Rozdzia 10. Migracja jako czynnik konkurencyjności na przykładzie

Artykuł pochodzi z publikacji: Zarządzanie kapitałem intelektualnym
w organizacji inteligentnej, (Red.) W. Harasim,
Wyższa Szkoła Promocji, Warszawa 2012
Adam Grzegorczyk
Piotr Lewicki
Rozdział 10.
Migracja jako czynnik
konkurencyjności na przykładzie
Polaków w Unii Europejskiej
Kapitał intelektualny przedsiębiorstw i gospodarek stanowi
jeden z podstawowych czynników konkurencyjności w początku
XXI wieku. Kapitał ten, rozumiany jako efekt właściwego zarządzania potencjałem wiedzy, skupionej w umysłach pracowników
i obywateli, gromadzonej, przetwarzanej, rozprzestrzenianej
i wykorzystywanej w celu uzyskania maksymalnej efektywności
wszystkich środków produkcji, jest obiektywnie ograniczony.
Wielkość (wyrażona w kategoriach ilościowych) i wartość
(wymiar jakości) kapitału intelektualnego zależne są zatem od właściwego (mniej lub bardziej efektywnego) zarządzania potencjałem
wiedzy, ale także od wymiaru tego potencjału (ilościowego i jakościowego) na poziomie wyjściowym. Poziom ten oznacza natomiast
liczbę pracowników lub obywateli posiadających określony poziom
wykształcenia i kompetencji. Parametry te, wyznaczone demografią, wskazują, że w populacji o określonej liczebności występuje
stały rozkład cech odwołujących się do potencjału intelektualnego
(np. szybkości i zdolności uczenia się), a system kształcenia pozwala jedynie te cechy wykorzystać dla uzyskania określonego poziomu
wiedzy.
193
Analiza stosowanych w skali makro wskaźników wykształcenia (np. wskaźnik skolaryzacji, w tym np. wskaźnik osób posiadających wyższe wykształcenie) wskazuje, że próba przekroczenia określonego wymiaru tego wskaźnika (a wymiar ten jest stały, podobny
dla każdego społeczeństwa) skutkuje odpowiedniego koniecznością
obniżenia wymagań edukacyjnych. Z takim zjawiskiem od kilku lat
boryka się Polska, szczycąc się bardzo wysokim odsetkiem osób
podejmujących studia wyższe i narzekając na obniżający się poziom
studiów, a w konsekwencji także jakości wykształcenia wszystkich
(a nie tylko tych o niższym potencjale intelektualnym) absolwentów.
Jeśli do tego dołożyć wymieranie większości społeczeństw
europejskich, jako podstawowe źródło podnoszenia poziomu kapitały intelektualnego państw Europy zachodniej jawi się migracja
młodych, wykształconych osób z nowych krajów Unii Europejskiej.
Polska, jako największy ludnościowo kraj, który w ostatnich latach
dołączył do tej struktury, odgrywa w tych procesach zasadniczą
rolę.
Rozwój współczesnych stosunków gospodarczych, społecznych i politycznych, zmniejszanie lub zanikanie barier komunikacyjnych i informacyjnych prowadzi do sytuacji, w której migracja
zarobkowa traktowana jest jako zjawisko typowe. Stała się trwałym
elementem powiększającym obszar rynku pracy, a zachodzące
procesy migracyjne pracowników z Polski do krajów Unii Europejskiej, stanowią obecnie zjawisko masowe. Szacuje się, że od wejścia
Polski do UE, czyli od 1 maja 2004 roku z kraju wyjechały 2 mln osób.
Oficjalnie w samej tylko Wielkiej Brytanii i Irlandii zarejestrowało się
1,5 mln. polskich pracowników.1
Na zwiększenie strumienia migrantów wpływają istniejące
zaszłości migracyjne, położenie geograficzne, sytuacja wzrastającej
liczby młodzieży w chodzącej na rynek pracy i konsekwencje integracji europejskiej.2
W dalszej części artykułu autorzy będą odwoływać się do
badania przeprowadzonego na próbie 8231 osób, które obejmowało
Na podstawie wywiadu z prof. Krystyny Iglickkiej-Okólskiej z Ośrodka Badań nad Migracjami
Uniwersytetu Warszawskiego, „Kryzys przeczekać spokojnie na Wyspach” z 4.11.2008r, http:
//www.polishexpress.co.uk/art,kryzys_przeczekac_spokojnie_na_wyspach,3131.html
2
A. Rajkiewicz, Regionalne zróżnicowanie zewnętrznych procesów migracyjnych. Dynamika,
struktura oraz układ kosztów korzyści, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1996, s.53.
