uzasadnienie_do_ustawy (Rozmiar pliku: 66.43 KB)

UZASADNIENIE
Urzeczywistniając zasady demokratycznego państwa prawa i sprawiedliwości,
wyrażone w art. 2 Konstytucji, III RP pragnie zadośćuczynić krzywdom majątkowym,
wyrządzonym obywatelom przez władze PRL w związku z przeprowadzaniem procesów
nacjonalizacyjnych.
Celem ustawy jest zadośćuczynienie krzywdom doznanym przez dawnych właścicieli
w związku z nacjonalizacją nieruchomości przeprowadzoną na podstawie wydanych w latach
1944 – 1962 dekretów PKWN i ustaw uchwalonych przez Sejm PRL, które były obciążone
następującymi wadami:
-
przekroczenie
granic
nacjonalizacji,
określonych
w
ustawach,
(dekretach)
nacjonalizacyjnych. Faktycznie przejmowano obiekty, które w myśl aktów prawnych nie
podlegały nacjonalizacji,
- niewykonanie przewidzianych w ustawach (dekretach) nacjonalizacyjnych świadczeń
państwa na rzecz osób pozbawionych własności.
-
wady
samych
ustaw
nacjonalizacyjnych,
polegających
na
ich
sprzeczności
z obowiązującym porządkiem konstytucyjnym. Jedną z podstawowych zasad konstytucyjnych
jest ochrona własności, jej pozbawienie może następować jedynie za słusznym
odszkodowaniem, gdyż każdy inny przypadek narusza podstawowe prawa gwarantowane w
Konstytucji. Akty prawne, które takiego odszkodowania nie przewidywały były niezgodne ze
standardami konstytucyjnymi w zakresie ochrony własności.
Zadośćuczynienie przysługuje również w przypadku przejęcia przez państwo mienia w latach
1944 – 1962 bez podstawy prawnej.
Państwo polskie w latach 1944 – 1962 przeprowadzając procesy nacjonalizacyjne
naruszało podstawowe prawa obywatelskie. Demokratyczne państwo prawa jakim jest III RP
czuje się moralnie zobowiązane do zadośćuczynienia krzywdom powstałym w wyniku
przeprowadzonej
nacjonalizacji.
Podmiotami
uprawnionymi
do
zadośćuczynienia,
określonego co do treści i zasad w ustawie, są osoby fizyczne, które były właścicielami
mienia w dniu przejęcia przez Państwo lub ich spadkobiercy. Projekt ustawy reguluje zasady
realizacji zadośćuczynienia. Prawo do zadośćuczynienia ma charakter świadczenia
pieniężnego w rozumieniu ustawy (prawa majątkowego podlegającego powszechnym
regułom dziedziczenia). Wspólną cechą osób uprawnionych na podstawie ustawy jest
pozbawienie ich własności w wyniku wprowadzenia aktów nacjonalizacyjnych w latach
1944-1962 bez odszkodowania.
-1-
Ustawa jest adresowana przede wszystkim do osób, które nie mogą dochodzić
odszkodowania na podstawie obecnie obowiązujących przepisów prawa, ponieważ ich mienie
zostało przejęte zgodnie z aktami nacjonalizacyjnymi. Niezależnie od oceny wad prawnych
aktów nacjonalizacyjnych, zgodnie z zasadą słuszności oraz sprawiedliwości potwierdzonej
przez art. 2 Konstytucji RP, obowiązkiem państwa jest zadośćuczynienie tym osobom
krzywd wyrządzonych w wyniku nacjonalizacji.Z dobrodziejstwa ustawy mogą skorzystać
również osoby, które posiadają podstawy prawne do dochodzenia zadośćuczynienia, jednak
zainteresowane pewnością uzyskania świadczenia na podstawie ustawy zrezygnują z
dochodzenia roszczenia na podstawie obowiązującego prawa.
