Nowiny Lekarskie 3 12.indd - Uniwersytet Medyczny im. Karola

Nowiny Lekarskie 2012, 81, 3, 197–202
NATALIA MARKWITZ-GRZYB
ŹRÓDŁA WSPARCIA DLA KOBIETY W ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW
WYWOŁANYCH KLIMAKTERIUM
WOMEN AND THE SOURCES OF SOLUTIONS TO THE PROBLEMS CAUSED BY MENOPAUSE
Katedra Nauk Społecznych
Wydział Nauk o Zdrowiu
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Michał Musielak
Streszczenie
Wstęp. Klimakterium jest fazą życia, która może trwać 15–20 lat, zazwyczaj od 40. do 60. roku życia, wtedy w organizmie
kobiety następuje ciąg zmian hormonalnych. Lekarze dzielą je zwykle na trzy stadia: przedmenopauzalne, okołomenopauzalne
i pomenopauzalne. Klimakterium przypada na wiek średni u kobiety, który może być trudnym okresem w jej życiu, pod względem
statystycznym to właśnie wtedy dotyka ją najwięcej strat i problemów. Zmienia się jej wizerunek, nie jest już młoda, często nie
w pełni zdrowa, zaczyna doskwierać jej coraz więcej dolegliwości. Najczęściej, gdy kobieta wchodzi w okres klimakterium jej
dzieci dorastają i opuszczają dom rodzinny, mogą zmienić się jej relacje z partnerem, jej rodzice mogą zachorować lub umrzeć.
Cel pracy. Celem pracy jest ukazanie sposobów radzenia sobie kobiety z dolegliwościami i trudnymi sytuacjami okresu klimakterium a także tego, czy i na kogo może liczyć w tej fazie życia.
Materiał i metoda. Badaniami za pomocą kwestionariusza ankiety zostało objętych 286 kobiet z Wielkopolski o zróżnicowanym
statusie społecznym.
Wyniki i wnioski. Choroba, która najczęściej współwystępowała u kobiet z okresem klimakterium to zwyrodnienia kręgosłupa –
43,5%. Specjalista, z którym kobiety są w kontakcie od momentu wystąpienia objawów związanych z klimakterium to najczęściej
lekarz ginekolog – 83,1%. Większość (68,8%) badanych nie stosuje Hormonalnej Terapii Zastępczej, jak i nie przyjmuje substancji
dodatkowych, tzw. suplementów – 52,8%. Zdecydowana większość (91,7%) uważa, że kwestie związane z klimakterium nie są dla
nich tematem wstydliwym, aż 71,5% może porozmawiać na ten temat ze swoim partnerem. Najważniejszymi rolami społecznymi
pełnionymi w okresie klimakterium były dla respondentek rola matki i żony, a najmniej ważną – rola kochanki.
SŁOWA KLUCZOWE: klimakterium, menopauza, kobieta, wiek średni, źródła wsparcia.
Summary
Introduction. Menopause transition is a phase of life which may last from 15 to 20 years. It happens usually between woman’s
40th and 60th year of life, when a chain of hormonal changes appears in a woman’s body. The physicians usually divide it into three
phases: premenopausal, menopausal and postmenopausal phase. Menopause transition appears when a woman is middle-aged; it
may be a difficult time in her life – statistically, in this period a woman experiences the highest number of problems and losses.
Her image changes, she isn’t young anymore; she may not be in a good health and she starts to experience more and more health
problems. When a woman enters the phase of menopause transition, her children grow and leave family home, the relationship with
her partner may change, her parents may become seriously ill or die.
Aim of the study. The aim of the thesis is to show the ways in which women deal with the health conditions and the difficulties of
menopause transition period, and the aspect of the people whom she may count on in this phase of life.
Method and material. The research was conducted by means of a survey questionnaire covering 286 women from Great Poland
of a diversified social status.
Results and conclusions. Spondyloarthrosis was the condition that most often accompanied menopause transition (43%); the
specialist whom the women contacted most often since the appearance of the first menopausal symptoms was a gynecologist
(83.1%). Most of the respondents (68.8%) did not use Hormonal Replacement Therapy, and did not take any additional substances,
the so-called supplements (52.8%). The vast majority 91.7%) think that the issues of menopause transition are not a taboo for
them, as many as 71.5% can talk on these topics with their partners. For the respondents, the most important social roles played
in the period of menopause transition were the roles of a mother and a wife, while the role of a lover was perceived as the least
important.
