Dokument pobrany ze strony hrubieszow.netbip.pl dn. 2008-07

Transkrypt

Sporządził: Data sporządzenia: 2003−07−02
Osoba odpowiedzialna: Data upublicznienia: 2003−07−02
Redaktor Biuletynu Agnieszka Wsolak
Strategia Rozwoju Gminy Hrubieszów − Uchwała
XXXII/192/98
Uchwała Nr XXXII/192/98
Rady Gminy w Hrubieszowie
z dnia 2 lutego 1998 roku
w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Gminy Hrubieszów
Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym/ t.
jedn. 1996 r. Dz. U. Nr 13 poz. 74, zm. Nr 58 poz. 261, Nr 106 poz. 496, Nr 132 poz. 622, zm. 1997
r. Nr 9 poz. 43, Nr 106 poz. 679, Nr 107 poz. 686, Nr 113 poz. 734, Nr 123 poz. 775/−Rada Gminy
u c h w a l a , co następuje:
§1
Przyjmuję się Strategię Rozwoju Gminy Hrubieszów w brzmieniu stanowiącym załącznik niniejszej
uchwały.
§2
Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Gminy, w tym:
1. Rozpowszechnienie istotnych postanowień Strategii Rozwoju na terenie Gminy,
2. Nawiązanie współpracy z osobami i podmiotami działającymi na terenie Gminy w celu
uzgodnienia sposobu realizacji Strategii Rozwoju,
3. Koordynowanie działań podejmowanych przez osoby i podmioty gospodarcze oraz inne jednostki
1/73
Dokument pobrany ze strony hrubieszow.netbip.pl dn. 2008−07−22 13:39
w celu realizacji Strategii Rozwoju,
4. Poszukiwanie partnerów do uczestniczenia w realizacji zadań wynikających ze Strategii Rozwoju,
5. Dokonywanie oceny funkcjonowania Strategii Rozwoju i składanie Radzie Gminy w okresach
półrocznych informacji w tej sprawie.
§3
Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.
Przewodniczący
RADY
GMINY
Michał
Łukasiewicz
STRATEGIA ROZWOJU GMINY HRUBIESZÓW
Spis treści
Wstęp
2/73
Część pierwsza− Charakterystyka gminy
1. Charakterystyka warunków przyrodniczych
1.1 Położenie gminy w województwie
1.2 Układ przestrzenny gminy
1.3 Warunki geograficzno−przyrodnicze gminy
2. Charakterystyka demograficzna
3. Charakterystyka zatrudnienie i bezrobocia
4. Charakterystyka rolnictwa
5. Infrastruktura techniczna
5.1 Komunikacja i transport
5.2 Gospodarka wodno−ściekowa
5.3 Zaopatrzenie w gaz
5.4 Zaopatrzenie w ciepło
5.5 Energetyka
5.6 Telekomunikacja
6. Infrastruktura społeczna
6.1 Szkolnictwo i oświata
6.2 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
6.3 Kultura
7. Infrastruktura ekonomiczna i charakterystyka gminy pod względem
gospodarczym
8. Drobna przedsiębiorczość
9. Wyniki badań ankietowych dotyczące oczekiwań mieszkańców
gminy
10. Wyniki badań ankietowych młodzieży z klas ósmych
Część druga−Kierunki rozwoju gminy
3/73
1. Funkcje gminy
2. Koncepcje rozwoju gminy
2.1 Mocne strony i szanse
2.2 Słabe strony i zagrożenia
2.3 Identyfikacja atutów i możliwości, które należy wykorzystywać oraz
słabych stron i zagrożeń, które należy przezwyciężyć
3. Strategia rozwoju gminy Hrubieszów
4. Jednostki instytucjonalnie wspierające przedsiębiorczość
5. Niektóre kanały wypływu pieniędzy z gminy− stan i możliwości przeciwdziałania
6. Źródła finansowania działalności rolniczej
7. Monitoring
Wstęp
Zmiana systemu gospodarczego i utworzenie samorządów lokalnych uruchomiło proces
powstawania nowoczesnych struktur społeczno − ekonomicznych, właściwych krajom wysoko
rozwiniętym. W tym dziele organy państwowe powinny współdziałać z samorządami celem
opracowania i wdrażania do praktyki gospodarczej strategii rozwoju regionalnego. Program ten
stanowi rodzaj zintegrowanego projektu najważniejszych zamierzeń w zakresie transformacji i
rozwoju w sferze gospodarczej i społecznej. Podstawą przekształceń są zawsze ludzie. Jeśli
społeczeństwo ma pomysły na rozwój gminy, a nade wszystko chęć wdrożenia ich w życie, istnieje
duża szansa na zrealizowanie celu nadrzędnego, jakim jest poprawa bytu ludności. Istota strategii
polega zatem na wyborze sposobu realizacji celu nadrzędnego w określonych warunkach, przy
danych ograniczeniach w ramach przyjętego 10− letniego horyzontu czasowego. Natomiast
zdaniem strategii jest określenie celów, których realizacja zbliża do celu głównego i sformułowanie
kryteriów, których w działaniu należy przestrzegać. Cele strategiczne i operacyjne stanowią więc
sposoby realizacji celu nadrzędnego.
Strategia to akty wyboru i decyzje angażujące w ich realizację całe społeczności, decyzje, których
skutki mają charakter globalny. Cechuje ją ujęcie systemowe, szeroka skala rzeczowa, dłuższy
horyzont czasowy. Zmierzając do realizacji celu głównego poszukuje się optymalnych rozwiązań na
wielu płaszczyznach, doceniając wielość dróg i sposobów prowadzących do niego. Strategia
4/73
określa więc główne długofalowe cele oraz takie kierunki działania i taką alokację zasobów, które są
konieczne do realizacji tych celów. Składa się na nią zespół decyzji kształtujących długookresowe
zmiany strukturalne, ilościowe i jakościowe. Planowanie strategiczne jest procesem ciągle
korygowanym i aktualizowanym. W rezultacie budowanie strategii nigdy się nie kończy, ulega
modyfikacjom. Jest to związane z koniecznością dostosowań do zmieniających się warunków
zewnętrznych i wewnętrznych. Ważny jest zatem monitoring i kontrola założeń. Zmiany nie powinny
więc być rozpatrywane w kategorii błędów, lecz traktowane jako nieodzowne elementy tego
procesu. Trzeba zatem z góry założyć, że są one nieuniknione
Zdaniem Słodowej−Hełpy strategia umożliwia:
1. Klarowny obraz celów i kierunków rozwoju społeczno− ekonomicznego gminy, akceptowanych
przez mieszkańców.
2. Podporządkowanie działań doraźnych działaniom długofalowym.
3. Zrównoważony rozwój, a zwłaszcza koordynację zmian gospodarczych i społecznych.
4. Maksymalne wykorzystanie aktywów, czyli silnych stron i szans rozwojowych, kompensowanie
słabych stron i zagrożeń.
5. Lepsze zagospodarowanie zasobów ( ziemi, ludzi, obiektów, sprzętu, wiedzy, instytucji i środków
finansowych ).
6. Zmniejszenie niepewności i ryzyka działania lokalnych przedsiębiorców, przełamywanie poczucia
bezsilności, braku perspektyw i uzależniania od tych, którzy żądzą " na górze".
7. Zwiększenie oddolnej inicjatywy i wpływu społeczności lokalnej na kierunki rozwoju gminy oraz
wizję jej sukcesu.
8. Umocnienie pozycji gminy przez poszerzenie sfer przyciągania i oddziaływania na inne
zewnętrzne układy.
9. Efektywniejsze gospodarowanie budżetem gminy i stymulowanie przez władze lokalne zmian
zgodnych z programem rozwoju.
10. Większe szanse gminy uzyskania dodatkowych zewnętrznych źródeł zasilania.
Strategia obejmuje:
1. Rozbudowę bazy materialnej gospodarki, w ujęciu ilościowym i jakościowo− strukturalnym,
będącej podstawą wzrostu szeroko pojętej konsumpcji oraz dalszego rozwoju gospodarczego.
2. Zmiany stosunków produkcji i sposobów wytwarzania dóbr i usług wywierające wpływ na szybszy
oraz bardziej nowoczesny rozwój gospodarki i społeczeństwa.
3. Zmiany typu socjalnego, będące z jednej strony skutkiem rozwoju, a z drugiej strony czynnikiem
jego przyśpieszenia.
5/73
Planowanie strategiczne przestało już być dla wielu samorządów modą,
a stanowi podstawę prawidłowego rozwoju.
Ustawa o samorządzie terytorialnym z marca 1990 r. stanowi, że do zadań rady gminy należy "
uchwalanie lokalnych programów rozwoju". Zapis ustawowy o " programach rozwoju" można
potraktować jako inspirację do przygotowywania czytelnych strategii rozwoju lokalnego, które
odznaczałyby się wyraźną hierarchią priorytetów, wskazaniem najważniejszych programów
służących osiągnięciu sformułowanych celów i zapisem instrumentów, które mają pomóc w
realizacji strategii.
Bardzo ważnym zagadnieniem jest to, że planowanie przestrzenne stanowi jedynie instrument w
osiąganiu celu nadrzędnego. Oczywistym staje się, że opracowanie strategii winno poprzedzać
planowanie przestrzenne.
Podmiotem strategii
− jest szeroko pojęte społeczeństwo, a pomyślność w osiągnięciu celów zależy od tego, czy
strategia zostanie przyjęta jako własna przez maksymalnie duży odsetek mieszkańców gminy.
Przedmiotem strategii
jest fizyczna rzeczywistość, czyli sfera materialna danej jednostki administracyjnej, przedstawiona w
wymiarze przestrzennym, ekologicznym, społecznym i gospodarczym, dostrzegana w kategoriach
indywidualnego obywatela. Sferę materialną tworzą: środowisko przyrodnicze , na którego
specyfikę wpływa położenie geograficzne (ukształtowanie terenu, układ hydrograficzny, szata
roślinna i świat zwierzęcy ), forma i stan zainwestowania ( obiekty kubaturowe, infrastruktura wraz
zasilaniem, rolnicza i leśna przestrzeń produkcyjna) oraz sposoby wykorzystania istniejących
zasobów. Wymiar przestrzenny wyraża się w formie położenia, skali i wzajemnym rozmieszczeniu
poszczególnych elementów zagospodarowania. Wymiar ekologiczny tworzą funkcjonujące
naturalne jednostki środowiska przyrodniczego oraz wyodrębnione obszary podlegające różnym
formom ochrony. Wymiar społeczny określa struktura wieku, płci i zatrudnienia oraz
zinstytucjonalizowana organizacja życia społecznego. Wymiar gospodarczy określa wielkość i
struktura sektorowo− branżowa produkcji przemysłowej i rolniczej, a także sposoby
przemieszczania i nabywania dóbr.
Stworzenie jedynie warunków technicznych do rozwoju przedsiębiorczości nie wystarczy do
osiągnięcia sukcesu. Potrzebne są zmiany w mentalności ludzkiej. Większość naszego
społeczeństwa w tym mieszkańców gminy Hrubieszów przystosowana do gospodarki centralnie
sterowanej bardzo powoli przystosowuje się do nowej prorynkowej filozofii myślenia i działania. Bez
pomocy w tej sprawie ze strony rządu i samorządów zmiany na lepsze będą zachodzić w gminach
bardzo powoli, a dominująca będzie postawa roszczeniowa i krytykowanie wszystkiego bez
myślenia i działania. Bez pomocy w tej sprawie ze strony rządu i samorządów zmiany na lepsze
będą zachodzić w gminach bardzo powoli, a dominująca będzie postawa roszczeniowa i
krytykowanie wszystkiego bez zaproponowania czegokolwiek rozsądnego z własnej inicjatywy.
Teoretycznie można sobie wyobrazić, że zmiany następują bez udziału samorządu a motorem
postępu jest np. stowarzyszenie zrzeszające miejscowych liderów. W praktyce nie jest to jednak
możliwe. Samorząd szczególnie w początkowym okresie "przyśpieszenia" winien stworzyć
sprzyjające warunki powstawaniu jednostek wspierających przedsiębiorczość, a tym samym
możliwym stanie się wzrost zamożności społeczeństwa. Można też i trzeba podejmować działania
hamujące odpływ gotówki z tereny gminy. O tym wszystkim stanowi niniejsza strategia.
6/73
Część I. Charakterystyka gminy
Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1972 roku− została utworzona
Gmina Hrubieszów z siedzibą w mieście Hrubieszowie.
Gmina utworzona w styczniu 1973 roku, położona jest we wschodniej części województwa
zamojskiego. Jej powierzchnia wynosi 259 km 2 i liczy 35 sołectw, a zamieszkuje ją 12 494
mieszkańców ( stan w 1997 roku ). Kształt gminy jest wydłużony w kierunki północno−
południowym. W centrum ukształtowania terytorialnego znajdują się tereny podmiejskie miasta
Hrubieszowa. Przez południową stronę gminy przebiega szerokotorowa linia kolejowa łącząca
Śląsk z Ukrainą. Na terenie gminy znajduje się kolejowe przejście Hrubieszów− Izov, a na odcinku
kilku kilometrów obszar gminy przylegał do granicznej rzeki Bug.
1. Charakterystyka warunków przyrodniczych
1.1 Położenie gminy w województwie
Gmina Hrubieszów od południa graniczy z gminą Mircze, od zachodu z gminami: Werbkowice,
Trzeszczany i Uchanie, od północy z gminą Białopole w województwie chełmskim, od wschodu w
części północnej z gminą Horodło, a w części południowej przez rzekę Bug z Ukrainą. Miasto
Hrubieszów, będące równocześnie ośrodkiem gminnym, oddalone jest od Zamościa o 50 km.
1.2 Układ przestrzenny gminy
Układ przestrzenny gminy kształtował się w oparciu o wartości naturalne środowiska
przyrodniczego, zwłaszcza jego dostępność komunikacyjną. Osadnictwo rozwijało się w oparciu o
dolinę rzeki Bug oraz wzdłuż ciągów komunikacyjnych związanych z połączeniem terenu z miastem
Hrubieszowem. Istotne znaczenie dla lokalizacji i formy zabudowy miały również obiekty kulturowe i
sakralne: dwory, pałace, kościoły. Istniejący układ przestrzenny charakteryzuje się występowaniem
zarówno zwartych, jak i rozproszonych form osadnictwa. Znaczne rozproszenie układu
przestrzennego występuje szczególnie w południowej części obszaru. Głównym ośrodkiem
usługowym dla ludności i rolnictwa jest miasto Hrubieszów, gdzie mieści się siedziba administracji
gminy. Ośrodkami wspomagającymi o rozwiniętych usługach są w części północnej gminy:
Dziekanów, Szpikołosy, Moniatycze, Husynne; w części południowej Czerniczyn, Cichobórz i
Ślipcze.
1.3 Warunki geograficzno−przyrodnicze gminy
Powierzchnia gminy wynosi 25 920 ha, w tym lasy stanowią 12 % tj. 3 122 ha. Maksymalna
rozciągłość gminy na linii północ−południe wynosi 29, 5 km, a na linii wschód−zachód około 14 km.
Pod względem fizjograficznym gmina położona jest w obrębie 2 jednostek: Grzędy Horodelskiej i
Kotliny Hrubieszowskiej. Ma to odzwierciedlenie w rzeźbie terenu oraz w warunkach glebowych.
Północną część gminy zajmuje Grzęda Horodelska o płaskich wzniesieniach od 220 do 235 m
n.p.m. Charakterystyczne dla tego obszaru są bezwodne, często nieckowate dolinki o podmokłych
dnach, rozcinające płaską wierzchowinę. Grzęda pokryta jest grubą warstwą lessu o średniej
miąższości 15−20 m. , a nawet 30 m., miejscami przekracza 30 m. Obszary o bardziej urozmaiconej
rzeźbie, gdzie spadki przekraczają 8 %, znajdują się w rejonie wsi Nowosiółki, Obrowiec,
7/73
Moniatycze, Kol. Husynne i Kol. Stefankowice. Są to stosunkowo nieduże powierzchnie terenu.
Południowa część gminy znajduje się w zasięgu kotliny Hrubieszowskiej. Jest to obszar równinny
akumulacji lessowej, zajmujący także znaczną część doliny Bugu, prawie płaski o małych
wysokościach względnych. Kotlina Hrubieszowska pocięta jest płaskimi, bezodpływowymi
zagłębieniami oraz rowami erozyjnymi.
Ocieplenie klimatu i zmniejszenie opadów wywarły znaczny wpływ na faunę i florę tego regionu.
Niektóre gatunki drzew nie utrzymały się w takim klimacie i zostały wyparte przez inne bardziej
dostosowane. W wyniku tych przemian znacznie zmniejszyła się powierzchnia lasów dębowych,
poszerzył się natomiast zasięg buka, cisu, grabu, jodły, sosny i świerka. Ptactwo wodne utraciło
dogodne warunki bytowania, natomiast rozwijała się fauna klimatu kontynentalnego. Najbardziej
charakterystyczne dla tego klimatu są mroźne zimy i gorące lata. Roczna ilość opadów wynosi
średnio około 600 mm. Znaczącą cechą klimatu kontynentalnego jest także występowanie dużej
liczby dni słonecznych ( ok. 38 % ), co ma duże znaczenie dla ewentualnego rozwoju turystyki i
rekreacji. Również z tego tytułu choć nie tylko wskazanym byłaby budowa zbiorników retencyjnych
na rzece Bug oraz w Cichobórzu.
2. Charakterystyka demograficzna
Na terenie gminy Hrubieszów w 1996 roku zamieszkiwało w 36 miejscowościach 12 494 osoby. Z
podanej liczby mieszkańców 6 353 ( 50,8 %) stanowią mężczyźni, zaś 6 141 (49,2 % ) kobiety.
Gmina Hrubieszów zajmuje łączną powierzchnię 25 920 ha. Skąd też przeciętna liczba
mieszkańców na 1 km 2 wynosiła 48 osób, co powoduje, że należy do średnio zaludnionych gmin
województwa zamojskiego. Zmiany w liczbie ludności spowodowane były głównie przyrostem
naturalnym i ruchem migracyjnym.
