Klejnoty kamiennego Berlina

ARCHITEKTURA
Klejnoty kamiennego Berlina
Geoturystyka – coraz bardziej popularna
W
ybrana trasa od placu Aleksandra do Bramy Brandenburskiej i Reichstagu pokrywa się
z najpopularniejszym szlakiem zwiedzania miasta. Właśnie ten, przesycony historią (również najnowszą!) daje możliwość zapoznania się z ogromną ilością i
różnorodnością zastosowanych skał, w
znacznej części pochodzących z obecnie już nieczynnych kamieniołomów.
Coraz bardziej zwiększa się dystans
czasowy, liczony od pożogi wojennej
lat 1939 – 1945, a takAże do likwidacji
powojennego podziału Niemiec w tym
podziału Berlina. Stopniowa odbudowa
totalnie zniszczonego miasta (zmasowane bombardowania, ostrzał artyleryjski i pożary) generalnie była realizowana z zachowaniem wymogów konserwatorskich. Zaowocowało to odtworzeniem dawnego wyglądu centrum z nielicznymi wyjątkami, wśród których za
jeden z najbardziej kontrowersyjnych
uznano socrealistyczny PAŁAC REPUBLIKI z czasów NRD (obecnie już nieistniejący).
obserwować wysoką wieżę z triasowego, jasnokremowego wapienia muszlowego „Rudersdorf” z gzymsem z dolnokarbońskich czarnych wapieni belgijskich Blue Belge. Przy północnym wejściu mur wykonano z obrobionych głazów narzutowych. Stojący obok kościoła pomnik Marcina Lutra ma cokół ze
szwedzkiego granitu Virbo (część górna) i czerwonego granitu miśnieńskiego (część dolna). We wnętrzu kościoła
możemy zobaczyć dewońskie łupki fyllitowe z Turyngii (Lehesten), piaskowce dolnośląskie (nagrobek Roloffa), piaskowce nadłabskie (płyta nagrobna
Martina Ruckera) oraz alabastry z południowego obrzeża gór Harzu (Kyffhauser) wbudowane w ambonę.
Położoną niedaleko kościoła FONTANNĘ NEPTUNA odbudowano po zniszczeniach wojennych stosując ukraiński
czerwony granit emelianowski (Rosso
Toledo).
Bardzo bogaty wystrój kamienny
wnętrz posiada budynek CZERWONEGO RATUSZA zbudowanego w obecnej
INFO
Dla mieszkańców wielu miast zachodniej
Polski (z Poznaniem włącznie) Berlin jest
położony bliżej niż Warszawa. Dla nich a
także dla pozostałych mieszkańców Polski
nie jest wielką wyprawą odwiedzenie tego
naprawdę ciekawego miasta.
W ramach niniejszego artykułu przedstawiamy naszym Czytelnikom klejnot
niemieckiej stolicy jakim jest wyjątkowa
pod wieloma względami aleja Pod Lipami
(Unter den Linden) i jej przedłużenie w kierunku wschodnim – ulica K. Liebknechta.
Odwiedzający Berlin Czytelnicy mogą traktować artykuł jako przewodnik, który identyfikuje spotykane na tej trasie kamienie w
architekturze. Ułatwieniem dla zwiedzających są załączone mapki
i lamprofiry Grenzland, z których wykonano schody. Elementy z piaskowca pochodzą z Saksonii (Nebra, Posta,
Cotta).
DŁUGI BLOK przy ul. K. Liebknechta 9 – 11 zbudowano w latach 19681973. Wystrój kamieniarski ograniczony
Berlin-Centrum. Kamień w architekturze
Objaśnienia: 1-Kościół Mariacki; 2-Fontanna Neptuna; 3-Czerowny Ratusz; 4-tzw. Długi Blok; 5-hotel Radison; 6-fontanna; 7-katedra; 8-Stare Muzeum; 9-granitowa Czara; 10-most Zamkowy;
11-Zbrojownia; 12-Nowy Odwach; 13-Uniwersytet im. Humboldta; 14-Opera; 15-katedra św. Jadwigi; 16-pomnik Fryderyka II Rzymskiego 17-Biblioteka Narodowa; 18-budynek z restauracją Astoria;
19-Brama Branderbusrska; 20-Pałac; 21-Reichstag;
Długość proponowanej trasy wynosi około 2,5 km. Zwiedzanie rozpoczynamy od wschodu tj. od placu Aleksandra wzdłuż ulicy K. Liebknechta. Pierwszym ciekawym obiektem jest KOŚCIÓŁ MARIACKI, budowany już od roku 1270, wielokrotnie przebudowywany, ostatnio restaurowany 1969-1970).
