there were 1218 authorized VMP and 410 of them were

Zakład Farmacji Weterynaryjnej, Państwowy Instytut Weterynaryjny-Państwowy Instytut Badawczy
w Puławach, al. Partyzantów 57, 24-100 Puławy
Krasucka D., Cybulski W., Klimowicz A.
ANALIZA STOSOWANIA LEKÓW PRZECIW DROBNOUSTROJOWYCH U TRZODY
CHLEWNEJ W POLSCE W 2010 ROKU
Summary
ANALYSIS OF ANTIMICROBIAL AGENTS’ TREATMENT OF SWINE IN POLAND IN
2010
Poland as a member state of EU reports to European Medicines Agency (EMA) on
sales/distribution of veterinary medicinal products (vmp) at national level. In addition to above
mandatory route, it has been launched the research project in 2009-2013 stemming on
questionnaire of 109 practitioner veterinarians representing all regions of the country. In 2010
there were 1218 authorized VMP and 410 of them were registered for swine on polish
market, whereas the number of swine accounted ca 19,2 million. Analysis of the results of
the research project in 2010 for antimicrobial agents used by the probed veterinarians were
calculated in weight mass of pharmacologically active substances. The figures were displayed as
the summa of particular antibiotics within the pharmacological groups, according to
recommendations of EMA. The responder reports ranked tetracycline group as the most
frequent agents used; weight amounts scored 49,1% of total antibiotics and sulfonamides
declared to be used within antimicrobial treatment of swine by the questionnaired veterinarians.
Penicillin group shared 25,7% in this ranking, followed by macrolides (8,1%) and sulfonamides
(5,9%). Aminoglicosides, pleuromutylines and fluoroquinolones usage numbered 3,0%, 2,95%
and 2,8%, respectively. More or less similar trend of antimicrobial agents consumption was
observed at other countries publishing such statistics. The most alike preferences of antibiotics
usage has been found in the neighbor countries, e.g. Czech Republic. The dominated position of
tetracycline group results probably from economical reasons, however medicated feedingstuffs
route of VMP administration contribute that ranking, too. The low figures for
fluoroquinolones situate this group in second line order of antibiotics administered to swine.
Analysis of the data for antimicrobial agents enabled to evaluate the prudent use of antibiotics
and sulfonamides by practitioner veterinarians, as well as it constitutes the element within the
strategies of risk assessment of antimicrobial resistance and the drug residue presence in the
tissues and the products of animal origin.
1 Streszczenie
Informacje o obrocie/sprzedaży produktów leczniczych weterynaryjnych (plw) w formie
urzędowo prowadzonych rejestrów przekazywane są przez wszystkie kraje europejskie do
Europejskiej Agencji Leków (EMA). W Polsce dodatkowo realizowany jest program badawczy
analizujący stosowanie produktów leczniczych weterynaryjnych u zwierząt gospodarskich w
latach 2009-2013, w tym u świń. Wykaz plw dopuszczonych do obrotu w 2010 wymieniał 1218
pozycji, w tym wykazywał ok. 410 plw przeznaczonych dla trzody chlewnej w polskim
lecznictwie weterynaryjnym. Pogłowie świń szacowano w 2010 r. na 19,2 mln. W ramach
programu badawczego w opracowanej elektronicznej bazie danych znalazły się wyniki
kierowanych drogą internetową
kwartalnych raportów dotyczących używania leków
(antybiotyki, sulfonamidy) przez 109 lekarzy weterynarii reprezentujących kilka powiatów
każdego województwa. Wyniki z ankiet o asortymencie i ilości leków przeliczono na zawartości
wagowe substancji czynnych i zestawiano, zgodnie z zaleceniami EMA, grupując antybiotyki wg
kryteriów farmakologicznych. Analiza wyników wykazała, że u świń w największych ilościach
stosowane są tetracykliny (49,1%). Kolejno sytuowały się penicyliny (25,7%), makrolidy (8,1%),
sulfonamidy (5,9%). Aminoglikozydy (3,0%), pleuromutyliny (2,95%) i fluorochinolony (2,8%)
dopełniały wykaz ilości używanych leków przez próbę 109 polskich lekarzy weterynarii w 2010
r. Porównując wymieniony ranking z trendami w innych krajach, najbardziej zbliżone
preferencje stosowania leków występowały w krajach sąsiadujących, np. Republice Czeskiej.
Ponadto uwagę zwraca daleka pozycja fluorochinolonów pozwalająca wnioskować, że
antybiotyki tej grupy pełnią rolę antybiotyków „ostatniego rzutu” w terapii trzody chlewnej.