1
194
okres od początku 2005 roku do końca lipca 2009 roku i miało na
celu zidentyfikowanie czynników kształtujących migrację zarobkową Polaków po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Badanie
skupiało się na identyfikacji i ocenie czynników determinujących
sytuację gospodarczo-ekonomiczną regionów zamieszkania badanych osób, jak i potencjału kompetencyjnego oraz indywidualnej
sytuacji ekonomicznej badanych, które skutkowały migracją zarobkową. W badaniu poddano analizie szereg czynników determinujących migrację zarobkową Polaków, co pozwoliło na wyodrębnienie
trzech, zasadniczych grup czynników, które posiadały istotny wpływ
na występowanie procesów migracji. Wyodrębnione grupy czynników
stanowią: czynniki o charakterze finansowym, regionalnym oraz indywidualnym. Prowadzona analiza ma jedynie charakter eksploracyjny,
a zidentyfikowanie powyższych grup otworzyło pole do dalszych prac
badawczych w kierunku identyfikacji kolejnych czynników w ramach
przeprowadzonego wyodrębnienia.
Pierwszą grupę zidentyfikowanych w badaniu czynników, stanowią czynniki o charakterze finansowym. W przeprowadzonym badaniu
analizie poddano: wysokość średniego miesięcznego wynagrodzenia
brutto na lokalnym rynku pracy, średni miesięczny dochód na członka rodziny oraz ocenę sytuacji materialnej. Umiarkowany związek
zaobserwowano pomiędzy skłonnością do podjęcia pracy za granicą, a wysokością średniego miesięcznego wynagrodzenia brutto na
lokalnym rynku.3 Najwyższą skłonność do podjęcia zatrudnienia za
granicą wskazywali respondenci pochodzący z regionów, w których
średnie miesięczne wynagrodzenie brutto na lokalnym rynku pracy
wynosiło od 1 do 2 tyś. PLN (30,17%) oraz od 2 do 3 tyś. PLN
(39,28%).4 Na kolejnym miejscu znaleźli się respondenci pochodzący z regionów, w których średnie miesięczne wynagrodzenie brutto
na lokalnym rynku pracy wynosiło do 1 tyś. PLN (19,85%). Badanie wskazało, że najniższą skłonnością do podjęcia migracji zarobkowej odznaczali się mieszkańcy regionów, w których średnie miesięczne wynagrodzenie brutto na lokalnym rynku pracy wynosiło od
3 do 4 tyś. PLN (9,11%) oraz powyżej 4 tyś. PLN (3,20%). Tak więc
w badaniu zaobserwowano wzrost gotowości do podjęcia zatrudnienia
za granicą wraz ze wzrostem średniego miesięcznego wynagrodzenia
Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,34 przy założonym poziomie istotności na
poziomie 0,05.
4
Analizie poddano średnie wynagrodzenie w regionie, a nie rzeczywistą sytuację finansową.
3
195
brutto na lokalnym rynku pracy. Jednakże zaobserwowana zależność
ulegała odwróceniu po przekroczeniu poziomu trzech tysięcy złotych.
Prof. Tadeusza Oleksyn sformułował tezę, iż podstawowy
element określający skalę zjawiska migracji zarobkowej stanowią
relacje wynagrodzeń możliwych do uzyskania, w kraju pochodzenia
migranta do potencjalnie otrzymywanego wynagrodzenia za granicą.5 Przeprowadzone badanie z jednej strony potwierdziło spadek
aktywności badanych w zakresie podejmowania pracy za granicą
wraz ze wzrostem średniego wynagrodzenia w kraju (regionie)
pochodzenia migranta, jednak wykazało także, że załamanie korzystnej dla podejmowania migracji relacji wynagrodzenia na lokalnym
rynku pracy i płacy emigracyjnej występowało po przekroczeniu
poziomu trzech tysięcy złotych. Warto jest dodać, że przeciętne wynagrodzenie netto polskiego pracownika za granicą wynosi 7,5 tysiąca
złotych.6 Tak więc, migranci wykazywali skłonność do podjęcia migracji w chwili, gdy relacja płacy na lokalnym rynku pracy w stosunku do
potencjalnie otrzymywanego wynagrodzenia za granicą kształtowała
się poniżej czterdziestu procent.
