 178a kpk (zakaz przesłuchania w charakterze świadka mediatora co do faktów, o których
dowiedział się od obwinionego lub pokrzywdzonego, prowadząc postępowanie mediacyjne).
Zmianie ulegnie również treść art. 178 pkt 1 kpk. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia zawiera oprócz ww. także własne, odmienne od przepisów kpk, rozwiązania dotyczące
zakazów dowodowych.
Do zakazów bezwzględnych należą:
1. Zakaz przesłuchania obrońcy lub adwokata (od 1 lipca 2015 r. w treści art. 178 pkt 1 kpk
będzie wymieniony również radca prawny) działającego na podstawie art. 46 § 4 kpw
co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę
– art. 178 pkt 1 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw.
2. Zakaz przesłuchania duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi
– art. 178 pkt 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw.
Zakaz ten dotyczy wyłącznie duchownych tych wyznań, które są uznawane przez państwo polskie. Wolno przesłuchiwać duchownego co do wszystkich innych okoliczności,
o których dowiedział się poza spowiedzią, chociażby łączyło się to z innymi czynnościami
religijnymi.
3. Zakaz przeprowadzania dowodów z zeznań świadka, który mimo przysługującego mu prawa do odmowy zeznań złożył zeznania, a nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego przesłuchania na rozprawie przed sądem pierwszej instancji oświadczył, że chce z tego
prawa skorzystać. W takiej sytuacji zeznania złożone przez niego wcześniej nie mogą być
odczytywane ani brane pod uwagę jako dowód – art. 186 § 1 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw.
4. Zakaz przesłuchania w charakterze świadka obwinionego.
5. Zakaz przesłuchiwania biegłego albo lekarza udzielającego pomocy medycznej na okoliczność oświadczeń obwinionego dotyczących zarzucanego mu czynu – art. 199 kpk
w zw. z art. 42 § 1 kpw.
6. Zakaz przesłuchania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu adwokata, radcy prawnego, lekarza lub dziennikarza, a także tajemnicy
statystycznej na okoliczności, które obejmują te tajemnice art. 41 § 4 kpw.
7. Zakaz przesłuchania w charakterze świadka mediatora co do faktów, o których dowiedział
się od obwinionego lub pokrzywdzonego, prowadząc postępowanie mediacyjne, z wyłączeniem informacji o przestępstwach, o których mowa w art. 240 § 1 k.k. – art. 178a kpk w zw.
z art. 41 § 1 kpw (zakaz ten będzie obowiązywał od dnia 1 lipca 2015 r.).
8. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka lekarza i innych osób wykonujących czynności wynikające z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania
się osoby z zaburzeniem psychicznym do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą
kary, jak też zakaz umieszczania w dokumentacji medycznej takich oświadczeń – art. 51
i 52 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r.
Nr 231, poz. 1375).
Zakazy dowodowe względne
Odrębną od kpk regulację zakazów dowodowych względnych wprowadza art. 41 § 2 i 3 kpw.
Zgodnie z art. 41 § 2 kpw osoby zobowiązane do zachowania w tajemnicy informacji
niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne” mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu tych osób od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony. Uprawnionym do zwolnienia
z obowiązku zachowania w tajemnicy ww. informacji organem przełożonym jest odpowiedni
naczelny organ administracji rządowej.
15
Zakład Służby Kryminalnej
Natomiast na podstawie art. 41 § 3 kpw osoby zobowiązane do zachowania w tajemnicy
informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” lub tajemnicy związanej
z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy,
jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej. Na postanowienie sądu służy zażalenie.
Zasady nadawania klauzuli tajności reguluje art. 5 ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r.
o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 182, poz. 1228).
Tajemnicę związaną z wykonywaniem zawodu lub funkcji stanowią wiadomości, które
zostały uzyskane w związku z wykonywanym zawodem lub pełnioną funkcją. Zakres tajemnicy określają szczegółowo przepisy regulujące wykonywanie określonych zawodów lub funkcji,
a także przyjęte przez daną osobę zobowiązania nieujawniania lub niewykorzystywania informacji, z którymi zapoznała się ona w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową.
16
2. Przesłuchanie świadka
w czynnościach wyjaśniających
2.1. Przesłuchanie świadka – zasady ogólne
Celem czynności wyjaśniających w sprawach o wykroczenie jest ustalenie, czy istnieją
podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie, zebranie danych niezbędnych do sporządzenia takiego wniosku oraz uzupełnienie lub sprawdzenie faktów podawanych we wniosku
o ukaranie złożonym przez pokrzywdzonego.
