Wycinanka Rozalii Jeziorkowskiej wirtualnym obiektem listopada 2016

Muzeum Kultury Kurpiowskiej
Wycinanka Rozalii Jeziorkowskiej wirtualnym
obiektem listopada 2016
Wirtualnym obiektem miesiąca jest wycinanka, tzw. leluja, stworzona przez artystkę ludową - Rozalię Jeziorkowską,
wykonana z czerwonego papieru glansowanego nożycami do strzyżenia owiec. Wycinanka ma formę drzewka z
podstawą, u stóp którego klęczą aniołowie. Jej kompozycja jest pionowa, symetryczna. Część górna, główna, zwana
koroną, jest zamknięta, owalna. W centrum twórczyni umieściła postać ludzką - gospodynię (z wyraźnie zaznaczonym
fartuszkiem); część dolna stanowi podstawę, jest prostokątna, na niej, po obu stronach pnia drzewka, znajdują się
dwie figury aniołów. „Korona” misternie ażurowana kontrastuje z bardziej jednolitą płaszczyzną podstawy. Wycinanka
wykazuje cechy charakterystyczne dla okolic Kadzidła - wykonana jest drobnymi cięciami, górna część
o zróżnicowanym ornamencie.
Autorka papierowej kompozycji - Rozalia Jeziorkowska, urodziła się w 1911 roku w miejscowości Chudek. Większość
życia spędziła we wsi Tatary, gdzie sprowadziła się po wyjściu za mąż. Swoje umiejętności artystyczne zawdzięcza
matce, która od najmłodszych lat angażowała ją w przystrajanie chałupy w wycinanki, bibułkowe firanki i pająki. Już w
latach 30-stych ubiegłego wieku sprzedawała swoje wyroby miejskim nabywcom, w tym warszawskim. Jej twórczość
wycinankarska („leluje”, „gwiazdy”, „ptaki”, „lasy”, „szopki”), choć ściśle nawiązująca do wzorów regionalnych,
odznacza się pewną indywidualizacją, zwłaszcza w sferze kolorystyki i formy. Prace Rozalii Jeziorkowskiej znajdują się
w zbiorach wielu muzeów, m.in. w: Warszawie, Krakowie, Toruniu, Płocku, Łomży i Ostrołęce. Była laureatką licznych
nagród, w tym odznaczono ją Medalem 40-lecia Polski Ludowej, Medalem 25-lecia Cepelii oraz w 1981 r. Nagrodą im.
O. Kolberga „za wybitne zasługi dla rozwoju kultury ludowej”. Swoje zdolności przekazywała dzieciom i wnukom.
„Leluje” to wycinanki charakterystyczne dla Kurpi. Zrodziły się z formy drzewka, do którego z czasem doszła
podstawa oraz inne elementy. Bardzo często na czubku lub w gałęziach, czy przy pniu, pojawiały się ptaki powszechne były koguty, ale też gołębie i inne. Wycinankami dekorowano wnętrza chałup głównie w okresie
Wielkanocy, ale też Bożego Narodzenia. Nic też dziwnego, że „leluje”, według niektórych badaczy, biorą swą nazwę
od świątecznego okrzyku „Alleluja”. Teza ta współgra świetnie z później wprowadzonymi motywami religijnymi do tej
gałęzi rękodzieła.
Tematyka i estetyka papierowych ozdób wynikała ze ścisłego związku ludności wiejskiej z przyrodą i zależności od jej
dobrodziejstw. Wprawdzie wycinanki stanowiły sztukę dekoracyjną, jednak i ona przesiąknięta była znaczeniami. W
przedstawieniach tych znaleźć można odniesienie do archetypu drzewa życia - symbolu wiecznie odradzającej się
przyrody, ale też miejsca łączącego świat boski z ludzkim, w którym dochodziło do niezwykłych zjawisk. Z korzeni
wybijało życiodajne źródło lub z gałęzi zwisały owoce obdarowujące wiecznością, miejsca którego strzegły smoki i
demony. Ptaki w sztuce ludowej symbolizowały płodność, a koguty nawiązywały do witalnych sił wiosny. Z czasem
znaczenia te odeszły w zapomnienie, przetrwała forma, udoskonalana i wzbogacana o nowe motywy.
Na początku XX w., za przyzwoleniem księży, zaczęły pojawiać się „leluje” wyobrażające monstrancję. Środek lub
czubek takich „leluj” zwieńczony był krzyżem, zaś figury ptaków ustępowały miejsca postaciom aniołów. Kształt tego
typu wycinanki uzewnętrzniał religijne uczucia, wskazywał priorytety myślowe. Stare wartości ustępowały w niej
miejsca nowym. W symbolach tych można jednak doszukiwać się wielu analogii. W wierzeniach ludowych krzyż został
wykonany z drewna wyrosłego z nasion rajskiego drzewa życia. Ponadto w chrześcijaństwie Eucharystia, mistyczne
ciało ukrzyżowanego Jezusa, stanowi pokarm mogący zapewnić wieczność. Trudno jednak powiedzieć, czy
podobieństw tych świadomi byli autorzy i czy z tą myślą tworzyli swoją sztukę.
Prezentowany wirtualny obiekt miesiąca to dzieło skupiające w sobie wiele z wymienionych motywów. Jest jak gdyby
formą pośrednią, łączącą stare i nowe elementy. Widzimy tu zatem pierwotniejsze „drzewko życia”, jak również anioły
wychodzące z późniejszej tematyki religijnej. Takie połączenie może świadczyć o zeświecczeniu motywu anioła w
sztuce ludowej. Można je obserwować i w innych sferach kultury. Jedna wycinanka, a tak wiele interpretacji…
1
Muzeum Kultury Kurpiowskiej
Rozalia Jeziorkowska, 1976, Tatary, wycinanie, papier glansowany, nr inw. MOO/E/86.
2