KEY WORDS: menopause transition, menopause, woman, middle-age, support sources.
PRACE ORYGINALNE
198
Natalia Markwitz-Grzyb
Wstęp
Klimakterium jest fazą życia, która może trwać
15–20 lat, zazwyczaj od 40. do 60. roku życia, wtedy
w organizmie kobiety następuje ciąg zmian hormonalnych. Lekarze dzielą je zwykle na trzy stadia: przedmenopauzalne, okołomenopauzalne i pomenopauzalne [1].
Klimakterium przypada na wiek średni u kobiety, który
może być trudnym okresem w jej życiu; pod względem
statystycznym to właśnie wtedy dotyka ją najwięcej
strat i problemów. Zmienia się jej wizerunek, nie jest już
młoda, często nie w pełni zdrowa, zaczyna doskwierać
jej coraz więcej dolegliwości. Najczęściej, gdy kobieta wchodzi w okres klimakterium jej dzieci dorastają
i opuszczają dom rodzinny, mogą zmienić się jej relacje
z partnerem, jej rodzice mogą zachorować lub umrzeć.
W Polsce corocznie kilka milionów kobiet wchodzi
w okres klimakterium. W ich organizmie zachodzą różne zmiany fizjologiczne; niektóre z nich są rezultatem
ustania czynności jajników i związanych z tym efektów menopauzalnych, inne są funkcją procesu starzenia
się. Większość objawów nie stanowi zagrożenia życia,
ale mimo to odczuwane są jako nieprzyjemne i upośledzające [2]. Dane demograficzne wskazują, że obecnie
każdego roku ok. 25 mln kobiet na świecie przechodzi
menopauzę [3], zgodnie z prognozami w 2030 r. kobiety
w wieku 50 i więcej lat stanowić będą 22,85% populacji
krajów uprzemysłowionych oraz 20,41% krajów Europy Środkowej i Wschodniej.
Według Z. Woźniaka rozwój biologiczny człowieka,
jego zdrowie, choroba, niesprawność mają równocześnie
wymiar medyczny i społeczny. Medyczny – ponieważ
wiążą się z funkcjonowaniem organizmu biologicznego
poddanego w coraz szerszym wymiarze kontroli instytucji związanych z medycyną naukową. Zaś społeczny
w tym sensie, że u podłoża tych procesów biologicznych
i funkcjonowania organizmu człowieka leżą warunki
życiowe ludzi, organizacja i funkcjonowanie życia zbiorowego oraz kultura. Zjawiska powyższe są także społeczne w tym sensie, że ich negatywne bądź pozytywne
skutki znajdują natychmiastowy rezonans w funkcjonowaniu jednostek, rodzin i szerszych zbiorowości społecznych. Mało jest jednak badań weryfikujących wygłaszane tezy o współzależności zjawisk medycznych
i społecznych [4].
Materiał i metody
Badaniami za pomocą kwestionariusza ankiety została objęta grupa 286 kobiet w okresie klimakterium
w wieku 45–55 lat, zamieszkałych w regionie Wielkopolski. Populację respondentek stanowiły kobiety przebywające na oddziałach szpitalnych z powodu objawów
okresu menopauzy i/lub zaburzeń hormonalnych, jak
i zgłaszające się do gabinetów lekarskich w celu wykonania profilaktycznych badań. Średni wiek respondentek
wynosił 52 lata. Najliczniejszą grupę stanowiły kobiety
PRACE ORYGINALNE
z wykształceniem wyższym – 41, 7% i średnim – 37,9%,
mniej liczną – z zasadniczym zawodowym 11,6%
i podstawowym – 2,8%. Wieś – 27,4% wskazań – była
najczęstszym miejscem zamieszkania respondentek, następnie miasto powyżej 500 tys. mieszkańców – 21,9%,
miasto od 21 do 100 tys. mieszkańców – 21,5%, miasto
do 20 tys. mieszkańców – 20,1% i miasto od 101 do 500
tys. mieszkańców – 9,1%. Respondentki to w 79,6%
osoby pracujące, w 7,8% emerytki, 5,6% rencistki, 4,4%
bezrobotne i 2,9% zajmujące się domem. 77,6% kobiet
to mężatki, 7,7% wdowy, 4,8% panny, 4% rozwódki i po
2,9% kobiety będące w separacji i żyjące w konkubinacie. Zdecydowana większość określiła swoje wynagrodzenie (suma odniesienia to 3500 brutto) za gorsze od
przeciętnej – 52,98%.