Zestawienie liczby urodzeń i zgonów w latach 1994−1996
Rok Urodzenia Zgony
1994 201 166
1995 166 98
1996 186 165
Tabela 1. Struktura przyrostu naturalnego w gminie Hrubieszów w % oraz gęstość zaludnienia
Przyrost naturalny
Gęstość zaludnienia osób/km2 (1996)
1994
1995
1996
0,28
0,54
0,16
48
Źródło: Dane Urzędu Gminy w Hrubieszowie ( grudzień 1996 r. )
8/73
Charakteryzując przyrost naturalny na terenie gminy Hrubieszów zauważyć można przewagę
urodzeń nad zgonami. W 1994 r. wynosiła ona 37 osób, w 1995 r. 68 osób, zaś w 1996 r. 21 osób (
zestawienie i tabelka ).
Tabela 2. Migracje ludności na terenie gminy Hrubieszów
Rok
Ilość osób przybyłych
Ilość osób ubyłych
1995 1996
52 176
174 153
Razem
280
501
Źródło: Dane Urzędu Gminy w Hrubieszowie ( maj 1997 r. )
Analizując migrację ludności na terenie gminy Hrubieszów (tab.2) należy zauważyć, że ilość osób,
które wyjechały z terenu gminy w 1995 roku była zdecydowanie wyższa, ( o około 3 razy ) od ilości
osób przybyłych. W 1996 roku natomiast sytuacja pod względem migracji ludności na terenie gminy
radykalnie się zmieniła i tendencja odpływowa ludności wiejskiej, typowa dla tego regionu,
zatrzymała się i zaczęła wzrastać liczba osób przybywających na teren gminy. Wynika to przede
wszystkim z bardzo trudnej sytuacji społeczno−gospodarczej całego regionu, z załamania się rynku
pracy w całym województwie zamojskim i kraju oraz trudnej sytuacji mieszkaniowej ludności.
Tabela 3. Struktura wiekowa ludności gminy Hrubieszów
Przedział wiekowy w
latach
Liczba mieszkańców
Kobiety
[%] ogółem
Ogółem
powyżej 61 lat 18−60
0−17
1412 2990 1739
2456 6386 3652
19,7 51,1 29,2
Razem
6141
12494
100,00%
Źródło : WUS w Zamościu (grudzień 1996 r.)
Struktura wiekowa ludności jest jedną z najbardziej istotnych charakterystyk populacji. Warunkuje
ona intensywność procesów demograficznych, a w konsekwencji tempo rozwoju ludności.
Analizując strukturę wiekową mieszkańców gminy należy zauważyć duży procent ludności w wieku
produkcyjnym (51,1%) i najmłodszych (29.2%). Udział ludzi w wieku podeszłym jest średni (19,7%).
Porównując strukturę wiekową w województwie zamojskim procentowy udział ludzi młodych na
terenach wiejskich wynosi 28,1 %, a ludzi starszych 19,9 %.
3. Charakterystyka zatrudnienia i bezrobocia
Tabela 4. Zatrudnianie mieszkańców gminy Hrubieszów
Pracujący poza rolnictwem
Pracujący w rolnictwie
Prowadzący działalność
gospodarczą
Sektor publiczny
Sektor prywatny
5 364
264
383
162
9/73
8,8 %
86,9 %
4,3 %
Źródło: Urząd Gminy w Hrubieszowie (grudzień 1996 r.)
Na terenie gminy Hrubieszów przeważającą grupę stanowią osoby zatrudnione w rolnictwie
(86,9%), a następnie osoby pracujące poza rolnictwem w sektorze państwowym i prywatnym
(8,8%), pozostali (4,3%) prowadzą własną działalność gospodarczą.
Bezrobocie jest nowym zjawiskiem społecznym i gospodarczym, które pojawiło się po 1990 roku.
Liczba mieszkańców gminy Hrubieszów zarejestrowanych jako bezrobotne na dzień 11. 04. 1997 r.
wynosiła 805 osób i stanowiła 12,6% osób w wieku produkcyjnym (tab. 5).
Tabela 5. struktura bezrobotnych w gminie Hrubieszów wg płci.
Bezrobotni ogółem
Mężczyźni
%
Kobiety
%
805
413
51,3
392
48,7
Źródło: Rejonowy Urząd Pracy w Hrubieszowie (kwiecień 1997 r.)
Jedynie 37,5% bezrobotnych w 1997 roku pobierało zasiłek (tab. 6).
Zwolnienie z pracy niewątpliwie pogorszyło warunki finansowe bezrobotnych, a także ich rodzin.
Dotyczy to zarówno pobierających zasiłek jak i pozostałych: pozostających na utrzymaniu rodziny,
łączących dochody z gospodarstwa rolnego z zasiłkiem.
Tabela 6. Struktura bezrobotnych w gminie Hrubieszów wg pobierania zasiłku.
Bezrobotni
Ogółem
805
Bezrobotni bez
podstaw wymiaru (
po wojsku )
Bezrobotni
pobierający Zasiłek
Bezrobotni bez
prawa do zasiłku
Absolwenci
Liczba
%
Liczba
%
Liczba
%
Liczba
%
301
37,3
431
53,5
43
5,3
30
3,7
Źródło: Rejonowy Urząd Pracy w Hrubieszowie ( kwiecień 1997 r. )
W gminie Hrubieszów osób bezrobotnych w wieku 18−24 lat jest 44 %. Niewiele mniej (32 %) jest w
grupie wiekowej 25−34 lat ( tab.7). Tak więc bezrobocie w gminie Hrubieszów dotknęło głównie
ludzi młodych.
Tabela 7. Struktura bezrobocia wg wieku
Przedział wiekowy
Liczba osób bezrobotnych
%
18−24 25−34 35−44 45−54 55 i
więcej
354 259 125 53 14
44,0 32,0 15,5 6,5 2,0
10/73
Ogółem
805
100,0
Źródło: Rejonowy Urząd Pracy w Hrubieszowie ( kwiecień 1997 r. )
Analizując strukturę wykształcenia bezrobotnych należy stwierdzić, że największą grupę stanowią
osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (45,8 %), następnie podstawowym (27,5%).
Znaczną część populacji stanowią osoby z wykształceniem średnim ( 26,6 %), w tym głównie ze
średnim zawodowym ( 21,5 % ).
Tabela 8. Struktura wykształcenia bezrobotnych w gminie Hrubieszów
Liczba bezrobotnych z wykształceniem
Ogółem
podstawowym
zasadniczym
zawodowym
średnim
ogólnym
średnim
zawodowym
wyższym
217
361
40
170
1
789
Źródło: Rejonowy Urząd Pracy w Hrubieszowie ( czerwiec 1997 r. )
Najwięcej bezrobotnych pochodzi z miejscowości Husynne (9,1 %), Czerniczyn (7 %), Dziekanów (
5,8 % ) i Mieniany ( 5,7 % ), natomiast najmniej z Kułakowic II ( 0,12 % ). Wśród bezrobotnych nie
pracowało dotychczas 31,4 %, w tym 5,3 % stanowią absolwenci. Natomiast bezrobotnych, którzy
utracili pracę jest 68,6 % ogółu.
Tabela 9. Struktura bezrobotnych wg daty rejestracji w RUP Hrubieszów
Lata
Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w
latach
%
1990 1991 1992 1993 1994 1995
1996 1997
11 5 22 42 89 149 356 131
1,4 0,6 2,7 5,2 11,1 18,5
44,2 16,3
Liczba bezrobotnych na dzień
11.04.1997 r.
805
100,0
Źródło: Dane RUP w Hrubieszowie ( kwiecień 1997 r. )
Największą grupę wśród bezrobotnych stanowią osoby zarejestrowane w latach 1996 i 1995 ( 60,5).
W celu lepszego poznania sytuacji przeprowadzone zostały badania ankietowe wśród
bezrobotnych. Wynika z nich, że gdyby udało się znaleźć bezrobotnym zatrudnienie, większości
odpowiadałaby praca na umowę o pracę ( 66,6 %), niektórzy wyrażali chęć pracy także na umowę
zlecenie ( 13 %). Pracę w pełnym wymiarze podjęłoby 47 % ankietowanych. Wszyscy zaś za
niezbędne uważają ubezpieczenie w ZUS.
Bezrobotni ( 53 %) posiadali dodatkowe uprawnienia i umiejętności, które mogłyby pomóc w
znalezieniu pracy, są to np. palacz, murarz, gastronom, spawacz, opiekun PCK, obsługa
komputera. 66 % osób bezrobotnych uważa, że zmiana kwalifikacji mogłaby być skuteczną drogą
do znalezienia pracy. Zgodnie z rejestrem Rejonowego Urzędu Pracy w Hrubieszowie wśród
bezrobotnych aż 32,4 % osób nie ma zawodu wyuczonego.
Na podstawie w/w ankiet przeprowadzonych na terenie gminy Hrubieszów można wnioskować, że
bezrobocie stanowi poważny problem, bowiem jest to typowo rolniczy region o ograniczonym rynku
11/73
pracy. Bezrobotni winą za taki stan rzeczy obarczają były rząd (60 %), bądź niektórzy ( 13,5 %)
kierownictwo firm, gdzie byli ostatnio zatrudnieni. Osoby, które utraciły pracę przeważnie wiedziały
o zwolnieniu z 3 miesięcznym wyprzedzeniem (33%), część z 1 miesięcznym (6,6%), bądź stało się
to nagle np. po urlopie macierzyńskim (6,6%).
Ankietowani bezrobotni ( 86 %) uważają, że na terenie gminy są duże trudności w znalezieniu
pracy, poza nielicznymi sezonowymi w rolnictwie, na budowie lub cukrowni. W związku z tym
mogliby dojeżdżać nawet do 20 km
(47%), pod warunkiem, że miesięczne wynagrodzenie wynosiłoby nie mniej niż 450 zł (87%).
Bezrobotni poszukując pracy korzystają często ze wszystkich możliwych sposobów jej zdobycia (
40 %), zaś 33 % czerpie informacje z prasy lub jest wspierana przez rodzinę. Niewiele osób ( 7 %)
jest zainteresowanych ewentualną możliwością pracy w firmie, w której pracowali przed
zwolnieniem.
Badania ankietowe wykazały, że na terenie gminy Hrubieszów niewiele osób podjęło działalność
gospodarczą na własny rachunek ( głównie w handlu i budownictwie ). Podstawową przeszkodą
zdaniem ankietowanych w podejmowaniu działalności gospodarczej oprócz braku funduszy na jej
uruchomienie ( 33 % ) jest mały rynek zbytu ( 33 % ), zbyt duża konkurencja ( 21 % ), a 13 % nie
umiało wskazać konkretnego powodu.
Bezrobotni za najlepsze rozwiązanie w swojej obecnej sytuacji życiowej uważają pracę na etacie w
dużym zakładzie państwowym ( 40 % ), dalszą naukę ( 13 % ) bądź też połączenie pracy
zawodowej z pracą w gospodarstwie rolnym ( 13 % ). 66 % bezrobotnych z posiadanych dochodów
nie może zaspokoić podstawowych potrzeb, a 33 % udaje się z trudem przeżyć. Większość
bezrobotnych duże nadzieje wiąże z wykształceniem swych dzieci, dla których pragną takiego
przygotowania zawodowego by pozwoliło na zwiększenie szansy znalezienia pracy w przyszłości.
Bezrobotnych cechuje też duża apolityczność bowiem 60 % nie wyraża swojej aprobaty w stosunku
do żadnej partii politycznej.
Problemy dotyczące gminy Hrubieszów zna ponad połowa bezrobotnych ( 53 % ). 33 %
ankietowanych interesuje się sprawami gminy tylko częściowo. Bezrobotni twierdzą, że osoby
sprawujące władze w gminie są ludźmi uczciwymi (20 %), jednak za mało jest z ich strony inicjatyw
związanych z walka z bezrobociem (13%). Uważają że sytuacja bezrobotnych jest znana
urzędnikom gminnym (53%) i zależałoby im na tym, by władze samorządowe zainteresowały się
bardziej losem bezrobotnych i pomogły w znalezieniu pracy. Większość (80%) jest zgodna, że
władze centralne powinny przyśpieszyć tworzenie miejsc pracy i tym samym zmniejszyć
bezrobocie. Polityka państwa powinna też zapobiegać zwolnieniom z pracy i upadkom firm.
4. Charakterystyka rolnictwa
4.1 Struktura agrarna gospodarstw rolnych.
Podstawą produkcji i jednym z głównych składników potencjału produkcyjnego jest ziemia.
Według danych powszechnego spisu rolnego z 1996 roku na terenie gminy znajduje się 2556
gospodarstw, których średnia powierzchnia gospodarstwa ( grunty ogółem) wynosiła 8 ha
fizycznych, w tym 7,6 ha użytków rolnych i była o 1,6 ha użytków rolnych większa niż średnia dla
województwa, (średnia powierzchnia gospodarstwa indywidualnego w województwie w 1996 roku
12/73
wynosiła 6,9 powierzchni ogółem, w tym 6 ha UR).
W porównaniu do województwa rozbicie gospodarstwa na działki jest małe. Mniejsza jest też
odległość od zabudowań do najdalej położonej działki. Świadczy to o w miarę dobrym zaspokojeniu
potrzeb scaleniowych.
Największy udział stanowią gospodarstwa o powierzchni od 5 do 10 ha.− 37,9 %. Udział
gospodarstw o powierzchni powyżej 10 ha wynosi 20,5% ogólnej ich liczby i jest wyraźnie wyższy
niż w województwie (10,5%). Znacznie mniejszy jest też udział gospodarstw bardzo małych oraz
działek rolnych do 1 ha.
Tabela. 10 Struktura obszarowa gospodarstw indywidualnych w gminie Hrubieszów na tle
województwa.
Grupy
obszarowe ha
UR
Ogółem do 1
ha 1−2 2−3
3−5 5−7 7−10
10−15 15−20
20−30 30−50
50−100
100−200
200−300
300−500
500−1000 >
1000
Gmina Hrubieszów
Województwo zamojskie
Powierzchnia UR
Liczba gospodarstw
Powierzchnia UR
Liczba Gospodarstw
Ha
liczba
%
ha
%
Liczba
%
2556 351
156 164
392 466
503 370
93 49 9 3
−−−−−
489387
8965
187412
100 13,7 6355
6,1 6,4
79547
15,3 18,2 92920
19,7 14,5 111032
3,6 1,9
88351
0,4 0,1 − 290721
−−−−
4868 3348
2220 2068
730 3556
5546 2070
100 1,8
3,8 5,4
16,3 19,0
22,7 18,1
5,9 3,0
0,7 0,5
0,4 0,2
0,7 1,1
0,4
85782
16476
10446
8538
16359
13218
11700
6711 1586
596 88 29
15 3 8 8 1
100 19,2
12,2 9,9
19,1 15,4
13,6 7,8
1,8 0,7
0,1 0,03
0,02
0,003
0,009
0,009
0,001
17730
177 263
444 1692
2938
4371
4565
1625
1145 339
172 − − −
−−
%
100 1,0
1,5 2,5
9,5 16,6
24,7 25,8
8,2 6,5
1,9 1,0 −
−−−−
Źródło: Powszechny spis rolny, czerwiec 1996 r.
4.2 Struktura użytków rolnych według rodzajów użytkowników
Tab. 11 Struktura użytkowania gruntów rolnych wg rodzajów użytkowników
Rodzaj użytkownika
Rok 1996
Rok 1997
%
%
Gospodarstwa indywidualne RSP SKR
PFZ, AWRSP Inne
87,33 3,74 0,03 8,12 0,78
87,42 3,73 0,03 8,04 0,78
Razem
100,00
100.00
13/73
Źródło: Dane Urzędu Gminy w Hrubieszowie
Porównując ostatnie dwa lata ( 1996 i 1997 ) w strukturze użytkowników zaszły niewielkie zmiany (
tab. 11 ).
4.3 Struktura użytkowania gruntów rolnych w gminie Hrubieszów
W gminie Hrubieszów gospodarstwa indywidualne prowadziły działalność na 18.130 ha, w tym ok.
95 % stanowiły UR. Lasy i grunty leśne stanowiły ok. 0,7 %, a pozostałe grunty i nieużytki nieco
ponad 4 % tej powierzchni, ( tab. 12 ).
Tab. 12 Użytkowanie gruntów rolnych przez gospodarstwa indywidualne w gminie Hrubieszów w ha
Ogól. pow.
gospod.
Razem UR
Grunty Orne Sady
Łąki
Pastwiska
Lasy i gr.
leśne
Pozos.
grunty
18130
17217
14767
132
2055
263
130
783
100 %
94,96
81,45
0,73
11,33
1,45
0,72
4,32
Źródło: Dane Urzędu Gminy w Hrubieszowie ( styczeń 1997 r. )
Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach indywidualnych w gminie Hrubieszów wynosi
17.217 ha , a grunty orne zajmują 81, 5 %. Duży procent ( 12,9 % ) stanowią też łąki i pastwiska.
Natomiast lasy i grunty leśne zajmują zaledwie 0,7 % podobnie jak sady ( 0,7 % ). 4,3 %
powierzchni zajmują pozostałe grunty.
4.4 Gleby
Gminę Hrubieszów cechuje bardzo wysoka wartość rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Syntetyczny
wskaźnik waloryzacji tej przestrzeni uwzględniający jakość gleb, agroklimat, warunki wodne i rzeźbę
terenu wynosi 103,1 pkt., przy średniej dla województwa zamojskiego wynoszącej 85,3 i kraju− 66,6
pkt.
Tab. Procentowy udział poszczególnych klas gleb
Klasa bonitacyjna
Procentowy udział
Charakterystyka gleb
I i II
60,33
bardzo dobre
III
30,67
Dobre
IV
7,30
Średnie
V
1,36
Słabe
VI
0,34
bardzo słabe
Źródło: Dane Urzędu Gminy w Hrubieszowie
Gmina Hrubieszów posiada 60,33 % gleb bardzo dobrych, 30,67 % dobrych. Zaś gleby słabe i
bardzo słabe stanowią tylko 1,70 % ( tab.13 ).
14/73
Najlepsze gleby pochodzenia lessowego klasy I− ej i II−ej ( głównie czarnoziemy ) zajmują
11.878,36 ha. Gleby te posiadają przez cały czas optymalny układ stosunków powietrzno−wodnych
i wszystkich elementów środowiska, które zabezpieczają w maksymalnym stopniu potrzeby roślin
uprawnych nawet najbardziej wymagających i gwarantują najwyższe plony.
