policja_w_systemie - Szkoła Policji w Katowicach

Szkoła Policji w Katowicach
Nauki Prawne i Taktyka Kryminalna
Policja w systemie organów państwa
Tablice poglądowe do wybranych zagadnień
szkolenia podstawowego policjantów
Opracowanie:
kom. Krzysztof Król
ŁA PO
O
C JI
LI
SZK
Zakład Nauk Prawnych i Taktyki Kryminalnej
Wydawnictwo
Szkoły Policji w Katowicach
2002
Wstęp
Umiejscowienie
Policji
jako
organu
bezpieczeństwa
i
porządku
publicznego w państwie wymaga wcześniejszego poznania relacji, wzajemnych
powiązań i kompetencji poszczególnych organów funkcjonujących w strukturach
tego państwa. Zagadnienie to jest przedmiotem zajęć w ramach szkolenia
podstawowego policjantów i budzi częstokroć szereg wątpliwości. Jest to
niewątpliwie spowodowane trójstopniowym podziałem terytorialnym państwa na
gminy, powiaty i województwa oraz związanym z tym swoistym aparatem
pojęciowym. Podział ten wprowadzony z dniem 1 stycznia 1999 r. spowodował,
że zakres kompetencji poszczególnych organów administracji rządowej, czy też
samorządu terytorialnego w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego
uległ rozszerzeniu.
Przedstawione w niniejszym opracowaniu tablice mają stanowić pomoc dla
słuchaczy przygotowujących się do zajęć programowych. Obrazują one szereg
zagadnień jakie są prezentowane w ramach programu szkolenia podstawowego
przy realizacji tematu „Policja w systemie organów państwa”.
Forma przekazu jakim są tablice poglądowe mają ściśle powiązać prace
słuchacza z podręcznikiem oraz tekstem ustaw.
Autor
Tablica 1. Cechy państwa
CECHY PAŃSTWA
(organizacji państwowej)
Przymusowość członkostwa
(obywatelstwo)
Terytorium
Globalność
Organizacja zasad zachowania
(norm prawnych, prawa)
Hierarchiczność
Przynależność jednostki do państwa (obywatelstwo) jest w zasadzie przymusowa,
nabywa się ją z chwilą urodzenia, a więc niezależnie od jakichkolwiek decyzji. Obywatelstwo
to węzeł prawny łączący osobę fizyczną z jakimś państwem.
Globalność - cecha państwa pozwalająca traktować państwo jako całość. Państwo ma
możliwość kontroli, koordynacji wszelkich działań i zamierzeń odbywających się w ramach
tego państwa dzięki czemu społeczeństwo może funkcjonować jako całość.
Podstawowym instrumentem jakim posługuje się państwo za pośrednictwem swych
organów jest prawo rozumiane jako zbiór norm prawnych określających: kto, w jakich
warunkach, jak powinien postąpić, co jest mu nakazane, zakazane lub dozwolone czynić.
Hierarchiczność.
Istnienie
współczesnych
państw
opiera
się
na
działaniu
rozbudowanego aparatu władzy państwowej. Tworzą go osoby podejmujące decyzje w imieniu
wspólnoty. Ich kompetencje są rozdzielone i uporządkowane według zasad hierarchii.
zasada prawa ziemi
w Polsce, oboje rodzice są obywatelami
polskimi lub gdy jedno z rodziców jest
obywatelem polskim, a drugie jest
nieznane lub jest apatrydą albo nie
można ustalić jego obywatelstwa
w Polsce, dziecko znalezione lub
urodzone na terytorium RP, gdy
oboje rodziców są nieznani, bądź
ich obywatelstwo nie jest określone
lub są bezpaństwowcami
zasada prawa krwi
repatriacja
reintegracja
odzyskanie
obywatelstwa
poprzedniego
(zamążpójście a ustanie
lub unieważnienie
małżeństwa)
POCHODNE
utrata obywatelstwa w
Polsce, art. 34 w zw. z
art. 137 Konstytucji
Zmiany terytorialne, a związana z tym kwestia
nabycia lub utraty obywatelstwa. Porównaj
sytuację Polaków w Kazachstanie.