Ustawa nie dotyczy osób pozbawionych mienia w wyniku zmiany granic, ponieważ
podstawy ich roszczeń wynikają z zobowiązań Państwa zawartych w układach republikańskich.
Ustawą nie zostały objęte roszczenia z tytułu przejęcia nieruchomości warszawskich.
Właściciele nieruchomości warszawskich mogą dochodzić restytucji nieruchomości od Gminy
Miasta Stołecznego Warszawy. Problematyka nieruchomości warszawskich z uwagi na lokalny
i specyficzny charakter wymaga odrębnej regulacji ustawowej.
Z
zakresu
podmiotów,
którym
może
zostać
przyznane
uprawnienie
do
zadośćuczynienia, wyłączone zostały spółki prawa handlowego. Główną przesłanką takiego
wyłączenia był fakt przypisania zadośćuczynienia do osób fizycznych, których państwo
pozbawiło należącej do nich własności. Są to osoby, które poprzez pozbawienie majątku
doznały osobistej szkody i tylko w odniesieniu do takich osób można mówić o
zadośćuczynieniu.
Realizacja ustawy w formie wypłaty zadośćuczynienia pieniężnego jest rozwiązaniem
szybkim i tanim. Jednoczesna opcja przeniesienia własności nieruchomości z zaliczeniem
przyznanego zadośćuczynienia na poczet ceny sprzedaży nieruchomości objętej wnioskiem
adresowana jest do dawnych właścicieli zainteresowanych odzyskaniem przejętych
nieruchomości.
Wartość przejętych nieruchomości szacowana jest w sposób ryczałtowy za pomocą
tabeli, określającej
rodzaj oraz jednostki wielkości na podstawie których zostanie
oszacowana wartość przejętych przez państwo składników mienia. Tabele z cenami
jednostkowymi zostaną określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów. Procedura powyższa
zabezpiecza sprawne i efektywne oszacowanie wartości przejętych składników mienia oraz
zwalnia wnioskodawców od dodatkowych kosztów.
-2-
Zakłada się realizację ustawy w dwóch etapach. Pierwszy polegać będzie na zebraniu
wniosków i ustaleniu całkowitej ich wartości, zweryfikowanej w oparciu o sporządzone
tabele przeliczeniowe. Wielkość zadośćuczynienia będzie wynikała z sumy środków
przeznaczonych przez państwo oraz zgromadzonych na rachunku Funduszu Reprywatyzacji,
podzielonej przez ogólną wartość zgłoszonych roszczeń i zostanie określona procentowo do
wartości utraconego mienia. Zakłada się realizację zadośćuczynienia w okresie 15 lat z
uwzględnieniem waloryzacji. Wypłaty rekompensat finansowane będą ze środków
zgromadzonych na państwowym funduszu celowym – Fundusz Reprywatyzacji
Ustawa przewiduje możliwość udzielenia pożyczek przez budżet państwa w
przypadku braku środków na koncie państwowego funduszu celowego. Podstawowym
zabezpieczeniem wypłaty zadośćuczynienia są wpływy z przychodów gromadzone na koncie
państwowego funduszu celowego. Zakłada się iż wymienione wyżej środki będą dodatkowo
zasilane dotacją budżetową w wysokości ustalonej przez Radę Ministrów.
Obsługę prowadzić będzie Bank Gospodarstwa Krajowego, realizujący wypłaty w ramach
ogólnopolskiego systemu rejestrów.
Przewiduje się wprowadzenie zmiany w ustawach regulujących gospodarowanie
nieruchomościami oraz gospodarowanie nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w ten
sposób, iż zmienia się dotychczasowe zasady korzystania z
pierwszeństwa
nabycia
nieruchomości
nieruchomości
wskutek
przez dawnych
właścicieli, którzy utracili
nacjonalizacji.
