Recenzja programu

Recenzja programu
Agnieszki Łuczak i Ewy Prylińskiej
Między nami. Program nauczania języka polskiego dla trzeciego etapu edukacyjnego
(klasy I–III gimnazjum)
I. Opis programu
Program Między nami… Agnieszki Łuczak i Ewy Prylińskiej przeznaczony jest dla III etapu
edukacyjnego – klas I–III gimnazjum i stanowi jednolity program nauczania języka polskiego
wraz ze związaną z nim edukacją: filozoficzną, medialną, czytelniczą, regionalną. Program
przystosowany jest do realizacji z podręcznikami i zeszytami ćwiczeń Między nami Agnieszki
Łuczak, Ewy Prylińskiej i Rolanda Maszki wraz z pomocami dydaktycznymi w postaci kart
pracy, płyt CD i gier edukacyjnych.
Program jest zgodny z podstawą programową nauczania języka polskiego dla III etapu
edukacyjnego. Ponadto stwarza możliwości do rozszerzania tejże podstawy o zagadnienia
dodatkowe. Nie ogranicza więc w żaden sposób możliwości uczniów czy nauczycieli,
wskazuje jednak na treści i zagadnienia, które jako zawarte w podstawie programowej
powinny być realizowane w pierwszej kolejności.
Istotnym aspektem programu, na który Autorki kładą szczególny nacisk, jest założenie
integracji treści z zakresu polonistycznego (kształcenia literackiego, językowego i
kulturowego), korelację z innymi przedmiotami oraz odwoływanie się do pozaszkolnych
doświadczeń uczniów. Taka integracja zagadnień kształcenia językowego z treściami
literackimi (np. omawianie zagadnień językowych na konkretnych literackich przykładach)
pomaga w stworzeniu pełniejszego obrazu nauczanego języka, pozwala na wykształcenie
świadomości językowej. Pełna realizacja niniejszego programu wymaga korzystania z wielu
różnych pomocy dydaktycznych: słowników, encyklopedii, Internetu, nagrań, reprodukcji
dzieł sztuki, programów komputerowych ze szczególnym uwzględnieniem edytorów tekstu.
Różne sposoby docierania do informacji mają na celu przygotowanie ucznia do
samodzielnego poszerzania swojej wiedzy. Uwzględnienie w programie najnowszych źródeł
informacji takich jak internet świadczy o tym, że nie pozostaje on obojętny wobec
ewidentnego rozwoju cywilizacyjnego i stara się dostosować metody jego realizacji do
warunków, w których będą egzekwowane.
Duży nacisk Autorki kładą również na wychowawczy aspekt programu. Wiele tekstów
literackich i innych tekstów kultury dobranych jest w ten sposób, by odwoływały się do
wartości, które mają pomóc uczniowi w dokonywaniu mądrych wyborów, skłaniają do
samodzielnych refleksji i ocen, rozwijają wrażliwość i zamiłowania artystyczne, ucząc w ten
sposób aktywnego uczestnictwa w kulturze, szacunku do tradycji, wreszcie mają wpływ na
kształtowanie osobowości ucznia.
Teksty literacki i inne teksty kultury zostały przedstawione w układzie tematycznym i
problemowym o charakterze spiralnym. Spiralność tematów, treści i kształconych
umiejętności jest rozwiązaniem bardzo funkcjonalnym, ponieważ pozwala jednocześnie
systematyzować i utrwalać wiedzę oraz poszerzać ją o kolejne treści. Zastosowanie układu
tematyczno-problemowego jest zasadne, gdyż pozwala na omawianie tych samych dzieł w
różnych kontekstach, dostrzegania ich wieloaspektowości i w efekcie postrzeganie złożoności
zjawisk w literaturze, kulturze i świecie. Pozwala też na dostosowanie omawianych zagadnień
do wydarzeń bieżących (a przez to szczególnie interesujących dla uczniów) dotyczących na
przykład literatury, teatru, filmu czy sztuk plastycznych.
1
Nauka o języku rozumiana jest w niniejszym programie jako niezbędny element kształcenia
umiejętnego komunikowania się w formie pisanej, mówionej, oficjalnej, nieoficjalnej.
Program zakłada pełną integrację zagadnień językowych z omawianymi treściami literackimi.
