Ziarno prawdy w legendzie

wstałego w IX w. Wolina,
bardziej związani byli gospo−
darczo ze społecznościami
północnej i północno−zacho−
dniej Europy, aniżeli sąsied−
niej Wielkopolski. Tym tłu−
maczyć należy stosunkowo
wczesny rozwój, zarazem
szybki zmierzch znaczenia te−
go ośrodka po powstaniu pań−
stwa polskiego. Konkurencją
dla “bałtyckiego” Wolina,
stały się piastowskie grody
w Kołobrzegu i Szczecinie.
Podobne procesy obserwuje−
my na Pomorzu Wschodnim
na przykładzie początków
Gdańska (druga połowa X
w.), który w czasach Mieszka
przejął znaczenie gospodar−
cze położonego na obszarze
pruskim wcześniejszego Tru−
so.
Zagadkowo przedstawia
się wczesna chronologia (dru−
ga połowa IX w.?) najstarsze−
go grodu w Kaliszu−Zawo−
dzia. W przeciwieństwie do
innych grodów Polski ple−
miennej nie został on bo−
wiem spalony, lecz przebudo−
wywany trwał nadal w tym
samym miejscu w czasach pia−
stowskich. Co więcej, w mo−
mencie dojścia do władzy Pia−
stów, rozwojowi Kalisza to−
warzyszą inwestycje znajdu−
jące wyraz m.in. w powstawa−
niu dziesiątków grodów wo−
kół tego ośrodka, co jest ewe−
nementem w skali całego kra−
ju. Może zatem z tej części
regionu wywodzili się pierw−
si Piastowie?
Jest wiele zagadek, które
na obecnym etapie badań są
nadal trudne do wyjaśnienia.
Dotyczy to zwłaszcza Mazo−
wsza, gdzie mamy do czynie−
nia z zadziwiającym zjawis−
kiem: późnym, bo w końcu
IX lub na początku X w.
powstawaniem grodów ple−
miennych i równie szybkim
ich zmierzchem. W wielu
przypadkach przestały one is−
tnieć po upływie zaledwie 1 −
2 generacji. Czy są to archeo−
logiczne świadectwa podej−
mowanych wczesnych prób
militarnego zabezpieczenia
się przed sąsiadami z Wielko−
polski, zanim powstało państ−
wo polskie?
Są to pytania, na które
wielu archeologów poszuku−
je odpowiedzi.
Choć nasza dotychczaso−
wa wiedza o mechanizmach
powstawania państwa, pozos−
taje wobec mnogości pytań
i wielu niewiadomych nadal
fragmentaryczna, nie będzie
przesadą stwierdzenie, że Pol−
skę roku tysięcznego dzieli−
ło od tej z połowy wieku X
tak wiele, że trudno byłoby
analizowane zjawiska mierzyć
podobną skalą. O ile w poło−
wie wieku X pojawiały się
zaledwie nowinki − w postaci
budowy zrębów pierwszych
ośrodków grodowo−miejskich
(i to głównie w Wielkopol−
sce), o tyle Polska z czasów
Zjazdu Gnieźnieńskiego by−
ła krajem jakościowo innym.
Terytorialnie − zamiast państ−
wa jednego regionu, zbliżona
była do Polski w obecnych
granicach (z wyłączeniem
terytoriów pruskich), z dzie−
siątkami nowo wybudowa−
nych ośrodków miejskich, no−
wym aparatem administracy−
jnym państwa, świątyniami i
niezależną organizacją koś−
cielną w postaci biskupstw w
Gnieźnie, Kołobrzegu i Wro−
cławiu. Było to również no−
we jakościowo społeczeńst−
wo, w którym istotną rolę,
jak nigdy wcześniej odgrywa−
li obcy − kler, woje, kupcy
czy rzemieślnicy. Skala zrea−
lizowanych wówczas inwes−
tycji była tak ogromna, że
pomiędzy drugą połową X a
początkiem XI w. doszło do
istotnych przekształceń śro−
dowiska naturalnego, w sku−
tek wycięcia zwłaszcza w
Wielkopolsce najwartościow−
szych gatunków drzew (głó−
wnie dębu), potrzebnych do
budowy fortyfikacji ośrod−
ków grodowo−miejskich i ich
zabudowy.
W ciągu zaledwie dwóch−
trzech generacji dynastii Pia−
stów, kraj nasz z peryferii,
stał się podmiotem sceny eu−
ropejskiej. Pomiędzy 950 a
1000 rokiem, uczyniono mi−
lowy krok, którego wynikiem
było włączenie Polski do na−
rodów Europy.
Dzień, w którym Popiela zjadły myszy
Ziarno prawdy
w legendzie
Dziś rozmawiamy z W
ojciechem Piotrowskim −
Wojciechem
sekretarzem naukowym Muzeum Archeologicznego w
Biskupinie.
Agnieszka Chęś: − Jaki
ności. Zdarzały się też po−
był status Kruszwicy
rwania przyszłej żony, ale
w czasach Popiela, czyli
były to porwania kamuflowane.
w około VIII−IX wieku?