Wyniki
Wzrastająca systematycznie liczba kobiet w wieku
około- i pomenopauzalnym to wzrastająca liczba osób
wymagających leczenia różnych dolegliwości oraz osób
z potencjalnym ryzykiem wystąpienia chorób nasilających się po menopauzie [5]. Ważne jest, aby kobieta
w okresie klimakterium, jeśli odczuwa dyskomfort związany z objawami tej fazy życia, mogła liczyć na pomoc
i wsparcie ze strony specjalistów. Według respondentek
najczęściej występujące choroby, które współistnieją
u nich z okresem klimakterium to zwyrodnienia kręgosłupa 43,5%, otyłość 24,5%, nietrzymanie moczu i choroby serca i naczyń po 21,1% (patrz rycina 1).
100
95,1
89,1
78,9
78,2
75,5
80
56,3
60
%
40
20
0
43,5
21,8
21,1
24,5
10,9
4,9
nietrzym anie
choroby
osteoporoza zw yrodnienia
m oczu
serca i naczyń
kręgosłupa
Występują
cukrzyca
otyłość
Nie występują
Rycina 1. Choroby współistniejące z klimakterium.
Figure 1. Condition accompanying menopause transition.
Źródło: opracowanie własne
Duża liczba kobiet w okresie okołomenopauzalnym
to również duża grupa potencjalnych klientów – pacjentek placówek oferujących leczenie w przypadku intensywnych objawów i chorób towarzyszących menopauzie, osób stosujących hormonalną terapię zastępczą i/lub
inne środki farmakologiczne łagodzące objawy menopauzy, uczestniczek grup wsparcia i programów terapeutycznych dla kobiet w okresie menopauzy, a także
czytelniczek licznych wydawnictw. Potrzeby tego rynku
są sukcesywnie rozpoznawane i zaspokajane w rozmaity
Źródła wsparcia dla kobiety w rozwiązywaniu problemów wywołanych klimakterium
sposób. Specjalista, z którym kobiety są w kontakcie od
momentu wystąpienia objawów związanych z klimakterium to najczęściej ginekolog 83,1%, internista 36,3%,
kardiolog 18,7% i psychiatra 5,3% (patrz rycina 2).
Większość (68,8%) badanych nie stosuje Hormonalnej
Terapii Zastępczej (patrz tabela 1) – aż 43,9%; ponieważ
boi się skutków ubocznych przyjmowania środków hormonalnych (patrz rycina 3).
Tabela 2. Stosowanie substancji dodatkowych
Table 2. Taking additional substances
Czy przyjmuje Pani inne substancje dodatkowe, których spożycie
zalecane jest w uzupełnieniu diety kobiet w okresie klimakterium?
WaĪne
Braki
danych
Ogóáem
100
199
tak
nie
Ogóáem
Systemowe braki
danych
CzĊstoĞü
120
134
254
31
285
Procent
Procent
Procent waĪnych skumulowany
42,1
47,2
47,2
47,0
52,8
100,0
89,1
100,0
10,9
100,0
Źródło: opracowanie własne
80
60
81,3
%
96,5
63,7
97,9
94,7
96,1
80
83,1
40
16,9
20
60
36,3
18,7
3,5
0
ginekolog
kardiolog
internista
urolog
5,3
psychiatra
3,9
2,1
psycholog
% 40
dietetyk
66,7
20
23,3
tak
0
nie
witaminowe
Rycina 2. Stały kontakt z lekarzami specjalistami.
Figure 2. Regular contact with specialized physicians.
Źródło: opracowanie własne
Jedną z metod wspomagania samopoczucia kobiety podczas
klimakterium jest Hormonalna Terapia Zastępcza. Czy stosuje Pani
ten typ terapii?