Zarządzenie nr 323 KGP w § 12 i 13 wskazuje, że przed sporządzeniem wniosku o ukaranie należy między innymi ustalić świadków oraz ich przesłuchać.
Po przyjęciu zawiadomienia o wykroczeniu, w zależności od potrzeb, można również
w charakterze świadka przesłuchać zawiadamiającego (§ 11 ust. 7 zarządzenia nr 323 KGP).
Świadka, zgodnie z treścią § 29 zarządzenia nr 323 KGP, należy przesłuchać zwłaszcza
wtedy, gdy:
1)nie będzie możliwe jego przesłuchanie przed sądem (np. z powodu wyjazdu za granicę);
2)istnieje wątpliwość, czy wykroczenie zostało popełnione albo czy osoba podejrzewana
o popełnienie wykroczenia dopuściła się zarzuconego jej czynu;
3)sprawca wykroczenia nie jest znany;
4)zachodzi potrzeba wyjaśnienia okoliczności istotnych dla danej sprawy. W innych wypadkach przesłuchanie świadków nie jest konieczne, a czynności wyjaśniające można ograniczyć do sporządzenia notatki urzędowej z rozpytania świadków oraz ustalenia ich danych osobowych wraz z adresami, w celu dołączenia ich do wniosku o ukaranie.
Świadka należy przesłuchiwać, w miarę możliwości, niezwłocznie po uzyskaniu wiadomości o popełnieniu wykroczenia lub jego ujawnieniu. Jeżeli niezwłoczne przesłuchanie
świadka jest niemożliwe lub niewskazane, należy go w tym celu wezwać do jednostki Policji
właściwej z uwagi na miejsce popełnienia wykroczenia. Przesłuchanie świadka może nastąpić
także przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na
odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (art. 177 § 1a kpk w zw.
z art. 41 § 1 kpw).
W przypadku gdy mamy do czynienia ze świadkiem, który nie może stawić się na wezwanie
z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody, przesłuchanie można
przeprowadzić w miejscu jego pobytu (art. 177 § 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw).
Jeżeli świadek mieszka poza miejscowością, w której znajduje się siedziba jednostki Policji prowadzącej czynności wyjaśniające, należy o jego przesłuchanie zwrócić się do jednostki
Policji, na której terenie działania świadek faktycznie przebywa.
Przesłuchanie osoby zobowiązanej do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych
o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne” odbywa się w trybie określonym w art. 41 § 2 kpw.
O zwolnienie takiej osoby z obowiązku zachowania tajemnicy może wystąpić sąd z urzędu lub
na wniosek organu Policji.
Przesłuchanie osoby zobowiązanej do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych
o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji odbywa się w trybie określonym w art. 41 § 3 kpw.
17
Zakład Służby Kryminalnej
Należy wezwać tłumacza, jeżeli zachodzi potrzeba przesłuchania:
1) głuchego lub niemego, a nie wystarcza porozumienie się z nim za pomocą pisma;
2) osoby niewładającej językiem polskim.
Pod pojęciem osoby niewładającej językiem polskim należy rozumieć nie tylko osobę,
która nie zna tego języka, ale też taką, która nie rozumie w dostatecznym stopniu zadawanych
jej w języku polskim pytań lub z uwagi na słabą jego znajomość nie może sformułować w tym
języku myśli odtwarzających przebieg zdarzeń będących przedmiotem przesłuchania.
Policjant może odstąpić od przesłuchania świadka, albo przerywa czynność, gdy w wyniku obserwacji zachowania świadka, a także sposobu wypowiedzi, poweźmie podejrzenie, że
jest on w stanie po użyciu alkoholu, pod wpływem środka odurzającego lub substancji psychotropowej albo innego podobnie działającego środka. Przyczynę przerwania czynności dokumentuje się w protokole przesłuchania lub w notatce urzędowej, jeśli do przesłuchania nie
doszło.
Policjant, wykonując zaplanowane przesłuchanie świadka, powinien każdorazowo odpowiednio przygotować się, aby czynność ta nie wymagała powtórzenia.
Przygotowanie się do przesłuchania w szczególności polega na zapoznaniu się z opisem
zaistniałego wykroczenia, dotychczas posiadanym materiałem dowodowym i informacjami,
a także sformułowaniu pytań, jakie przesłuchujący zamierza zadać świadkowi.
