Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny

Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny

ODPOWIEDZIALNOŚC ZA PRODUKT NIEBEZPIECZNY - PRZESŁANKI ZWALNIAJĄCE.
Niewprowadzenie produktu do obrotu
Wprowadzenie do obrotu obejmuje wszelkie prawne postacie zadysponowania produktem przez
producenta, w tym przede wszystkim sprzedaż, ale też np. dostawę, najem, leasing oraz różne
postacie dystrybucji.
Określenie chwili wprowadzenia produktu do obrotu jest sporne. Za decydującą uznaje się
chwilę wysłania produktu do innych podmiotów – najbliższych w łańcuchu dystrybucji bądź też
odebranie go przez nich od producenta. Wskazuje się także na moment dokonania pierwszej
sprzedaży danego produktu przez wytwórcę innej osobie – albo konsumentowi, albo – co znacznie
częstsze – pośrednikowi, albo też sugeruje się, że wprowadzenie do obrotu ma miejsce dopiero w
chwili przekazania jednostkowego towaru konsumentowi. Zdaniem Komisji Europejskiej,
wprowadzenie do obrotu następuje z chwilą fizycznego wydania produktu lub przeniesienia prawa
własności.
Zdaniem twórców dyrektywy Nr 374/85 pojęcie to ma swoją „naturalną” definicję, nie widzieli oni
zatem konieczności jej tworzenia. Ich zdaniem wprowadzenie produktu do obrotu ma miejsce gdy
produkt opuszcza sferę producenta, by służyć swemu ostatecznemu przeznaczeniu. Producent
traci możliwość wpływu na produkt, jego modyfikacji i przedsięwziął wszelkie, jego zdaniem,
konieczne środki dla sfinalizowania pracy nad produktem. W konsekwencji przesłanka
egzoneracyjna niewprowadzenia produktu do obrotu powinna być wykorzystywana tylko wówczas
gdy produkt nie był gotowy, według producenta, do ostatecznego użytku. Z reguły momentem
decydującym jest chwila przekazania produktu pierwszemu dostawcy w łańcuchu dystrybucji.
Kryterium opuszczenia przedsiębiorstwa przez produkt nie jest jednak wymogiem koniecznym.
W nauce polskiej za chwilę wprowadzenia produktu do obrotu proponuje się uznać:
1) chwilę, w której producent traci kontrolę nad produktem, przy czym owa utrata
powinna być zamierzona. Zdaniem E. Łętowskiej, jest to data wydania rzeczy z chwilą
zawarcia pierwszej transakcji towarem;
2) chwilę wykonania umowy. Wskutek wykonania dochodzi bowiem do przejścia
władztwa nad rzeczą na kontrahenta i do utraty możliwości sprawowania kontroli nad
rzeczą przez producenta;
3) pierwszy obrót danym produktem, czynność połączoną z jego wydaniem;
4) moment łącznego spełnienia dwóch przesłanek – woli udostępnienia go konkretnej
osobie i jej realizacji w drodze przejścia faktycznego władztwa nad produktem;
5) moment faktycznego wprowadzenia produktu na rynek, a nie dokonania czynności
prawnej, od której wprowadzenie jest uzależnione.
Wprowadzenie do obrotu może mieć miejsce wielokrotnie, natomiast z punktu widzenia
odpowiedzialności za produkt relewantne jest pierwsze takie zdarzenie.
Producent nie ponosi odpowiedzialności za szkody powstałe przed wprowadzeniem towaru do
obrotu, a zatem za uszczerbki wyrządzone np. w trakcie procesu produkcji towaru albo jego
prezentacji. Wyłączeniem z art. 4493 § 1 KC objęci są zatem m.in. pracownicy producenta którzy
doznali uszczerbku wskutek niebezpiecznego charakteru produktu w trakcie jego produkcji, a
także inne osoby, np. krewni producenta korzystający z produktu w okresie przed
wprowadzeniem go do obrotu.
Działanie poza zakresem działalności gospodarczej
Nie jest możliwym pociągnięcie producenta do odpowiedzialności jeżeli produkt nie był
rozprowadzany w ramach działalności gospodarczej producenta.