Nie wchodząc do wnętrza możemy za-
formie w latach 1860-1871. Oprócz dewońskich marmurów z Hesji (Bongard,
Famosa, i in.) oraz Turyngii (Saalburg,
Kapfenberg, Fischersdorf) są także jurajskie wapienie węgierskie (Tardosz),
włoskie (Verona, Carrara), trawertyny z
Turyngii i Rumunii (Borsec). Cokół budynku wykonano z granodiorytów łużyckich. Są także granity strzegomskie
jest więc do surowców z byłego NRD
oraz krajów tzw. demokracji ludowej,
na przykład Węgier (Tardosz) lub Kuby
(kredowe wapienie ze skamieniałościami Rojo Campino).
Pod adresem K. Liebknechta 5 stoi od
roku 1979 HOTEL RADISON. Oprócz
piaskowców z okolic Drezna (Cotta)
można rozpoznać ukraińskie prekam-
¤nowy Kamieniarz · NR 15 · 04/2005
70 
 Lipiec
www.nowykamieniarz.pl 
ARCHITEKTURA
Brama Branderburska - Berlin
bryjskie czerwone granity ze złoża Kapustino (nazwa handlowa Rosso Santiago). Po roku 1990 wzbogacono wystrój hotelu o kamienie dawniej niedostępne (białe piaskowce z okolic Bambergu, importowane z Brazylii migmatyty Jaracanda i gabra Impala z RPA.
Idąc w kierunku katedry mijamy
ośmioboczną FONTANNĘ z porfiru
kwarcowego Lobejun (kamieniołomy
w Saksonii- Anhalt).
Prawdziwym klejnotem tej części
miasta jest KATEDRA (zbudowana w
latach 1894-1905). Wystrój kamienny
tej ogromnej świątyni jest tak bogaty, że wymienianie użytych tu kamieni, w ograniczonych ramach tego artykułu, nie jest możliwe. Wiele z nich pochodzi z kamieniołomów już od dawna
nieczynnych. Szczególne wrażenie na
zwiedzających robi wystrój cesarskiej
klatki schodowej. Wnikliwy obserwator
z Polski z pewnością dostrzeże granity
strzegomskie, piaskowce dolnośląskie
(Rakowiczki, Wartowice, Czaple, Radków, Łężyce) i szare marmuru sławniowickie.
STARE MUZEUM przy parku Rozrywki (LUSTGARTEN) zbudowane w latach 1825 – 1830 (architekt C.F. Schinkel) posiada bardzo wykwintny wystrój
kamienny zarówno wnętrz, jak i fasady. Fronton zdobi 18 kanelowanych kolumn z jońskimi głowicami. Wykonano je z kredowych piaskowców nadłabskich. Na schody użyto granodiorytów łużyckich, a na cokół piaskowców z okolic Drezna (Posta). Przed
gmachem ustawiono ponownie unikalną granitową czarę (DIE SCHALE) wykonaną z ogromnego eratyka. Czara
ma średnicę 22 stóp (6.6 m) i polerowaną powierzchnię. Głaz przetransportowano z okolic Furstenwalde i zidentyfikowano jako czerwony granit Karl-
shamn o niebagatelnym wieku 1 650
milionów lat. Czarę całkowicie ukończono i ustawiono w roku 1831. Ciekawostką jest fakt przeniesienia czary w
roku 1934 na pobliski teren koło katedry. Powodem było wykorzystywanie
terenu Lustgarten na wiece niemieckich nazistów i defilady wojskowe. Na
swoje pierwotne miejsce czara wróciła
w roku 1998. Rejon Lustgarten, leżący
na wyspie w ramionach Szprewy miał
ciekawą przeszłość. Łączy się ona z historią zasłużonej, dużej firmy kamieniarskiej ZEIDLER & WIMMEL, która teren ten i nabrzeże rzeki wykorzystywała
w czasie realizacji ogromnych i prestiżowych inwestycji pruskich już od roku 1781. Złote lata tej ciągle rozwijającej się firmy przypadają na okres 1870
– 1914. Współpraca z najlepszymi architektami i zlecenia dworu cesarskie-
go były głównymi przyczynami prawdziwej kariery tego giganta kamieniarskiego. W latach 1884 – 1894 w warsztatach Z & W przerabiano około 13 500
m3 surowca kamiennego rocznie. Już
wówczas dzielono kamień narzędziami
diamentowymi. Firma zatrudniała około 800 pracowników i posiadała wiele kamieniołomów granitu, piaskowca (Dolny Śląsk), wapienia muszlowego (Frankonia) i bazaltu (Nadrenia). Dla
zobrazowania efektów pracy tej firmy
należy wymienić choćby tylko część
realizacji berlińskich: Kolumnada Królewska, Pałac Cesarski, Brama Brandenburska, Siegessaule, Wyższa Szkoła Techniczna, kościół św. Jadwigi, Gedachniskirche, Muzeum, Opera, Katedra, Reichstag, dom Vaterland, Hotel
Furstenhof, Biblioteka Narodowa, stadion Olimpijski.