4.5 Struktura zasiewów w 1996 roku
Ogólna powierzchnia zasiewów na plon główny wynosiła 14.615 ha. W strukturze zasiewów
największy odsetek zajmowały uprawy zbożowe− 60,56 % ogólnej powierzchni zasiewów, z czego
43,21 % przypadło na pszenicę i 13, 04 % na jęczmień. Dalsze propozycje w strukturze zasiewów
zajmowały przemysłowe 22,08 % ( głównie buraki cukrowe ), następnie ziemniaki ( 7,05 % ),
strączkowe jadalne na ziarno ( 5,38 % ), pastewne ( 2,43 % ).
4.6 Plonowanie roślin w 1996 roku
Średnie plony uzyskiwane w gminie Hrubieszów są wyższe niż średnie dla województwa, co wynika
z wysokiej wartości wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej.
Wielkość plonów niektórych gatunków roślin uprawnych w gospodarstwach indywidualnych w
gminie Hrubieszów przedstawia się następująco:
Zboża − 49 dt/ha Buraki − 500 dt/ha
Ziemniaki − 250 dt/ha Fasola − 25 dt/ha
Przeciętny plon podstawowych zbóż był wyższy niż w województwie
4.7 Wyposażenie rolnictwa w budynki
Tab. 14. Wyposażenie gospodarstw indywidualnych w budynki w gminie Hrubieszów i
województwie zamojskim
Wyszczególnienie
Ogółem ilość m2
powierzchni
użytkowej
Liczba m2
powierzchni
użytkowej / ha UR
Liczba m2
powierzchni
użytkowej na
gospodarstwo
Obory
gmina województwo
1.60.525 4.106.271
9,05 8,39
62,80 47,86
Stajnie
gmina województwo
137 8.659
0,007 0,017
0,05 0,10
Chlewnie
gmina województwo
4.776 193.807
0,27 0,40
1,87 2,26
Owczarnie
gmina województwo
180 20.064
0,01 0,04
0,07 0,23
Kurniki
gmina województwo
6.347 184.448
0,36 0,38
2,48 2,15
Stodoły
gmina województwo
195829 193.779
11,05 12,66
76,62 72,20
Szklarnie
gmina województwo
2.012 240.361
0,11 0,49
0,79 2,80
Tunele foliowe
gmina województwo
1.330 189.317
0,08 0,39
0,52 2,20
Budynki wielofunk−
cyjne
gmina województwo
510 17.923
0,03 0,04
0,20 0,21
Źródło: Powszechny spis rolny czerwiec 1996 r.
15/73
Gmina Hrubieszów, w porównaniu z innymi gminami województwa, ma największą liczbę obór i to
zarówno w przeliczeniu na powierzchnię użytków rolnych jaki i na ilość gospodarstw. Jednak
znaczna ich część nie jest wykorzystana rolniczo. Dlatego wskazanym byłoby dążyć do ich
pełniejszego wykorzystania lub zmienić ich przeznaczenie np. na pieczarkarnie.
Liczba stajni wynikająca z obsady koni w gminie nie jest duża ( tab.14). Wszystkie one są
zagospodarowane w przeciwieństwie do województwa, gdzie 30 % powierzchni jest
niewykorzystane.
Powierzchnia chlewni jest nieco niższa niż w województwie, lecz jej wykorzystanie jest 5 razy
większe. W 100 % wykorzystane są nieliczne istniejące owczarnie.
Liczba kurników jest podobna jak w województwie, przy tym należy zaznaczyć, że powierzchnia nie
wykorzystana jest 10 razy mniejsza niż w województwie.
Powierzchnia stodół przypadająca na 1 hektar UR wynosi 11,5 m2 a na gospodarstwo 76,62 m2.
Charakterystyczny jest znikomy procent ( 3,5 ) ich niewykorzystania na cele gospodarcze.
Liczba m2 szklarni przypadająca na 1 ha UR jak i na jedno gospodarstwo jest około 4 razy mniejsza
niż w województwie. Bardzo duży jest stopień niewykorzystania sięgający 60 %. Podobnie mała jest
powierzchnia tuneli foliowych. W odniesieniu do UR jest ona 5 razy mniejsza niż w województwie, a
w odniesieniu do ilości gospodarstw 4 razy mniejsza. Należy jednak zaznaczyć, że nie ma tutaj
obiektów nie wykorzystanych.
Brak jest pieczarkarni i innych podobnych budynków.
Dane te świadczą o typowo rolniczym charakterze gminy. Dominuje tu produkcja roślinna z dużym
udziałem pszenicy i buraków cukrowych i zwierzęca. Mało jest gospodarstw specjalizujących się w
uprawie roślin pod osłonami.
4.8 Infrastruktura w gospodarstwach rolnych i techniczne środki produkcji
Tab. 15 Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych zaopatrywanych w wodę
Wyszczegól−
nienie
Wodociąg
Sieciowy
Wodociąg zagrodowy studnia
głębinowa
Studnia własna
Dowożenie
wody
gospodarcza
Gmina
Hrubieszów
49
835
475
773
19
Wojewódz.
zamojskie
29914
10246
9981
15890
614
Tab. 16 Odsetek indywidualnych gospodarstw rolnych zaopatrywanych w wodę w stosunku do ilości
16/73
gospodarstw w danej grupie obszarowej (%).
Wyszczegól−
nienie
Wodociąg
Sieciowy
Wodociąg zagrodowy studnia
głębinowa
Studnia własna
Dowożenie
wody
gospodarcza
Gmina
Hrubieszów
2,3
38,8
22,1
35,9
0,9
Wojewódz.
zamojskie
44,9
15,4
15,0
23,8
0,9
W gminie Hrubieszów z wodociągu sieciowego korzysta znikoma ilość gospodarstw, podczas gdy w
województwie w ten sposób zaopatrywanych jest w wodę ok. 45 % gospodarstw. Na terenie gminy
podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę jest wodociąg zagrodowy podłączony do studni
głębinowej. Znaczna część gospodarstw korzysta ciągle tylko ze studni. Dowożenie wody do
gospodarstw przedstawia się podobnie jak w województwie.
Tab. 17 Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych zaopatrywanych w elektryczność.
Wyszczególnienie
Sieć elektryczna
380 V
Brak sieci
220 V
Gmina Hrubieszów
1737
408
6
Województwo Zamojskie
52784
13684
176
Tab. 18 Odsetek indywidualnych gospodarstw rolnych zaopatrywanych w elektryczność w stosunku
do ilości gospodarstw w danej grupie obszarowej (%).
Wyszczególnienie
Sieć elektryczna
380 V
Brak sieci
220 V
Gmina Hrubieszów
80,8
19,0
0,3
79,2
20,5
0,3
Sytuacja pod względem dostępności do sieci elektrycznej przedstawia się podobnie jak w
województwie. W gminie potrzebę zwiększenia mocy zgłaszało 8,6 % gospodarstw objętych
spisem, natomiast 88,9 % nie widziało takiej potrzeby. W województwie dane te przedstawiają się
następująco: 55 % gospodarstw było za zwiększeniem mocy, a dla 92,7 % posiadana moc była
17/73
wystarczająca. Przytoczone liczby wskazują, że gmina Hrubieszów jest w podobnej sytuacji jak całe
województwo.
Tab. 19 Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych zaopatrywanych w gaz.
Wyszczególnienie
Gaz
z sieci
Brak gazu
z butli
Gmina Hrubieszów
0
1728
423
3675
48230
14739
Tab. 20 Odsetek indywidualnych gospodarstw rolnych zaopatrywanych w gaz w stosunku do ilości
gospodarstw w danej grupie obszarowej (%).
Wyszczególnienie
Gaz
z sieci
Brak gazu
z butli
Gmina Hrubieszów
0
80,3
19,7
5,5
72,4
22,1
Liczba gospodarstw nie korzystających z gazu w gminie Hrubieszów jest nieco mniejsza w
województwie. Mieszkańcy użytkują wyłącznie gaz z butli. Przeprowadzenie sieci gazowych jest
więc poważnym problemem dla tej części województwa.
Tab. 21 Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych mających dostęp do telefonu
Wyszczególnienie
Telefon dostępny:
Brak dostępu do telefonu
w gospodarstwie
we wsi
Gmina Hrubieszów
676
498
978
14841
17743
14069
Sytuacja w gminie Hrubieszów pod względem telefonizacji ciągle jest gorsza niż w województwie
pomimo znacznej poprawy w ostatnich latach. Wprawdzie odsetek gospodarstw posiadających
telefon jest podobny, to jednak blisko połowa nie ma do niego żadnego dostępu. Znamienny jest
fakt, że w gminie jedynie 35,2 % gospodarstw zgłaszało chęć posiadania telefonu w domu, 16,7 %
ogólnodostępnego we wsi, 16,5 % nie widziało potrzeby instalacji telefonu. Dla województwa liczby
te przedstawiają się następująco: 61,7 %− telefon w gospodarstwie, 11,2 − we wsi, 27,1− brak takiej
potrzeby.
Tab. 22 Odsetek indywidualnych gospodarstw rolnych mających dostęp do telefonu w stosunku do
ilości gospodarstw w danej grupie obszarowej (%).
Wyszczególnienie
18/73
Telefon dostępny:
Brak dostępu do telefonu
w gospodarstwie
we wsi
Gmina Hrubieszów
31,4
23,1
45,5
31,8
38,0
30,2
Techniczne środki produkcji
Tab. 23 Liczba gospodarstw posiadających ciągniki według grup obszarowych
Gr. obszarowe UR
(ha)
Ogółem 1−2 2−5
5−7 7−10 10−15
15−20 20−30 > 30
Liczba gospodarstw
Udział gospodarstw (%) *
Gmina
województwo
gmina
województwo
1486 19 216 313
435 352 93 46 12
39293 1469 9809
9289 10095 6357
1543 583 158
67,4 12,2 38,8 70,2
86,5 95,1 100,0
93,9 100,0
56,7 14,0 39,4 70,3
86,3 94,7 97,3 97,8
100,0
* w stosunku do ilości gospodarstw w danej grupie obszarowej
Odsetek gospodarstw rolnych posiadających ciągnik w gminie Hrubieszów jest wyższy niż w
województwie ( tab. 24 ). W efekcie na 1 gospodarstwo przypada średnio 0,8 ciągnika. W
gospodarstwach wielkoobszarowych ( > 30 ha ) jest ich ponad 2. Wydaje się, że sytuacja pod tym
względem nie jest zła, należy jednak uwzględnić nie najlepszy ich stan techniczny.
Tab. 24 Liczba ciągników indywidualnych gospodarstw rolnych według grup obszarowych UR
Gr. obszarowe UR
(ha)
Ogółem 1−2 2−5
5−7 7−10 10−15
15−20 20−30 > 30
Liczba gospodarstw
Udział gospodarstw (%) *
Gmina
województwo
gmina
województwo
1730 19 217 324
472 438 147 88
25
43888 1480 9920
9590 11113 7953
2326 1063 443
0,8 0,1 0,4 0,7 0,9
1,2 1,6 1,8 2,1
0,6 0,1 0,4 0,7 0,9
1,2 1,5 1,8 2,9
* w stosunku do ilości gospodarstw w danej grupie obszarowej
4.9 Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród rolników
Rolnicy najczęściej (2/3 przypadków) nie są skłonni podjąć się innej działalności niż dotychczas.
Niektórzy są zdania, że rozpoczęcie nowej działalności zależy od sytuacji w rolnictwie i na rynku.
Niechęć do innowacyjności motywowania jest najczęściej brakiem pieniędzy oraz rynku zbytu, a
rzadziej, brakiem kwalifikacji i bazy ( magazynów, pomieszczeń). Ci, którzy byliby skłonni podjąć się
nowej działalności, najchętniej uczyniliby to w produkcji roślinnej. Tylko nieliczni mogą zdecydować
się na zmiany w hodowli zwierząt czy prowadzenie agroturystyki.
19/73
Połowa rolników byłaby skłonna do wyłączenia części areału z płodozmianu pod las. Powodem
wyłączenia są najczęściej niskie walory użytkowe tych części gruntu ( np. położenie na zboczu ).
Mało kto zgadza się wprowadzić uprawy wieloletnie. Swoją niechęć do wyłączania części gruntu i
wprowadzania na nich upraw wieloletnich rolnicy tłumaczą sytuacją w rolnictwie, nieopłacalnością
takich upraw oraz brakiem zbytu na te surowce.
W przeważającej większości przypadków rolnicy nie byliby też skłonni do podjęcia się hodowli
innych gatunków czy też ras zwierząt. Niechęć ta jest umotywowana głównie brakiem środków
finansowych do podjęcia takiej działalności niską opłacalnością. Ponadto zdaniem rolników barierą
jest brak odpowiednich pomieszczeń i informacji rynkowych i technologicznych.
Tak samo ostrożnie rolnicy podchodzą do tematu przetwórstwa płodów rolnych. W 75 %
przypadków nie zdecydowaliby się na podjęcie takiej działalności. Powody są podobne: Względy
finansowe, duże ryzyko, brak pomieszczeń i zaplecza gospodarczego. Osoby, które byłyby skłonne
podjąć się tej działalności, zwracały swoją uwagę na przetwórstwo zbóż oraz suszenie owoców i
warzyw. Takie ukierunkowanie wynika głównie ze specjalizacji produkcji. W ramach przetwórstwa
zbóż rolnicy zwracali uwagę na kaszarnie jako inwestycje niskonakładowe. Generalnie, w gminie
Hrubieszów nie ma zainteresowania prowadzeniem działalności turystycznej. Uzasadnienie jest
jedno: nie jest to region turystycznie atrakcyjny, a raczej typowo rolniczy. W przypadku
rozpoczynania innej niż dotychczas działalności rolnicy oczekują głównie wskazania źródeł
niskooprocentowanych kredytów, a także, w mniejszym stopniu, doradztwa ekonomicznego i
marketingowego.
Praca wszystkich członków gospodarstwa domowego jest raczej potrzebna; w 80 % przypadków
ograniczenia liczby osób o jednego członka gospodarstwa miałoby wyraźny wpływ na
funkcjonowanie.
Tylko w 20 % przypadków do takiego zachwiania sytuacji doszłoby po ubytku dwóch osób z
gospodarstwa. Świadczy to o tym, że generalnie, w opinii rolników, wieś cierpi na duży nadmiar rąk
do pracy. Fakt ten można tłumaczyć z jednej strony dość dużym udziałem gospodarstw o średnim
areale, a także wysokim udziałem ludzi starszych i samotnie prowadzących gospodarstwo.
Przykładem może być wieś Janki, gdzie na 93 gospodarstw jest 12 wdów.
Większość rolników zna zasady udzielania preferencyjnych kredytów z dopłatą Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, można nawet powiedzieć, że są one znane powszechnie
( około połowy rolników z nich korzystało). Rolnicy najczęściej kredytują zakup nawozów oraz
narzędzi.
Rolnicy generalnie ubezpieczają budynki, natomiast uprawy tylko w połowie ( 50 % ankietowanych
). Wynika to z wartości ubezpieczanego majątku ( ze stratą plonu łatwiej się pogodzić niż ze stratą
budynków jako majątku trwałego). Generalnie rolnicy nie znają zasad ubezpieczeń wzajemnych.
Większość mieszkańców wiąże swoje szanse z rolnictwem. Wynika to po części ze specyfiki
regionu, jako terenu typowo rolniczego, gdzie trudniej jest się rozwinąć innym dziedzinom
gospodarki. Tylko nieliczni z posiadających ziemię skłaniają się ku usługom.
Wielu rolników twierdzi, że rozwój gminy jest dla ich ważny. Jest jednak spora część takich, którzy
uważają, że ma to dla nich minimalne znaczenie. Natomiast jeśli chodzi o opinie rolników na temat
poziomu rozwoju gminy zdania są podzielone między tych, którzy uważają, że przedstawia ona
niski poziom rozwoju, a tych, którzy uważają, że jest on przeciętny. Większość rolników jest
20/73
przekonana, że największy wpływ na zmiany mogące dokonywać się w gminie mają same władze
gminy. Reszta głosów podzielona jest równo między tych, którzy uważają, że mieszkańcy są
znaczącymi inicjatorami zmian, a tych, którzy uważają, że decydujący głos mają władze centralne.
Taką opinię argumentują tym, że urzędy, nawet samorządowe, są ograniczane w swej działalności
odgórnymi przepisami. Prawie wszyscy są zdania, że strukturę gospodarczą gminy należałoby
usprawnić, aby mieszkańcy gminy odczuli poprawę warunków życia. Tylko nieliczni nie
zdecydowaliby się na jakiekolwiek zmiany. Być może wynika to z niewiary w możliwość poprawy.
Także nieliczni opowiadali się za całkowitą zmianą struktury w gminie. Przy okazji tych wypowiedzi
nasuwają się następujące wnioski:
1) poziom życia mieszkańców nie jest taki, jakiego oczekują
2) istnieje potrzeba dokonania zmian w strukturze jednostek samorządowych,
najbliżej związanych z codziennym życiem mieszkańców.
Rolnicy stanowczo opowiadają się za ścisła specjalizacją gminy w dziedzinie rolnictwa. Taki
kierunek uważają za najbardziej korzystny, zgodny z warunkami naturalnymi regionu ( żyzne
ziemie, korzystne ukształtowanie terenu, brak surowców naturalnych i kopalin, tren mało atrakcyjny
dla turystki). Niektórzy uważają, że mógłby rozwijać się przemysł rolno−spożywczy. Wśród
zagrożeń w realizacji wybranego kierunku rozwoju podawana jest zła polityka rządu.
W ocenie rolników na funkcjonowanie Urzędu Gminy zdania są podzielone. Większość twierdzi, że
Urząd funkcjonuje dość dobrze. Spora część uważa, że praca urzędu jest złą, natomiast najmniej
osób ocenia ja jako dobrą. Zdecydowana większość uważa, że organ samorządowy podczas
kontaktów z mieszkańcami powinien być podporządkowany potrzebom interesantów. Znacznie
mniej osób sądzi, że powinien być tolerancyjny, zaś nieliczni twierdzą, że powinien być
bezkompromisowy i stanowczy. Postawa Urzędu powinna zależeć od załatwianej sprawy.
Natomiast wśród cech, jakie mieszkańcy najchętniej widzieliby u pracowników Urzędu Gminy są w
kolejności: wiarygodność, znajomość wykonywanej pracy, wykształcenie, zdyscyplinowanie, kultura
zachowania.