Małoletniego do ukończenia 15 roku życia w charakterze świadka powinno się, w miarę
możliwości, gdy dobro postępowania nie stoi temu na przeszkodzie, przesłuchiwać w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna (zgodnie z art. 171 § 3 kpk w zw.
z art. 41 § 1 kpw). Świadka w wieku od 13 do 17 roku życia należy pouczyć o odpowiedzialności prawnej przed sądem rodzinnym za składanie fałszywych zeznań, a świadka do 13 roku
życia o obowiązku mówienia prawdy i niezatajania prawdy.
Każde przesłuchanie powinno odbyć się w miejscu i czasie wskazanym w wezwaniu, bez
narażania wezwanego na zbędne oczekiwanie.
Celem każdego przesłuchania jest uzyskanie informacji o osobach, miejscach, zjawiskach, faktach czy stosunkach, które mogą być przydatne dla ustalenia prawdy obiektywnej
w konkretnej sprawie.
Cel przesłuchania świadka należy określić w sposób elastyczny – niezbędne jest wzięcie
pod uwagę także celów ubocznych takich, jak:
– uzyskanie informacji o samym świadku na podstawie jego wypowiedzi (może to być istotne
dla późniejszej oceny jego zeznań),
– uzyskanie takich informacji o zdarzeniu, które mogą się okazać dla przesłuchującego całkowicie nowe, dotyczące faktów zupełnie mu dotychczas nieznanych,
– uzyskanie ewentualnych informacji o dotychczas wykorzystanych źródłach informacyjnych,
–– uzyskanie informacji o środowisku, w którym miało miejsce zdarzenie.
2.2. Etapy przesłuchania świadka
Przesłuchanie świadka można podzielić na 4 etapy(fazy):
1. Etap czynności wstępnych (faza formalna).
2. Etap spontanicznych zeznań (faza swobodnej wypowiedzi).
3. Etap pytań i odpowiedzi (faza pytań szczegółowych).
4. Etap czynności uzupełniających i końcowych.
18
Przesłuchanie świadka w czynnościach
a
wyjaśniających
1. Czynności wstępne (faza formalna)
Na tym etapie należy ustalić tożsamość świadka oraz przeprowadzić z nim luźną rozmowę na tematy niezwiązane ze sprawą. Celem tej rozmowy jest nawiązanie kontaktu, stworzenie
odpowiedniej atmosfery, a także zorientowanie się w cechach osobowości świadka. Następnie
należy pouczyć świadka o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań i wypełnić część formalną protokołu przesłuchania świadka.
2. Etap spontanicznych zeznań (faza swobodnej wypowiedzi)
Rozpoczyna się on od ogólnego pytania „Co świadkowi jest wiadome w danej sprawie?”.
Po zadaniu tego pytania przesłuchujący powinien umożliwić świadkowi swobodną wypowiedź, bez przerywania mu i stawiania pytań. Jeżeli świadek zaczyna mówić o okolicznościach
niezwiązanych ze sprawą, należy taktownie przerywając jego wypowiedź, naprowadzić go na
właściwy temat.
Podczas swobodnej wypowiedzi świadka policjant może robić odręczne notatki, zawierające wskazania niespójności w relacji, stwierdzenia świadka wzajemnie się wykluczające, luki
w relacji, zmiany w emocjach świadka.
Podczas swobodnej wypowiedzi świadka niedopuszczalne jest:
1)przerywanie toku wypowiedzi świadka, chyba że wypowiedź ta w szerokim zakresie wykracza poza granice określone celem przesłuchania,
2)okazywanie zniecierpliwienia, ponaglanie w celu przyspieszenia relacji,
3)rozpraszanie świadka, prowadzenie rozmowy z innymi osobami,
4)pouczanie lub ocenianie świadka,
5)przedstawianie własnego punktu widzenia lub własnej oceny zdarzeń.
3. Etap szczegółowych pytań i odpowiedzi (faza pytań szczegółowych)
Rozpoczyna się on z chwilą zakończenia spontanicznej wypowiedzi świadka. Stawiane
pytania mogą mieć na celu:
– uzupełnienie zeznań, gdy świadek pominął jakieś okoliczności,
– sprecyzowanie wypowiedzi, które miały charakter ogólnikowy,
– kontrolę wypowiedzi.
Zadając pytania, należy jednocześnie protokołować treść zeznań.
4. Etap czynności końcowych
––
––
––
––
––
Należą do nich:
zapoznanie świadka z protokołem,
wprowadzenie poprawek i uzupełnień,
podpisanie protokołu przez osoby uczestniczące w czynności,
uregulowanie finansowych należności świadka,
podziękowanie za stawiennictwo i złożenie zeznań.