Zadośćuczynienie będzie ustalane w postępowaniu administracyjnym. Wniosek
składany będzie do wojewody właściwego ze względu na miejsce położenia przejętej
nieruchomości. Wnioskodawca we wniosku wybiera formę realizacji (przywrócenie
własności, świadczenie pieniężne). W pierwszym etapie przewiduje się złożenie wniosków w
terminie 12 miesięcy od dnia wejścia ustawy w życie. Po upływie tego terminu uprawnienie
do złożenia wniosku wygasa. Decyzja zostanie wydana jedynie w zakresie przysługującego
uprawnienia oraz potwierdzenia oszacowanej według tabel wielkości roszczenia. Kwota
należnego świadczenia zostanie uwidoczniona na decyzji wojewody w postaci adnotacji.
Złożenie wniosku o zadośćuczynienie w trybie ustawy skutkuje rezygnacją z
dochodzenia roszczeń na drodze administracyjnej lub sądowej. Osoba, która prowadzi
postępowanie administracyjne lub sądowe o odszkodowanie lub zwrot nieruchomości nie
może być objęta zadośćuczynieniem określonym w projektowanej ustawie. W przypadku gdy
osoba uprawniona zrzeknie się dochodzonego roszczenia i postępowanie zostanie umorzone
wówczas może złożyć stosowny wniosek w terminie określonym w ustawie (12 miesięcy od
-3-
dnia wejścia ustawy w życie), nie później jednak niż do wydania decyzji ostatecznej lub
prawomocnego orzeczenia.
Ustawa nie zamyka dotychczasowej drogi dochodzenia roszczeń w stosunku do osób,
których mienie zostało przejęte na podstawie decyzji administracyjnych czyli aktów
deklaratoryjnych, których wydania wymagały akty nacjonalizacyjne. Zamknięcie drogi do
dochodzenia roszczeń stanowiłoby naruszenie zasady ochrony własności, słusznego
odszkodowania, dostępu do sądu oraz nie działania prawa wstecz. Przepisy ustawy
dopuszczają możliwość wyboru pomiędzy zadośćuczynieniem a dochodzeniem prawa do
odszkodowania lub zwrotu nieruchomości na drodze sądowej i administracyjnej.
Spośród krajów Europy Środkowo – Wschodniej jedynie Polsce nie udało się jeszcze
uregulować prawnie istoty, zakresu i sposobu naprawienia krzywd, wyrządzonych aktami
nacjonalizacyjnymi, wydanymi na skutek zmian politycznych wynikających z zakończenia
drugiej wojny światowej.
Z punktu widzenia ekonomicznego i prawnego istniejący stan powoduje, że wiele
przedsięwzięć gospodarczych było i jest wadliwie przeprowadzonych na skutek niejasnej
sytuacji prawnej mienia w kontekście kierowanych do niego roszczeń byłych właścicieli lub
ich spadkobierców. Ten stan niepewności odnosi się w szczególności do procesów
komercjalizacji i prywatyzacji mienia państwowego i znajdującego się w dyspozycji
samorządu terytorialnego. Roszczenia podnoszone przez dawnych właścicieli uniemożliwiają
obrót nieruchomościami, wnoszenie ich do spółek, a także zwykłe uregulowanie stanu
prawnego nieruchomości. Taki stan rzeczy nie sprzyja zaufaniu przedsiębiorców
zainteresowanych inwestowaniem w Polsce.
Od wielu lat wydawane są orzeczenia sądowe oraz decyzje administracyjne, korzystne dla
ubiegających się o zwrot nieruchomości lub odszkodowanie na znaczne sumy, wynikające z
wyliczanej stuprocentowej wartości poniesionych szkód. Dalsze zatem utrzymywanie
obecnego stanu stanowi obciążenie finansów publicznych, nie rozwiązując w sposób globalny
problemu.
Uchwalenie ustawy jest jedyną możliwością naprawienia krzywd, jakich doznali
obywatele na skutek przeprowadzonych procesów nacjonalizacyjnych, co pozwoli na
ostateczne zamknięcie negatywnych relacji miedzy obywatelami a państwem w tym obszarze.
-4-