Jeżeli było wiadomo, że młodzi
Wojciech Piotrowski: −
mają się ku sobie to organizowa−
Był to ośrodek plemienia
no takie porwanie. Była to jedna
Goplan. Najprawdopodobniej
ze starych tradycji.
podbój Goplan przez Polan
− Czy czasy Popiela by−
miał miejsce za czasów Zie−
ły czasami spokojnymi?
momysła, czyli ojca Miesz−
− Były to raczej spokojne
ka I. Odbyło się to drogą
czasy. Chociaż Słowianie
pokojową. Zwykle tak to się
z natury swej byli bardzo
odbywało: domena silniejsza
wojowniczy. Kiedy w VI
i bogatsza anektowała sąsied−
wieku ruszyli z terenów dzi−
nią, słabszą. Wiadomo, że już
siejszej Białorusi, dotarli aż
w połowie X wieku Piasto−
do Grecji. Gdyby nie byli
wie byli regionalną dynastią,
wytrzymali, odporni, bojowi
a ich ośrodkami plemienny−
− nie zajęliby takich dużych
mi były:: Poznań, Gniezno,
obszarów. W VIII i IX wie−
Giecz, także Kruszwica, któ−
ku tereny zajęte przez Sło−
ra oczywiście, jako osada
wian rozciągały się od Bałty−
podbita, straciła na znaczeniu.
ku po Adriatyk, a na zacho−
− Ile w legendzie o Po−
dzie po Łabę. Dopiero w
pielu jest prawdy history− Wojciech Piotrowski z dzbanem, VIII wieku plemiona słowiań−
w którym widać zwitki kory brzo−
cznej
cznej,, a ile baśniowości?
skie zakończyły wędrówki
fot. Agnieszka Chęś
− Nieżyjący już profesor zowej
oraz podboje i rozpoczęły
Gieysztor domniemywał, że jest tylko, że istniały wtedy na prowadzić osiadły tryb życia,
jest to legenda pochodzenia tych terenach plemiona Goplan i tworząc cywilizację rolniczą.
frankońskiego. We Francji ist− Polan oraz dynastia Piastów.
Kiedy w XIX wieku pojawił się
− Jak mogło wyglądać życie panslawizm, wykreowano, nie−
nieją legendy o królach zjedzo−
nych przez myszy, są to legen− społeczności kruszwickiej?
zgodny z prawdą, mit o spokoj−
− Było to bardzo proste nych, bogobojnych Słowianach.
dy jeszcze starsze niż nasza.
Może Gall Anonim, który, jak życie. Ustrój opierał się na
− Jak powinniśmy wyob−
wskazuje jego nazwisko, po− rodzinie, wiosce, plemieniu. Do rażać sobie legendarną wieżę
chodził z Galii, czyli terenów czasów Mieszka związki ro− Popiela?
dzisiejszej Francji, przyniósł ba− dzinne były bardzo silne. Waż−
− Budowla nazywana Mysią
śnie tego typu na nasze tereny. ne było zawieranie małżenstw Wieżą znajdująca się w Krusz−
Wydaje się, że legenda o Popie− i łączenie się rodów. Na wodza wicy pochodzi z XIV wieku.
lu została stworzona na potrze− wybierano osobę najmądrzej− Jeżeli w czasach Goplan była
by rozwijającej się dynastii Pia− szą, najwybitniejszą. Był też tam jakaś wieża to na pewno
stów. Każda dynastia budowała zwyczaj wybierania specjalne− drewniana. Słowianie byli mis−
pewne legendy, które miały go wodza wojennego na czas trzami w budowaniu z drewna.
potwierdzać jej prawa do spra− konfliktów. Potem często, dzię− Wieża ta na pewno była wysoka
wowania władzy. Legenda o Po− ki swoim zasługom, zostawał i otoczona rowem lub palisadą,
pielu doskonale nadawała się do on też wodzem na czas pokoju. które miały ją chronić przed
− Czy w kulturze słowiańs− podpaleniem. W IX wieku pro−
tych celów. Król Popiel i jego
żona byli złymi ludźmi, czyli ci kiej małżeństwo było zawie− wadzono wykopaliska w Kru−
którzy zdobyli Kruszwicę byli rane pod przymusem?
szwicy na Ostrowie Rzepows−
− Nie było żadnego przymu− kim i nie znaleziono zabudowań
dobrzy i prawi. Upadek ośrod−
ka Goplan był więc czymś natu− su. Ojcowie i matki planowali z czasów Popiela, żadnych śla−
ralnym i pozytywnym. Ta lege− i umawiali się z kim się spowi− dów wieży. Za to znaleziono
nda podbudowywała dynastię. nowacić, ale jeżeli młodzi zde− pozostałości osady współczesnej
Nie wiemy i nie dowiemy się cydowanie wyrażali niechęć to Biskupinowi końca epoki brązu.
nigdy, jak było naprawdę. Bada− nie można było ich zmuszać. Jednak z pewnością w czasach
nia archeologiczne nam tego Oczywiście często takie za− Popiela było tam osadnictwo.
nie wyjaśnią, a źródeł pisanych chowania kończyły się chwilo−
rozmawiała
ANDRZEJ BUKO z tego okresu nie ma. Pewne wym odsunięciem od społecz−
AGNIESZKA CHĘŚ