Dominujący udział tetracyklin używanych u świń uwarunkowane jest prawdopodobnie
względami ekonomicznymi, co wraz ze stosowaniem w formie pasz leczniczych sprawia że grupa
tych antybiotyków stanowi połowę leków przeciw drobnoustrojowych wykorzystywanych u
świń.
Wyniki
prowadzonego
antybiotykoterapii.
Ponadto
programu
stanowią
badawczego
uzupełniający
umożliwiają
element
ocenę
racjonalnej
krajowych
programów
analizujących ryzyko nabywania lekooporności oraz programu monitorowania pozostałości
leków weterynaryjnych w tkankach i produktach pochodzenia zwierzęcego.
Key words: swine, veterinary medicinal products, antibiotics consumption, sulfonamides
consumption, veterinary pharmaceutical market.
2 Polska, wraz z innymi krajami członkowskimi UE ma obowiązek pozyskiwania informacji
dotyczących obrotu/sprzedaży produktów leczniczych weterynaryjnych (plw) i przesyłania raportów
do Europejskiej Agencji Leków (EMA) w Londynie. Obok urzędowo prowadzonego rejestru w
ramach Project on Monitoring of Sales of Veterinary Antimicrobial Agents in Europe
koordynowanego przez EMA, Zakład Farmacji Weterynaryjnej PIWet-PIB w Puławach prowadzi
temat badawczy „Analiza stosowania produktów leczniczych weterynaryjnych u zwierząt
gospodarskich” na podstawie Uchwały Rady Ministrów Nr 244/2008 w ramach programu
wieloletniego „Ochrona zdrowia publicznego” w latach 2009–2013. Na plan pierwszy wysuwa się
monitorowanie leków przeciw drobnoustrojom przeznaczonych dla zwierząt (trzoda chlewna, bydło,
drób).
Główne cele zbierania danych o obrocie i stosowaniu produktów leczniczych weterynaryjnych o
działaniu przeciw drobnoustrojom obejmują:
•
Porównanie stosowania określonych grup antybiotyków w różnych krajach, okresach czasu, ze
szczególnym uwzględnieniem gatunków zwierząt.
•
Porównanie zużycia antybiotyków w medycynie człowieka i medycynie weterynaryjnej.
•
Ocenę występowania antybiotykooporności przeciw określonym substancjom czynnym u
drobnoustrojów, ze szczególnym uwzględnieniem patogenów odzwierzęcych.
•
Interpretację profili wzrostu i kierunku nabywania lekooporności oraz oceny ryzyka
antybiotykooporności dla podejmowanej terapii zwierząt i zdrowia publicznego.
•
Określenie zależności między ilościami używanych substancji farmakologicznie czynnych a
ich pozostałościami w tkankach jadalnych i produktach pochodzenia zwierzęcego.
•
Racjonalizację stosowania antybiotyków.
Efektem nieprawidłowego wyboru antybiotyku lub błędnego ich aplikowania (np.: niewłaściwy termin
podania, zbyt niska dawka, za krótki okres podawania, zła aplikacja) jest brak efektu leczniczego lub
nawrót choroby. Długofalowym niekorzystnym efektem błędów w antybiotykoterapii jest
powstawanie populacji bakterii opornych na działanie antybiotyku (lekooporność). Stąd dane o
wykorzystaniu środków antybakteryjnych odgrywają kluczową rolę w rozwoju narodowych i
międzynarodowych strategii powstrzymywania antybiotykooporności.
W Polsce liczba dopuszczonych do obrotu, wg stanu na 30 marzec 2010, wynosi 1218 plw., w tym
1025 plw. dopuszczonych do obrotu na podstawie centralnej procedury rejestracyjnej, 187 plw
dopuszczonych na podstawie pozwoleń wydanych przez Radę Unii Europejskiej lub Komisję
Europejską i 6 plw. dopuszczonych do obrotu w ramach importu równoległego.
Stan na maj 2010 r. wykazywał około 410 plw przeznaczonych dla trzody chlewnej w polskim
lecznictwie weterynaryjnym. Duży asortyment antybiotyków sprawia, że optymalny wybór leku nie
3 jest dla lekarza rzeczą prostą. Kliniczna bowiem skuteczność przeciwbakteryjnego działania każdego
antybiotyku zależy od wielu czynników, w tym przede wszystkim od wrażliwości drobnoustrojów,
kinetyki preparatu, jego drogi podania i zastosowanej dawki.
