Obrony Sokratesa

Sokrates istotę cnoty widział w tym, iż jest pewnego rodzaju wiedzą. Posiadając wiedzę o dobru
mogę być dobry tzn. np. mogę odróżniać działania godne człowieka moralnego od działań
niegodnych. Warto wskazać na odwagę Sokratesa wobec śmierci. Proszę zwrócić uwagę na swoiste
napięcie między stanem wiedzy i niewiedzy. Sokrates nie wie czym jest śmierć, ale wie, że
popełnienie nikczemności jest złem. Śmierci więc nie stara się uniknąć, ale unika nikczemności
(cnota=wiedza). Godna uznania konsekwencja!1
... strach przed śmiercią, sędziowie, to nic innego jak uważać się za mądrego, kiedy się
mądrym nie jest. A to oznacza, iż wie się rzeczy, o których się nie ma wiedzy. Bo nikt nie
wie, czy śmierć nie jest dla człowieka największym z dóbr, a przecież ludzie boją się jej, tak
jakby dobrze wiedzieli, iż jest ona największym z nieszczęść. Czy więc nie stanowi to głupoty
i to haniebnej, uważać, iż wie się to, o czym się wiedzy nie posiada?
Co do mnie, sędziowie, to w tym zakresie różnię się tutaj pewnie od większości ludzi:
jeśli miałbym się uznać, za mądrzejszego od kogoś, to pod tym względem, iż nie posiadam
wystarczającej wiedzy o rzeczach dotyczących Hadesu, i nie uważam, że ją posiadam.
Wiem, że popełniać zbrodnię i nie być posłusznym lepszemu od siebie – czy to bogu,
czy człowiekowi – to rzecz zła i należy się jej wstydzić. Nigdy wiec rzeczy, które być może są
dobrymi nie będę się obawiał i nie będę jej unikał bardziej niż rzeczy złych, o których wiem,
że są złe....
.....Nie jest więc trudne, mężowie, uniknąć śmierci. Dużo trudniej uniknąć nikczemności. Ta
od śmierci jest szybsza. Ja, będąc obecnie powolny i stary, daję się wyprzedzić temu, co
bardziej powolne, zaś moi oskarżyciele, groźni i zwinni, dają się wyprzedzić temu co szybsze
– złu. Odchodzę teraz skazany na śmierć na mocy waszego wyroku, oni zaś są skazani na
niegodziwość i niesprawiedliwość na mocy prawdy. Ja przyjmuje swoją karę, oni swoją. Tak
to więc pewnie miało być, i uważam, że to dobrze.
... największe dobro dla człowieka to prowadzenie każdego dnia rozważań na temat cnoty i
innych spraw, o jakich słyszeliście, gdy rozprawiałem badając siebie i innych – a dla
człowieka życie bez namysłu nad nim niewarte jest przeżywania- wówczas jeszcze mniej
skłonni jesteście dać wiary moim słowom. Tak właśnie – twierdzę – rzeczy się mają,
mężowie ateńscy, ale przekonać o tym niełatwo....
Rozważmy jeszcze i to, do jakiego stopnia można żywić nadzieję, że śmierć jest czymś
dobrym. Śmierć wszak to jedna z dwóch rzeczy: albo jest ona czymś w rodzaju nicości, a
człowiek zmarły nie doznaje niczego, albo, jak mówią, stanowi ona jakąś zmianę i
przemieszczenie duszy z tego świata do innego. W przypadku gdy nie występuje żadne
doznanie, lecz doświadczamy czegoś podobnego do snu i to takiego, kiedy ktoś zasypia i nic
mu się nie śni, to wówczas śmierć stanowiłaby dla nas wspaniały zysk. Bo, według mnie,
gdyby ktoś miał wybierać między nocą, podczas której zasnął tak głęboko, iż we śnie nic mu
się nie pojawiło, a innymi nocami i dniami swojego życia i porównał je z tą właśnie nocą, zaś
po rozważeniu miałby powiedzieć, ile lepszych i przyjemniejszych dni i nocy przeżył od
tamtej, to sądzę, że nie tylko zwykły człowiek, ale sam Wielki Król z łatwością by je zliczył w
stosunku do innych dni i nocy. Gdyby więc śmierć była czymś w tym rodzaju, to twierdzę, iż
stanowiłaby zysk, bo w takim przypadku czas w swojej całości nie wydaje się ani o drobinę
dłuższy niż jedna noc.
Jeśli natomiast śmierć podobna jest do wyjazdu stąd do innego miejsca i prawdą jest
to, co się mówi, iż w tamtym świecie znajdują się zmarli, to jakież większe dobro, czcigodni
sędziowie, może być od czegoś takiego? Gdy ktoś uda się do Hadesu, a uwolniwszy się od
tych, którzy jedynie mienią się sędziami odkrywa sędziów prawdziwych, o których mówi się,
iż sądzą na tamtym świecie – Monosa, Radamantysa, Aiakosa, Triptolemosa oraz innych,
którzy spośród półbogów byli sprawiedliwymi w swym życiu, to czy owa podróż byłaby czymś
przykrym?
1
Fragmenty Obrony Sokratesa w tłumaczeniu prof. Ryszarda Legutki.
Cytuję za wydaniem : Platon, Obrona Sokratesa, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2003.