Za ratio legis przedstawionego unormowania uznaje się dążenie do zróżnicowania pozycji prawnej
Biuro Toruń:
ul. Włocławska 167, 87-100 Toruń,
tel. + 48 56 622 09 77, fax : + 48 56 657 77 76,
www.kancelaria-jurkiewicz.pl
www.kancelaria-jurkiewicz.biuraprawne.com
dostawców podmiotów gospodarczych od tych, którzy nie wytwarzają lub rozpowszechniają
wyrobów w celach komercyjnych, jakkolwiek nie sposób wykluczyć powstawania spornych
sytuacji granicznych.
Prawo powołania na tę okoliczność zwalniającą przysługuje osobie wytwarzającej produkty
„domowej roboty”, o ile nie stanowi to jej działalności gospodarczej, a także osobie prywatnej
odsprzedającej dany produkt innemu podmiotowi. Nie przysługuje natomiast przedsiębiorcy –
producentowi, którego działalność gospodarcza polega na powierzaniu wykonania produktów w
domach (pracy chałupniczej). Dotyczy to także producentów w stosunku do oferowanych przez
nich próbek czy „reklamówek” towaru, a także produktów ofiarowanych na cele dobroczynne, a to
głównie z uwagi na reklamowy charakter takiej działalności.
Okoliczność, iż użytkownik (osoba poszkodowana) nie poniósł odpłatności za produkt
niebezpieczny (np. otrzymany w ramach bezpłatnej opieki zdrowotnej), nie stanowi podstawy
uzasadniającej zastosowanie omawianej przesłanki egzoneracyjnej, jeżeli producent wytworzył
(wprowadził do obrotu) towar w celach ekonomicznych lub zawodowo i powinien otrzymać za
niego zapłatę.
Brak niebezpiecznych właściwości
Producent jest zwolniony od odpowiedzialności, jeżeli niebezpieczne właściwości produktu nie
istniały w momencie wprowadzenia przez niego towaru do obrotu, ale powstały w późniejszym
czasie.
Chodzi przede wszystkim o sytuacje, w których niebezpieczny charakter produktu jest efektem
nieprawidłowego korzystania lub obchodzenia się z rzeczą przez poszkodowanego. Należy
odgraniczyć te zdarzenia od sytuacji nieprawidłowego „normalnego” użycia towaru. Producent
może zwolnić się od odpowiedzialności jeżeli produkt stał się niebezpieczny już w łańcuchu
dystrybucji, poprzez np. nieumieszczenie ostrzeżeń czy informacji zaleconych przez wytwórcę,
niedochowanie wymogów bezpieczeństwa, transport czy wadliwą instalację.
Ryzyko rozwoju
Ryzyko rozwoju dotyczy sytuacji, gdy towar uznawany w chwili jego produkowania czy też
wprowadzania do obrotu za odpowiadający obowiązującym standardom, niewadliwy i
niestwarzający zagrożenia dla użytkowników, okazuje się, wraz z rozwojem nauki i techniki, jak i
użytkowaniem go przez nabywców, niebezpieczny.
Omawiane pojęcie, mimo zgody co do jego ogólnego kształtu, nie jest interpretowane w sposób
jednolity. Wątpliwości dotyczą standardów, z którymi produkt powinien pozostawać w
zgodności. Zdaniem niektórych autorów, chodzi tu o standardy wypracowane przez
przedstawicieli danej gałęzi przemysłu. Inni sugerują, iż za ten miernik powinny służyć
ustanowione przez prawodawcę normy bezwzględnie obowiązujące. Obu tym
koncepcjom stawia się wiele zarzutów. Przede wszystkim zwraca się uwagę na łatwość
wpływania przez producentów na kształt przyjmowanych standardów porównawczych
czy wręcz ich narzucania. W pierwszym wypadku jest to sprawą oczywistą, jako że to
właśnie producenci ustalają owe wzorce, w drugim natomiast mogą czynić to,
przykładowo, poprzez stosowanie odpowiednich środków nacisku.
Najczęściej jednak definiuje się przesłankę ryzyka rozwoju jako zgodność stanu produktu z
wymogami określonymi przez wiedzę i technikę.
Dla doprecyzowania pojęcia niezbędne staje się określenie, jaki stan wiedzy i techniki, przez
jakie podmioty posiadany i prezentowany i w którym momencie ustalany należy brać pod uwagę.