obywatelstwo
uzyskuje osoba nie
posiadająca żadnego
obywatelstwa lub
posiadająca
obywatelstwo innego
kraju (adopcja,
małżeństwo)
naturalizacja
NABYCIE
OBYWATELSTWO
PIERWOTNE
(W OPARCIU O URODZENIE)
Tablica 2. Nabycie obywatelstwa
Tablica 3. Terytorium
Statek wodny lub
powietrzny nie stanowi
terytorium Polski
Terytorium
OBSZAR
LĄDOWY
w tym wody
śródlądowe
OBSZAR
MORSKI
wody wewnętrzne,
morze terytorialne
PRZESTRZEŃ
NAD / POD OBSZAREM
LĄDOWYM I MORSKIM
Wody wewnętrzne – pas wód między brzegiem (lądem), a wewnętrzna granicą (linią
podstawową) morza terytorialnego. W skład wód wewnętrznych zalicza się zatoki morskie
o określonym rozwarciu (24 mile), zatoki historyczne oraz wody portów i red.
Morze terytorialne – pas wód morskich położonych między wybrzeżem albo wodami
wewnętrznymi z jednej strony a morzem otwartym z drugiej (12 mil).
Tablica 4. Warunki istnienia państwa
PAŃSTWO MOŻE ISTNIEĆ TYLKO
WTEDY, GDY POSIADA:
- terytorium,
- społeczeństwo
żyjące na tym terytorium,
- rząd
wykonujący władze nad tą społecznością,
- prawo.
Tablica 5. Definicja państwa
Państwo
Szczególna organizacja ludności zamieszkującej
określone terytorium, która posiada specyficzną
strukturę organizacyjną (zwierzchność terytorialna)
oraz zasady zachowania na obszarze tej
zwierzchności, czyli prawo.
Najwyższego stopnia organizacja społeczeństwa
globalnego, a zarazem podstawowe ogniwo systemu
polityczno-społecznego.
Hierarchiczna i terytorialna organizacja przymusu,
działająca w interesach ekonomicznych, politycznych
i ideologicznych klasy władającej środkami produkcji
dzięki czemu może ona kierować społeczeństwem
jako całością.
Organizacja polityczna (w obrębie której
występuje stosunek władztwa i podporządkowania)
wyposażona w suwerenną władzę (nie ma państwa
bez zjawiska władzy) zajmująca określone terytorium,
do której przynależność ma charakter sformalizowany
(obywatelstwo).
Tablica 6. Suwerenność państwa
SUWERENNOŚĆ
samowładność, czyli prawna niezależność od
jakichkolwiek czynników zewnętrznych i
całowładność czyli kompetencja normowania
wszystkich stosunków wewnątrz państwa
wewnętrzna
władza państwowa jest najwyższą na
danym obszarze i sama decyduje o
swoim zakresie działania, inne
organizacje działają za zgoda i na
warunkach przez nią określonych
zewnętrzna
państwo jest organizacją
niezależną od innych
państw
i organizacji
międzynarodowych
Tylko państwo suwerenne zdolne jest do
pełnienia swoich funkcji
Tablica 7. Funkcje państwa
Zewnętrzne funkcje państwa to m.in.:
♦ strzeżenie nienaruszalności terytorium (Siły Zbrojne),
♦ ochrona obywateli znajdujących się poza terytorium kraju
oraz udzielanie pomocy zamieszkałym tam Polakom
w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem
kulturalnym,
♦ prowadzenie działalności politycznej z innymi państwami
i organizacjami międzynarodowymi celem ochrony
interesów państwa (działalność dyplomatyczna),
♦ stwarzanie warunków do handlu z innymi krajami.