Pasze lecznicze są najczęściej stosowane dla świń. Według literatury najpowszechniej używane w
produkcji pasz leczniczych są: tetracykliny (zdecydowanie najbardziej powszechnie używane plw w
produkcji pasz leczniczych), sulfonamidy potencjalizowane
trimetoprimem, makrolidy oraz inne
chemioterapeutyki
pleuromutyliny,
tj.:
â-laktamy
przeciwpasożytnicze,
aminoglikozydy
i
linkozamidy. Potwierdzają to dane rynkowe dotyczące użycia pasz leczniczych z podziałem na
gatunki (dla krajów, dla których takie dane są dostępne).
Lekarz weterynarii jest zobowiązany do prowadzenia dokumentacji lekarsko-weterynaryjnej
zastosowania produktów leczniczych oraz dokonywania wpisów do ewidencji leczenia zwierząt
prowadzonej przez posiadacza zwierząt gospodarskich lub zwierząt, z których pozyskane tkanki lub
produkty przeznaczone są do spożycia przez ludzi.
Celem prezentowanego opracowania jest analiza wyników realizowanego programu badawczego
odnośnie zużycia leków przeciwdrobnoustrojowych u trzody chlewnej przez reprezentatywną grupę
krajowych lekarzy weterynarii w 2010 roku.
Zastosowanie antybiotyków i sulfonamidów w lecznictwie trzody chlewnej
Przykładowe
rekomendowane
chemioterapeutyki
stosowane
w
leczeniu
trzody
chlewnej:
amoksycylina, ampicylina, penicylina, gentamycyna, enrofloksacyna, norfloksacyna, linkomycyna,
tylozyna, linkomycyna ze spektynomycyną, tiamulina, oksytetracyklina, streptomycyna, doksycyklina,
jozamycyna, spiromycyna.
W ostatnich latach do antybiotykoterapii chorób układu oddechowego świń i innych zwierząt
hodowlanych wprowadzono nowe odmiany leków, często półsyntetycznych.
Do nich zaliczamy
pochodne chinologów, fluorochinolony.
FLUOROCHINOLONY – mechanizm ich działania polega na hamowaniu bakteryjnego enzymu
gyrazy DNA i blokowaniu replikacji bakterii. Stosowane są przy zakażeniach wywołanych przez
Pasteurella haemolytica i Mycoplasma sp., Haemophilus pleuropneumonia. Dobra efektywność
leczenia zakażeń układu oddechowego wynika z faktu, że fluorochinolony osiągają w płucach stężenia
równorzędne lub wyższe niż w surowicy.
WHO dokonało podziału chinolonów na cztery generacje.
4 Tab. 1. CHINOLONY (WHO, 1997)
I GENERACJA
II GENERACJA
III GENERACJA
IV GENERACJA
kwas nalidyksowy
pefloksacyna
lewofloksacyna
moksifloksacyna
kwas oksolinowy
enrofloksacyna
(jest aktywną postacią
lemefloksacyna
kwas pipemidynowy
ciprofloksacyna
ofloksacyny)
gemifloksacyna
cinoksacyna
norfloksacyna
sparfloksacyna
klinafloksacyna
ofloksacyna
fleroksacyna
trowafloksacyna
difloksacyna
gatifloksacyna
flumechina
des 6-chinolon
sparfloksacyna
pefloksacyna
AMOKSYCYLINA (antybiotyk β-laktamowy) - jest nie toksycznym i nie teratogennym
antybiotykiem używanym w lecznictwie na całym świecie.
Antybiotyki β-laktamowe należą obecnie do preparatów najczęściej wykorzystywanych w leczeniu
wielu infekcji. Cenną cechą tych leków jest ich bardzo mała, w porównaniu z innymi preparatami
przeciwdrobnoustrojowymi, toksyczność dla organizmu ssaków. Działa, bowiem blokująco na
życiowo niezbędny dla drobnoustrojów, a niewystępujący u ssaków, enzym alaninotranspeptydazę.
Walorem amoksycyliny jest dobra aktywoność nawet wobec szczepów S. pneumonice, które są oporne
na penicylinę, dobra jej tolerancja, farmakokinetyka i farmakodynamika oraz nieduży koszt leczenia.
Wykazuje dużą skuteczność w leczeniu infekcji dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, dróg
moczowych, narządów rozrodczych, stanów zapalnych zatok, zakażeń skóry, zapaleń stawów na
tle
gronkowcowym, w zwalczaniu chorób takich jak np.: nekrotyczne zapalenie jelit (enteritis
necrotica), wrzodziejące zapalenie (enteritis ulcerativa), kolibakteriozy, zespół MMA u macior.