Wśród inwestycji, jakie należałoby poczynić w gminie, zdecydowanie na pierwszym miejscu
znajdują się drogi. Ich stan jest zły do tego stopnia, że w okresie intensywnych prac polowych
znacznie utrudniają pracę, a szczególną uciążliwość stwarza wymijanie się z pełnymi przyczepami.
W dalszej kolejności są inwestycje oświatowe, a następnie wodociągi, kanalizacja i budownictwo
mieszkaniowe.
Ponad połowa rolników ocenia funkcjonowanie oświaty podstawowej w gminie na poziomie
przeciętnym. Znacznie mniej osób twierdzi, że funkcjonuje ona dobrze, a tylko nieliczni uważają, że
źle. Inaczej wygląda sprawa z opieką zdrowotną. Tutaj większość ocenia jej funkcjonowanie jako
złe, nieliczni mają zdanie odmienne i wyrażają się o niej zarówno dobrze jak i źle. Podobna sytuacja
dotyczy policji. Większość jest zdania, że jej praca jest mało skuteczna, ale tylko nieliczni sądzą, że
jest wręcz zła. Tak samo pojedyncze osoby twierdzą, że funkcjonuje dobrze.
Rolnicy najczęściej nie mają określonej wizji odnośnie wyglądu i funkcjonowania gminy. Trudno im
przedstawić swoje zdanie w tym temacie, chociaż są zgodni co do tego, że zmiany są potrzebne.
Jednak nie potrafią sprecyzować, w jakim kierunku powinny one pójść ani wskazać na konkretne
rozwiązania, czy chociażby przedstawić swoje oczekiwania w tym względzie. Niemniej jednak ci,
którzy mają swoje przemyślenia wskazują na to, że organy samorządowe powinny dbać o swych
podatników, być na ich usługach, ściśle współpracować z rolnikami. Powinny wspierać inicjatywy,
służyć doradztwem specjalistycznym i pomocą w podejmowaniu nowych działań.
21/73
5. Infrastruktura techniczna
5.1 Komunikacja i transport
Układ drogowy wraz z obsługą komunikacyjną
1. Zewnętrzne powiązania komunikacyjne z obszarem gminy− układ podstawowy.
Wszystkie sąsiadujące gminy są powiązane komunikacyjnie z ośrodkiem gminy Hrubieszów, który
jest jednocześnie miastem województwa zamojskiego o wydzielonych granicach administracyjnych,
do którego ciążą nie tylko tereny należące do gminy.
Rozwijający się historycznie podstawowy układ drogowy tego obszaru województwa, do którego
obecnie należą drogi o znaczeniu krajowym i wojewódzkim wyraźnie rozchodzi się w sposób
promienisty od środka ciążenia, czyli centrum miasta Hrubieszowa. Ponadto w stanie istniejącym
część dróg wojewódzkich wybudowano w celu sprawnego powiązania wszystkich głównych
miejscowości gminnych ze sobą. W ten sposób powstała w gminie osnowa komunikacyjna, do
której w dogodny sposób podłączyć się dają istniejące drogi o znaczeniu uzupełniającym ( gminne
).
2. Układ podstawowy− drogi krajowe i wojewódzkie.
Trasy i numerację dróg układu podstawowego określają:
− dla dróg krajowych− Uchwała Rady Ministrów Nr 192 z dnia 2 grudnia 1985 r. w sprawie
zaliczenia dróg do kategorii dróg krajowych, opublikowana w MP Nr 3 z dnia 14 lutego 1986 r.
− dla dróg wojewódzkich− Rozporządzenie Ministra Komunikacji z dnia 5 maja 1986 r. w sprawie
zaliczenia dróg do kategorii dróg wojewódzkich opublikowane w Dz. U. Nr 24 poz. 117 wraz z
załącznikiem Nr 12 z wykazem dróg wojewódzkich województwa zamojskiego z dnia 26 czerwca
1986 r.
Bieżącym utrzymaniem dróg krajowych i wojewódzkich zajmuje się wojewoda.
a/. Drogi krajowe
Przez obszar gminy Hrubieszów przebiegają 3 odcinki dróg krajowych:
− nr 844− Chełm−Hrubieszów−Strzyżów−Zosin− granica państwa, długość 12,2 km.
− nr 847− Zamość−Werbkowice−Hrubieszów, długość 4,7 km.
− nr 851− Hrubieszó−Czerniczyn−Mircze−Dołhobyczów− granica państwa, długość 7,1 km.
Długość odcinków dróg krajowych wynosi ok. 24 km. Stan techniczny tych odcinków ogólnie uznać
można za zadowalający− nawierzchnie utwardzone, dobrze utrzymane. Dla dróg nr 844 i 847
przewiduje cię docelowo podniesienie klasy technicznej z KT IV do KT III, w związku ze wzrostem
ruchu tranzytowego przez przejście w Zosinie. W terenach zabudowy zwartej niezbędna jest
modernizacja przekroju szlakowego na uliczny i półuliczny, a na całym odcinku utwardzenie
poboczy. Podstawowe parametry techniczno− urbanistyczne wynoszą:
− szerokość w liniach rozgraniczających− 19−25 m,
22/73
− szerokość jezdni 6−7 m,
− odległość linii zabudowy od krawędzi jezdni− 40,0 m,
Łączna długość dróg krajowych− 24,0 km/ 52 ha/. Utwardzonych 24,0 km.
W świetle najnowszych planów dojdzie do budowy trasy ekspresowej z Zosina do centrum Polski
przebiegającej przez teren gminy Hrubieszów
b/. Drogi wojewódzkie
Na obszarze gminy zlokalizowanych jest 19 odcinków dróg wojewódzkich, w tym 5 w całości na
terenie gminy. Są to:
− 48330− Hrubieszów− Dziekanów− Horodło
− 48328− od drogi krajowej 844− Moniatycze− Kułakowice− w kierunku na Raciborowice, woj.
chełmskie
− 48327− z Teratyna− Stefankowice− Ubrodowice− Annopol− Kopyłów gm. Horodło
− 48331− Moniatycze− Wołajowice− Szpikołosy ( ciąg wypracowujący dodatkową oś wschodnio−
zachodnią w gminie ).
− 48200− Hrubieszów− Obrowiec− w kierunku na Nieledew i Grabowiec.
W/w ciągi położone są w części północnej gminy.
− 48360− Hrubieszów− Czumów− Kryłów gm. Mircze
− 48359− Hrubieszów− Kozodawy− Cichobórz− Szychowice gm. Mircze
− 48358 ( 1 i 2 )− od ciągu 48359 w Mienianach− Masłomęcz przez wspólny odcinek z ciągiem
krajowym 851 w kierunku na Terebiń gm. Werbkowice.
W/w odcinki położone są w części południowej gminy.
Długość wszystkich odcinków dróg wojewódzkich wynosi 110,6 km. Z tej sieci tylko 4,1 km jest
nieutwardzona, długość odcinków utwardzonych wynosi 106,5 km. Istniejące drogi wymagają
bieżących remontów i modernizacji oraz podniesienia klas technicznych.
Łącznie długość odcinków drogowych wchodzących w skład układu podstawowego ( drogi krajowe i
wojewódzkie ) wynosi na terenie gminy 134,6 km. Wskaźnik utwardzenia tych dróg jest bardzo
wysoki i wynosi 94,6 %. Stopień zagęszczenia dróg układu podstawowego w przeliczeniu na 100
km2 powierzchni gminy jest również wysoki i wynosi 47,3 i jest wyższy od średniego wskaźnika dla
dróg utwardzonych w woj. zamojskim.
Przeanalizowano i dokonano oceny dostępności komunikacyjnej 36 wsi, położonych na obszarze
gminy. 98 % obszaru gminy jest dostępne komunikacyjnie. Wielkość ta jest wysoce zadowalająca.
Przy takiej sieci osnowy komunikacyjnej bez większego problemu winna sukcesywnie rozwijać sieć
dróg uzupełniających dogęszczająca układ podstawowy.
23/73
Dla większości miejscowości gminnych przekroje drogowe odcinków dróg wojewódzkich są typowo
szlakowe, wykonane w V KT i wyjątkowo w IV KT. Wymagane są więc liczne modernizacje
przekroju normalnego drogi za szlakowego w półuliczny lub uliczny w celu poprawy bezpieczeństwa
ruchu pieszego w terenach zwartej zabudowy wiejskiej.
Przykładowo do miejscowości, w których winny nastąpić tego typu modernizacje można zaliczyć:
Dziekanów, Kobło, Husynne, Szpikołosy, Moroczyn, Janki, Czumów.
3. Powiązania wewnątrzgminne− układ drogowy uzupełniający− drogi gminne.
Znaczną rolę w połączeniach wewnątrzgminnych odgrywa sieć dróg gminnych, która umożliwia
wywóz płodów rolnych z pól uprawnych sprzętem rolniczym, a także dojazd samochodem do
miejsca zamieszkania.
Szereg wsi rozciągniętych jest na dużej powierzchni, a więc mają one charakter raczej rozproszony.
Przyczyną takiego kształtowania zabudowy była zapewne komasacja gruntów. W takiej sytuacji
mimo, że wieś posiada połączenie drogą utwardzoną, znaczna liczba mieszkańców musi dochodzić
do drogi ponad 1 km. Przykładem mogą być tu takie wsie, jak: Czerniczyn, Kol. Kosmów i Ślipcze.
Idealnym rozwiązaniem byłoby pobudowanie ulic wiejskich oraz dróg ulepszonych, ale ilość ich
byłaby bardzo duża, a okres realizacji bardzo długi. Należy więc szukać tu rozwiązań etapowej
realizacji tych dróg. Układ dróg gminnych obsługuje w większości zabudowę wiejską i kolonijną na
obszarze gminy oraz zapewnia dodatkowo dogodne powiązania z drogami dojazdowymi do pól
uprawnych.
Ogółem występuje 91 odcinków dróg gminnych, w tym podstawowych Gp−30 tras i uzupełniających
Gu−51 tras.
Do budowy nowych nawierzchni zaleca się używać materiałów tanich i łatwo dostępnych, jak żużel.
tłuczeń, kamień łamany, gruz.
Długość tych dróg i stopień ich urządzenia kształtuje się dla gminy Hrubieszów w sposób
następujący:
− długość łączna .............................................160,10 km /171,2 ha/
w tym: utwardzonych ...................................21,65 km /11 % /
nieutwardzonych .............................138,45 km / 108,4 ha/.
Wskaźnik utwardzenia dróg gminnych wynosi 11 %. W porównaniu z innymi gminami woj.
zamojskiego wskaźnik ten jest średni. Drogi gminne winny być przede wszystkim ulepszone w
terenach o zabudowie kolonijnej i rozproszonej, gdyż ich utwardzenie, szczególnie ciągów
oznaczonych symbolem Gu jest nierealne w okresie najbliższych lat. W dalszym ciągu wymagana
jest budowa wielu odcinków, jak też ich modernizacja. Drogi gminne utrzymywane są z budżetu
gminy.
4. Inwestycje drogowe ostatnich lat
Drogi wojewódzkie: wykonano 700 m nowych nawierzchni z podbudową, zmodernizowano
istniejącą nawierzchnię brukową dróg wojewódzkich, kładąc nowy dywanik bitumiczny, na odcinku
24/73
1400 m. Ukończono budowę drogi wojewódzkiej Husynne− Ciołki− Kobło, o dł. 535 m. Jest to droga
przelotowa, o nawierzchni asfaltowej. W roku 1995 dotacja wyniosła 75 % kosztów, w 1996 90 %.
Budowa drogi Obrowiec−Brodzica ( 250 m podbudowy oraz 150 m nawierzchni ) realizowana jest
przez Zarząd Dróg.
Drogi gminne: położono nowy dywanik bitumiczny na odcinku 1800 m, wykonano pod budowę i
stabilizację dróg na odcinku 4540 m, przeprowadzono remont kapitalny mostu na rzece Huczwie w
Gródku ( wartość inwestycji 96 tys. zł.).W Kozodawach wybudowano eksperymentalny odcinek o
długości 360 m z zastosowaniem nowej, tańszej technologii, polegającej na powierzchniowym
utrwaleniu żużla emulsją asfaltową.
Pobocza i rowy są zaniedbane ze względu na brak środków na te prace, szczególnie na drogach
wojewódzkich, co ma duży wpływ na estetykę. Wojewoda wysunął propozycję, by wspólnie z gminą
finansować prace polegające na przywróceniu poboczy.
Sieć dróg jest dostosowana do potrzeb do potrzeb np. w Husynnym łuki mają małe promienie,
droga jest wąska co przy dużym ruchu podczas kampanii cukrowniczej stwarza zagrożenie dla
mieszkańców wsi. Ponadto jedna ze szkół znajduje się w pasie drogowym.
5. Obsługa komunikacyjna gminy.
Znaczny obszar gminy z gęstą siecią dróg obsługuje głównie oddział PKPS w Hrubieszowie,
wspierany w kursach dalekobieżnych przez pobliskie oddziały. Poprzez miasto Hrubieszów w
głównej mierze mieszkańcy gminy uzyskiwać mogą połączenia z liniami autobusowymi
dalekobieżnymi ( np. Zamość, Warszawa, Lublin, Chełm itp. ).
Z miastem wojewódzkim poprzez Hrubieszów gmina ma bardzo dużo połączeń średnio co 30−60
min.
Z racji dużej rozległości i przeważającej zabudowy rozproszonej obsługa ruchu pasażerskiego nie
jest wystarczająca, lecz trudna do poprawy w aktualnych realiach ekonomicznych . Władze gminy
powinny jednak dołożyć starań do zmiany tej sytuacji. Niezbędna jest poprawa stanu technicznego
urządzeń służących do obsługi ruchu pasażerów tj. przystanków, zatok, oznakowania. Poza
promieniem izochrony dojścia do przystanku autobusowego ( 1,5 km ) znajdują się następujące
miejscowości: Północna część Kułakowic III, jak również częściowo Kułakowice I i II, kol. Husynne,
kol. Obrowiec, Wolica, duża część wsi Metelin, kolonijna zabudowa wsi Masłomęcz i Czerniczyn,
Ślipcze, Kosmów, Mieniany, Czumów, częściowo Kozodawy, Cichobórz. W/w wsie są poza
zasięgiem obsługi PKS, gdyż przez te wsie nie przechodzą odcinki dróg układu podstawowego.
Jedyną szansą w przyszłości obsługi tych wsi komunikacją zbiorową jest budowa odcinków dróg
gminnych w V KT i nośności minimum 80 KN/ oś. Stan słabej obsługi dość dużej ilości wsi przez
komunikację PKS wynika przede wszystkim ze znacznego rozproszenia ich zabudowy. Większość
tych wsi ma wręcz zabudowę typu samotniczego.
Komunikacja autobusowa pokrywa powyżej 83 % dróg utwardzonych. Wskaźnik pokrycia
powierzchni gminy siecią linii PKS wynosi 39,2 km/ 100 km 2. Jest to wskaźnik w zasadzie
zadowalający i jest on nawet wyższy od średniego dla województwa zamojskiego wynoszącego ok.
39, 0 km/ 100 km 2.
6. Obsługa administracyjno−gospodarcza sieci drogowej w gminie.
Gmina Hrubieszów położona jest w obszarze działania Zarządu Drogowego przy DODP w Lublinie
z siedzibą w Hrubieszowie. Sprawuje on opiekę nad siecią dróg układu podstawowego ( drogi
25/73
krajowe i wojewódzkie ).
7. Techniczna obsługa motoryzacji.
Baza PKS znajduje się w Hrubieszowie. Przewozy towarowe PKS powoli zanikają, ustępując pola
przewoźnikom prywatnym. Nie wyklucza się przekształcenia istniejących dawnych baz SKR−ZUM w
inne jednostki, służące jednak głównie do obsługi technicznej rolnictwa.
Na terenie gminy brak jest w pełni urządzonych parkingów. Wskazana jest lokalizacja nowych
parkingów. Będą one szczególnie potrzebne wzdłuż projektowanej trasy ekspresowej.
8. Komunikacja kolejowa.
Poza terenem gminy przebiegają następujące odcinki kolejowe:
−strona wschodnia (od granicy administracyjnej m. Hrubieszów na wysokości Kol. Gródek do
granicy gminy − most przez rzekę Bug do Ukrainy) − linia szerokotorowa, towarowa, osobowa.
Długość odcinka ok. 1,05 km. Możliwa i wskazana jest elektryfikacja obu linii i wyznaczenie terenów
przemysłowo − składowych w miejscowości Gródek, gdzie jest tutaj 5,5 − hektarowa parcela
przeznaczona pod specjalną strefę ekonomiczną.
− strona zachodnio − południowa (od granicy administracyjnej m. Hrubieszowa przez Metelin −
równolegle do drogi 847 do granicy gminy w kierunku stacji Werbkowice). Długość odcinka 3,8 km.
Odcinek wspólny dla jednej linii normalnotorowej i jednej linii szerokotorowej. Linie te przebiegają
równolegle do siebie.
5.2 Gospodarka wodno − ściekowa
1. Zaopatrzenie w wodę.
Na terenie gminy Hrubieszów eksploatowane są dwa wodociągi: w Obrowcu i zbiorowy w
Dziekanowie, ze studnią nr 4 o wydajności 23 m3/h, depresji S = 23 m, głębokości H = 65, zasięgu
leja depresyjnego R = 314 m.
Hydrofornia posiada 3 filtry, chlorator, zbiornik o pojemności 4500 l. Zdolność produkcyjna ujęcia
wynosi 220 m3/d, rok budowy 1975, długość sieci 2740 m, długość przyłączy 63. Ponadto własną
sieć wodociągową, zakładową posiadają gospodarstwa rolne AWRSP, RSP w Cichobórzu a także
Zakłady Zbożowo Młynarskie "Elwerb".
W Czerniczynie przygotowane są 2 odwierty dla wodociągu wiejskiego o następujących
parametrach:
− nr 1: Q = 40, 5 m3/h, s = 40 m, h = 100 m, R = 447 m,
− nr 2: Q = 23,0 m3/h, s = 32 m, h = 85 m, R = 320 m.