A. Lewis wysunął tezę, że trzydziestoprocentowa różnica płac
dostatecznie motywuje do wyjazdu za pracą za granicę.7 Różnica
w tych wartościach, pozornie niewielka, nakazuje zadać pytanie, czy
przeprowadzone badania wiarygodnie ją uzasadniają, a jeśli tak, to
jakie czynniki stoją u podstaw tej różnicy. Autorzy formułują hipotezę,
iż kluczowym czynnikiem leżącym u podstaw wskazywanej różnicy
jest wartość wydatków gwarantujących próg egzystencji.
Wyniki przeprowadzonych badań wskazują również na występowanie słabej zależności między średnim miesięcznym dochodem
badanego na jednego członka rodziny, a skłonnością do podjęcia
pracy za granicą.8 W grupie badanych, najwyższy poziom skłonności do podjęcia zatrudnienia posiadali respondenci, których średni
miesięczny dochód na jednego członka rodziny wynosił od 400 do
T. Oleksyn, Skłonność Polaków do emigracji zarobkowej, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych,
Warszawa 1992, s.58.
6
Wysokość średniego wynagrodzenia- Raport „Polscy konsumenci w Wielkiej Brytanii i Irlandii”
przygotowanego przez instytut ARC Rynek i Opinia, lipiec 2008, WWW.arc.com.pl.
7
W. A. Lewis, Economic Development with Unlimited Supplies of Labour, Manchester school
of Economic and Social Studies, t. 22/ 1954. Szersza analiza problemu zawarta jest w rozdziale
drugim rozprawy.
8
Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,27 przy założonym poziomie istotności na
poziomie 0,05.
5
196
600 PLN (32,25%). Po przekroczeniu poziomu sześciuset złotych
dochodu na jednego członka rodziny odnotowano wyraźny spadek
gotowości do podjęcia migracji zarobkowej. Przeprowadzona analiza wskazuje, że nie tylko wynagrodzenie na lokalnym rynku pracy,
ale również dochód na jednego członka rodziny stanowi regulator
zjawisk migracyjnych.
Badania wykazały również na występowanie słabego związku pomiędzy skutecznością podjęcia zatrudnienia, a postrzeganiem
sytuacji materialnej respondentów.9 W obrębie badanej zbiorowości,
skuteczność w podejmowaniu zatrudnienia rosła wraz ze wzrostem
oceny sytuacji materialnej. Najwyższą skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia charakteryzowali się respondenci, którzy postrzegali
swoją sytuację materialną jako bardzo niedobrą (24,77%), niedobrą
(26,51%) i przeciętną (33,78%). Badani, którzy postrzegali swoją sytuację materialną jako dobrą (12,09%) i bardzo dobrą (5,30%) wyraźnie
tracili skuteczność w podejmowaniu zatrudnienia za granicą. Badania
wskazały, że motyw poprawy sytuacji materialnej stanowi istotny czynnik określający skalę migracji zarobkowej. Osoby nieusatysfakcjonowane własną sytuacją materialną, dążąc do jej poprawy, wykazywały
wyższą determinację w podejmowaniu nowego zatrudnienia, a co za
tym idzie migracji zarobkowej.
W opisanym badaniu nie wyczerpano wszystkich czynników
o charakterze finansowym i w kolejnej turze zostaną podjęte prace
w kierunku identyfikacji kolejnych czynników finansowych, wypychających (push factors) i przyciągających (pull factors) migrantów.
Zgodnie z założeniami ekonomii klasycznej i teorii migracji,
jednostka decydująca się na wyjazd, kieruje się chęcią poprawy
swojej dotychczasowej sytuacji materialnej.10 Jak wskazało badanie,
grupa czynników finansowych posiadała najsilniejszy wpływ na występowanie migracji zarobkowej. Potwierdziło to trafność intuicyjnie
formułowanej opinii, że najważniejszym czynnikiem determinującym
migrację zarobkową Polaków do krajów Unii Europejskiej jest czynnik
finansowy, który wpływa na poprawę sytuacji materialnej migranta.
Podobny wniosek płynie z badania opublikowanego w lipcu 2007 roku,
raportu „Polscy konsumenci w Wielkiej Brytanii i Irlandii” przygotoWspółczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,20 przy założonym poziomie istotności na
poziomie 0,05
10
H. Werner, A. Tassinopoulos, S. Kristensen, Mobilitat und Wanderung der Arbeitnehmer in der
Europeischen Union und ihre besonderen Auswirkungen auf die Jugend, Cedefop 1998, s. 138.
