KOMENTARZ Podstawy prawne retencji danych w Polsce

Plac Żelaznej Bramy 10, 00-136 Warszawa,
http://www.bcc.org.pl
Warszawa, 2 czerwca 2015 r.
KOMENTARZ
Podstawy prawne retencji danych w Polsce
–
czyli problem przetrzymywania przez operatorów
telekomunikacyjnych informacji o naszych połączeniach
Temat przetrzymywania przez operatorów telekomunikacyjnych szczegółowych
informacji o naszych połączeniach (tzw. retencji danych telekomunikacyjnych) i ich
udostępniania odpowiednim służbom oraz organom wraca już od dłuższego czasu.
Warto przy tym przypomnieć, iż jest to obowiązek nałożony na operatorów zgodnie z
prawem telekomunikacyjnym, który prócz pewnych aspektów natury „moralnej”,
nakłada dosyć rozległe obowiązki w zakresie przechowywania danych, ich
bezpieczeństwa oraz raportowania – czyli dosyć rozległej i kosztownej administracji.
Wątpliwości co do prawnych podstaw retencji danych w Polsce wzbudza już uchylenie przez
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyrokiem z 8 kwietnia 2014 r., tzw. „Dyrektywy
retencyjnej” (sygn. akt C-293/12 i C-594/12). Dyrektywa stanowi podstawę do
przechowywania przez operatorów telekomunikacyjnych danych o połączeniach
telefonicznych obywateli UE (m. in. billingów, danych lokalizacyjnych) oraz podstawę
dostępu do tych danych przez sądy, organy ścigania i służby specjalne państw
członkowskich.
Trybunał zauważył, że retencja danych telekomunikacyjnych może głęboko ingerować
w prawo do prywatności oraz prawo do ochrony danych osobowych. Analiza
gromadzonych danych telekomunikacyjnych pozwala na rekonstrukcję kontaktów danej
osoby, ustalenie miejsc pobytu abonenta w określonym czasie, czy rutyny poruszania się.
Zdaniem Trybunału narzędzie to może być w pewnych sytuacjach dopuszczalne, ale
tylko pod warunkiem narzucenia odpowiednich gwarancji jego stosowania,
chroniących obywateli przed nieproporcjonalną ingerencją w ich prawa i wolności.
Zdaniem Trybunału obowiązująca dyrektywa retencyjna nie spełnia tego wymogu.
Dyrektywa nie określa wystarczająco rygorystycznych ram prawnych, które gwarantowałyby,
że służby będą mogły korzystać z danych telekomunikacyjnych w niezbędnym zakresie i
tylko w celu ścigania najpoważniejszych przestępstw. Nie wprowadza obowiązku poddania
korzystania z retencji kontroli sądowej oraz nie precyzuje kryteriów, w oparciu o które należy
uregulować okres zatrzymywania danych. Nie przewiduje także zróżnicowania w warunkach
korzystania z retencji ze względu na różne kategorie danych telekomunikacyjnych oraz
obowiązku niszczenia danych po upływie okresu retencji. Trybunał skrytykował także to, że
dyrektywa nie nakłada obowiązku, by dane podlegające zatrzymaniu były przechowywane
na terenie Unii Europejskiej.
„Wszystkie te problemy znajdują swoje odzwierciedlenie na gruncie polskiej regulacji retencji
danych telekomunikacyjnych. Polskie prawo wymaga pilnego uporządkowania zasad
gromadzenia i udostępniania danych telekomunikacyjnych, ponieważ krajowe przepisy
utraciły fundament na gruncie prawodawstwa europejskiego.” – mówił niedawno w jednym z
wywiadów prof. Maciej Rogalski. Dodał, że kolejne nowelizacje ustawy Prawo
telekomunikacyjne wprowadziły liczne, niezwykle drobiazgowe, nowe obowiązki
przedsiębiorców telekomunikacyjnych skutkujące znacznym poszerzeniem i
zagmatwaniem umów o świadczeniu usług telekomunikacyjnych. Jego zdaniem
niezbędne są zmiany upraszczające relacje dostawca usług - konsument oraz te dotyczące
retencji danych.
Zgodnie z obecnymi zapisami Prawa telekomunikacyjnego oraz i kilku innych aktów
prawnych (m.in. ustawach kompetencyjnych służb specjalnych czy prokuratury) dane objęte
tzw. retencją (obowiązek gromadzenia danych przez operatorów) mogą być udostępniane
wyłącznie w przypadku poważnych przestępstw. Przypomnieć należy jednak, że na
podstawie art. 20c ust. 1 ustawy o Policji, w celu zapobiegania lub wykrywania przestępstw
Policja może mieć udostępniane dane, o których mowa w ustawie Prawo
telekomunikacyjne (czyli informacji do kogo należy numer telefonu komórkowego,
wykazów połączeń, danych o lokalizacji telefonu oraz numeru IP komputera).