Natomiast w Nowosiółkach eksploatowana jest studnia publiczna nr 8 o głębokości 65 m
zbudowana w 1986 r. W trakcie budowy są wodociągi w miejscowościach: Wolica, Czerniczyn,
Metelin, Masłomęcz, Kozodawy, część wsi Brodzica, zaś opracowanie dokumentacji wykonywane
jest dla wsi Janki, Nowosiółki, część wsi Moniatycze.
Poziom zaopatrzenia ludności w wodę jest zły, tylko 2,3 % gospodarstw indywidualnych korzysta z
26/73
sieci wodociągowej, ok. 39 % budynków prywatnych posiada wewnętrzną instalację wodociągową
w oparciu o własne studnie głębinowe i urządzenia hydroforowe. Jedynie budownictwo
uspołecznione w 77 % zaopatrywane jest w wodę z sieci.
2. Odprowadzenie i unieszkodliwianie ścieków.
Na terenie brak jest większych oczyszczalni i kanalizacji ściekowej. Kanalizacja znajduje się na
terenie gospodarstw AWRSP z niewielkimi oczyszczalniami typu "Bioblok". W związku z
zaniedbaną gospodarką ściekową przewiduje się jej uporządkowanie w poszczególnych wsiach.
Dotyczy to również likwidacji wykorzystywania starych studni jako zbiorników na ścieki. Nie powinno
się przewidywać lokalizacji wielkich oczyszczalni ścieków o dużych systemach kanalizacyjnych.
Wskazanym byłoby stosowanie obiektów o niewielkiej przepustowości ( 25,5 m 3/d) i uciążliwości.
Takie oczyszczalnie nie wymagałyby szerokiej strefy ochronnej w miejscach o zwartej zabudowie.
Także w indywidualnych gospodarstwach powinny powstać oczyszczalnie biologiczne.
Na terenie gminy nie ma poprawnie urządzonego gminnego wysypiska śmieci. Ludność korzysta z
wysypiska miejskiego w Hrubieszowie. Jednak z powodu rozległości gminy występują trudności z
dowozem śmieci. Dlatego w każdym sołectwie umieszczone zostały kontenery. Konieczne jest
uporządkowanie sytuacji w zakresie gospodarki odpadami.
5.3 Zaopatrzenie w gaz
Planowane jest zaopatrzenie w gaz ziemny całego obszaru gminy rurociągiem wysokiego ciśnienia
stanowiącym końcówkę odgałęzienia gazociągu głównego Tomaszów− Zamość− Krasnystaw.
Projektowany gazociąg o przekroju ř 250 wchodzi na obszar gminy w rejonie miejscowości
Brodzica, gdzie ma rozgałęziać się na odcinek o ř 200 zasilający południową stację redukcyjną I
stopnia zlokalizowaną przy drodze krajowej 847 Zamość−Hrubieszów oraz odcinek o ř 200, który
omija miasto Hrubieszów od strony północnej. Z tego odcinka będzie zasilana stacja redukcyjna na
terenie miasta. Gazociąg ten będzie dalej biegł w kierunku gminy Horodło o ř 100 zasilając po
drodze stację redukcyjną I stopnia zlokalizowaną w okolicach Dziekanowa. Obecnie mieszkańcy
korzystają wyłącznie z gazu bezprzewodowego propan−butan.
5.4 Zaopatrzenie w ciepło
Największa kotłownia lokalna, wolnostojąca, znajduje się w Dziekanowie i zaopatruje w ciepło
budynki mieszkalne oraz gospodarstwo AWRSP. Zajmuje powierzchnię ok. 0,3 ha i ma wydajność
ok. 1,5 MW. Opalana jest węglem. Inne kotłownie zakładowe to:
− w AWRSP SP Husynnem (dla budynków przy magazynie zbożowym),
− w Spółce Madrat w Moroczynie (magazyny),
− w Teptiukowie dla budynków mieszkalnych cukrowni Strzyżów,
− w gospodarstwie AWRSP w Mienianach − kotłownia węglowa i olejowa,
− szkoły − każda ma indywidualne ogrzewanie,
27/73
− zakład odlewniczy (w kotłowni są zainstalowane urządzenia odpylające).
W sumie ok. 68% mieszkań w budownictwie uspołecznionym posiada wewnętrzną instalację
centralnego ogrzewania. Natomiast tylko 30% prywatnych budynków mieszkalnych ogrzewanych
jest centralnie. Kotły są najczęściej nisko sprawne (nieekonomiczne) i tym samym stanowią duże
zagrożenie dla środowiska naturalnego. Pozostałe budynki posiadają tradycyjne ogrzewanie
piecowe. W tej sytuacji niezbędna jest modernizacja źródeł ciepła celem ograniczenia
zanieczyszczenia środowiska.
5.5 Energetyka
Przez teren gminy przebiegają linie nie powietrzne wysokiego napięcia 110 kV relacji: Zamość −
GPZ Hrubieszów Płn., Poturzyn − GPZ Hrubieszów Płd. i linia spinająca GPZ Hrubieszów Płn. z
GPZ Hrubieszów Płd. GPZ Hrubieszów Płn. i Płd., obsługujące teren gminy znajdują się na terenie
m. Hrubieszowa. Strefą ochronną dla linii 110 kV jest pas terenu o szerokości ok. 35 m. W strefie tej
istnieją ograniczenia w zabudowie mieszkalnej. Za zgodą RE w Hrubieszowie w indywidualnych
przypadkach strefa ta może ulec zmniejszeniu. Sieć średniego napięcia na terenie gminy stanowią
linie nie powietrzne magistralne 15 kV i częściowo 30 kV łączy GPZ Hrubieszów Płn. z GPZ
Poturzyn oraz GPZ Hrubieszów i GPZ Mojsławice gm. Uchanie. Z linii tych w odczepie zasilane są
stacje transformatorowe słupowe 15/04 kV i 30/04 kV w poszczególnych miejscowościach. Układ
sieci niskiego napięcia jest promieniowy i powiązany z oświetleniem ulicznym. Strefą ochronną dla
linii 15 kV jest pas terenu o szerokości ok. 15 m. Cała gmina pokryta jest siecią energetyczną i nie
ma większych problemów z podłączeniem odbiorników o większej mocy. Rejon Energetyczny
Hrubieszów prowadzi budowę podziemnych linii i modernizuje linie napowietrzne.
5.6 Telekomunikacja
Cały teren gminy jest stelefonizowany i obsługiwany przez centrale automatyczne znajdujące się w
Hrubieszowie, Czerniczynie, Dziekanowie, Mienianach, Teptiukowie, Szpikołosach, Moniatyczach,
Obrowcu. Kończy się kompleksową telefonizację w miejscowościach: Metelin, Gródek, Czerniczyn,
Wolica, Brodzica. Przez teren gminy wzdłuż drogi krajowej 847 Zamość − Hrubieszów wybudowano
linię telekomunikacyjnej światłowodowej relacji Zamość − Hrubieszów.
6. Infrastruktura społeczna
6.1 Szkolnictwo i oświata
Na terenie gminy Hrubieszów funkcjonują 23 szkoły podstawowe oraz 2 oddziały zerowe. Szkoły te
zlokalizowane są następujących miejscowościach:
Czerniczyn −
(rok budowy 1936) klasy I−VIII w tym kl. II i III są łączone. Obiekt w części jest piętrowy.
Wyposażenie szkoły: centralne ogrzewanie, woda, kanalizacja lokalna, liczba sal lekcyjnych − 7.
Stan ogólny budynku jest dobry. Szkoła liczy 131 uczniów. Pracujący tutaj nauczyciele posiadają
wykształcenie: wyższe − 6 osób, po studium nauczycielskim − 6 osób i 2 osoby mają wykształcenie
średnie pedagogiczne. Zatrudniony jest także 1 pracownik fizyczny.
28/73
Brodzica −
(rok budowy 1969) oddział zerowy. budynek murowany, parterowy, 2 − izbowy. Zatrudniony jest
jeden nauczyciel po studium nauczycielskim. Stan techniczny obiektu jest średni.
Metelin −
(rok budowy 1969) klasy I − IV w tym klasy I − II i III − IV są łączone. Budynek szkoły to murowany
barak, bez kanalizacji z ogrzewaniem piecowym i elektrycznym. są w nim 3 sale lekcyjne. Stan
techniczny obiektu jest średni. Liczba uczniów w 1996 r. wynosiła 21. W szkole zatrudnionych jest 4
nauczycieli: z wykształceniem wyższym 1 osoba, po studium nauczycielskim 2 osoby i ze średnim
pedagogicznym 1 osoba.
Masłomęcz−
( rok budowy 1936 ) klasy I−III w tym kl. I i II są łączone. Budynek drewniany w złym stanie
technicznym. Ogrzewany jest piecami elektrycznymi. Wody bieżącej, centralnego ogrzewania,
kanalizacji brak. W trzech salach lekcyjnych uczy się 22 uczniów. Zatrudnionych jest trzech
nauczycieli, w tym dwie osoby po studium nauczycielskim i jedna z wyższym zawodowym.
Dąbrowa−
( rok budowy 1963 ) klasy I −VIII. Budynek w części murowany, a w części drewniany. Stan
techniczny obiektu jest średni. Budynek ogrzewany jest piecami węglowymi. W 6 salach lekcyjnych
uczy się 76 uczniów. W szkole zatrudnionych jest 9 nauczycieli: z wykształceniem wyższym 3
osoby, 3 osoby po studium nauczycielskim i 3 osoby z wykształceniem średnim pedagogicznym.
Dziekanów−
( rok budowy 1905 ) klasy I −VIII w tym klasy I− II i III−IV są łączone. Obiekt jest jeszcze w średnim
stanie technicznym. Budynek jest parterowy posiada wodę bieżącą, kanalizację oraz centralne
ogrzewanie. Zatrudnionych jest 10 nauczycieli: z wykształceniem wyższym 6 osób, 4 osoby po
studium nauczycielskim.
Moroczyn−
( rok budowy 1965 ) klasy I−IV w tym łączone są klasy I i zerowa. Obiekt murowany, II
kondygnacyjny z kanalizacją, centralnym ogrzewaniem i wodą bieżącą. Jego stan techniczny jest
dobry. W szkole są 4 pomieszczenia do nauki, w których uczy się 21 uczniów. Zatrudnionych jest 4
nauczycieli: z wyższym wykształceniem 2 osoby, oraz po studium nauczycielskim 2 osoby.
Husynne−
( rok budowy 1920 ) klasy I− IV, w tym łączone są kl. I − II, III − IV i V − VI. Stan obiektu jest
niezadowalający. budynek jest drewniany, ogrzewany piecami węglowymi. Instalacji wodno −
kanalizacyjnej oraz centralnego ogrzewania brakuje. W 4 salach lekcyjnych uczy się 70 uczniów. W
szkole zatrudnionych jest 6 nauczycieli po studium nauczycielskim. Rozpoczęto budowę VIII
klasowej szkoły. W nowym budynku planowany jest nowoczesny − proekologiczny system grzewczy
tzw. "pompa ciepła"
Kozodawy −
29/73
( rok budowy 1963 ) klasy I − VIII. Obiekt jest murowany, piętrowy, instalacja wodno − kanalizacyjna
i centralne ogrzewanie jest założone. Stan techniczny obiektu jest dobry. W 5 salach lekcyjnych
uczy się 69 uczniów. W szkole zatrudnionych jest 9 nauczycieli: z wyższym wykształceniem 3
osoby, po studium nauczycielskim 5 osób i jedna osoba posiada wykształcenia średnie
pedagogiczne.
Kosmów −
( rok budowy 1960 ) klasy I − VIII. Budynek jest murowany, parterowy. Centralne ogrzewanie i
kanalizacja są zainstalowane. stan techniczny obiektu jest średni. W 6 salach lekcyjnych uczy się
96 uczniów W szkole zatrudnionych jest 10 nauczycieli: z wyższym wykształceniem 8 osób i dwie
osoby po studium nauczycielskim. Zatrudniony jest także jeden pracownik fizyczny.
Kobło −
(rok budowy 1906) klasy od I − VIII. budynek jest murowany, parterowy, ogrzewany olejem. W
obiekcie będącym w średnim stanie technicznym jest kanalizacja. W szkole jest 6 pomieszczeń
lekcyjnych, w których uczy się 82 uczniów. Zatrudnionych jest 8 nauczycieli: z wyższym
wykształceniem 4 osoby, wyższym zawodowym jedna, po studium nauczycielskim dwie osoby i
średnie pedagogiczne posiada jedna osoba.
Kułakowice III −
( rok budowy 1963 ) klasy I−III, w tym łączone są kl. I −II i III −IV. Obiekt murowany, stan dobry.
Szkoła wyposażona jest w centralne ogrzewanie i instalację wodno−kanalizacyjną. W szkole jest 5
sal lekcyjnych, w których uczy się 80 uczniów. Zatrudnionych jest 8 nauczycieli: z wyższym
wykształceniem 5 osób, po studium nauczycielskim 2 osoby i ze średnim pedagogicznym jedna
osoba.
Moniatycze−
( rok budowy 1995) klasy I−VIII. Budynek murowany. Stan techniczny bardzo dobry. W szkole uczy
się 169 uczniów. Zatrudnionych jest 14 nauczycieli: z wykształceniem wyższym 7 osób, po studium
nauczycielskim 4 osoby i ze średnim pedagogicznym 3 osoby. Zatrudniony jest także jeden
pracownik fizyczny.
Kułakowice II−
( rok budowy) klasy I−III, w tym łączone są kl. I−II−III. Budynek drewniany, stan techniczny jest
niezadowalający. Ogrzewany jest piecami węglowymi. Instalacji wodno−kanalizacyjnej w obiekcie
brakuje. W szkole są 3 sale lekcyjne, w których uczy się 19 uczniów. Zatrudnionych jest 2
nauczycieli po studium nauczycielskim.
Janki−
( rok budowy 1925 ) klasy I−III, w tym łączone kl. I−II−III. Budynek murowany parterowy, ogrzewany
piecami i elektrycznie. Instalacji wodno−kanalizacyjnej szkoła nie posiada. Stan techniczny budynku
jest średni. W szkole są 2 sale lekcyjne, w których uczy się 22 uczniów. Zatrudnionych jest 3
nauczycieli: z wykształceniem wyższym zawodowym 1 osoba i 2 osoby po studium nauczycielskim.
Nowosiółki−
30/73
( rok budowy 1925 ) oddział zerowy do którego uczęszcza pięcioro dzieci. Budynek drewniany
ogrzewany piecowo. Instalacji wodno−kanalizacyjnej brak. W szkole są 3 sale lekcyjne, zatrudniony
jest jeden nauczyciel.
Mieniany−
( rok budowy 1963 ) klasy I−VIII. Budynek murowany. Szkoła posiada instalację
wodno−kanalizacyjną i centralne ogrzewanie. Stan techniczny jest dobry. W szkole jest 6 sal
lekcyjnych, w których uczy się 131 uczniów. Zatrudnionych jest 12 nauczycieli: z wykształceniem
wyższym 6 osób, wyższym zawodowym 4 osoby i 2 osoby ze średnim pedagogicznym.
Cichobórz−
( budynek nowo wybudowany ) klasy I−IV, stan techniczny bardzo dobry. W szkole uczy się 33
uczniów. Zatrudnionych jest 4 nauczycieli: z wyższym wykształceniem 3 osoby i jedna ze średnim
pedagogicznym.
Obrowiec−
( rok budowy 1948 ) klasy I−VIII. Budynek murowany, wyposażony w instalację
wodno−kanalizacyjną i centralne ogrzewanie. Stan techniczny jest średni. W szkole są 4 sale
lekcyjne, w których uczy się 57 uczniów. Zatrudnionych jest 8 nauczycieli: z wyższym
wykształceniem 3 osoby, 4 osoby po studium nauczycielskim i jedna osoba ze średnim
pedagogicznym.
Szpikołosy−
( rok budowy 1968 ) klasy I−VIII. Budynek jest piętrowy, murowany. Jego stan techniczny jest dobry.
Szkoła wyposażona jest w instalację wodno−kanalizacyjną i centralne ogrzewanie. w 8 salach
lekcyjnych uczy się 74 uczniów. W szkole zatrudnionych jest 8 nauczycieli: z wyższym
wykształceniem 6 osób i 2 osoby po studium nauczycielskim. W stołówce przyszkolnej
zatrudnionych jest dwóch pracowników fizycznych.
Wołajowice−
( rok budowy 1960 ) klasy I−IV, w tym łączone są kl. I−II i III−IV. Obiekt murowany, parterowy.
Szkoła posiada instalację wodno−kanalizacyjną i centralne ogrzewanie. W szkole są 3 sale
lekcyjne, w których uczy się 32 uczniów. Zatrudnionych jest 4 nauczycieli: z wyższym
wykształceniem 1 osoba, 2 osoby po studium nauczycielskim i 1 osoba ze średnim pedagogicznym.
Stefankowice−
( rok budowy 1965, w 1995 roku dobudowano sanitariaty i dwie sale lekcyjne ) klasy I−VIII. Stan
techniczny budynku jest bardzo dobry. W szkole jest 101 uczniów. Zatrudnionych jest 11
nauczycieli: z wyższym wykształceniem 6 osób, wyższym zawodowym 2 osoby, 2 osoby po studium
nauczycielskim i 1 osoba za średnim pedagogicznym. Zatrudniony jest również jeden pracownik
fizyczny.
Ślipcze−
( rok budowy starej szkoły drewnianej− 1934, w 1995 roku dobudowano sanitariaty i sale lekcyjne )
klasy I−VIII, w tym łączone kl. I−II i III−IV. Stan techniczny obiektu jest bardzo dobry. W szkole jest
31/73
105 uczniów. Zatrudnionych jest 10 nauczycieli: z wyższym wykształceniem 3 osoby, 6 osób po
studium nauczycielskim i 1 osoba ze średnim pedagogicznym. Zatrudniony jest także jeden
pracownik fizyczny.
Świerszczów−
( rok budowy 1905 ) klasy I−IV. Obiekt murowany ( ściany drewniane zmienione na murowane ),
stan średni. Budynek jest ogrzewany piecami elektrycznymi, instalacji wodno−kanalizacyjnej brak.
W szkole są 4 sale lekcyjne, w których uczy się 42 uczniów. Zatrudnionych jest 4 nauczycieli: z
wyższym wykształceniem 2 osoby i 2 osoby po studium nauczycielskim.