Stosowana jest również przy powikłaniach bakteryjnych chorób wirusowych i w infekcjach
pooperacyjnych (lek podawać wówczas należy przed zabiegiem) oraz przy biegunkach.
TYLOZYNA - jest antybiotykiem z grupy makrolidów stosowana wyłącznie w lecznictwie
weterynaryjnym.
Tylozyna (tylosin, tylosine) to antybiotyk makrolidowy, wykazujący działanie bakteriostatyczne,
wytwarzany przez Streptomyces fradiae. Efekt bakteriostatyczny jest następstwem hamowania syntezy
białek w wyniku wiązania się z podjednostką 50S rybosomu.
5 Działa głównie na bakterie G-dodatnie, hamuje rozwój niektórych bakterii G-ujemnych. Do
wrażliwych na tylozynę bakterii należą: Streptococcus, Staphylococcus, Diplococcus, Micrococcus,
Corynebacterium,
Clostridium,
Erysipelothrix,
Moraxella
bovis,
Leptospira,
Bacteriodes,
Spherophorus, Baordetella bronchiseptica, Haemophilus, Pasteurella et Chlamydia spp. Mycoplasma
gallisepticum, Mycoplasma hyosynoviae, Erysipelothrix insidiosa, Streptococcus sp., Staphylococcus
sp., Bacillus sp., Carynebacterium sp., Clostridum sp., Vibrio sp., Pasteurella sp. oraz Chlamydia
sp..(medivet).
Z danych literaturowych wynika, że wrażliwość szczepów Arcanobacterium pyogenes, izolowanych w
czystej kulturze z narządów padłych świń na tylozynę wynosi 100%.
TETRACYKLINY - odkryte ponad pół wieku temu, nadal stanowią jedną z najczęściej stosowanych
grup antybiotyków. Pierwotnie otrzymywane były ze szczepów pleśni Streptomyces aureofaciens.
Odznaczają się szerokim zakresem działania, obejmującym: drobnoustroje Gram- dodatnie, Gram –
ujemne, gatunki z rodzaju Rickettsia, Chlamydia, Mycoplasma oraz niektóre pierwotniaki. Wszystkie
tetracykliny
nie
wchłaniają
się
całkowicie
z przewodu
pokarmowego.
Działają
głównie
bakteriostatycznie poprzez zakłócenie syntezy białek bakteryjnych. W większych stężeniach i wobec
niektórych drobnoustrojów działają bakteriobójczo.
Tetracykliny dzielą się na: naturalne (tetracyklina, oksytetracyklina) i półsyntetyczne (doksycyklina,
minocyklina).
Czas działania tetracyklin jest bardzo zróżnicowany, od krótko działających tj. tetracyklina, do długo
działających, np. doksycyklina.
Stosowanie pasz leczniczych jest najbardziej powszechne w przypadku produkcji intensywnej,
szczególnie w przypadku trzody chlewnej. Pasze lecznicze dla trzody chlewnej stanowią 68%
produkcji pasz leczniczych w UK (2005) i 35% produkcji pasz leczniczych według danych z próbki
młynów paszowych we Francji (2007). Według raportu końcowego Komisji Europejskiej z 2010 roku
z Brukseli wynika, że tetracykliny są tą grupa antybiotyk, która zajmuje czołowe miejsce w zużyciu u
tej grupy farmakologicznej u tej grupy zwierząt.
SULFONAMIDY (sulfamidy) – są to amidy kwasu p-aminobenzenosulfonowego.
Należą do związków nawet w najwyższych stężeniach działających wyłącznie bakteriostatycznie,
hamując podział komórki bakteryjnej. Związki te wpływają tylko na takie drobnoustroje, które same
potrafią syntetyzować kwas foliowy.
Skuteczność leczenia sulfonamidami zależy głównie od:
6 - stopnia związania z białkami,
- tempa przemian metabolicznych,
- stanu układu immunologicznego.
W paszach leczniczych najczęściej stosuje się obecnie sulfaguanidynę, którą uważano wcześniej za
niewchłanianą z przewodu pokarmowego, a obecnie w świetle nowych badań wykazano jej
wchłanialność nawet do 50%. Pasze lecznicze produkowane z dodatkiem sulfoguanidyny znalazły
zastosowanie przede wszystkim w leczeniu biegunek występujących u prosiąt w okresie
odsadzeniowym.