Idąc w kierunku zachodnim przechodzimy kamienny MOST ZAMKOWY
(Schlossbrucke), przemianowany za
czasów NRD na Most Marksa-Engelsa.
Zbudowano go w latach 1821-24 z piaskowców nadłabskich. Zniszczony w
czasie II wojny światowej został odbudowany a zrekonstruowane rzeźby stoją na cokołach z okładzinami czerwonego granitu szwedzkiego Tranas, ukraińskiego Carpazi, jasnoszarego marmuru bułgarskiego Sandanski i białej Carrary.
Od mostu zamkowego bierze początek aleja Pod Lipami. Pod numerem 2
(po północnej stronie) widzimy stary,
barokowy budynek ZBROJOWNI (Zeughaus), obecnie użytkowany jako MUZEUM HISTORYCZNE. Cokół budynku
nowy Kamieniarz · NR 15 · 04/2005
 www.nowykamieniarz.pl
¤
Maj 
 71
ARCHITEKTURA
wykonano z kredowego, nadłabskiego dowe piaskowce nadłabskie (Posta).
piaskowca Posta. W rzeźbach i balustra- We wnętrzach zastosowano wapienie z
dach nad gzymsem możemy rozpoznać Włoch (Rosso Verona), Austrii (Untersnadłabskie piaskowce z Cotty. We wnę- berg) oraz rodzime (Kapfenberg, Saaltrzu Zbrojowni znajdują się granodiory- burg, Wirbelau, Oberdorla).
ty łużyckie, ciemne lamprofiry, ciemnoW osi alei Pod Lipami ustawiono
szare wapienie z Kapfenbergu oraz tra- w1851 roku POMNIK króla pruskiego
wertyny (Ehringsdorf?). Następną dział- FRYDERYKA II. W cokole monumenkę zajmuje przysadzisty, klasycystyczny tu widzimy bornholmski granit Hambudynek NOWEGO ODWACHU (Neue mer, prawdopodobnie uzyskany z eraWache). Zbudowany w latach 1816 – tyka oraz migmatyt Halmstadt ze Szwe1818 zwraca uwagę potężnymi kolum- cji. Stopnie ułożono z granodiorytów
nami i kamienną fasadą z piaskowców łużyckich, a bruk wokół pomnika z pornadłabskich (Posta). Niepewne jest po- firów kwarcowych (Lobejun), granitu
chodzenie granitowych schodów wejściowych i bazaltowych
posadzek we wnętrzu. Okładzinę
ścian stanowią frankońskie wapienie muszlowe z okolic Kirchheim.
Gmach UNIWERSYTETU IM.
HUMBOLDTA pod numerem
6 zbudowano w latach 1748 –
1753. W elewacjach możemy rozpoznać piaskowce z okolic Drezna (Posta, Cotta), we wnętrzach
są dewońskie czerwone wapienie z Turyngii (Saalburg, odmiana Konigsrot)
i ciemnoszare wapienie z kamieniołomu Kapfenberg. W korytarzach
Katedra Berlińska
chodzimy po posadzkach z jurajskich wapieni Solnhofen (Bawaria). Vis a vis pod numerem 7 stoi budy- porfirowego z Saksonii (Beucha), trianek PAŃSTWOWEJ OPERY (zbud. 1741 sowych szarych rogowców z miejsco– 43), odbudowany w latach 1950-55. wości Bernburg (Saksonia – Anhalt).
Godne obejrzenia są przede wszystkim
Pod numerem 8 stoi od roku 1914
wnętrza z kolorowymi marmurami i wa- okazały budynek BIBLIOTEKI NARODOpieniami pochodzącymi z Niemiec i róż- WEJ. Fasada zawiera różne piaskowce
nych krajów europejskich (Sandanski i dolnośląskie (Radków, Łężyce). Cokół
Małko Tyrnowo – z Bułgarii, Griotto Im- budynku wykonano z granitów Buhlperial, Blue Belge – z Belgii, Napoleon, berg (Las Bawarski). W głównym wejLunel Fleuri, Comblanchien – z Fran- ściu widzimy piaskowce bolesławieckie
cji, Stouraitikon – z Grecji, Lasa Bian- (Rakowiczki), a także uzupełnienia po
co, Ramello Rosso, Siena Giallo, Au- zniszczeniach wojennych (Posta, Cotrisina Fiorito – z Włoch, zielony ofikal- ta, Reinhardtsdorf). We wnętrzach (foycyt – ze Szwecji). Z pewnością najcen- er, posadzki, schody, garderoba) są koniejszą posadzką w Berlinie jest piękna, lorowe marmury i wapienie z Niemiec,
kunsztownie wykonana, intarsjowana Austrii i Włoch.