Umiejętność pisania jest kształcona przez wiele ćwiczeń koncepcyjnych, poszukiwawczych,
kompozycyjnych i redakcyjnych. Jednocześnie przy wprowadzaniu nowych form Autorki
zalecają, by większość zadań wykonywana była pod okiem nauczyciela. Dopiero
doskonalenie nabytych w ten sposób umiejętności może się odbywać w sposób indywidualny.
W ten sposób nauczyciel zyskuje większą kontrolę nad poszczególnymi etapami nauki pisania
określonych tekstów.
Program zakłada wykorzystanie wielu metod nauczania m.in. indywidualną i zbiorową pracę
z tekstem, dyskusję, przykłady intersemiotyczne, dramę, projekty, gry dydaktyczne,
demonstracje, mapy mentalne, wizualizacje. Taka różnorodność technik nauczania pomaga w
aktywizacji i motywacji ucznia. Wpływa również w znacznym stopniu na atrakcyjność
niniejszego programu.
II. Cele edukacyjne
Cele edukacyjne programu podzielone są na trzy kategorie: cele ogólne, szczegółowe cele
kształcenia oraz cele wychowawcze. Już sam ten podział sugeruje, jak ważnym aspektem
niniejszego programu jest aspekt wychowawczy. Wrażenie to się potwierdza, jeśli dokładniej
przyjrzymy się celom ogólnym, które w znacznej większości sprowadzają się do
wychowywania aktywnego i świadomego uczestnika życia kulturalnego i społecznego,
potrafiącego sprawnie się posługiwać językiem polskim w celu poszerzania swojej wiedzy,
współpracy z innymi i rozwiązywania problemów. W obrębie szczegółowych celów
kształcenia Autorki wyszczególniają dwie kategorie: słuchanie i czytanie oraz mówienie i
pisanie. Podział ten za kryterium przyjmuje odbiór (słuchanie i czytanie) lub nadawanie
(mówienie i pisanie) komunikatu słownego i pozwala na wyznaczenie celów spójnych dla obu
zawartych w każdej kategorii umiejętności.
Warto podkreślić zgodność celów z podstawą programową dla III etapu nauczania.
Niekiedy jednak brakuje w nich spójności podmiotowej. Nietrudno bowiem zauważyć, że
podczas gdy niektóre z celów odnoszą się do działań nauczyciela, inne dotyczą działań i
umiejętności ucznia. Ponieważ cele edukacyjne powinny dotyczyć bezpośrednio ucznia,
niektóre z zaproponowanych przez Autorki, można uznać za nieodpowiednio sformułowane,
choć zasadnicza treść, której dotyczą pozostaje trafna.
III. Treści nauczania
Program dzieli treści nauczania według kryterium obejmującego ogólne umiejętności ucznia:
słuchanie, mówienie, analiza tekstów kultury, pisanie i kształcenie świadomości
językowej. W ramach powyższych kategorii treści są rozwijane, uszczegółowiane i dzielone
pomiędzy trzy klasy gimnazjum. Taki sposób usystematyzowania treści wynika z założonej
spiralności tematycznej, a jest także bardzo funkcjonalny. Treści są zgodne z podstawą
programową nauczania języka polskiego, a niekiedy rozszerzają dostosowanie omawianych
zagadnień do umiejętności klasy.
Program ujmuje pełną listę lektur zawartą w podstawie programowej a dodatkowo
uszczegóławia ją o wybrane przez Autorki propozycje, co sprawia, że wybór omawianych
lektur jest łatwiejszy. W programie można również znaleźć propozycje innych tekstów
kultury, które według Autorek najlepiej posłużą osiągnięciu celów programu Między nami… i
rozszerzeniu podstawy programowej. Należy jednak pamiętać, że podawane przez Autorki
2
dzieła mają jednocześnie charakter propozycji, tak że ostatecznego wyboru dokonuje
nauczyciel. Tak eż i w ty m miejscu Autorki starają się promować nauczyciela
zaangażowanego w swoją pracę i w aktualne wydarzenia kulturalne.