Szacunkowe wyniki realizowanych badań własnych
Grupa badawcza. W badaniu sondażowym bierze udział 109 lekarzy weterynarii ze wszystkich
województw (w każdym z kilku powiatów) z całej Polski. Opracowano elektroniczną bazą danych do której lekarze weterynarii drogą internetową przekazali
kwartalne raporty (ankiety) dotyczące zużycia leków. Wyniki z wypełnionych ankiet przeliczono na
zawartość substancji farmakologicznie czynnych. Dane reprezentują wstępny etap programu
badawczego. Zatem dokonywane przez respondentów wybory określonych grup antybiotyków oraz
sulfonamidów wyrażono odsetkowym ich udziałem. Wskazują na preferencje stosowania leków w
podejmowanej antybiotykoterapii u trzody chlewnej (ryc. 1).
7 Ryc. 1. Udział grup antybiotyków oraz sulfonamidów stosowanych u trzody chlewnej przez 109
krajowych lekarzy weterynarii uczestniczących w badaniach w 2010 r.
8 Ryc.2 . Zużycie antybiotyków w Republice Czeskiej
9 Omówienie wyników
Szacunkowe dane dotyczące stosowanych leków przeciw drobnoustrojowych w terapii chorób trzody
chlewnej na obecnym etapie realizacji programu badawczego umożliwia wstępne porównanie z
danymi w innych krajach w których od lat prowadzony jest monitoring obrotu i stosowania plw .
Wstępne dane z prowadzonego monitoringu stosowania antybiotyków w weterynarii w zestawieniu z
wynikami w innych wspólnotowych krajach członkowskich, wskazują na znaczącą pozycję
tetracyklin, która wykazywana była w prowadzonych tam statystykach już w latach 90-tych. Wyniki
prowadzonego sondażu w 2010 dla Polski wykazują, że w terapii trzody chlewnej grupa ta w rankingu
znajdowała się również na pierwszym miejscu.
Krajowa terapia z użyciem antybiotyków u trzody chlewnej ma odzwierciedlenie w podawanych
obecnie rankingach dla innych krajów, gdzie grupy farmakologiczne zajmują najczęściej kolejność:
tetracykliny,
penicyliny,
makrolidy,
sulfonamidy,
fluorochinolony
oraz
aminoglikozydy
i pleuromutyliny.
Wnioski
1. Antybiotykoterapia
trzody
chlewnej
w
Polsce
opiera
się
głównie
na
grupach
farmakologicznych substancji antybiotycznych tj.: tetracykliny, penicyliny, makrolidy,
sulfonamidy. W mniejszych ilościach stosowane są aminoglikozydy, pleuromutyliny i
fluorochinolony
2. Dominujący udział tetracyklin u świń prawdopodobnie uwarunkowany jest głównie
względami ekonomicznymi oraz ich stosowaniem w formie pasz leczniczych.
3. Wysoka pozycja fluorochinolonów zauważalna w rankingach niektórych krajów nie znajduje
potwierdzenia w ich stosowaniu u świń w Polsce, na co wskazuje niewielki ich udział w
terapiach podejmowanych przez lekarzy weterynarii – uczestników programu badawczego.
4. Wyniki badań reprezentatywnej próby lekarzy weterynarii pozwalają na szacunkową ocenę
ilości użytych produktów leczniczych weterynaryjnych u świń w Polsce. Jednakże stanowią
miarodajny wskaźnik preferencji stosowania farmakologicznych grup leków w terapii
infekcyjnych chorób u świń.
10 Piśmiennictwo:
1.
EMA The European Agency for the Evoluation of Medicinal Products, EMEA/CVMP/342/99
– corr-Final.
2. Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Konsumentów, Ocena przepisów
prawnych UE w dziedzinie pasz leczniczych, Raport Końcowy, Bruksela 2010 r.
3. Kowalski C. J., Łebkowska - Wieruszewska B., Chinolony w antybiotykoterapii chorób
zakaźnych układu oddechowego bydła, Lecznica Dużych Zwierząt, nr 2 kwiecień-czerwiec
2010 r.
4. Meeting, Berlin, Germany, 13-17 October 1997; WHO/EMC/ZOO/97.4.
5. Roliński Z., Farmakologia i Farmakoterapia Weterynaryjna, ISBN 978-83-09-01020-3,
Warszawa 2008 r.
6. WHO, The Medical Impact of the Use of Antimicrobials in Food Animals, Report of a WHO.
11