9
197
wanego przez instytut ARC Rynek i Opinia.11 71 proc. respondentów
w tym badaniu twierdziła, że po wyjeździe z kraju „stać ich na wszystko”, a 6 proc. osób uważała się za zamożne. Przed wyjazdem za zamożne uważało się o połowę mniej osób, a tych, których było „stać na
wszystko” było 21 proc. Przy tym tylko jeden procent ankietowanych
przyznawał się do zupełnego braku pieniędzy po wyjeździe, natomiast
przed wyjazdem dwanaście procent. Tak więc, w opinii badanych,
podjęcie migracji zarobkowej prowadzi do wyraźnej poprawy sytuacji
materialnej.
Kolejną grupę wyodrębnionych czynników stanowią czynniki o charakterze regionalnym. Obejmują one elementy wynikające
z charakterystyki obszaru, w którym jednostka stale przebywa lub jest
zameldowana na pobyt stały. W jej obrębie poddano badaniu miejsce
zamieszkania jednostki, wielkość bezrobocia oraz zadowolenie z miejsca zamieszkania.
Przeprowadzone badanie wskazało na występowanie słabego
związku pomiędzy skłonnością do podjęcia zatrudnienia poza granicami kraju, a miejscem zamieszkania badanych.12 Gotowość do
podjęcia zatrudnienia poza granicami kraju rosła wraz ze wzrostem
wielkości miasta zamieszkania. Najwyższym poziomem skłonności do podjęcia takiej formy zatrudnienia charakteryzowali się
badani, pochodzący z miast od 50 do 150 tyś mieszkańców (23%)
oraz powyżej 150 tys. mieszkańców (32,80%).13 Wyniki badania
potwierdziły obserwowany w innych badaniach trend, że mieszkańcy większych miast chętniej podejmują migrację zarobkową, aniżeli mieszkańcy miast mniejszych.14 Osoby zamieszkujące większe
miasta nie są silnie związane ze swoim miejscem zamieszkania.15 Są
bardziej skłonne do jego zmiany, a co za tym idzie, do podejmowania migracji.16 Odczuwają one słabszą więź z lokalną społecznością.
Raport „Polscy konsumenci w Wielkiej Brytanii i Irlandii”, lipiec 2007, Instytut ARC Rynek i
Opinia- badanie zostało przeprowadzone w 15 krajach europejskich pomiędzy 17 a 30 września
2007 roku na próbie 15 540 osób, które zadeklarowały, że mieszkają za granicą dłużej niż dwa
miesiące.
12
Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,17 przy założonym poziomie istotności na
poziomie 0,05.
13
W pracy przyjęto konsekwentnie zasadę domknięcia prawostronnego przedziałów.
14
Por: A. Radiukiewicz, J. Bieliński, M. Larkowska, Emigracja zarobkowa Polaków do Irlandii
- raport z badań, ZBPO, Warszawa 2006.
15
Szerzej na ten temat w: G. Simmel, „Mentalność mieszkańców wielkich miast” (w:) G. Simmel,
Socjologia, PWN, Warszawa 2005, s.98.
16
J. Kowalewski, Przemiany stylu życia mieszkańców wsi zurbanizowanej, Warszawa 1995, s.77.
11
198
Duże miasta charakteryzuje specyficzny wielkomiejski klimat oraz
anonimowy styl życia.17 Sprzyja to luźnym związkom emocjonalnym mieszkańców z miejscem zamieszkania, co w konsekwencji
podnosi skłonność do podejmowania migracji.18
Dalsze miejsce zajęli mieszkańcy wsi i miast mniejszych niż
20 tyś. mieszkańców (17,47%). Mieszkańcy regionów wiejskich
i małych miast zwykle żyją w trudnych warunkach. Z tego powodu
młodzi ludzie, którzy wkraczają w wiek produkcyjny, gotowi są
podjąć trud przeprowadzki do dużych miast.19 Jak wskazały wyniki
przeprowadzonego badania, Polacy są gotowi podjąć migrację również do dużych miast zagranicznych.
Najniższym poziomem skłonności do podjęcia zatrudnienia
charakteryzowali się badani pochodzący z miast liczących od 20 do
50 tyś. mieszkańców. W tej grupie występuje silne przywiązane do
miejsca swojego urodzenia i zamieszkania, a ich mieszkańcy czują
silne więzi rodzinne i sąsiedzkie.20 W badanej zbiorowości można
mówić o względnym dobrobycie i stabilizacji życiowej. Panująca w
miejscu zamieszkania stagnacja wzbudza niechęć do podejmowania
działań migracyjnych, a w połączeniu ze względnym dobrobytem
wywołuje awersję do podejmowania zatrudnienia w odległym
kraju.