Ubrodowice−
( rok budowy 1870 ) klasy I−IV, w tym łączone są kl. I−II. Budynek drewniany, ogrzewany jest
piecami węglowymi. Instalacji wodno−kanalizacyjnej brak. Stan techniczny niezadowalający. W
szkole jest 63 uczniów, którzy uczą się w 3 salach lekcyjnych. Zatrudnionych jest 8 nauczycieli: z
wyższym wykształceniem 5 osób i 3 osoby po studium nauczycielskim.
Komputeryzacja w szkołach gminy Hrubieszów
Komputery zainstalowane są na terenie gminy w trzech szkołach podstawowych w następujących
miejscowościach: Moniatycze, Dziekanów i Szpikołosy. W Moniatyczach znajduje się 9 komputerów
Elwro Junior połączonych w sieć lokalną Junet. Posiadają one programy takie jak: edytor tekstów
oraz edukacyjne ( matematyka i język angielski ). Komputery wykorzystywane są miedzy innymi na
lekcjach techniki w kl. VII i VIII, a także udostępnione są uczniom zainteresowanym w ciągu
jednego dnia w tygodniu na zajęciach pozalekcyjnych.
Szkoła Podstawowa w Dziekanowie posiada jeden komputer IBM wraz z drukarka. Komputer
wykorzystywany jest przez nauczyciela w celu wspomagania nauczania matematyki i biologii.
Ponadto za pomocą edytora tekstów opracowywane są materiały do gazetki szkolnej , a także
komputer bardzo przydatny jest samorządowi uczniowskiemu do jego szkolnej działalności.
W Szkole Podstawowej w Szpikołosach zainstalowanych jest 6 komputerów do sieci lokalnej Junet.
Ponadto zainstalowane są tutaj także 3 komputery zapasowe. Komputery wykorzystane są przez
nauczycieli w zakresie obsługi edytora tekstów oraz tworzenia grafiki J. "LOGO".
Realizacja planów rozbudowy i modernizacji remontów sieci szkół na terenie gminy Hrubieszów
Od 1991 r. na terenie gminy Hrubieszów wybudowano i rozbudowano następujące szkoły:
− szkoły nowo wybudowane:
ˇ Szkoła Podstawowa Moniatycze− rozpoczęcie budowy 1992 r.− zakończenie 1996 r.
ˇ Szkoła Podstawowa Cichobórz− rozpoczęcie budowy 1992 r. − zakończenie 1995 r. ;
− rozbudowa szkół:
ˇ Szkoła Podstawowa Stefankowice− rozpoczęcie rozbudowy 1993 r. − zakończenie 1996 r.;
32/73
ˇ Szkoła Podstawowa Ślipcze− rozpoczęcie rozbudowy 1993 r.− zakończenie 1996 r.;
− modernizacje kotłowni na olejowe:
ˇ Szkoła Podstawowa Ślipcze− kotłownia wraz z instalacją centralne ogrzewanie− 1993 r.;
ˇ Szkoła Podstawowa Stefankowice− kotłownia wraz z instalacją centralnego ogrzewania− 1993 r.;
ˇ Szkoła Podstawowa Kobło− kotłownia bez instalacji centralnego ogrzewania− 1996 r.;
ˇ przewidywane modernizacje kotłowni w 1997 r.:
ˇ Szkoła Podstawowa Szpikołosy− kotłownia bez instalacji centralnego ogrzewania;
ˇ Szkoła Podstawowa Czerniczyn− kotłownia bez instalacji centralnego ogrzewania;
ˇ Szkoła Podstawowa Mieniany − kotłownia bez instalacji centralnego ogrzewania;
W latach przyszłych przewidywana jest rozbudowa szkół w następujących wsiach:
1. Ubrodowice− ( IV klasowa );
2. Czerniczyn− budowa zali gimnastycznej pełnowymiarowej;
3. Kozodawy− zabudowa tarasu z przeznaczeniem na pomieszczenie do zajęć w−f;
4. Mieniany− dobudowa sanitariatów w szkole podstawowej;
5. Husynne− budowa nowego budynku szkolnego.
Modernizacje kotłowni dofinansowane były i będą z W.F.O.Śr. w Zamościu. Najczęstszym
problemem jest niemożliwość pełnego zabezpieczenia finansowego realizacji remontów. Ze
względu na ograniczenia finansowe prace te rozkładają się w czasie i nie są w pełni realizowane.
Corocznie opracowywany jest plan remontów koniecznych do wykonania.
W sytuacji małej liczby uczniów i słabego wyposażenia rozważana jest możliwość likwidacji
niektórych punktów filialnych:
− Janki
− Masłomęcz
− Kułakowice II
− Moroczyn
− Wołajowice
− Metelin
Dodatkowym uzasadnieniem obok ekonomicznego jest fakt, że szkoły, do których proponuje się
przenieść dzieci nie są w pełni wykorzystane, zarówno pod względem pomieszczeń jak i
33/73
nauczycieli. W sytuacji likwidacji tych punktów zachodzi potrzeba dowozu dzieci do szkół. Budynki
po byłych punktach filialnych można odsprzedać, co zmniejszy koszty utrzymania szkól, lub
przeznaczyć na działalność kulturalną lub w inny sposób wykorzystać np. organizując " zielone
szkoły"
6.2 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
Na terenie gminy opiekę zdrowotną profilaktyczno−leczniczą sprawują: wiejskie ośrodki zdrowia w
Dziekanowie i Stefankowicach oraz Przychodnia Rejonowa w Hrubieszowie.
Wiejskie ośrodki zdrowia:
Dziekanów
− zakresem swojego działania obejmuje 8 wiosek, są to: Dziekanów, Moroczyn, Szpikołosy,
Teptiuków, Turkołówka, Kobło, Czortowice, Wołajowice. Ilość osób objęta opieką medyczną w tym
ośrodku wynosi 2628. W ośrodku zatrudniony jest 1 lekarz pediatra, 4 pielęgniarki; w tym 3
środowiskowe. W ośrodku jest 1 gabinet lekarski, 1 zabiegowy, 1 dla pielęgniarek środowiskowych,
rejestracja i poczekalnia. Stan techniczny budynku jest dobry. W Dziekanowie jest apteka prywatna.
Stefankowice
− opieką zdrowotną obejmuje 8 miejscowości tj. Annopol, Białoskóry, Ubrodowice, Stefankowice
Wieś, Stefankowice Kolonia, Moniatycze Wieś, Moniatycze, Kolonia Kułakowice III. Punkt ten
obsługuje ponad 2100. W ośrodku przyjmuje lekarz ogólny dojeżdżający z Hrubieszowa oraz dwie
pielęgniarki środowiskowe. Stan techniczny budynku jest dobry.
Mojsławice−
opiekę zdrowotną roztacza nad blisko 1000 mieszkańcami: Nowosiółek, Janek, Kułakowic I,
Kułakowic II.
Przychodnia Rejonowa w Hrubieszowie
sprawuje opiekę nad mieszkańcami 14 miejscowości: Gródek, Masłomęcz, Mieniany, Ślipcze,
Cichobórz, Metelin, Husynne, Kosmów, Kozodawy, Wolica, Brodzica, Obrowiec, Czerniczyn i
Czumów.
Ilość osób objęta opieką medyczną w Przychodni wynosi ponad 6300.
W gminie brak jest gabinetów stomatologicznych.
Opieka społeczna
Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Hrubieszowie powołany został jako jednostka budżetowa w
marcu 1990 roku.
Ośrodek realizuje szeroko rozumianą pomoc społeczną dla osób i rodzin, którzy za pomocą
własnych środków i własnym staraniem takiej pomocy nie mogą sobie zapewnić.
Na terenie gminy Hrubieszów w grudniu 1996 roku takich rodzin było 483. Rodziny te korzystają z
pomocy GOPS w formie różnego rodzaju świadczeń pieniężnych tj. zasiłków stałych, okresowych,
34/73
celowych oraz zasiłków z tytułu ciąży i urodzenia dziecka. Oprócz 70 rodzin, które korzystają z
zasiłków stałych, pozostałe 413 rodziny mają niskie bądź bardzo niskie dochody ( poniżej najniższej
emerytury brutto lub dochodu gwarantowanego ustawą ). Do czynników uniemożliwiających tym
rodzinom samodzielną egzystencję należą:
1) bezrobocie ( 222 rodziny na terenie gminy ),
2) długotrwała choroba ( 101 rodzin ),
3) wielodzietność− powyżej 4 dzieci ( 42 rodziny ),
4) samotne wychowanie dzieci ( 20 rodzin ),
5) bezdomność− problem nasilający się co roku− obecnie zagrożonych bezdomnością jest 5 osób z
tego 2 czasowo umieszczone w Schronisku Brata Alberta w Zamościu.
Wszystkie w/w czynniki nierzadko występują razem tj. np.: bezrobocie, wielodzietność, choroba. W
takich rodzinach trudno jest rozwiązać jakiekolwiek problemy bez pomocy środowiska lokalnego. Na
terenie gminy Hrubieszów takich rodzin jest 33 a w nich 106 dzieci. Tak duża liczba dzieci z rodzin
problemowych skłoniła GOPS do zastanowienia się nad profilaktyką. W marcu 1996 r. z inicjatywy
GOPS powstało stowarzyszenie "Nieobojętni", które ma przede wszystkim pomóc dzieciom z rodzin
biednych i zaniedbanych. Głównym celem stowarzyszenia jest utworzenie na terenie gminy
Hrubieszów placówki mającej na celu prowadzenie zajęć z zakresu pedagogicznego,
psychologicznego zarówno dla dzieci jak i rodziców. Stowarzyszenie w tym celu nawiązało kontakt
z Fundacją " Nasz Dom" w Krakowie, stąd można pozyskać wykwalifikowaną kadrę. Problem tkwi w
bazie lokalowej. Jak na razie nie ma żadnego budynku, który mógłby być zaadaptowany na ten cel.
Wprawdzie są idealnie nadające się do tego budynki w SHRO Mieniany i Dziekanów, lecz
właściciel− Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa− żąda zbyt wysokiego, jak na możliwości
stowarzyszenia, czynszu.
Rozwiązaniem byłoby pozyskanie lokalu przez Urząd Gminy i nieodpłatne przekazanie go GOPS
lub Stowarzyszeniu " Nieobojętni". Wówczas, mając kadrę z Fundacji oraz możliwości prowadzenia
zbiórek, akcji i działalności gospodarczej przez stowarzyszenie− przy niewielkiej pomocy ze strony
Wojewody− Urząd Gminy mógłby taką placówkę przygotować do działania.
Obecnie, nie mając warunków lokalowych, dzieciom z rodzin biednych udzielana jest doraźna
pomoc w postaci zasiłków pieniężnych lub w naturze poprzez pozyskiwanie sponsorów,
organizowanie akcji typu " Pomóż dzieciom przetrwać zimę", "Genezaret". Dwukrotnie
organizowane zbiórki odzieży przyniosły bardzo pozytywne efekty.
Ze względu na brak magazynu do składania odzieży, może być ona przyjmowana jedynie małymi
partiami i od razu rozdysponowana. Należałoby pomyśleć o pomieszczeniach na terenie gminy,
które można byłoby urządzić na kształt " Ciuchlandów" i zapewnić im stały napływ "nowej" odzieży.
Podobne rozwiązania mogłyby dotyczyć artykułów gospodarstwa domowego, chemicznych. Takie
tanie bądź całkowicie nieodpłatne sklepy mogłyby być prowadzone przez pracowników GOPS.
Rozwiązałoby to szereg problemów braku odzieży, książek, itp. a tym samym zaoszczędziłoby w
znacznym stopniu budżet gminy. Kolejnym problemem zaobserwowanym w ostatnim czasie na
terenie gminy jest bezdomność. Rozwiązaniem mógłby być również budynek w którym mógłby
znaleźć schronienie osoby bezdomne. Odpowiedni budynek ( dawny BS ) znajduje się w
Moniatyczach.
6.3 Kultura
35/73
Usługi kultury na terenie gminy Hrubieszów pełnią obok Domu Kultury, głównie obiekty OSP, w
których są pomieszczenia wykorzystywane jako świetlice i kluby z okazji różnego rodzaju imprez (
zebrania, wesela lub zabawy ludowe ) oraz obiekty kultu religijnego. Ponadto na terenie gminy, przy
świetlicach, znajdują się klubokawiarnie. Osoby prowadzące klubokawiarnie zajmują się oprócz
działalności handlowej ( np. prowadzenie sklepu spożywczego ) dodatkowo działalnością kulturowa.
Prowadzą też koła zainteresowań np. fotograficzne, komputerowe oraz przygotowują imprezy
artystyczne. Klubokawiarnie znajdują się w następujących miejscowościach: Kosmów, Moniatycze,
Czerniczyn, Dziekanów, Stefankowice, Wołajowice, Mieniany i Kułakowice III.
Na terenie gminy działa w ramach Domu Kultury orkiestra dęta tzw. "Regionalna". Zespół występuje
okazjonalnie na większych imprezach kulturowych. W swoim dorobku posiada już dwie znaczące
nagrody. Muzykanci spotykają się raz w tygodniu na próbach, przeważnie wieczorem, jako że w
większości są to rolnicy. Oprócz orkiestry na terenie gminy działa także zespół śpiewaczy, ale
niestety skupia on tylko osoby starsze wiekiem. Młodzież z regionu gminy nie angażuje się zbytnio
w działalność tutejszego zespołu.
Gmina Hrubieszów posiada 5 bibliotek publicznych i znajdują się one w następujących
miejscowościach: Stefankowice, Moniatycze, Czerniczyn, Dziekanów i Kosmów. Liczba woluminów
w bibliotekach wynosi 75 ty.
Gmina Hrubieszów obszarowo jest dość dużą jednostką, dlatego też w celu szybkiego
informowania rolników o sprawach gminnych, planuje się wydanie gazetki lokalnej typu
miesięcznika. Byłoby to wydanie broszurowe dotyczące nie tylko kultury, ale również i innych spraw
interesujących rolników i pozostałych mieszkańców gminy.
Kościoły i kaplice
CZERNICZYN − kościół parafialny, zabytkowy, stan dobry;
CICHOBÓRZ − kościół parafialny, nowy, na terenie cmentarza z pierwszej wojny światowej;
DZIEKANÓW − kaplica murowana, nowa, kryty blachą;
JANKI − kościół drewniany, kryty blachą, stan dobry;
MIENIANY − kaplica z XIXw., wykorzystywana okazjonalnie;
KUŁAKOWICE III − kaplica murowana, nowa, stan dobry;
MONIATYCZE − kościół drewniany, zabytkowy z 1870r., stan średni;
ŚLIPCZE − kaplica murowana, stan dobry;
SZPIKOŁOSY − kościół drewniany, zabytkowy, parafialny (dawna cerkiew unicka);
UBRODOWICE − kaplica murowana, nowa, stan dobry.
Zespoły i obiekty zabytkowe
ANNOPOL −
kapliczka domkowa, drewniana z 1918 r.
36/73
BRODZICA − cmentarz prawosławny, nieczynny o powierzchni 0,24 ha.
Wskazane jest utrzymanie funkcji terenu oraz ochronę nagrobkówi drzewostanu.
CICHOBÓRZ
" pozostałości dawnego zespołu dworskiego, na które składają się szpalerowe i grupowe
nasadzenia starodrzewu. Wskazana jest ochrona starodrzewu rosnącego na terenie dawnego
zespołu dworskiego.
" cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej, nieczynny o powierzchni 1 ha. Obiekt podlega
ścisłej ochronie konserwatorskiej. Wszelka działalność − roboty porządkowe, konserwatorskie,
wycinka drzew wymagają zgody WKZ.
CZERNICZYN
ˇ zespół cerkwi, obiekt kościoła rzymsko−katolickiego składający się z :
− murowanej cerkwi i obiektu kościoła z 1816 r.;
− cmentarza kościelnego z drzewostanem.
Wskazana jest ochrona w/w kościoła oraz drzewostanu rosnącego na cmentarzu kościelnym
ˇ czynny cmentarz parafialny, o powierzchni 1,52 ha.
ˇ cmentarz prawosławny, nieczynny o powierzchni 0,64 ha. Wskazana jest
ochrona nagrobków i drzewostanu.
CZUMÓW
" zespół pałacowy składający się z :
− pałacu murowanego z drugiej połowy XIX w.;
− pozostałości parku /drzewostan i podjazd z aleją dojazdową/.
Obiekt podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej. Wszelka działalność budowlana, wycinka drzew,
zmiana właściciela, użytkownika i sposobu użytkowania wymaga zgody WK.Z.
" cmentarz prawosławny, nieczynny o powierzchni 0,87 ha. Wskazana jest chrona drzewostanu i
nagrobków.
DZIEKANÓW
" zespół siedziby Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego, składający
się z :
−pozostałości dworu z 1816 r. /fundamenty i piwnice/,
37/73
−(spalony w 1915 r.);
− rządcówki drewnianej z 1816 r, (obiekt− muzeum TRH)
− kuźni murowanej z 1816 r, (obiekt− muzeum TRH);
− drewnianego domu prezesa z 1933 r.
− pozostałości parku z początku XIX
W/w obiekty podlegają ścisłej ochronie konserwatorskiej. Wszelka działalność budowlana, wycinka
drzew i zmiana właściciela oraz sposobu użytkowania wymaga zgody WKZ.
" murowany budynek mieszkalny, prawdopodobnie fundacji staszicowskiej
z drugiej połowy XIX.
" cmentarz prawosławny, obiekt rzymsko−katolicki czynny o powierzchni 0,37 ha z kaplicą grobową
Gotthusów z 1851 r. Obiekt podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej. Wszelka działalność
budowlana i przenoszenie starych nagrobków oraz prowadzenie nowych alejek wymaga zgody
WKZ.
" grobowiec rodzinny Gotthusów z pierwszej połowy XIX w./ na terenie cmentarza cerkiewnego
obok biblioteki/. Wskazana jest ochrona w/w grobowca oraz drzewostanu rosnącego na terenie
cmentarza cerkiewnego.
" pomnik poświęcony Stanisławowi Staszicowi z 1992 r. Wskazana jest ochrona w/w pomnika oraz
drzewostanu rosnącego w jego sąsiedztwie.
GRÓDEK
" cmentarz prawosławny, nieczynny o powierzchni 0, 52 ha. Wskazana jest ochrona nagrobków i
drzewostanu.