Procent
Procent
CzĊstoĞü Procent waĪnych skumulowany
89
31,2
31,2
31,2
tak
nie
Ogóáem
196
285
68,8
100,0
68,8
100,0
100,0
Źródło: opracowanie własne
45
40
35
30
%
25
43,9
20
15
29,2
10
5
9,4
11,1
0
stosuję ją i
jestem z niej
zadowolona
dopiero
zaczęłam ją
stosować i
trudno mi się
wypowiedzieć
w tej kwestii
stosowałam ją,
nie stosuję
ale się po niej ponieważ boję
źle czułam,
się skutków
więc
ubocznych
odstawiłam
przyjmowania
środków
hormonalnych
estrogeny
roĞlinne
11,7
preparaty
wapniowe
inne
Rycina 4. Substancje dodatkowe stosowane przez kobiety.
Figure 4. Additional substances taken by women.
Źródło: opracowanie własne
Tabela 1. Stosowanie Hormonalnej Terapii Zastępczej
Table 1. Use of Hormonal Replacement Therapy
WaĪne
zioáowe
29,2
14,2
3,5
2,9
nie stosuję bo
mnie na to nie
stać
nigdy o tym nie
słyszałam
Rycina 3. Powód stosowania Hormonalnej Terapii Zastępczej.
Figure 3. Reasons for use and resignation from HRT.
Źródło: opracowanie własne
Prawie połowa respondentek – 47,2% w okresie klimakterium wspomaga swoje samopoczucie substancjami dodatkowymi tzw. suplementami (patrz tabela 2). Do
najczęściej stosowanych należą witaminy 66,7%, preparaty wapniowe 29,2% i preparaty ziołowe 23,3% (patrz
rycina 4).
Okres klimakterium można rozpatrywać również
z perspektywy zmian w funkcjonowaniu rodziny, tym
bardziej, że bieg życia kobiet jest w dużym stopniu wyznaczony przez życie rodzinne [6]. Zgodnie z koncepcją
E.M. Duvall [7] można wyróżnić następujące fazy życia
rodzinnego: małżeństwo bez dzieci, rodzina wychowująca małe dzieci, rodzina z dzieckiem w wieku przedszkolnym, z dzieckiem w wieku szkolnym, z dorastającymi dziećmi, rodzina z dziećmi opuszczającymi dom,
stadium pustego gniazda, starzejący się rodzice. Z reguły okres okołomenopauzalny przypada na fazę rodziny
z dziećmi opuszczającymi dom i/lub stadium pustego
gniazda, które łącznie można określić fazą postparentalną.
Skoro podstawowe zadania kobiet związane z opieką nad dziećmi zostały zakończone, to konieczne jest
zaakceptowanie i przystosowanie się do nowej sytuacji
rodzinnej. W przypadku kobiet, które określają swoją
tożsamość poprzez odniesienie do roli matki, głównym
polem aktywności życiowej czynią opiekę nad dziećmi
i wspomaganie ich rozwoju, a także mają zakłócone relacje z mężem, adaptacja do fazy postparentalnej jest
szczególnie trudna [8].
Badania pokazują, że najważniejszymi rolami społecznymi dla respondentek były rola matki, żony i córki
a najmniej ważna – rola kochanki (patrz rycina 5). Najczęstszą sytuacją życiową, która miała miejsce w okresie klimakterium u badanych, było opuszczenie domu
przez syna lub córkę 40,8% (patrz rycina 6).
PRACE ORYGINALNE
200
Natalia Markwitz-Grzyb
Które peánione przez Panią role spoáeczne są najwaĪniejsze?
1 – najwaĪniejsze, 7 – najmniej waĪna
N
4,2
opieka nad wnukami
6,3
ogród
Odchylenie
Minimum Maksimum ĝrednia standardowe
252
1,00
7,00
3,7302
1,90580
12,5
książki, kino, spotkania z przyjaciółmi
pracownik
14,6
dokształcanie, nauka języków obcych
Gospodyni
domowa
257
1,00
7,00
4,1206
1,92563
254
1,00
7,00
4,2165
1,91013
219
1,00
7,00
4,9224
2,11339
12,5
pasje artystyczne
18,8
sport
31,3
podróże
przyjacióáka
0
5
10
kochanka
15
20
25
30
35
%
253
1,00
7,00
2,0791
1,84350
245
1,00
7,00
2,3837
1,89470
224
1,00
8,00
3,6250
2,02285
Rycina 7. Rodzaje pasji.