Badanie wskazało również na występowanie silnego związku
pomiędzy panującym poziomem bezrobocia w miejscu zamieszkania
jednostek, a skłonnością do podjęcia zatrudnienia za granicą.21 Najwyższy poziom skłonności do podjęcia zatrudnienia wykazywały osoby
pochodzące z regionów, w których poziom bezrobocia znajdował
się w przedziale pomiędzy 20 i 23% (73,79%). Wysoki poziom bezrobocia na lokalnym rynku pracy, ograniczał badanym możliwość
podjęcia zatrudnienia w regionie zamieszkania. Tak więc, w celu
łatwiejszego jego podjęcia, jednostki wykazywały wysoki stopień
gotowości do podjęcia migracji. Kolejne miejsce zajęli respondenci
Ibidem.
Zob. L. Michałowski, „O związkach mieszkania ze stylem życia”, (w:) Przemiany miasta. Wokół socjologii, Warszawa 2005, s. 188-197.
19
Zob. J. Kowalewski, Przemiany stylu życia mieszkańców wsi zurbanizowanej, Warszawa 1995,
s. 77.
20
Zob. A.Majer, Kryzys miast, w: „Acta Universitatis Lodziensis” nr 27/2008.
21
Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,52 przy założonym poziomie istotności na
poziomie 0,05.
17
18
199
pochodzący z regionów o bezrobociu kształtującym się w przedziale od 12 do 17% (41,31%) oraz od 17 do 20% (29,78%).
Najniższym poziomem skłonności do podjęcia zatrudnienia
charakteryzowali się respondenci pochodzący z regionów o poziomie bezrobocia powyżej 23% (3,27%) oraz poniżej 12% (1,03%).
W przypadku niskiego poziomu bezrobocia, stosunkowo łatwo było
podjąć zatrudnienie na lokalnym rynku pracy, a więc podejmowanie prób migracyjnych stawało się mniej celowe. Natomiast niska
skłonność do podjęcia migracji w regionach o dużym bezrobociu
powodowana była tym, że ich mieszkańcy nie wykazywali wystarczającej inwencji w poszukiwaniu zatrudnienia.22 Słaba sytuacja
gospodarcza regionu nie sprzyjała efektywnym i nowoczesnym
formom poszukiwania zatrudnienia.23 Z tego powodu korzystniejszym od podjęcia zatrudnienia za granicą, stawało się podejmowanie zatrudnienia w regionie zamieszkania w szarej strefie oraz
równoległe korzystanie ze świadczeń socjalnych takich, jak: renty,
czy zasiłki rodzinne.24 W połączeniu z nieopodatkowanym zatrudnieniem w szarej strefie skutkowało to brakiem zasadności w podejmowaniu nie tylko migracji zarobkowej, ale jakiejkolwiek formy
zatrudnienia.
Kolejna część badania wskazała, że występuje umiarkowany
związek pomiędzy efektywnością uzyskania zatrudnienia za granicą, a zadowoleniem z miejsca zamieszkania.25 Badanie wskazało,
że w obrębie badanej zbiorowości, skuteczność w podejmowaniu
zatrudnienia była najwyższa w grupie osób zadowolonych z miejsca
zamieszkania i posiadających do niego obojętny stosunek. Stanowi
to interesującą obserwację, bowiem chęć poprawy miejsca zamieszkania w rzeczywistości nie wpływała na podjęcie migracji i nowego
zatrudnienia.
Badanie wskazało, że czynniki regionalne również wpływają na
występowanie migracji zarobkowej. Podobne wnioski wynikają z przytoczonego już wcześniej badania przeprowadzonego wśród emigrantów przez ARC Rynek i Opinia. Wynika z niego, że wśród emigrantów wzrósł odsetek tych, którzy znaleźli stałą pracę, z 44 do 68 proc,
S. Golinowska, Polska droga do zatrudnienia - o przyczynach bezrobocia i polityce jego zwalczania, Tygodnik Powszechny, nr 12/2005.
23
S. Krajewski, T. Tokarski, Wzrost gospodarczy, restrukturyzacja i bezrobocie w Polsce. Ujęcie
teoretyczne i empiryczne, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2005, s. 12.
24
Ibidem.
22
200
a liczba pozostających bez zatrudnienia spadła o połowę. W Polsce
pracy nie miało 14 proc. osób, które wyjechały, a po wyjeździe nie
miało jej 7 proc. Tak więc, emigranci chętnie poszukiwali lokalnych
rynków pracy, które oferowały im zatrudnienie.