HUSYNNE
" cmentarz prawosławny, nieczynny o powierzchni 0,28 ha. Wskazana jest
ochrona nagrobków i drzewostanu.
NOWOSIÓŁKI
" pozostałości dawnego folwarku, na które składają się szpalerowe i grupowe nasadzenia
starodrzewu oraz częściowo rozebrany, murowany budynek inwentarski.
JANKI
" kościół rzymsko−katolicki drewniany z 1875 r., przeniesiony w 1986 r.
z Zawałowa. Obiekt podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej.
KOBŁO
" cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej, nieczynny o powierzchni 0,24 ha. Obiekt podlega
ścisłej ochronie konserwatorskiej i wprowadzony jest zakaz wnoszenia budowli na jego terenie.
38/73
Oprócz tego na terenie Kobła znajduje się także cmentarz prawosławny, nieczynny o powierzchni
0,3 ha.
KOSMÓW
" cmentarz prawosławny, nieczynny o powierzchni 0, 24 ha
MASŁOMĘCZ
" cmentarz unicki, nieczynny o powierzchni 0,5 ha.
METELIN
" pozostałości dawnego zespołu dworskiego, na które składają się szpalerowe i grupowe
nasadzenia starodrzewu oraz murowany budynek z pierwszej połowy XIX w. tzw. lamus lub browar,
a także młyn elektryczny drewniany z 1937 r.
MIENTANY
" kaplica grobowa rodziny de Magura−Madan, kościół filialny, murowany z pierwszej połowy XIX w.
wraz z otaczającym kaplicę cmentarzem i drzewostanem. Oprócz tego na terenie Mienian znajduje
się cmentarz prawosławny, nieczynny o powierzchni 0,18 ha.
MONIATYCZE
" zespół kościelny, składający się z:
− kościoła drewnianego z 1870 r.;
− dzwonnicy drewnianej z 1870 r.;
− cmentarza kościelnego z drzewostanem;
− cmentarza parafialnego, czynnego o powierzchni 2,38 ha z najstarszą kwaterą o powierzchni 0,72
ha − objętej ścisłą ochroną konserwatorską;
" plebanii drewnianej z końca XIX w. i plebanii murowanej z 1914−1918 r.;
" dawnego urzędu gminy oraz dawnej szkoły, obecnie budynek nieużytkowany.
STEFANKOWICE
" zespół dworski składający się z:
− kuźni murowanej z XIX/XX w,
− parku krajobrazowego z XIX/XX w,
− cmentarza prawosławnego, nieczynnego o powierzchni 0,13 ha.
STEFANKOWICE KOL.
39/73
" cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej, nieczynny o powierzchni ok. 700 m2. Wskazana
jest ochrona cmentarza /kopca, wału, szpaleru i mogił ziemnych/, a także zakazu wszelkich
pochówków.
SZPIKOŁOSY
" zespół dawnych cerkwi, obiekt kościoła rzymsko−katolickiego, składający się z:
− cerkwi, obiektu kościoła drewnianego z 1801 r.,
− dzwonnicy drewnianej z początku XIX w.,
− cmentarza kościelnego z drzewostanem.
− kaplicy murowanej z 1906 r. /obok cmentarza/
− dawnej szkoły z Fundacji Staszicowskiej wraz z budynkiem mieszkalnym, murowanym z 1865 r.
− cmentarza wojennego z okresu I wojny światowej, nieczynny, o powierzchni 0,27 ha. Istnieje
zakaz wznoszenia budowli na jego terenie.
− cmentarza parafialnego, czynnego o powierzchni l ,43 ha.
ŚLIPCZE
" cmentarz prawosławny, nieczynny o powierzchni 0,12 ha.
UBRODOWICE
" szkoła drewniana z 1914 r.
" cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej, nieczynny o powierzchni
0,11 ha.
" cmentarz prawosławny, nieczynny o powierzchni 0,34 ha.
WOŁAJOWICE
" cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej, o powierzchni 900 m2.
Obiekt podlega ochronie konserwatorskiej.
WOLICA
" pozostałości zespołu dworskiego, oraz starodrzew w szpalerach i grupowych nasadzeniach.
Historia
Na terenie gminy występują zabytkowe kościoły, dzwonnice, pałace, kapliczki i zespoły dworskie. W
miejscowości Dziekanów − pierwotna nazwa Dziekanów, działał Ośrodek Fundacji Staszicowskiej
Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego. Założony był w 1816 roku i w skład jego wchodziły
następujące miejscowości: Czerniczyn, Brodzica, Szpikołosy i Gołębowiec. Na mocy ustawy
Towarzystwa chłopów zwolniono z pańszczyzny, dając im na własność ziemię, przy czym
utworzono własność wspólną (stanowiła ją część gruntów uprawnych, lasy, młyny, stawy, tartaki,
40/73
karczmy i magazyny). Wspólna własność zabezpieczała utrzymanie i rozbudowę instytucji
społecznych /szkół, szpitali, stypendia, kasy pożyczkowe i inne/. Zabudowania dawnej fundacji
wzniesiono około 1816 roku. Dwór został zniszczony w czasie I wojny światowej. Zachował się tylko
budynek mieszkalny, kuźnia oraz budynek dawnej Fundacji.
Działalność ks. Stanisława Staszica na trwałe zapisała się w historii Gminy
Hrubieszów, dzięki niej nastąpiło pełne unowocześnienie oraz szybki rozwój
miast i wsi.
Archeologia
Ziemie gminy Hrubieszów wchodziły w skład Grodów Czerwieńskich. Na terenie tych Grodów,
których właściwy trzon stanowiło urodzajne dorzecze rzeki Huczwy, rozsadzonych było kilkadziesiąt
grodów, z których należałoby wymienić Gródek. Ziemie tej gminy są terenem prac
archeologicznych. Podczas badań w miejscowości Gródek w latach 1952 − 1954 odkryto ślady
umocnień obronnych budowli mieszkalnych
i gospodarczych, liczne ułamki naczyń glinianych, groty, żelazne noże, fragmenty szklanych
bransolet. Gród wzniesiony został w miejscu osady otwartej z przełomu VIII / IX w. i funkcjonował w
okresie X − XIII w. Zniszczony został w połowie XIII w. na skutek najazdu Tatarów w 1240 roku.
Badano także pozostałości osady kultury pucharów lejkowatych i natrafiono na osadę i
cmentarzysko grupy masłomęckiej" z okresu wpływów rzymskich (z II − IV w n.e). W miejscowości
Husynne występuje stanowisko archeologiczne zwane Księżycową Mogiłą", na którym znajduje
się duży kopiec ziemny /kurhan/. Jest to przypuszczalnie m ogiła zwierająca pochówek lub
pochówki z okresu wczesnego średniowiecza.
l. Obiekty zabytkowe na terenie gnilny objęte ścisłą ochroną konserwatorską, na których wszelka
działalność wymaga zgody WKZ to:
" grodzisko wraz z otoczeniem − Gródek Nadbużański,
" osada neolityczna Horodyszcze − Gródek,
" kurhan Księżycowa Mogiła" − Husynne,
" osada rzymska i cmentarzysko − Hrubieszów,
" kopce ziemne − Slipcze.
Obszar gminy stanowi rejon o bardzo wysokim nasyceniu zabytkami /zespoły, obiekty/, a także
stanowiskami archeologicznymi /ponad 700/. Rejony ich występowania winny być objęte ochroną ko
nserwatorską. Dlatego celem zachowania krajobrazu kulturowego regionu wnioskuje się :
" utrzymanie przebiegu historycznych tras komunikacyjny cli oraz historycznych układów
urbanistycznych i systemów zabudowy;
" postulowanie w planach nawiązywania do tradycji lokalnych i regionalnych w kształtowaniu
architektury nowego budownictwa;
7. Infrastruktura ekonomiczna i charakterystyka gminy pod względem
gospodarczym
W roku 1996 budżet gminy Hrubieszów wynosił 7111 tyś. zł. Jego analiza wykazała, że po stronie
przychodów najpoważniejszą pozycję stanowią subwencje i dotacje z budżetu państwa. Stanowiły
41/73
one ponad połowę dochodów budżetowych (56,12%). Drugą, stabilną grupą były podatki i opłaty
lokalowe (39,84%). Duże kwoty kierowane były na wydatki bieżące: administrację, opiekę
społeczną, ochronę zdrowia oraz oświatę.
W 1996 r. stanowiły one 69,47% wydatków budżetowych. Zależnie od możliwości, corocznie gmina
przeznacza część środków na inwestycje. Najczęściej są to wydatki na rozwój i rozbudowę
infrastruktury technicznej:
remonty dróg, budowę sieci wodociągowej, remonty lub budowę szkól. Wydatki inwestycyjne
wyniosły w 1996 r. 23,36%. Przeliczając wydatki budżetowe na jednego mieszkańca gminy wynosiły
one w 1996 r. − 595 zł.
Na terenie gminy Hrubieszów podstawową formą działalności jest rolnictwo. Na obszarze 20,33 tyś.
ha funkcjonuje 2.556 gospodarstw, przy czym 87% znajduje się w rękach prywatnych, a 13%
stanowi własność publiczną, w tym w zarządzie AWRSP znajduje się 8%. Podatników podatku
gruntowego jest natomiast około 4500 bowiem część właścicieli gospodarstw nie mieszka na
terenie gminy. Wysoki wskaźnik bonitacji gleb na terenie gminy (1,47) oraz waloryzacji rolniczej
przestrzeni produkcyjnej (103,1)
wskazują, iż na tym terenie są bardzo korzystne warunki dla rozwoju produkcji rolniczej. Średnia
powierzchnia gospodarstwa indywidualnego w gminie wynosząca 8 ha świadczy o niezbyt dużym
rozdrobnieniu gospodarstw. Głównymi produktami towarowymi produkcji rolnej są:
pszenica i buraki cukrowe. Największe zakłady w sferze produkcji materialnej położone w
sąsiedztwie gminy Hrubieszów: Cukrownia Werbkowice S.A., Cukrownia Strzyżów S.A. oraz
Okręgowe Przedsiębiorstwo Przemysłu Zbożowo − Młynarskiego PZZ"
w Werbkowicach są głównymi odbiorcami surowca roślinnego z gminy.
W sferze produkcji zwierzęcej dominują takie produkty jak wieprzowina (60%) i wołowina (30%).
Żywiec znajduje miejsce zbytu głównie w 3 masarniach znajdujących się na terenie gminy. Innym
ważnym produktem zwierzęcym jest mleko (8%), którego skupem zajmowała się Okręgowa
Spółdzielnia Mleczarska w Hrubieszowie. Obok rolnictwa drugą formą jest działalność gospodarcza
prowadzona w większości przez sektor prywatny. Natomiast większość instytucji państwowych i
spółdzielczych takich jak wspomniana OSM czy Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska" w
Hrubieszowie znajdują się w stanie likwidacji.
Tabela 25. Struktura rodzajowa pozarolniczej działalności gospodarczej na terenie gminy
Hrubieszów
Rodzaj działalności
Liczba podmiotów
%
Produkcja
8
3,33
Usługi dla ludności
57
23,75
Usługi budowlane
42
17,50
Transport
28
11,67
Handel
98
40,83
Gastronomia
0
0
Inne
7
2,92
Razem
240
100,00
Źródło: Dane Urzędu Gminy w Hrubieszowie, 1997 r.
Na terenie gminy Hrubieszów w dniu 31.12.1996 r. funkcjonowało łącznie 285 podmiotów
gospodarczych, z czego 263 działało w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego (osoby fizyczne,
42/73
spółki cywilne), zaś 22 na podstawie przepisów kodeksu handlowego, ustawy o spółdzielczości lub
też ustawy o przedsiębiorstwie państwowym. Do maja 1997 r. liczba podmiotów gospodarczych
zmniejszyła się do liczby 240.
Wykorzystując szansę jaką daje przejście graniczne i przebieg szerokich torów proponuje się
lokalizację na gruntach wsi Gródek terenów przemy słowo−składowych, które w przyszłości
mogłyby stanowić specjalną strefę ekonomiczną. W związku z istniejącym przejściem drogowym
przez most w Zosinie, a także planowanym utworzeniem dodatkowej stacji towarowej, znacznie
uaktywnią się przejazdy składów pociągów na obu liniach. Obie trasy kolejowe, urządzenia w
Hrubieszowie /dworce i stacje kontenerowo−przeładunkowe/ wymagają jednak zbudowania
dodatkowych
torów i powiększenia torowisk tych linii.
Gmina Hrubieszów posiada też mienie komunalne do którego zaliczyć należy grunty (95 ha) i
zabudowania. Działki będące gruntami komunalnymi w większości przypadków są niewielkie (0,25
− 0,5 ha). Tylko nieliczne z nich nie są zagospodarowane. Najczęściej są wydzierżawione
użytkownikom indywidualnym z przeznaczeniem na użytkowanie rolnicze.
Największe zasoby gruntów komu nalnych znajdują się na terenie miejscowości Gródek − łącznie
9,69 ha, z czego 5 ha przeznaczonych jest przez władze lokalne na przyszłą specjalną strefę
ekonomiczną.
Budynki we wszystkich przypadkach są zagospodarowane. W większości użytkowane są przez
ludność miejscową w formie świetlic wiejskich oraz remiz strażackich. Szczegółowy i stale
aktualizowany wykaz mienia komunalnego znajduje się w gminie i zainteresowane osoby mogą z
niego korzystać.
8. Drobna przedsiębiorczość
Drobne formy przedsiębiorczości są ważnym elementem gospodarki gminy i mogą stanowić
alternatywną drogę rozwoju dla części gospodarstw rolnych. Spełniają one również bardzo istotną
rolę w dostarczaniu środków do produkcji rolniczej. W związku z tym, należy dążyć do rozwoju tej
dziedziny gospodarki na terenie gminy.
Drobna przedsiębiorczość najczęściej realizowana jest w formie działalności gospodarczej osób
fizycznych lub rzadziej spółek cywilnych.
Działalność nowo powstałych firm koncentruje się przede wszystkim na handlu (detalicznym i
obwoźnym) różnych usługach dla ludności (mechanika pojazdowa, ślusarstwo, kowalstwo),
usługach budowlanych (murarstwo) i transportowych. W sferze produkcji najczęściej podmioty
gospodarcze zajmują się produkcją elementów budowlanych (tab. 25).
Tabela 26. Struktura rodzajowa podmiotów gospodarczych zajmujących się handlem na terenie
gminy Hrubieszów
Liczba podmiotów
%
Handel obwoźny
38
40,86
Handel detaliczny
54
58,06
Handel hurtowy
l
1,08
Razem
93
1
00,00
43/73
Źródlo: Dane Urzędu Gminy w Hrubieszowie, 1997 r.
Tabela 27. Struktura rodzajowa podmiotów gospodarczych zajmujących się usługami budowlanymi
na terenie gminy Hrubieszów
Liczba podmiotów
%
murarstwo
29
69,05
instalatorstwo
11
26,19
stolarstwo
2
4,76
inne
0
0
Razem
42
100,00
Źródlo: Dane Urzędu Gminy w Hrubieszowie, 1997 r.
W latach 1989−1996, na terenie gminy Hrubieszów doszło do intensywnego rozwoju drobnych form
przedsiębiorczości. Najwięcej nowych firm (55%) powstało w latach 1993−1996, Firmy powstawały
przede wszystkim jako nowe (73%) lub na skutek przekształceń własnościowych. Jeśli chodzi o
formę własności, to powstające firmy w większości są własnością prywatną osób fizycznych (90%), i
właściciele ich nie mają
w planach w najbliższym okresie zmiany formy własności.
Do 1996 r. zauważalna była przewaga liczby podmiotów nowo rejestrowanych nad podmiotami
zaprzestającymi funkcjonowania (rys. l).Niestety ta tendencja zmieniła się w I połowie 1997 roku.
Należy pamiętać, że znaczna część podmiotów znajdujących się w ewidencji zawiesiła swoją
działalność. Według szacunkowych danych Urzędu Gminy w Hrubieszowie ok. 25%
zarejestrowanych jednostek nie funkcjonuje.
Rysunek l. Podmioty gospodarcze wyrejestrowane z ewidencji działalności gospodarczej w gminie
Hrubieszów
Wyniki badań ankietowych w sektorze małych przedsiębiorstw
Na podstawie przeprowadzonych ankiet wśród losowo wybranych podmiotów gospodarczych
można stwierdzić, że grunty, na których znajdują się firmy najczęściej są jej własnością (ok. 73%), a
w mniejszym stopniu (ok. 23%) to wynajem, dzierżawa lub leasing. Podobnie przedstawia się
sytuacja jeśli chodzi o właścicieli budynków, w których prowadzona jest działalność gospodarcza.
Budynki w większości ok. (82%) są własnością firmy, zaś pewną część (ok. 18%) stanowią
dzierżawy.
44/73
90% respondentów prowadzących już jedną działalność gospodarczą nie jest zainteresowanych
zmianą branży. Jedynie niektórzy z nich pojęliby się drugiej działalności np. otwarcia sklepu z
artykułami do produkcji rolnej, mając na uwadze to, iż gmina Hrubieszów Jest typową gminą
rolniczą i taka działalność miałaby szansę rozwoju.
Kapitał założycielski właścicieli firm na uruchomienie działalności, stanowiły przede wszystkim
środki własne właściciela (73%), oraz częściowo kredyty bankowe (19%).
Zatrudnienie znajdują w nich z reguły pojedyncze osoby, jako że są to małe firmy i zbędnym jest
werbowanie większej liczby pracowników. Zdarza się także, że jedyną osobą zatrudnioną w firmie
jest sam właściciel firmy (27%). Zatrudnienie pracowników stałych i sezonowych w ostatnich latach
utrzymuje się w większości firm na stałym poziomie z tendencją do zmniejszenia w najbliższym
czasie. Wykształcenie większości osób zatrudnionych w firmach jest odpowiednie do zajmowanego
stanowiska i nie jest to barierą dalszego jej rozwoju. Firmy swój rozwój finansują przede wszystkim
z wypracowanego zysku (82 %). Jednak część z nich (10%) nie rozwija dalszej działalności a
jedynie utrzymują sytuację taką jaka jest obecnie. Właściciele małych firm ostrożnie podchodzą do
zaciągania kredytów i większość (90%) w ogóle z nich nie korzysta. Jedną z przyczyn tego zjawiska
może być niezbyt dobra znajomość zasad udzielania kredytów preferencyjnych (54 %). Około 45%
właścicieli firm zadowalają obecne zasoby kapitałowe. Tylko nieliczni uznają swoją firmę jako
niedoinwestowaną. Ma to swoje odzwierciedlenie w około 50% stopniu wykorzystania majątku
produkcyjnego. Wynika z tego, że firmy posiadają jeszcze znaczące rezerwy jeśli chodzi o
wykorzystanie majątku produkcyjnego i mogłyby się dalej rozwijać.