posadzka sali Apolla w Operze. Totalnie
Unikalną fasadę z różnych kamieni buuszkodzona w czasie bombardowań w dowlanych posiada budynek pod nu1945 roku została pieczołowicie i facho- merem 17 (narożnik Charlottenstrasse)
wo odtworzona w latach 1953 –54 w za- z restauracją ASTORIA. Zbudowany w
kładach VEB Saalburger Marmorwerke roku 1902 ma kilka rodzajów wulkaniw Turyngii. Delikatne motywy roślinne tów z Gór Eifel (bazalty z Mendig, Plaidt
tej posadzki wymagały dokładności do i Weibern), frankońskie wapienie musz1 mm.
lowe, piaskowce bolesławieckie i nadBlisko opery znajduje się KATOLIC- łabskie (Cotta).
KA KATEDRA ŚW. JADWIGI zbudowaDochodzimy do Placu Paryskiego i buna w latach 1747 –1773. Po zniszcze- dowli – symbolu Berlina, to jest BRAniach wojennych została odbudowa- MY BRANDENBURSKIEJ. Wzniesiono
na w latach 1976 –78. Kamień widocz- ją za panowania Fryderyka Wilhelma II
ny na zewnątrz (m.in. kolumny) to kre- w latach 1788 – 1791. Kamienny wystrój
Bramy to przede wszystkim piaskowce
nadłabskie z Cotty. Z nich są wykonane
bębnowe kolumny. W bazach tych kolumn zastosowano także granodioryty
łużyckie. Nad kapitelami kolumn są bliżej nierozpoznane piaskowce dolnośląskie i nadłabskie z Posty. Podpory konstrukcyjne wewnątrz attyki wykonano
z porfirów kwarcowych Rochlitz, a posadzki w bocznych skrzydłach z wapieni muszlowych Oberdorla. W fundamentach są również wapienie muszlowe lecz pochodzące najprawdopodobniej z podberlińskich kamieniołomów w
Rudersdorfie.
Na północ od Bramy Brandenburskiej usytuowano PAŁAC PRZEWODNICZĄCEGO
REICHSTAGU, wzniesiony w
latach 1897 –1904. W fasadzie rozpoznać można granity strzegomskie (cokół), piaskowce z Łężyc (kolumny i
architraw) oraz piaskowce z
Radkowa na pozostałych powierzchniach.
Przechadzkę geoturystyczną kończymy na pobliskim,
ogromnym gmachu REICHSTAGU. Zbudowany w latach
1883 – 1894 był dwukrotnie
zniszczony (1933 – pożar, 1945
– ruiny). W odbudowie w latach 60 – tych ub.w. i w latach 1996 – 99
użyto z konieczności materiały zastępcze. Materiałami oryginalnymi w elewacjach (z okresu budowy) są:
- granity Weisenstadt, Rent i Gefrees
(wszystkie z Bawarii)
- piaskowce: Rakowiczki, Wartowice, Łężyce, Kudowa, Nesselberg (Dolna Saksonia)
i Burgpreppach (Dolna Frankonia) We
wnętrzach są m.in. piaskowce Udelfange i Bayerfeld (obie miejscowości w Palatynacie) oraz biały wapień Lesina z
wyspy Hvar (Chorwacja).
Łącznie w gmachu Reichstagu użyto imponujących ilości kamieni naturalnych w tym 30.583 m3 piaskowców
i 1211 m3 granitów. ▪
Henryk Walendowski
Żródła:
1. Fuhrer zur Geologie von Berlin und
Brandenburg nr.6, red. J.H. Schroeder.
Berlin 1999
2. Schirrmeister Gerda: Lahnmarmor
an der Spree: Schmuck in der Haupstadt. Denkmalpflege & Kulturgeschichte 2/2000 s. 2-7. Wiesbaden
3. Zeidler & Wimmel. 225 Jahre Architektur mit Naturstein. Kirchheim 2001
¤nowy Kamieniarz · NR 15 · 04/2005
72 
 Lipiec
www.nowykamieniarz.pl 