Wskazuje się tu na zasób wiedzy, który ma producent (konkretnego towaru albo też każdy
wytwórca towarów danego rodzaju) bądź przeciętny obywatel, naukowiec zajmujący się daną
dziedziną, i wreszcie na „absolutny” poziom wiedzy, tzn. taki, który obejmuje każdą informację,
Biuro Toruń:
ul. Włocławska 167, 87-100 Toruń,
tel. + 48 56 622 09 77, fax : + 48 56 657 77 76,
www.kancelaria-jurkiewicz.pl
www.kancelaria-jurkiewicz.biuraprawne.com
jaka w danej dziedzinie się ukazała.
Z orzecznictwa ETS wynika, że przy ocenie ryzyka rozwoju należy brać pod uwagę stan
wiedzy i techniki, a nie praktyki i standardy bezpieczeństwa obowiązujące w danej
gałęzi przemysłu. Dla ustalania odpowiedzialności producenta nie ma znaczenia fakt, iż żaden z
przedstawicieli danej gałęzi przemysłu nie podjął żadnych kroków zapobiegawczych. Stan wiedzy i
techniki powinien być ustalany na poziomie wiedzy eksperta w danym sektorze, według kryteriów
obiektywnych, a nie z punktu widzenia konkretnego producenta, czy też producentów z danej
gałęzi przemysłu. Należy uwzględniać najbardziej zaawansowany poziom wiedzy i techniki,
posiadany przez ekspertów w danej dziedzinie, chociaż, zdaniem Trybunału, istnieją wątpliwości
co do brania pod uwagę informacji trudno dostępnych.
Na producencie ciąży obowiązek wykazania, iż obiektywny stan wiedzy technicznej i naukowej,
włączając w to najbardziej zaawansowany poziom wiedzy, istniejący w chwili wprowadzania
produktu do obrotu, nie pozwalał na wykrycie wady. Wiedza ta musi być dostępna producentowi
w chwili wprowadzania produktu do obrotu. Nie jest uważana za dostępną, gdy zamieszczono ją w
nieopublikowanym dokumencie albo w nieopublikowanych badaniach.
Na producencie ciąży obowiązek wykazania, iż obiektywny stan wiedzy technicznej i naukowej,
włączając w to najbardziej zaawansowany poziom takiej wiedzy, istniejący w chwili wprowadzania
produktu do obrotu, nie pozwalał na wykrycie niebezpiecznych właściwości produktu.
Wyłączenie odpowiedzialności jest możliwe tylko wówczas, gdy niebezpieczne właściwości
produktu były niewykrywalne (nieprzewidywalne). Producent traci możliwość powołania się na
„ryzyko rozwoju”, gdy stan wiedzy pozwala na stwierdzenie możliwości istnienia niebezpiecznych
właściwości produktu, natomiast nie pozwala na wykrycie cechy niebezpiecznej w konkretnym
przypadku.
Należy uwzględniać stan nauki i techniki istniejący w chwili wprowadzania produktu do obrotu,
konkretnego produktu, który wyrządził szkodę.
Wyrok ETS z dnia 27 maja 1997 roku C – 300/95, European Court reports 1997 Page I-02649:
„na producencie ciąży obowiązek wykazania, że obiektywny stan wiedzy technicznej i naukowej,
włączając w to najbardziej zaawansowany poziom wiedzy istniejącej w chwili wprowadzenia
produktu do obrotu, nie pozwalał na wykrycie wady (…) Wiedza ta musi być dostępna
producentowi w chwili wprowadzenia produktu do obrotu”.
Wyrok ETS z dnia 10 maja 2001 roku C- 203/99, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego
2001 Strona I-03569 – definicja wprowadzania do obrotu - „a zatem w sytuacji, gdy producent
decyduje się na przekazanie produktu innemu podmiotowi, nawet w obrębie tego samego
przedsiębiorstwa,
ale
w
celu
wykorzystania
produktu
zgodnie
z
jego
ostatecznym
przeznaczeniem, wprowadza produkt do obrotu. Okoliczność, Ŝe osoba poszkodowana nie
poniosła odpłatności za produkt niebezpieczny nie stanowi postawy uzasadniającej zastosowanie
omawianej przesłanki egzoneracyjnej, jeśli producent wytworzył (wprowadził do obrotu) towar w
celach ekonomicznych lub zawodowych i powinien otrzymać zań zapłatę”.