Wyniki przeprowadzonego badania, potwierdziły również wnioski wypływające z raportu Małopolskiego Obserwatorium Rynku Pracy
i Edukacji.26 Według powyższego opracowania migrację zarobkową
najczęściej podejmują osoby młode, pochodzące z regionów silniej
zurbanizowanych oraz z regionów wiejskich, które z uwagi na poziom
bezrobocia i zatrudnienia charakteryzują się większymi różnicami w
dochodach.
Ostatnią grupę wyodrębnionych czynników stanowią czynniki
indywidualne. Obejmują one indywidualne postawy, potrzeby, percepcje, cechy charakteru (osobowość) jednostki. Stanowią zbiór cech
jednostki, wykształcenie, doświadczenia, wartości oraz okoliczności
osobiste. W przeprowadzonym badaniu, poddano analizie jedynie niektóre elementy czynników indywidualnych, a mianowicie liczbę ukończonych szkoleń zawodowych, posiadane wykształcenie i doświadczenie zawodowe, chęć zmiany miejsca zamieszkania oraz obawę o utratę
dotychczasowego zatrudnienia.
Przeprowadzone badanie wskazało na występowanie silnego
związku pomiędzy skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia
poza granicami kraju, a liczbą odbytych szkoleń zawodowych.27
W grupie respondentów, którzy podjęli zatrudnienie za granicą największą grupę stanowili badani, którzy ukończyli do trzech szkoleń
zawodowych (96,71%). Na kolejnym, miejscu znaleźli się respondenci, którzy ukończyli cztery lub pięć szkoleń (3,15%). Najniższą
skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia odznaczały się osoby,
które ukończyły sześć i więcej szkoleń zawodowych (1,16%). Jak
pokazało badanie, jednostki posiadające wysokie kwalifikacje, wartościowe dyplomy, czy ukończone prestiżowe szkolenia nie musiały
szukać zatrudnienia za pomocą pośredników. Wynik badania wskazywać może również, że pracodawcy posiadają przeświadczenie, że
Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,27 przy założonym poziomie istotności na
poziomie 0,05
26
Zob: O. Dębowska, Migracje – wyniki aktualnych badan i analiz, Małopolskie Obserwatorium
Rynku Pracy i Edukacji, Kraków, czerwiec 2007
27
Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,78 przy założonym poziomie istotności na
poziomie 0,05
25
201
współcześnie prowadzi się dużą liczbę szkoleń i kursów zawodowych
dla pracowników, ale przy jednoczesnej ich niskiej jakości.28 Pracodawcy poszukiwali osób, które można było szybko i skutecznie
przeszkolić. Jak wskazało badanie, odbyte szkolenie u poprzedniego pracodawcy stanowiły dla pracodawców niższą wartość,
niż posiadane przez kandydatów wykształcenie. Przeprowadzone
badanie wskazało na występowanie silnego związku pomiędzy
skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia poza granicami kraju,
a poziomem posiadanego wykształcenia.29 Skuteczność w podejmowaniu zatrudnienia rosła wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia
badanych. Najwyższa skuteczność w podejmowaniu zatrudnienia charakteryzowała respondentów, którzy posiadali wykształcenie wyższe
(75,36%) oraz policealne (70,65%). Kolejne miejsce zajęli respondenci, którzy posiadali wykształcenie zasadnicze zawodowe (21,61%)
Najniższą skuteczność charakteryzowała badanych, którzy posiadali
wykształcenie podstawowe- pełne i niepełne (5,54%).
Zgodnie z wynikami przeprowadzonych analiz, osoby posiadające wyższe wykształcenie posiadały odpowiednią dla pracodawcy
wiedzę i kwalifikacje. Mimo, że badanie dotyczyło wykonywania
prac fizycznych, wymagających specjalistycznych umiejętności,
to jak wskazały jego wyniki, wykształcenie stanowiło poszukiwaną
przez pracodawców wartość. Wyniki przeprowadzonych analiz wskazały, że fakt odbycia studiów wyższych lub posiadania wykształcenia
policealnego, posiada korzystny wpływ na umiejętność zdobywania
wiedzy, a więc na szybsze i skuteczniejsze przyuczenie do wykonywania wszystkich prac. Tak więc, przeprowadzone badanie potwierdziło
słuszność powszechnie formułowanej opinii, że jednym z działań
wspierających zatrudnienie stanowi rozwój szkolnictwa.