Operatorzy muszą udostępniać je na własny koszt i na każde żądanie. Przy czym brak
jest tutaj istotnego podziału na przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego i ścigane z
oskarżenia prywatnego. Treść przepisu art. 20c ust. 1 ustawy o Policji pomija wymóg
subsydiarności pozyskiwania danych i dopuszcza zarządzenie pozyskiwania danych
praktycznie w każdej sytuacji, kiedy tylko stosowne służby zwrócą się do podmiotów
prowadzących działalność telekomunikacyjną o udostępnienie takich danych. Natomiast
prawidłowym rozwiązaniem byłaby możliwość skorzystania z tego przepisu dopiero
gdy inne środki pozyskiwania informacji okazały się bezskuteczne, albo gdy zachodzi
wysokie prawdopodobieństwo ich nieskuteczności.
Należy dodać, że 30 lipca 2014 roku Trybunał Konstytucyjny w wyroku w sprawie K 23/11
zakwestionował w zakresie zgodności z Konstytucją przepisy regulujące działanie służb
specjalnych i Policji w przypadku pozyskiwania danych telekomunikacyjnych abonentów.
Przepisy te dotyczą zarówno podejmowanej przez te podmioty kontroli operacyjnej jak i
stanowią podstawę dla czynności operacyjno-rozpoznawczych.
Statystyki dotyczące żądania dostępu do danych objętych retencją wskazują na
znaczne nadużywanie tego prawa. W 2014 r. służby, sądy i prokuratury złożyły łącznie
2 177 916 zapytań o dane telekomunikacyjne – czytamy w informacji przygotowanej przez
Urząd Komunikacji Elektronicznej dla Fundacji Panoptykon.
Z uzyskanych danych wyłania się jednak ciekawy obraz proporcji rodzajów zapytań, które
policja i inne służby kierowały do operatorów. Konkretnie chodzi o dane abonenckie, billingi i
geolokalizację. W kategorii "inne" kryją się przede wszystkim zapytania o numer IP.
Szerokie uprawnienia przy jednoczesnym braku kontroli nad działaniami służb powodują, że
dochodzi do wielu nadużyć. Dane telekomunikacyjne są wykorzystywane nie tylko do
zwalczania poważnej przestępczości, ale także w celach prewencyjnych. To się może
zmienić dzięki wyrokowi Trybunału Konstytucyjnego z lipca 2014 r., który dał
ustawodawcy 18 miesięcy na zmianę przepisów. Podkreślić należy, ze przepisy
dotyczące korzystania z retencji danych telekomunikacyjnych zostały dotychczas uznane za
niekonstytucyjne m. in. w Niemczech, Rumunii i Czechach.
Propozycji nowych przepisów jeszcze nie ma. Obecnie w MSW trwają prace nad
projektem ustawy, który będzie wykonaniem wyroku TK w zakresie prowadzenia
kontroli operacyjnej i pozyskiwania danych telekomunikacyjnych – poinformowała w
marcu rzeczniczka prasowa tego resortu Małgorzata Woźniak. W lutym projekt ustawy o
zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw, wykonujący wyrok TK, został wpisany
przez Zespół ds. Programowania Prac Rządu do Wykazu Prac Legislacyjnych i
Programowych Rady Ministrów.
Zakreślony przez Trybunał Konstytucyjny termin na uporządkowanie tego złożonego i bardzo
wrażliwego obszaru życia – dotykającego wszystkich obywateli – mija pod koniec 2015 roku.
Zostało już zatem stosunkowo niewiele czasu – mając też na uwadze zbliżające się jesienne
wybory parlamentarne.
Kontakt:
Krzysztof Szubert
ekspert BCC, minister ds. cyfryzacji w Gospodarczym Gabinecie Cieni BCC
tel. 602 103 357
e-mail: [email protected]
Emil Muciński
rzecznik, Instytut Interwencji Gospodarczych BCC
tel. 602 571 395, 22 58 26 113
e-mail: [email protected]; [email protected]
Business Centre Club istnieje od 1991 roku. Jest największą w kraju organizacją indywidualnych pracodawców.
Zrzesza 2500 członków (osób i firm). Wśród członków BCC znajdują się największe korporacje krajowe i
zagraniczne. Członkami Klubu są także uczelnie wyższe, wydawnictwa, szpitale, prawnicy, dziennikarze,
naukowcy, lekarze, wojskowi i studenci. BCC koncentruje się na działaniach na rzecz rozwoju gospodarki i
pomocy przedsiębiorcom. BCC jest członkiem Komisji Trójstronnej. Działa w 250 miastach i 24 lożach
regionalnych na terenie całej Polski. Koordynatorem wszystkich działań BCC jest Marek Goliszewski.
Kontakty prasowe: http://www.bcc.org.pl/Eksperci.244.0.html
Więcej: http://www.bcc.org.pl oraz: http://www.facebook.com/pages/Business-Centre-Club/301754142096