zaburzenia psychiczne związane ze stosowaniem leków

321
Epileptologia 2005, 13: 321-332
ZABURZENIA PSYCHICZNE
ZWIĄZANE ZE STOSOWANIEM LEKÓW PRZECIWPADACZKOWYCH
PSYCHIATRIC DISORDERS CAUSED BY ANTIEPILEPTIC DRUGS
Maciej Huć, Zofia Kazibutowska, Ewa Motta
Michalina Strzała-Orzeł, Gabriela Woźnik
STRESZCZENIE
SUMMARY
Wprowadzenie. Chorzy na padaczkę są obarczeni kilkukrotnie większą częstością występowania
zaburzeń psychicznych niż reszta populacji. Ponadto zaburzenia te mogą być objawem niepożądanym leków przeciwpadaczkowych (LPP). Wystąpienie zaburzeń psychicznych znacznie pogarsza jakość życia pacjenta oraz może prowadzić
do niesystematyczności w zażywaniu leków i powodować utratę kontroli napadów.
Cel. Przegląd piśmiennictwa dotyczącego zaburzeń psychicznych będących objawami niepożądanymi związanymi ze stosowaniem LPP.
Omówienie. Leki przeciwpadaczkowe różnią się
mechanizmem działania i mają zróżnicowany profil psychofarmakologiczny i toksykologiczny, na
podstawie których można je podzielić na dwie
główne grupy. Leki o działaniu GABA-ergicznym,
takie jak barbiturany, benzodiazepiny, kwas walproinowy, gabapentyna, tiagabina i wigabatryna,
działają sedatywnie, mogą powodować męczliwość i zaburzenia poznawcze. Leki hamujące
transmisję glutaminergiczną, takie jak lamotrygina czy felbamat, mają działanie psychoaktywizujące oraz mogą powodować i nasilać lęk. Karbamazepina i topiramat, działające na oba układy
neurotransmiterów, oraz lewetyracetam i okskarbazepina, leki o niewystarczająco poznanym wpływie na oba układy, mogą wykazywać bardziej złożone działania psychotropowe.
Czynniki ryzyka występowania zaburzeń psychicznych będących niepożądanymi działaniami LPP
to czas trwania padaczki, organiczne uszkodzenie o.u.n., napady odogniskowe, częstość i ciężkość napadów, stan padaczkowy i drgawki go-
Introduction. Epileptic patients develop psychiatric diseases several times more often than the
rest of the population. In addition, antiepileptic
drugs may cause psychiatric syndromes as adverse effects. Psychiatric comorbidity deteriorates
epileptic patients' quality of life and may lead to
unsystematic dosage and worsen seizure control.
Objective. The purpose of this paper is to review
data on psychiatric adverse effects of antiepileptic drugs.
Discussion. Antiepileptic drugs (AED) have various mechanisms of action and diverse psychopharmacologic and toxicological profiles. Two major categories of AEDs might therefore be identified. AEDs with predominance of GABAergic effect like barbiturates, benzodiazepines, valproic
acid, gabapentin, tiagabine and vigabatrin have
sedating profiles, may cause fatigue and cognitive side-effects. Antiglutamatergic drugs like felbamate and lamotrigine have activating profiles
and might cause or intensify fear. Carbamazepine
and topiramate acting on the both ways of neurotransmission as well as levetiracetam and oxcarbazepine, which are drugs with insufficiently
understood impact on these neurotransmission
pathways, may demonstrate more complex psychotropic effects.
Clinical factors such as duration of disorder, structural cerebral damage, focal type, higher frequency, duration and severity of seizures, epileptic state
and febrile seizures or psychiatric morbidity in
personal history increase risk of psychiatric adverse effects during antiepileptic treatment.
Praca wpłynęła 9.09.2005 r.
Recived September 9, 2005.
PRACE POGLĄDOWE • REVIEW PAPERS
Klinika Neurologii Śląskiej Akademii Medycznej
Górnośląskie Centrum Medyczne SPSK nr 7
ul. Ziołowa 45, 40-635 Katowice
322
Maciej Huć i wsp.