19
Zakład Służby Kryminalnej
2.3. Ocena zeznań złożonych przez świadka
Każde zeznanie powinno być odpowiednio sprawdzone i ocenione przed jego wykorzystaniem. Ocena dowodu z zeznań świadka jest niezbędna zarówno do podjęcia decyzji procesowych przez organ ścigania w czynnościach wyjaśniających, jak i do podjęcia decyzji przez sąd.
Ocenę dowodu z zeznań świadka przeprowadza się w celu:
– stwierdzenia, czy dany dowód jest wiarygodny i w jakim stopniu,
– wyciągnięcia z zeznań odpowiednich wniosków dotyczących ustaleń faktycznych, ustalenie
prawdy o badanym zdarzeniu,
– ustalenia, czy istnieją dostateczne podstawy do sporządzenia wniosku o ukaranie,
– podjęcia decyzji o odstąpieniu od wniesienia wniosku o ukaranie.
Przy ocenie zeznań należy uwzględnić, że pamięć ludzka nie jest fotografią, że postrzeganie już w trakcie zapamiętywania ulega przetworzeniu oraz że zapamiętany zostaje jednocześnie stosunek oceniający i uczuciowy świadka do danego zjawiska.
Dla oceny zeznań mają znaczenie:
– osobowość świadka,
– znajomość właściwości psychicznych świadka,
– czas, jaki upłynął od zdarzenia do zeznania,
– zainteresowania świadka,
– inteligencja świadka,
– wiedza, doświadczenie, nawyki, praca zawodowa świadka.
Ocena zeznań powinna być wszechstronna.
2.4. Dokumentowanie zeznań
Zgodnie z treścią art. 37 § 1 kpw z każdej czynności dowodowej, mającej znaczenie dla
sprawy, należy spisać protokół, chyba że ustawa stanowi inaczej. Czynności, z których nie sporządza się protokołu, a także inne zdarzenia, które mają znaczenie dla postępowania, utrwala się
w aktach w formie notatki urzędowej podpisanej przez osobę, która dokonała tych czynności.
Art. 39 § 4 kpw wskazuje, że dowodu z zeznań nie wolno zastępować treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Przed przesłuchaniem policjant powinien sprawdzić tożsamość osoby przesłuchiwanej
na podstawie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość, czyniąc
o tym wzmiankę w protokole przesłuchania. Brak dokumentu tożsamości należy odnotować.
Policjant, przystępując do przesłuchania, powinien poinformować osobę przesłuchiwaną o celu
przesłuchania, a następnie jest obowiązany uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za
zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. Osoba przesłuchiwana potwierdza w protokole własnoręcznym podpisem, że została pouczona o przysługujących jej prawach. W protokole nie
wolno zastępować zapisu treści zeznań lub wyjaśnień odwoływaniem się do innych protokołów.
Policjant, sporządzając protokół z przesłuchania, używa formy gramatycznej w pierwszej
osobie liczby pojedynczej w czasie przeszłym. Wypowiedzi świadka rejestruje się w protokole
możliwie dokładnie, bez zmiany ich treści, zamieszczając charakterystyczne określenia i zwroty używane przez osobę przesłuchiwaną. Dokładność nie oznacza jednak, że wszystko co mówi
świadek, musi być zapisane. W protokole zamieszcza się tylko te okoliczności, które są istotne
dla danej sprawy. Wulgaryzmy protokołuje się wówczas, gdy wyczerpują one znamiona wykro20
Przesłuchanie świadka w czynnościach wyjaśniających
czenia. W razie potrzeby można w protokole odnotować szczególne reakcje świadka na zadawane pytania. Pytania zadawane przez przesłuchującego mogą być protokołowane, zwłaszcza
gdy dotyczą kwestii kluczowych dla wyjaśnienia okoliczności sprawy.
Policjant odnotowuje w protokole przesłuchania decyzję świadka co do składania lub
odmowy składania zeznań na podstawie art. 182 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw.
Policjant również odnotowuje w protokole przesłuchania uchylenie się świadka na podstawie art. 183 § 1 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw od odpowiedzi na pytania.
Jeżeli świadek wnosi o zwolnienie od składania zeznań w całości lub od odpowiedzi na
konkretne pytania na podstawie art. 185 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw, wniosek złożony ustnie
należy zapisać w protokole przesłuchania wraz z decyzją dotyczącą zwolnienia. Wniosek złożony na piśmie dołącza się do protokołu, w którego treści należy umieścić adnotację o decyzji
dotyczącej przedmiotowego zwolnienia.