Wewnętrzne funkcje państwa to m.in.:
♦ zapewnienie wolności oraz praw człowieka i obywatela,
♦ zapewnienie bezpieczeństwa obywateli,
♦ strzeżenie dziedzictwa narodowego,
♦ zapewnienie ochrony środowiska naturalnego,
♦ prowadzenie
polityki
gospodarczej,
przez
m.in.
odpowiednie stymulowanie procesów gospodarczych
i swobodę działalności gospodarczej,
♦ zapewnienie zrównoważonego rozwoju,
♦ upowszechnianie oraz zapewnienie równego dostępu do
kultury,
♦ zapewnienie wolności tworzenia i działania partii
politycznych, związków zawodowych, stowarzyszeń, ruchów
obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji,
jak również wolności środków społecznego przekazu.
Tablica 8. Forma państwa
Forma państwa (forma ustroju)
Styl rządzenia
państwem
1. demokratyczne
2. niedemokratyczne
(reżim autorytarny,
policyjny, wojskowy,
totalitarny)
3. mieszane
Terytorialna
struktura
państwa
1. unitarna
2. złożona:
- federacja,
- konfederacja
Sposób wyłaniania
naczelnych organów
państwowych i wzajemne
relacje między nimi
monarchia
republika
Forma rządów:
1. parlamentarno - gabinetowa,
system kanclerski,
2. prezydencka,
3. komitetowa (parlamentarnokomitetowa),
4. mieszana
Tablica 9. Forma rządów w Polsce
Forma rządów w Polsce
MIESZANA
Występują elementy modelu
PREZYDENCKIEGO
KANCLERSKIEGO
Prezydent wybierany w
wyborach bezpośrednich
Prezydent zwolniony z
kontrasygnaty premiera
w 30 sprawach, w tym
może zakończyć
kadencje Sejmu i
Konstruktywne wotum
nieufności wysuwane wobec
premiera
Ustalenie
liczby
członków
rządu
Premier kontroluje oraz
koordynuje pracę
ministrów oraz
wyznacza zakres
kompetencji ministrom
bez teki
PARLAMENTARNEGO
Konieczność istnienia większości
parlament., zdolnej do wyłonienia
i utrzymania rządu – Sejm udziela
wotum zaufania
Nieodpowiedzialność
polityczna prezydenta –
kontrasygnata aktów
urzędowych przez
Premiera
Solidarna i indywidualna
odpowiedzialność
polityczna rządu przed
Sejmem
Rząd musi posiadać stałe
poparcie większości
parlamentarnej
Sejm
Senat
WŁADZA
USTAWODAWCZA
(legislatywa)
Tablica 10. Organy władzy państwowej
sądy
Trybunał Stanu,
Trybunał Konstytucyjny
WŁADZA
SĄDOWNICZA
(judykatura)
TRÓJPODZIAŁ WŁADZ
Prezydent
Rząd
WŁADZA
WYKONAWCZA
(egzekutywa)
sądy
wojskowe
sądy
administracyjne
sądy
powszechne
Tablica 11. Wymiar sprawiedliwości
WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI
wojskowe sądy
okręgowe
Izba Pracy
i Ubezpieczeń
Społecznych
sądy grodzkie jako
wydziały sądów
rejonowych
sądy
rejonowe
wojskowe sądy
garnizonowe
sądy
okręgowe
Izba
Administr
acyjna
Naczelny
Sąd Administracyjny
sądy
apelacyjne
Izba
Karna
Sąd Najwyższy
Izba
Wojskowa
Tablica 12. Pojęcie administracji
Administracja
zarządzanie,
kierownictwo,
prowadzenie, zarząd,
przewodnictwo,
pewna celowa
działalność
organizacja
składająca się z
różnych jednostek
organizacyjnych,
skupionych wokół
organów
organizacja ludzi
wyodrębniona w celu
realizacji zadań
wymagających wspólnego
działania
Tablica 13. Pojęcie administracji
”system podmiotów utworzonych i wyposażonych przez
ustawę w kompetencje do prowadzenia organizatorskiej
kierowniczej działalności na podstawie ustaw w kierunku
wewnętrznym i zewnętrznym – w stosunku do
podporządkowanych podmiotów gospodarki oraz w stosunku
do społeczeństwa, przy czym zarówno przebieg, jak i skutki
tej ostatniej działalności przypisywane są zawsze państwu
jako takiemu” (W. Dawidowicz)
„przejęte przez państwo i realizowane przez jego