PRACE POGLĄDOWE • REVIEW PAPERS
rączkowe w wywiadzie oraz wcześniejsze występowanie zaburzeń psychicznych.
Ciężkie psychiczne objawy niepożądane LPP zdarzają się u niewielkiego odsetka pacjentów, jednak te łagodne występują znacznie częściej.
Uwzględnienie profilu psychofarmakologicznego
przy doborze LPP może uchronić znaczną część
pacjentów przed wystąpieniem niepożądanych
objawów psychicznych.
Serious psychiatric adverse events after antiepileptic drugs are rare but benign ones are quite
common. Psychotropic profiles of antiepileptic
drugs should be considered in the choice of drug
for particular patient with epilepsy who is at risk
for psychiatric adverse events to prevent their appearance.
Key words: Epilepsy – Antiepileptic drugs – Psychiatric disorders – Adverse effects
Słowa kluczowe: Padaczka – Leki przeciwpadaczkowe – Zaburzenia psychiczne – Objawy niepożądane
WPROWADZENIE
W
piśmiennictwie epileptologicznym
z okresu przed wprowadzeniem do
leczenia leków przeciwpadaczkowych zaburzenia psychiczne ujmowano jako składowe zespołów padaczkowych. Sommer
w 1881 r. opisywał padaczkę jako postępującą chorobę, której naturalny przebieg
obejmował napady padaczkowe z następowym stanem pomrocznym, do których
z czasem dołączały się zaburzenia zachowania, osobowości i otępienie. Ostatecznie chory umierał w przebiegu stanu padaczkowego uogólnionych napadów toniczno-klonicznych (Schmitz, 1999).
Wprowadzenie leków przeciwpadaczkowych poprawiło rokowanie psychiatryczne
pacjentów z padaczką, jednakże w dalszym
ciągu są oni obarczeni dużo większym ryzykiem wystąpienia zaburzeń psychicznych
i u wielu chorych dochodzi do pojawienia
się różnego typu objawów psychopatologicznych (Rajna i wsp., 1996, 2005). Rozpowszechnienie depresji u chorych na padaczkę ocenia się na 11-60%, zaburzenia
psychotyczne występują z częstością 2-8%,
zaburzenia lękowe z częstością 19-45%,
a zaburzenia koncentracji, włączając w to
zespół ADHD dorosłych, u 25-30% pacjentów (Kanner, 2003; Rajna i wsp., 2005).
Na szczególną uwagę zasługują zaburzenia psychiczne będące objawami niepożądanymi stosowania leków przeciwpadaczkowych. Z jednej strony lek przeciwpadaczkowy może być czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń psychicznych, a z drugiej
wystąpienie zaburzeń psychicznych może
spowodować niesystematyczność w przyjmowaniu leków, a nawet zaprzestanie leczenia i pogorszenie kontroli napadów
(White i wsp., 2003).
Zaburzenia psychiczne jako objawy niepożądane mogą być wywoływane właściwie przez każdy lek przeciwpadaczkowy
i duże znaczenie ma wcześniejsze obciążenie czynnikami ryzyka (Ketter i wsp., 1999;
Schmitz, 1999; Torta i Keller, 1999).
Pierwsza grupa czynników ryzyka to obciążenia niezwiązane bezpośrednio z padaczką, takie jak wcześniejsze występowanie u pacjenta zaburzeń psychicznych czy
obciążenie chorobami psychicznymi w rodzinie, a ponadto obciążenia psychospołeczne, którymi pacjent na padaczkę jest
obarczony w większym stopniu niż reszta
populacji, takie jak negatywny stosunek
społeczeństwa do chorego, uczucie napiętnowania, niski status socjoekonomiczny
czy ograniczenia w wyborze zawodu (Lambert i Robertson, 1999; Schmitz, 1999;
Torta i Keller, 1999; Hirsch i wsp., 2003).