Figure 7. Kinds of passions.
Źródło: opracowanie własne
matka
ĩona/partnerka
córka
Rycina 5. Najważniejsze role społeczne.
Figure 5. Most important social roles.
Źródło: opracowanie własne
duże zm iany w stanie
zdrow ia członka rodziny
18,7
pojaw ienie się now ego
członka rodziny
19
duże zm iany w w arunkach
m ieszkaniow ych
22,5
zm iana zw yczajów
żyw ieniow ych
25
25,7
zm iana w ilości snu
pow ażne zm iany w statusie
m aterialnym
26,9
27,8
śm ierć członka rodziny
opuszczenie dom u przez
syna/córkę
40,8
0
10
20
30
40
%
Rycina 6. Sytuacje życiowe występujące w okresie klimakterium.
Figure 6. Life events in menopause transition period.
Źródło: opracowanie własne
50
Badania Kanadys i wsp. [10], przeprowadzone
w 2004 r. wykazały, że co trzecia kobieta w tym okresie zauważa zmianę swojej pozycji w rodzinie, czuje się
osamotniona i mniej potrzebna dzieciom. Kaunitz i wsp.
[11] są jednak zdania, że głównym powodem kryzysu
więzi małżeńskich w rodzinach kobiet menopauzalnych
jest mniejsze zainteresowanie życiem płciowym przez
kobiety w tym okresie oraz przeżywanie kryzysu wieku
średniego przez męża.
Zdecydowana większość (91,7%) uważa, że kwestie
związane z klimakterium nie są tematem wstydliwym,
aż 79,3% rozmawia ze swoim lekarzem ginekologiem,
71,5% może porozmawiać o tym ze swoim partnerem,
57,4% z dziećmi i przyjaciółmi 69,7% (patrz rycina
8). Podobna ilość może również liczyć na wsparcie w
tym okresie ze strony lekarza ginekologa 89,7%, męża/
partnera 77%, dzieci 71% i przyjaciół 71,9% (patrz rycina 9).
79,3
80
70
69,7
71,5
60
Do menopauzy można odnosić się również analizując inne zjawisko rozwojowe, jakim jest kryzys połowy
życia. Charakterystyczne dla niego jest dokonywanie
bilansu, rozliczenie z wykorzystanych i niewykorzystanych szans, rozwiniętych lub zaniedbanych zdolności
czy wartości decyzji, które miały wpływ na kształt dorosłego życia [9]. Taki bilans może prowadzić do przewartościowania dotychczasowych priorytetów i celów życiowych, a w konsekwencji do podjęcia nowych rodzajów aktywności. Klimakterium było również dla 19,5%
kobiet okazją do rozwijania pasji, na które do tej pory
nie miały czasu. Do najchętniej realizowanych zaliczono podróże, sport a także rozwijanie pasji artystycznych
(patrz rycina 7).
PRACE ORYGINALNE
42,6
50
% 40
59,4
57,4
40,6
28,5
30,3
30
20,7
20
10
0
mężem/partnerem
dziećmi
przyjaciółmi
tak
koleżankami z
pracy
lekarzem
ginekologiem
nie
Rycina 8. Szczera rozmowa o klimakterium z różnymi osobami.
Figure 8. Sincere talk about menopause transition with different
people.
Źródło: opracowanie własne
Źródła wsparcia dla kobiety w rozwiązywaniu problemów wywołanych klimakterium
89,7
90
80
77
50
40,4
40
30
Czy uwaĪa Pani, Īe klimakterium jest tematem dyskutowanym
przez opiniĊ publiczną?
59,6
60
%
Tabela 3. Dyskusja o klimakterium
Table 3. Discussion on menopause transition
71,9
71
70
28,1
29
23
20
10,3
10
0
WaĪne
m ężem /partnerem
dziećm i
przyjaciółm i
tak
koleżankam i z
pracy
lekarzem
ginekologiem
nie
Rycina 9. Wsparcie w okresie klimakterium ze strony różnych osób.