zawisłe organy, a także przez organy samorządu
terytorialnego zaspokajanie zbiorowych
i indywidualnych potrzeb obywateli, wynikających ze
współżycia ludzi w społecznościach” (J. Boć)
„złożona organizacja wraz
z wyposażeniem rzeczowym i osobowym oraz
prawo, które reguluje jej działalność, mająca na
celu dobro publiczne” (F. Fleiner)
„pozasądowa działalność państwa,
zmierzająca do zrealizowania życiowych
celów według własnego porządku
prawnego” (O. Mayer)
„ta część działalności państwowej,
która pozostaje po wyeliminowaniu z
niej działalności prawodawczej
i sądowej" (S. Kasznica)
Administracja
Tablica 14. Cechy charakteryzujące administrację
rządowa działa w imieniu i na rachunek państwa, samorządowa –
w imieniu własnym i na własny rachunek
może stosować środki
przymusu administracyjnego
(ma charakter władczy)
w swym działaniu opiera się na
urzędnikach państwowych,
urzędnikach służby cywilnej i
pracownikach samorządowych
działa na zasadzie
kierownictwa i
podporządkowania
działa w sposób
ciągły i stabilny
Administracja
ma charakter monopolistyczny a więc
działa w ramach powierzonych przez
prawo kompetencji jako wyłączny
gospodarz we właściwej kategorii
spraw
w ramach jej struktur działają organy,
instytucje, jednostki,
a nie osoby fizyczne
działa na podstawie prawa i w granicach prawem
przewidzianych – obywatel może robić wszystko
czego prawo mu nie zakazuje, administracja tylko to
na co prawo jej pozwala
działa nie tylko na
wniosek
zainteresowanych,
ale także, i to w
przeważającym
zakresie, z własnej
inicjatywy, co różni
administracje
np. od sądów
Tablica 15. Pojęcie i rodzaje organów administracji
Organ administracji – osoba lub grupa osób
będąca prawnie wyodrębnioną częścią
aparatu administracyjnego, której
działalność na podstawie prawa uznawana
jest za działanie
naczelne, np. minister
centralne, np. KG Policji
terenowe, np. wojewoda
powszechne
administracja rządowa, np. Szef UOP
administracja samorządowa, np. rada gminy
wykonywanych
zadań
kryteria podziału
organów
administracji
podległe hierarchicznie, np. wojewoda
zdecentralizowane – samorząd terytorialny
sposobu
podporządkowania
sposobu
powoływania
skład osobowy
nominacja, np. wojewoda
wybór, np. zarząd powiatu
jednoosobowe, np. komendant wojewódzki Policji
kolegialne, np. Rada Ministrów
Tablica 16. System administracji publicznej w Polsce
Administracja publiczna
Szczebel terenowy
Szczebel centralny
Administracja
rządowa
Administracja
samorządowa
Organy
naczelne
Organy
centralne
Organy
terenowe
zespolone
Organy szczebla
regionalnego
Organy szczebla
lokalnego
Organy terenowe
niezespolone
Organy szczebla
podstawowego
Tablica 17. Administracja rządowa. Organ naczelny a organ centralny
ORGAN NACZELNY
Prezes Rady
Ministrów
Rada
Ministrów
ministrowie
np. Minister
SWiA
np. Szef UOP
np. Prezes Urzędu
Ochrony
Konkurencji i
Konsumentów
np. Komendant
Główny Policji
kierownicy komitetów
wchodzących w skład
Rady Ministrów
np. Krajowa Rada
Radiofonii i Telewizji
np. Komendant
Państwowej
Straży Pożarnej
ORGANY CENTRALNE
♦ Naczelnym organem administracji nazywamy Radę Ministrów
oraz te organy administracji rządowej, których właściwość miejscowa
rozciąga się na obszar całego państwa, a które równocześnie wchodzą
w skład Rady Ministrów. Organ administracji, który odpowiada tylko
pierwszemu z powyższych warunków nazywamy organem centralnym
(W. Dawidowicz).