Zgodność z przepisami prawa
Producent nie ponosi odpowiedzialności, gdy niebezpieczne właściwości produktu są wynikiem
tego, że produkt odpowiada przepisom prawa o charakterze bezwzględnie wiążącym, wydanym
przez władzę publiczną.
Biuro Toruń:
ul. Włocławska 167, 87-100 Toruń,
tel. + 48 56 622 09 77, fax : + 48 56 657 77 76,
www.kancelaria-jurkiewicz.pl
www.kancelaria-jurkiewicz.biuraprawne.com
Wytwórca nie ma prawa do powoływania się jako na przesłankę zwalniającą na normy
jakości i standardy ustanawiane przez organizacje przemysłowe. Mają one charakter
prawnie niewiążący i w zasadzie nie muszą być obligatoryjnie stosowane.
Odpowiedzialności nie wyłącza również dostosowanie się do standardów minimalnych,
ustanawianych w danym państwie. Nie stanowi przesłanki egzoneracyjnej zgodność
produktu z przepisami administracyjnymi o jakości i bezpieczeństwie produktu (w tym
ustawy z 12.12.2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktu), chyba że zgodność ta
była wyłączną przyczyną niebezpiecznego charakteru produktu (tak też SN w
odniesieniu do wad fizycznych produktów: zgodność z normą administracyjną nie może
przesądzać automatycznie o braku wady produktu w rozumieniu art. 556 § 1 KC).
Konieczne jest jeszcze wypełnienie drugiej przesłanki polegającej na tym, że to właśnie
zastosowanie normy stało się przyczyną niebezpiecznych właściwości produktu.
Nie stanowi zatem przesłanki zwalniającej wykonanie produktu w myśl obowiązujących norm, o
ile ich zastosowanie nie było przyczyną sprawczą niebezpiecznych właściwości produktu.
Przesłankę tę stosuje się, gdy producent został postawiony przed wyborem wyprodukowania
towaru niebezpiecznego albo naruszenia normy. Chodzi o sytuacje, w których nie było możliwości
wytworzenia produktu bezpiecznego i jednocześnie zgodnego z ustanowionymi wymogami. Każde
wskazanie na istnienie takiej możliwości dyskwalifikuje tę drogę obrony producenta.
Inne okoliczności zwalniające
Dopuszczalność egzoneracji producenta na innych niż wymienione w ustawie przesłankach jest
bardzo wątpliwa. Wyliczenie to ma charakter zamknięty, a przesłanki egzoneracyjne powinny być
interpretowane ściśle. Dotyczy to przede wszystkim „tradycyjnych” przyczyn
egzoneracyjnych w postaci siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego i wyłącznej
winy osoby trzeciej.
Przewidywalność niebezpiecznych właściwości produktu
Odpowiedzialność producenta jest także wyłączona, gdy niebezpieczne właściwości produktu
ujawniły się po wprowadzeniu go do obrotu. W takim wypadku producent ponosi jednak
odpowiedzialność jeśli niebezpieczne właściwości produktu wynikały z przyczyny tkwiącej
poprzednio w produkcie. Ustawa wyłącza ponadto odpowiedzialność producenta gdy nie można
było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu w oparciu o stan nauki i techniki w chwili
wprowadzenia produktu do obrotu (tzw. ryzyko rozwojowe), albo gdy niebezpieczne właściwości
wynikały z zastosowania przepisów prawa.
W świetle orzecznictwa ETS (wyr. ETS z 29.5.1997 r. w sprawie C-300/95 Komisja przeciwko
Wielkiej Brytanii, Zb. Orz. 1997, s. I-2649) w ramach tzw. ryzyka rozwojowego należy brać pod
uwagę stan wiedzy naukowej i technicznej na poziomie najbardziej zaawansowanym, który istniał
w momencie wprowadzenia produktu do obrotu. Punktem odniesienia jest obiektywny stan tej
wiedzy, nie zaś wiedza, którą konkretny producent posiadał lub mógł posiąść. Wymagana
wiedza powinna być jednak dostępna w momencie wprowadzenia produktu do obrotu.
Monika Jurkiewicz, radca prawny
Biuro Toruń:
ul. Włocławska 167, 87-100 Toruń,
tel. + 48 56 622 09 77, fax : + 48 56 657 77 76,
www.kancelaria-jurkiewicz.pl
www.kancelaria-jurkiewicz.biuraprawne.com