IV. Planowane osiągnięcia uczniów oraz ich sprawdzanie i ocenianie
Określenie w ramach programu planowanych osiągnięć uczniów jest rozwiązaniem, które
znacząco podnosi jego obiektywną ocenę. Wszelkie wspomniane braki we wcześniej
omawianych celach edukacyjnych uzupełniane są przez jasno wytyczone punkty w ramach
planowanych osiągnięć uczniów. Właśnie te osiągnięcia, z uwzględnieniem poziomów
podstawowego i ponadpodstawowego, powinny być ostatecznym wyznacznikiem działań
nauczyciela, być ich ostatecznym celem.
Określenie planowanych osiągnięć ucznia pozwala też na wytworzenie jasnego obrazu
absolwenta gimnazjum, przygotowanego do podjęcia dalszej nauki.
Aby umożliwić kontrolę realizacji wyżej wspomnianych osiągnięć, Autorki zawarły w swoim
programie również sugerowany przez nie sposób oceniania ucznia, którego istotą jest
gradacyjny podział umiejętności ucznia. Wymagania dzieli się na poziomy: konieczny,
podstawowy, rozszerzający, dopełniający i wykraczający. W takim schemacie jedynie
zaliczenie poziomów niższych pozwala na zaliczenie poziomów wyższych. Wymusza to na
uczniu zdobywanie pełniejszego zakresu wiedzy. Autorki rezygnują z osobnych
sprawdzianów ortografii i interpunkcji, co jest konsekwencją założonej integracji treści
językowych i literackich. Jest również zgodne z obecnym trendem w edukacji, sugerującym
właśnie łączenie sprawdzania poprawności ortograficznej i interpunkcyjnej ze sprawdzaniem
innych umiejętności, np. redagowania prac pisemnych. Autorki podkreślają konieczność
jawności systemu oceniania. Sugerują też przesunięcie części odpowiedzialności za ocenę z
nauczyciela na uczniów w postaci tzw. oceny koleżeńskiej.
Trudno o stworzenie perfekcyjnego systemu oceniania. Propozycja Autorek jest jednak spójna
i przejawia wszelkie oznaki funkcjonalności, co jednak zweryfikować można tylko w
konfrontacji z życiem.
V. Podsumowanie
Przedłożony do recenzji program Agnieszki Łuczak i Ewy Prylińskiej Między nami… jest
trafny, zgodny z podstawą programową i stanowi wyraziste ujęcie koncepcji
pedagogicznej nauczania języka polskiego na III etapie edukacji – w klasach I–III
gimnazjum. Program ten jest dokładnym opisem treści nauczania zorganizowanych
funkcjonalnie, przedstawia bogaty wybór metod nauczania, precyzuje wizję wychowania
absolwenta gimnazjum w zakresie nauki języka polskiego i związanej z nią edukacji wraz z
sugerowanym spójnym systemem oceniania. Jednocześnie pozostawia duże pole
kreatywności nauczyciela, promując poprzez swoją konstrukcję jego aktywność i
zaangażowanie.
Cele edukacyjne niniejszego programu zawarte są w postaci właściwej oraz planowanych
osiągnięć ucznia, co zawiera w sobie ziarno obiecującego podziału na zadania dla nauczyciela
oraz zadania dla ucznia. Niestety w rozdziale Cele edukacyjne brakuje konsekwencji w takim
określaniu celów, co może powodować niepotrzebne zamieszanie.
Na potrzeby przyszłych programów można byłoby zastanowić się nad rozwinięciem formy
kiełkującej w niniejszym programie i świadomym podziale celów edukacyjnych na te
3
dotyczące nauczyciela i ucznia. Niniejsza recenzja nie jest jednak miejscem na podobne
rozważania.
Nie można też nie wspomnieć o ważnym i umiejętnie wplecionym w program nauczania
języka polskiego aspekcie wychowawczym, który jest dużą zaletą propozycji Autorek.
Omawiany program jest programem trafnym, pełnym i pisanym z myślą o nauczycielu, który
równie dobrze może się kierować rozbudowanymi i zasadnymi sugestiami Autorek, jak
również wybierać materiały, które jego zdaniem, lepiej posłużą do realizacji wyznaczonych
przez program Między nami… i podstawę programową celów.
Joanna Piasta-Siechowicz
Konsultant Świętokrzyskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli
Nauczyciel dyplomowany
Edukator
Kielce, 5 czerwca 2009 r.
4