Figure 9. Support in menopause transition period from different people.
Źródło: opracowanie własne
35,8
4,4
z film ów i seriali
65,1
od lekarza
18,3
rozm ów z m am ą
43,9
internetu
34,4
tv
72,8
książek, poradników
z rozm ów z
przyjaciółkam i
59,8
0
20
40
60
%
Rycina 10. Źródła wiedzy o klimakterium.
Figure 10. Sources of knowledge about menopause transition.
Źródło: opracowanie własne
Procent
Procent
CzĊstoĞü Procent waĪnych skumulowany
41
14,4
14,8
14,8
145
50,9
52,3
67,1
91
31,9
32,9
100,0
277
97,2
100,0
Dyskusja i wnioski
6,1
broszur, plakatów
TAK, uwaĪam,
Īe jest szeroko
dyskutowany
NIE, uwaĪam,
Īe jest sporadycznie
dyskutowany
NIE, uwaĪam, Īe jest
on rzadko poruszany
przez opiniĊ
publiczną
Ogóáem
Źródło: opracowanie własne
Tylko 4,4% kobiet wskazało, że zmianie uległy
ich relacje z dziećmi; jako powód tej zmiany najczęściej wskazywały, że są bardziej nerwowe i mają mniej
cierpliwości w stosunku do dzieci. 9,9% respondentek
wskazało, że zmianie uległy także relacje z mężem/partnerem, szczególnie w sferze seksualnej (rzadziej uprawiają seks), jest między nimi więcej konfliktów, a także
to, że przestali się rozumieć.
Badane kobiety wskazywały również na to, iż źródłem
wiedzy o okresie klimakterium były: książki i poradniki
72,8%, Internet 43,9%, broszury i plakaty 35,8%, jak
również telewizja 34,4% (patrz rycina 10). Tylko 4,6%
kobiet korzystało z zajęć, wykładów, spotkań z ekspertami, które były adresowane do kobiet w okresie klimakterium. Ponad połowa (54,2%) skłonna byłaby uczestniczyć w zajęciach grupowych przeznaczonych dla kobiet
w tej fazie życia. Respondentki stwierdziły również, że
temat przekwitania kobiet nie interesuje opinii publicznej, ponad połowa (52,3%) uważa, że jest on sporadycznie dyskutowany, a 32,9%, że rzadko (patrz tabela 3).
z innych żródeł
201
80
Zwiększanie się liczby kobiet w wieku okołomenopauzalnym sprawia, że przeżycia związane z menopauzą nie tylko stają się udziałem coraz większej grupy
kobiet, ale również są coraz bardziej widoczne w skali
społecznej. Sytuacja ta wzmacnia utrwalanie się dwóch
przeciwstawnych obrazów menopauzy. Z jednej strony
menopauza może być spostrzegana jako zjawisko, które
pociąga za sobą szereg objawów i dolegliwości, zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych schorzeń somatycznych oraz wymaga interwencji medycznej. Przy wzrastającej ogólnej liczbie kobiet po menopauzie zwiększa
się również liczba osób doświadczających intensywnych
objawów. Publikacje – także te popularne – demonstrują
relatywną powszechność skarg i dolegliwości, a także
sposobów ich usuwania [12], co może przyczyniać się
do upowszechniania i utrwalania patologicznego obrazu
menopauzy. Tendencję tę ilustrują badania pokazujące,
że w świadomości kobiet i mężczyzn menopauza łączy
się z wieloma negatywnymi zmianami w funkcjonowaniu
kobiety i jej relacjach z otoczeniem, a obraz kobiety przechodzącej menopauzę pełen jest odniesień do drażliwości,
kłótliwości i labilności emocjonalnej, apatii oraz starości
[13]. Z drugiej strony menopauzę można traktować jako
normalną zmianę fizjologiczną [14], z którą większość
kobiet radzi sobie doskonale, a nawet widzi w niej wiele
istotnych, pozytywnych aspektów [15]. Ponadto większość kobiet nie doświadcza nadmiernie intensywnych
objawów menopauzalnych [16, 17]. Badania pokazują
również, że kobiety są skłonne traktować menopauzę
bardziej pozytywnie wówczas, gdy mają ją już za sobą.