Na wniosek osoby przesłuchiwanej przyjmuje się od niej oświadczenie na piśmie.
W tym przypadku należy umożliwić tej osobie sporządzenie takiego oświadczenia w warunkach uniemożliwiających porozumienie się z innymi osobami, a następnie przesłuchać ją
w celu wyjaśnienia, uzupełnienia lub uściślenia okoliczności zawartych w oświadczeniu pisemnym. Oświadczenie pisemne stanowi załącznik do protokołu przesłuchania (art. 40 kpw).
W protokole z czynności należy zakreślić wolne miejsca w sposób uniemożliwiający ich
późniejsze wypełnienie. Niedopuszczalnym jest wymazywanie, zamazywanie lub w inny sposób czynienie nieczytelnym pierwotnego zapisu w protokole.
Skreślenia oraz poprawki i uzupełnienia znajdujące się w protokole wymagają omówienia podpisanego przez osoby podpisujące protokół (art. 151 § 1 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony dodatkowo za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy uprzedzić osoby uczestniczące w czynności (art. 37 § 3 kpw). Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń
osób biorących w niej udział. Zapis obrazu lub dźwięku, a także przekład zapisu dźwięku staje
się załącznikiem do protokołu – art. 147 § 3 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw. Zasady utrwalania
czynności procesowych za pomocą urządzenia rejestrującego określa rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dnia 14 września 2012 r. w sprawie rodzaju urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobu przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz. U. poz. 1090).
Po zakończeniu czynności protokół podpisują osoby biorące w niej udział. Osoba uczestnicząca w czynności, podpisując protokół, może zgłosić zarzuty co do jego treści. Zarzuty te
należy odnotować w protokole wraz z oświadczeniem osoby prowadzącej czynność (art. 150
§ 1 i 2 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw). Jeżeli protokół nie został należycie podpisany bezpośrednio
po zakończeniu czynności, brakujące podpisy mogą być złożone później, ze wskazaniem daty
ich złożenia i przyczyn opóźnienia (art. 151 § 2 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Zasady postępowania z protokołami świadka zawierającymi informacje niejawne określa
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 lutego 2012 r. w sprawie sposobu postępowania z protokołami przesłuchań i innymi dokumentami lub przedmiotami, na które rozciąga się obowiązek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo zachowania tajemnicy
związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (Dz. U. poz. 219).
21
Zakład Służby Kryminalnej
Bibliografia
Literatura
Gałązka M., Sadło-Nowak A., Pisma procesowe w postępowaniu w sprawach o wykroczenia:
wzory pism, Wydawnictwo WSPol, Szczytno 2013.
Gałązka M., Kupiński R., Nowicka I., Tablice do procesowego prawa wykroczeń, Wyd. WSPol,
Szczytno 2013.
Krysiak M., Przesłuchanie świadka, Wydawnictwo WSPol, Szczytno 2007.
Kudrelek J., Wojciechowska I., Postępowanie przygotowawcze. Wybrane zagadnienia, orzecznictwo, przykłady, Wydawnictwo WSPol, Szczytno 2008.
Podręcznik dla słuchacza do programu szkolenia zawodowego podstawowego „NPU” (dokument elektroniczny), Wydział Programowo-Metodyczny Biura Kadr i Szkolenia Komendy
Głównej Policji, Warszawa 2006.
Śrubka M., Przesłuchanie świadka w procesie karnym, Wydawnictwo CSP, Legionowo 2013.
Akty prawne
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2014 r.
poz. 382).
Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231,
poz. 1375, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz.
555, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U.
z 2013 r. poz. 395, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 15 czerwca 2007 r. o lekarzu sądowym (Dz. U. Nr 123, poz. 849, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. 2013 poz. 1247) – akt oczekujący, wejście w życie 1.07.2015 r.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 września 2012 r. w sprawie rodzaju urządzeń
i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych
oraz sposobu przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz. U. poz. 1090).
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 lutego 2012 r. w sprawie sposobu
postępowania z protokołami przesłuchań i innymi dokumentami lub przedmiotami, na które
rozciąga się obowiązek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo zachowania
tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (Dz. U. poz. 219).
Zarządzenie nr 323 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2008 r. w sprawie metodyki
wykonywania przez Policję czynności administracyjno-porządkowych w zakresie wykrywania
wykroczeń oraz ścigania ich sprawców (Dz. Urz. KGP Nr 9, poz. 48, z późn. zm.).
Orzeczenie SA w Łodzi z dnia 27.02.2007 r., sygn. II AKa 18/07, „Prokuratura i Prawo” 2007, nr 5.
22