♦ Naczelne organy administracji rządowej to te spośród organów
administracji publicznej, które są powoływane bezpośrednio przez
Sejm (Prezydenta RP), są zwierzchnie wobec pozostałych organów
w strukturze administracji rządowej i których właściwość terytorialna
obejmuje obszar całego państwa (J. Boć).
Organy szczebla
podstawowego
Organy szczebla
lokalnego
Organy szczebla
regionalnego
Tablica 18. Organy administracji samorządowej
sejmik województwa
zarząd
województwa
marszałek województwa
rada powiatu
zarząd powiatu
starosta
rada gminy
zarząd gminy
prezydent, burmistrz lub wójt
szczebel
terenowy
szczebel
centralny
np. wojewódzki
inspektor inspekcji
handlowej
np. wojewódzki
konserwator
zabytków
organy centralne
np. wojewódzki
lekarz weterynarii
Organy zespolonej
administracji
rządowej
wojewoda
Tablica 19. System administracji rządowej w Polsce
Organy niezespolonej
administracji
rządowej
Np. Minister
Obrony
Narodowej
wojskowy
komendant
uzupełnień
szef wojewódzkiego
sztabu wojskowego
np. dowódca okręgu
wojskowego
Rada Ministrów
ORGANY NACZELNE
inspektor
kontroli
skarbowej
naczelnik
urzędu
skarbowego
np. dyrektor izby
skarbowej
Np. Minister
Finansów
szczebel
terenowy
szczebel
centralny
wojewoda
Organy zespolonej
administracji
rządowej
komendant komisariatu Policji
komendant powiatowy (miejski) Policji
komendant wojewódzki Policji
Komendant
Główny Policji
organy centralne
Minister Spraw
Wewnętrznych
i Administracji
Tablica 20. Usytuowanie Policji w sytemie organów administracji publicznej
Zakres wpływu określa
Ustawa o Policji w Rozdziale 2
administracja
samorządowa
ORGANY NACZELNE
Wykaz literatury
P. Tuleja:
Prawo konstytucyjne, Warszawa 1995.
Elżbieta Ura,
Edward Ura:
Prawo administracyjne, Warszawa 1999.
H. Izdebski,
M. Kulesza:
Administracja publiczna., Zagadnienia ogólne, Warszawa
1998.
J. Łętowski:
Prawo
administracyjne,
Warszawa 1990.
Zagadnienia
podstawowe,
E. Ochendowski:
Prawo administracyjne, Toruń 1996.
Z. Niewiadomski:
Ustrój samorządu terytorialnego i administracji rządowej
po reformie, Warszawa 1998.
J. Boć (red.)
Prawo administracyjne, Wrocław 1996/1997.
Spis treści
Wstęp..................................................................................................................................5
Tablica 1. Cechy państwa ..................................................................................................7
Tablica 2. Nabycie obywatelstwa ......................................................................................8
Tablica 3. Terytorium.........................................................................................................9
Tablica 4. Warunki istnienia państwa ..............................................................................10
Tablica 5. Definicja państwa............................................................................................11
Tablica 6. Suwerenność państwa .....................................................................................12
Tablica 7. Funkcje państwa............................................................................................103
Tablica 8. Forma państwa ..............................................................................................114
Tablica 9. Forma rządów w Polsce ................................................................................125
Tablica 10. Organy władzy państwowej ........................................................................146
Tablica 11. Wymiar sprawiedliwości.............................................................................157
Tablica 12. Pojęcie administracji ...................................................................................178
Tablica 13. Pojęcie administracji ...................................................................................189
Tablica 14. Cechy charakteryzujące administrację..........................................................20
Tablica 15. Pojęcie i rodzaje organów administracji .....................................................201
Tablica 16. System administracji publicznej w Polsce ..................................................212
Tablica 17. Administracja rządowa. Organ naczelny a organ centralny .......................223
Tablica 18. Organy administracji samorządowej...........................................................234
Tablica 19. System administracji rządowej w Polsce ....................................................245
Tablica 20. Usytuowanie Policji w sytemie organów administracji publicznej ...........256
Wykaz literatury.............................................................................................................267