Przeprowadzone badanie wskazało na występowanie słabego
związku pomiędzy skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia
poza granicami kraju, a posiadanym doświadczeniem zawodowym.30
W grupie respondentów, którzy uzyskali zatrudnienie, najwięcej znalazło się osób posiadających doświadczenie zawodowe poniżej 5 lat
S. Golinowska, Polska droga do zatrudnienia - o przyczynach bezrobocia i polityce jego zwalczania, Tygodnik Powszechny, nr 12/2005
29
Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,53 przy założonym poziomie istotności na
poziomie 0,05
30
Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,16 przy założonym poziomie istotności na
poziomie 0,05
28
202
(32,20%) oraz w przedziale od 5 do 10 lat pracy (23,40%). Kolejne
miejsce zajęli respondenci, posiadający doświadczenie zawodowe
w przedziale od 10 do 15 lat pracy (21,07%) oraz od 15 do 20 lat pracy
(17,77%). Najniższą skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia,
odznaczali się badani, których doświadczenie zawodowe wynosiło
powyżej 20 lat pracy (8,1%). Zgodnie z wynikami przeprowadzonych
analiz, w przypadku pracy fizycznej, wymagającej specjalistycznych
umiejętności, poszukiwane są osoby dynamiczne oraz takie, które
łatwo nabywają nowe umiejętności i nie przywiązują się do poprzednich doświadczeń. Z punktu widzenia badanych pracodawców, są to
osoby młodsze lub takie, które nie nabyły przyzwyczajeń wynikających z dotychczas wykonywanej pracy. Wyniki badania wskazują, iż
powinno być ono kontynuowane w kierunku identyfikacji kolejnych
czynników indywidualnych, bowiem wpływ czynników indywidualnych okazał się być wyraźny.
Przeprowadzone badanie ujawnia, że najsilniejszy bodziec
w kierunku podjęcia migracji zarobkowej stanowią czynniki indywidualne oraz czynniki finansowe, natomiast czynniki regionalne okazały
się posiadać mniejszy wpływ na procesy migracyjne. Wpływ czynników finansowych na decyzje migracyjne został udowodniony także
w innych przytoczonych badaniach, jednak podstawowym ustaleniem
opracowania jest stwierdzenie, iż najsilniejszy wpływ na skuteczność
podjęcia zatrudnienia przez immigranta posiada wykształcenie pracownika. Pracodawcy poszukują osób, które posiadają wykształcenie
wyższe lub przynajmniej policealne. Tak więc, wykształcenie podnosi
atrakcyjność jednostki na rynku pracy i stanowi wartość uniwersalną.
Równocześnie badanie wskazało, że pracodawcy poszukują
pracowników, którzy ukończyli mniejszą liczbę szkoleń zawodowych
i posiadają mniejsze doświadczenie zawodowe, a zatem których mogą
sami przygotować do wykonywania pracy. Nie są zainteresowani
zatrudnieniem osób, które posiadają nabyte nawyki, przyzwyczajenia i doświadczenie. Poszukują osób młodych, o niższym doświadczeniu zawodowym, ale elastycznych, które mogą się stosunkowo
łatwo przystosować do stawianych przed nimi, nowych wymagań
i warunków pracy.
Ustalenia te potwierdzają początkową tezę artykułu, iż pracodawcy uznają immigrantów za źródło wzrostu potencjału kapitału
intelektualnego swoich organizacji, przyjmując przy tym, iż dla
203
ukształtowania docelowego poziomu tego kapitału niezbędnym
jest właściwe zarządzanie zasobem wiedzy, a zatem odpowiednie
wyposażenie nowych, cudzoziemskich pracowników (posiadających właściwy potencjał w tym względzie) w odpowiednio ukształtowaną (tj. właściwie przetworzoną, wyselekcjonowaną i zaprezentowaną) wiedzę.
Abstrakt
Kapitał intelektualny przedsiębiorstw i gospodarek stanowi jeden
z podstawowych czynników konkurencyjności w początku XXI wieku.
Wielkość (wyrażona w kategoriach ilościowych) i wartość (wymiar
jakości) kapitału intelektualnego zależne są, nie tylko od właściwego
(mniej lub bardziej efektywnego) zarządzania potencjałem wiedzy,
ale także od wymiaru tego potencjału (ilościowego i jakościowego) na
poziomie wyjściowym. Podstawowym źródłem podnoszenia poziomu
kapitały intelektualnego państw Europy zachodniej stanowi migracja
młodych, wykształconych osób z nowych krajów Unii Europejskiej.
Polska, jako największy ludnościowo kraj, który w ostatnich latach
dołączył do tej struktury, odgrywa w tych procesach zasadniczą rolę.