Własne doświadczenia równoważą wówczas negatywny
stereotyp menopauzy i modyfikują obraz okresu okołomenopauzalnego, który następnie – w nowej już formie
– może być przekazywany innym kobietom. Zwiększanie się liczby kobiet przechodzących menopauzę,
o czym mówią dane i prognozy demograficzne, może
więc sprzyjać rozpowszechnianiu się bardziej pozytywnego obrazu menopauzy, która nie musi być tak wyraźnie
kojarzona z objawami somatycznymi i psychicznymi.
PRACE ORYGINALNE
202
Natalia Markwitz-Grzyb
Z przedstawionych wyników badań wysuwa się
wniosek, że przechodzenie przez okres klimakterium
jest indywidualnym przeżyciem każdej kobiety. Respondentki w różny sposób wspomagały się w tym okresie
i radziły sobie z dolegliwościami. Jedne stosowały HTZ
– 31,2%, inne substancje dodatkowe – 47,2%, korzystały z literatury – 72,8%. Nieocenionym źródłem wsparcia
dla kobiet był lekarz ginekolog, a także rodzina: mąż/
partner i dzieci.
Piśmiennictwo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Stoppard M.: Menopauza. Real Press, Warszawa, Kraków
1995, 11-12.
Badania nad menopauzą w latach 90-tych. Raport
WHO. Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera,
Łódź 2001, 15.
Hill K.: The demography of menopause. Maturitas 1996;
23, 113-127.
Woźniak Z.: Socjomedyczne aspekty funkcjonowania rodziny. Centralny Program Badań Podstawowych, Poznań
1990, 5.
Rips J.: Who needs a menopause policy? [W:] Menopause: A midlife passage, Callahan J. (red.), Bloomington
and Indiana. Indiana University Press 1993, 79-91.
Kielar-Turska M.: Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia. [W:] Psychologia. Podręcznik akademicki. T. 1, Strelau J. (red.), GWP, Gdańsk 2000, 285-332.
Namysłowska I.: Kobieta w cyklu życia rodziny. [W:]
Problemy zdrowia psychicznego kobiet, Meder J. (red.),
Komitet Redakcyjno-Wydawniczy Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Kraków 2003, 57-66.
PRACE ORYGINALNE
8. Borysenko J.: Księga życia kobiety. Ciało, psychika, duchowość. GWP, Gdańsk 1999, 159-162.
9. Oleś P., Baranowska M.: Przełom połowy życia u kobiet.
[W:] Problemy zdrowia psychicznego kobiet, Meder J.
(red.), Komitet Redakcyjno-Wydawniczy Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Kraków 2003, 151-160.
10. Kanadys K., Wiktor H., Pilewska A.: Pozycja kobiety w
rodzinie w okresie przekwitania. Ann. UMCS, Sect. D
2004, 59, Suppl. 14, cz. 2, 435-438.
11. Kaunitz A. M., Lentz G., Sherwin B.: Seksualność po menopauzie. Ginekol. Dypl. 1999, 1, 6-15.
12. Shoebridge A., Steed L.: Discourse about menopause in
selected print media. Austral. and N.Z. J. of Public Health
1999, 23, 475-481.
13. Bielawska-Batorowicz E., Cieślik I., Cwalina E.: Rola
płci i wieku w tworzeniu obrazu kobiety w okresie menopauzy. Prz. Menopauz. 2003, 2, 6, 68-73.
14. Utian W. H.: Menopause – a modern perspective from
a controversial history. Maturitas 1997, 26, 78.
15. Hvas L.: Positive aspects of menopause. A qualitative
study. Maturitas 2001, 39, 11.
16. Calvaresi E., Bryan J.: Symptom experience in Australian
men and women in midlife. Maturitas 2003, 44, 225-236.
17. Stadberg E., Mattsson L.A., Milson I.: Women’s attitudes
and knowledge about the climacteric period and its treatment. A Swedish population-based study. Maturitas 1997,
27, 109-116.
Adres do korespondencji:
mgr Natalia Markwitz-Grzyb
Katedra Nauk Społecznych
ul. Dąbrowskiego 79
60-529 Poznań
[email protected]
tel. 61- 8546-911