Rozwój współczesnych stosunków gospodarczych, społecznych i politycznych, zmniejszanie lub zanikanie barier komunikacyjnych i informacyjnych prowadzi do sytuacji, w której migracja zarobkowa traktowana jest dzisiaj, jako zjawisko typowe. Jak wynika z prowadzonych
analiz, pracodawcy uznają imigrantów za źródło wzrostu potencjału
kapitału intelektualnego swoich organizacji, przyjmując przy tym, iż
dla ukształtowania docelowego poziomu tego kapitału niezbędnym jest
właściwe zarządzanie zasobem wiedzy, a zatem odpowiednie wyposażenie nowych, cudzoziemskich pracowników (posiadających właściwy
potencjał w tym względzie) w odpowiednio ukształtowaną (tj. właściwie przetworzoną, wyselekcjonowaną i zaprezentowaną) wiedzę.
Słowa kluczowe: kapitał intelektualny, migracja zarobkowa, rynek
pracy
204
Abstract
This article explains that intellectual capital is essential for being
competitive in the XXI century. Increasing of intellectual capital can
be developed by migration of young and well educated employees
from “young” to “old” EU countries. Because of the number of
citizens, Poland became an important supplier of labor power in
EU, but each migrant lives in different circumstances and has different
motivation, e.g. poverty, adventure, calculation, desperation. People
uproot themselves to work in foreign lands with all kinds of hopes and
plans. However, there are common features and patterns. The article
attempts to explain, why people move to places where they hope to be
better off.
The employers believe that immigrants bring intellectual capital
to their doors, this can help them in increasing their work efficiency.
But before it starts working that way, it is essential to equip foreign
employees in well selected and processed knowledge.
Key words: intellectual capital, migration, labor market
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
Dębowska O., Migracje – wyniki aktualnych badan i analiz,
Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, Kraków,
czerwiec 2007; Raport „Polscy konsumenci w Wielkiej Brytanii i
Irlandii” przygotowanego przez instytut ARC Rynek i Opinia;
Fischer P.A., Straubhaar T., Okonomische Integration und Migration in einem gemeinsamen Markt, Berlin - Studgart - Wien 1994.
Golinowska S., Polska droga do zatrudnienia - o przyczynach
bezrobocia i polityce jego zwalczania, Tygodnik Powszechny, nr
12/2005
Golinowska S., Zróżnicowania regionalne a procesy migracyjne
w: S. Golinowska (red.), Rozwój ekonomiczny regionów. Rynek
Pracy. Procesy migracyjne. Polska, Czechy, Niemiec, Instytut
Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1998.
Kłos B., Migracje zarobkowe Polaków do krajów Unii Europejskiej, BAS - Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa 2006.
205
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
206
Kowalewski J., Przemiany stylu życia mieszkańców wsi zurbanizowanej, Warszawa 1995,
Krajewski S., Tokarski T., Wzrost gospodarczy, restrukturyzacja i
bezrobocie w Polsce. Ujęcie teoretyczne i empiryczne, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2005, s. 12.
Lee E. S., A theory of migration, Demography, nr: 3/ 1966, s. 50
Lewis W. A., Economic Development with Unlimited Supplies of
Labour, Manchester school of Economic and Social Studies, t. 22/
1954.
Majer A., Kryzys miast, w: „Acta Universitatis Lodziensis”
nr 27/2008.
Michałowski L., O związkach mieszkania ze stylem życia, w: Przemiany miasta. Wokół socjologii, Warszawa 2005
Nowak- Lewandowska R., Migracje Polaków w dobie rozszerzenia Unii Europejskiej, Wyd. Fundacja Prawo Europejskie, Warszawa 2004;
Oleksyn T., Skłonność Polaków do emigracji zarobkowej, Instytut
Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1992
Radiukiewicz A., Bieliński J., Larkowska M., Emigracja zarobkowa Polaków do Irlandii - raport z badań, ZBPO, Warszawa
2006.
Rajkiewicz A., Regionalne zróżnicowanie zewnętrznych procesów
migracyjnych. Dynamika, struktura oraz układ kosztów korzyści,
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1996,
Raport „Polscy konsumenci w Wielkiej Brytanii i Irlandii” przygotowanego przez instytut ARC Rynek i Opinia, lipiec 2008,
WWW.arc.com.pl.
Simmel G., Mentalność mieszkańców wielkich miast w: G. Simmel, Socjologia, PWN, Warszawa 2005
Werner H., Tassinopoulos A., Kristensen S., Mobilitat und Wanderung der Arbeitnehmer in der Europeischen Union und ihre
besonderen Auswirkungen auf die Jugend, Cedefop 1998,
www.polishexpress.co.uk/art,kryzys_przeczekac_spokojnie_na_
wyspach,3131.html