Wyniki badań ankietowych w wybranych losowo przedsiębiorstwach wykazała, że na terenie gminy
Hrubieszów na przełomie ostatnich lat sytuacja małych jednostek zmieniła się na niekorzyść. Około
45% firm zmniejszyło swoją sprzedaż i rentowność, lub pozostało na tym samym poziomie tytko
niewiele (29%) zwiększyło produkcję. Asortyment towarów i usług jak też zakres działania w 72%
firm utrzymał się na wcześniejszym poziomie. W 21% przedsiębiorstw niestety zmniejszył się.
Generalnie firmy nie posiadają stałych umów kooperacyjny cli z innymi przedsiębiorstwami. Swoje
wyroby, bądź usługi sprzedają stałym odbiorcom lub przypadkowym klientom. Kłopoty ze sprzedażą
swoich produktów lub usług miało 45% respondentów. 18% badanych firm nie miało problemów ze
zbytem.
Firmy z terenu gminy Hrubieszów mimo, że położone są w pobliżu granicy nie prowadzą eksportu
na Ukrainę i nie planują go w najbliższym czasie. Ich właściciele znają opinie o swoich produktach, i
w większości (91 %) znają swoją konkurencję. Działalność firm znana jest także odbiorcom na
terenie gminy (73%), lub kilku gmin.
Połowa ankietowanych przedsiębiorstw znajduje się w dobrej kondycji i widzi swoje szansę na
przyszłość. 27% ma przejściowe trudności, ale w najbliższej przyszłości odnajdzie się na rynku.
Pozostali przedsiębiorcy mają znaczne trudności i trzeba wiele wysiłku, aby uzdrowić firmy.
Ankietowane przedsiębiorstwa, aby dostrzec swoje szansę rozwojowe, prowadzą systematycznie
kontrolę planu, rentowności i kosztów7, analizują
rynek towarów i usług, poszukują nowych rynków zbytu oraz sporządzają prognozę popytu i plan
sprzedaży. Określając miejsce firmy na rynku większość (72%) przedsiębiorców uważa, że jest to
drobna firma jakich wiele.
54% ankietowanych przedsiębiorców zna problemy z jakimi spotyka się gmina w swojej
działalności, a 36% zna je tylko częściowo. Pozostali (10%) nie znają w ogóle i nie interesują się
problemami w skali gminy. 89% uważa, że ich firma nie może przyczynić się do złagodzenia
trudności rozwojowych gminy i nie włącza się w inicjatywy wspomagające rozwój gminy. Tylko
niektórzy świadczą drobne usługi na cele społeczne.
45/73
Przedsiębiorcy o władzach gminy wypowiadają się pozytywnie. Uważają, że są to odpowiednie
osoby na odpowiednich miejscach. Odnośnie rozeznania co do sytuacji ekonomicznej ich firm
stwierdzają, że władze gminy nie znają jej (64 %) albo znają częściowo. Według właścicieli małych
firm, władze lokalne powinny bardziej zainteresować się rozwojem małego biznesu, próbować
znaleźć dodatkowe rynki zbytu i zmniejszyć podatki.
Ich zdaniem zasoby mienia komunalnego znajdujące się na terenie gminy Hrubieszów, a więc
działki budowlane i niezabudowane tereny, jak też magazyny, można byłoby w pełni przeznaczyć
na zagospodarowanie przez przedsiębiorców dla rozszerzenia działalności.
9. Wyniki badań ankietowych dotyczące oczekiwań mieszkańców gminy
Ankiety przeprowadzone wśród rolników wskazały, obok przedstawienia obecnej sytuacji, na
oczekiwania tej grupy ludności.
Wypowiadając się na temat prowadzonej przez siebie działalności rolnicy zwracali uwagę przede
wszystkim na rynki zbytu. Poprawa sytuacji w tej dziedzinie pozwoliłaby im na podjęcie nowej
działalności. Szczególnym zainteresowaniem cieszy się uprawa roślin. Tylko nieliczni chcieliby
podjąć się hodowli zwierząt, wprowadzając nowe gatunki lub zmienić przeznaczenie dotychczas
hodowanych (np. konie wierzchowe). W tej dziedzinie rolnicy oczekują pomocy w zdobyciu środków
finansowych oraz szerszego dostępu
do informacji. Część rolników myśli poważnie o podjęciu się przetwórstwa płodów rolnych, głównie
zbóż (kaszarnie) oraz owoców i warzyw (suszenie). Barierą są tutaj względy finansowe (brak
środków na rozpoczęcie działalności), duże ryzyko, brak pomieszczeń i zaplecza gospodarczego.
Dlatego rolnicy spodziewają się pomocy, w tym ze strony władz samorządowych, odnośnie
doradztwa marketingowego, pomocy
w organizowaniu grup producenckich, udostępnienia nie zagospodarowanych obiektów, które
można wykorzystać zgodnie z potrzebami ewentualnych przetwórców płodów rolnych. Wielu
spośród ankietowanych niechętnie podchodzi do podjęcia się działalności agroturystycznej. Stan
ten można by zmienić oferując niezbędną pomoc − najchętniej widziane jest wskazanie źródeł
niskooprocentowanych kredytów, a także, w mniejszym stopniu, doradztwo ekonomiczne i
marketingowe. Specyfika regionu, jako typowo rolniczego, powoduje, że większość widzi swoją
szansę właśnie w rolnictwie
i z nim chce związać swoją przyszłość. Dlatego rolnicy spodziewają się bliższej współpracy ze
strony Urzędu Gminy, sprawniejszego załatwiania spraw, nie odsyłania z niczym, kompetencji ze
strony urzędników. Oczekują, że poczynione zostaną inwestycje w zakresie drogownictwa. Rolnicy
liczą też na fachową pomoc ze strony służb doradczych. Ankiety przeprowadzone wśród osób
bezrobotnych pozwoliły sprecyzować ich oczekiwania odnośnie podjęcia pracy a także działań
władz lokalnych i centralnych w celu łagodzenia tego problemu. Większość z bezrobotnych nie
widzi możliwości znalezienia miejsca pracy w najbliższej okolicy, choć taka byłaby najbardziej
preferowana. Dlatego są skłonni dojeżdżać, najczęściej na odległość 10 − 15 a nawet 20 km.
Niewiele osób chciałaby wrócić do dawnej pracy. Ponieważ ich sytuacja w okresie
pozostawania bez pracy znacznie się pogorszyła, zgodziliby się pracować za minimalne
wynagrodzenie i na umowę − zlecenie. Tylko część oczekuje pracy w pełnym wymiarze czasu.
Bezrobotni najchętniej podjęliby pracę na etacie w dużym zakładzie państwowym. Mogliby też
łączyć pracę w gospodarstwie z pracą poza nim. Najczęściej młodzi ludzie chcą przekwalifikować
się. Część bezrobotnych jest skłonna pracować w firmie prywatnej lub wykonywać prace dorywcze i
chałupnicze. Gdyby bezrobotni zdecydowali się na rozpoczęcie prywatnej działalności, najchętniej
byłoby to
prowadzenie sklepu. Ewentualne dodatkowe dochody bezrobotni chcieliby przeznaczyć na budowę
lub remont domu. Jeśli chodzi o przyszłość dzieci, bezrobotni jednoznacznie chcieliby, aby zdobyły
taki zawód, który pozwoliłby na znalezienie pracy. Bezrobotni w większości sądzą, że władze gminy
46/73
nie mają rozeznania co do ich sytuacji. Spodziewają się zainteresowania ich problemami zarówno
od władz lokalnych, jak i centralnych, a konkretnie stworzenia nowych miejsc pracy. Podkreślają, że
szczególną uwagę należałoby zwrócić na ludzi młodych.
10. Wyniki badań ankietowych młodzieży z klas ósmych
Ankietowanie przeprowadzono w szkołach podstawowych w gminie Hrubieszów. Jego celem było
uzyskanie informacji od uczniów na temat warunków zamieszkiwania w swojej rodzinnej
miejscowości (pozytywów i negatywów) oraz określenia ich dalszych planów.
Ankietowaniem objęto 58 osób, w tym 30 dziewczynek i 28 chłopców. Na pytanie czy są zadowoleni
z zamieszkiwania w swojej rodzinnej miejscowości 66% uczniów odpowiedziało, że są zadowoleni,
zaś 34%, że nie. Spośród osób zadowolonych z zamieszkiwania w swojej miejscowości jako
największe pozytywy określili czyste środowisko i miłe otoczenie, brak hałasu i ciszę (92%), oraz
rzadziej rozwinięte życie kulturalne. Jako główne negatywy zamieszkiwania w swojej miejscowości
uczniowie wymieniali przede wszystkim brak perspektyw na przyszłość (46,7%), brak dobrze
rozwiniętego życia kulturalnego (20%) oraz złe połączenia komunikacyjne
i nieodpowiednią nawierzchnię dróg, a także brak dbałości o środowisko przyrodnicze. Ankietowani
uczniowie największe swoje szansę życiowe widzą w prowadzeniu własnej działalności
gospodarczej (29%), w nieco mniejszym stopniu swoje plany wiążą z oświatą (23%) i rolnictwem
(11,5%). Zdarzają się także zainteresowania takimi zawodami jak: cukiernik, elektryk, mechanik
pojazdów samochodowych i lekarz. Odnośnie przyszłych planów dotyczących pozostania w swojej
rodzinnej miejscowości 64% uczniów nie było tym zainteresowany cli, a 36% chciałoby pozostać.
Osoby chcące
pozostać (30%) w wyborze swojej decyzji kierowały się przede wszystkim względami
krajobrazowymi (czyste powietrze, ładne otoczenie, cisza i spokój) oraz związkami uczuciowymi z
rodziną i przyjaciółmi (16%). Ważnym czynnikiem była również bliskość do większych instytucji
(18%) oraz zadowolenie z pracy na roli. Wśród odpowiedzi osób nie zainteresowanych pozostaniem
w swojej miejscowości przeważała opinia o braku perspektyw na przyszłość (61 %) i zniechęcenie
ciężką pracą na wsi.
Jeśli chodzi o zmiany jakie należy poczynić w miejscu zamieszkania ankietowanych młodzież jako
najważniejszą sprawę wymienia stworzenie warunków dla rozwoju rozrywki szczególnie w okresie
przerw od nauki.
Jako najbardziej pilne uważają budowę boiska sportowego, Sali gimnastycznej z pełnym
wyposażeniem oraz pływalni. Wypowiadając się na temat stanu dróg uczniowie widzą potrzebę
ulepszenia nawierzchni, usprawnienia połączeń komunikacyjnych poprzez zwiększenie liczby
autobusów. Proponują także szerszy rozwój działalności gospodarczej
poprzez zwiększenie ilości sklepów. Jako ważny punkt uczniowie wymieniają wybudowanie
nowych, z prawdziwego zdarzenia, ośrodków zdrowia. Bardzo ważnym problemem w oczach
młodzieży jest szerzące się pijaństwo (coraz częściej także wśród młodych ludzi), dlatego władze
gminy powinny podjąć środki zaradcze żeby temu przeciwdziałać.
Część II − Kierunki rozwoju gminy
l. Funkcje gminy
Gmina Hrubieszów znajduje się w obrębie jednostki głównej produkcji żywności, w podjednostce
grabowieckiej. Dlatego też najbardziej optymalny rozwój gminy powinien być oparty o scenariusz
społeczny, mający na celu zatrzymanie i uaktywnienie ludności raz lepsze wykorzystanie
potencjalnych warunków rozwoju rolnictwa.
47/73
Dla gminy Hrubieszów charakterystyczny jest bardzo wysoki udział ludności utrzymującej się z
rolnictwa. Tymczasem ten dział gospodarki cechuje się niską wydajnością zatrudnionych i niską
dochodowością. W niezbyt sprzyjających warunkach w przeważającej części gminy rolnictwo nie
jest w stanie wytworzyć wystarczającej wartości dodanej, by zapewnić pożądany wzrost
gospodarczy regionu i satysfakcję materialną społeczeństwa. Dlatego dążenie do wzrostu udziału
dochodów ludności
wiejskiej, z bardziej wydajnych źródeł pozarolniczych, ma znaczenie strategiczne dla efektywnego
rozwoju gospodarczego regionu. Osiąganie tego celu wpływać będzie na wzrost ogólnej
zamożności społeczeństwa, a tym samym sprzyjać rozwojowi popytu wewnętrznego na dobra i
usługi. Duże znaczenie ma także możliwość wykorzystania motywacyjnej funkcji wzrostu dochodów
dla zwiększenia ogólnej aktywności gospodarczej i społecznej mieszkańców.
Podstawowym wyznacznikiem koncepcji rozwoju terenów wiejskich i wiejskich społeczności
lokalnych jest dodawanie" do tradycyjnej działalności rolniczej innych sfer produkcyjnej
wytwórczości pozarolniczej i usług, jednakże zlokalizowanych na ogół w obrębie tych społeczności.
Charakterystykę podstawowych procesów wielofunkcyjności można ująć następująco:
" w sferze gospodarstwa rolnego pojawia się i narasta możliwość przesuwania czynników
wytwórczych między działalnością ściśle rolniczą i pozarolniczą, tzw. poszerzanie tradycyjnych
wzorców aktywności gospodarczej;
" w sferze społeczności lokalnych pojawiają się i narastają procesy alokacji, umiejscawiania
przedsięwzięć wytwórczych, gospodarcza intensyfikacja wiejskiej przestrzeni wytwórczej.
W konsekwencji dla przedsiębiorczości dynamizowanie rozwoju terenów wiejskich stwarza szansę
uzyskania dochodów w dziedzinie rolnictwa, a ponadto zdobywania przychodu (zarobku) głównego,
ubocznego, pieniężnego lub niepieniężnego wynikające z wykorzystania rolniczych czynników
produkcji, środków produkcji i samych produktów rolnictwa.
Kluczem do realizacji tych możliwości jest stworzenie odpowiedniego systemu przedsiębiorczości, a
zwłaszcza małego biznesu".
W koncepcji wielofunkcyjnego rozwoju wsi zakłada się produkcji żywności poprzez rozbudowę
obsługi rolnictwa, w tym rynkowej, i mikrostruktury przemysłowej oraz rozwój obsługi ludności.
Mikrostruktura gospodarcza winna się rozwijać głównie w działach przetwórstwa rolno−
spożywczego (przerób płodów rolnych, przechowalnictwo) i produkcji elementów budowlanych.
Intensyfikacja produkcji rolnej odbywać się będzie przez zwiększenie średniej wielkości
gospodarstw, wzrost obsady bydła i trzody chlewnej i rozwój dotychczasowych kierunków produkcji
roślinnej oraz mechanizację rolnictwa.
W sferze społecznej koncepcja ta przewiduje realizację odpowiedniej infrastruktury społecznej i
mieszkalnictwa, przesunięcie nadwyżek siły roboczej na wsi z bezpośredniej pracy w rolnictwie do
funkcji obsługi ludności i rolnictwa oraz mikrostruktury gospodarczej, stworzenie możliwości rozwoju
funkcji turystyki na atrakcyjnych terenach rejonu rzeki Bug.
W sferze ekologicznej prowadzenie gospodarki zgodnej z przepisami ochrony środowiska.
Funkcje poszczególnych jednostek osadniczych:
" Miasto Hrubieszów − stanowić będzie ośrodek usług dla gminy w zakresie administracji rządowej,
oświaty, lecznictwa, usług wyższego rzędu, ośrodek obsługi współpracy transgranicznej, handlu.
48/73
" Czerniczyn − miejscowość wspomagająca ośrodek gminy w zakresie obsługi ludności rolnictwa
dla południowej części gminy − rozwój funkcji usługowej, mieszkalnictwa dla ludności nierolniczej,
możliwość lokalizacji przemysłu przetwórczego płodów rolnych.
" Moniatycze − miejscowość wspomagająca ośrodek gminy w zakresie obsługi ludności i rolnictwa
dla południowej części gminy − rozwój funkcji usługowej, szczególnie w zakresie obsługi rolnictwa,
mieszkalnictwa dla ludności nierolniczej, możliwość lokalizacji przemysłu przetwórczego płodów
rolnych (głównie magazynowania i przetwórstwa zboża). Możliwy jest też handel środkami produkcji
rolniczej (nawozy,
środki ochrony roślin, pasze itp.)
" Gródek − miejscowość pełniąca funkcję obsługową dla projektowanej specjalnej strefy
ekonomicznej, dodatkowo rozwój mieszkalnictwa i funkcji rekreacyjnej (zajazdy, wędkowanie).
" Miejscowości − Mieniany, Kosmów, Czumów, Husynne. Teptiuków, Moroczyn, Dziekanów, Kobło,
Szpikołosy i Stefankowice − rozwój funkcji usługowej, mieszkalnictwa i rekreacji (Cichobórz). Wsie
predysponowane do rozwoju funkcji przemysłowej (przetwórstwo płodów rolnych w tym ryb, drobiły
przemysł budowlany i produkujący na rzecz rolnictwa) to Moroczyn i Czumów.
" Miejscowości − Kosmów, Ślipcze, Czumów, Moroczyn, Koi. Stefankowice − dodatkowa
pozarolnicza funkcja wsi letniskowych i obsługi turystyki np. wędkowanie, zajazdy z uwagi na
atrakcyjne położenie (rejon doliny Bugu z ewentualnym zbiornikiem retencyjnym, sąsiedztwo
Strzeleckiego Parku Krajobrazowego, zabytki archeologiczne i kulturowe).
" Pozostałe miejscowości gminy − głównie produkcja żywności, możliwość rozwoju rzemiosła i usług
podstawowych dla ludności, funkcja mieszkalnictwa.
W związku ze wzrostem skali wymiany towarowej ze Wschodem" i projektowanym przebiegiem
trasy ekspresowej wiele wsi powinno spełniać funkcję obsługi ruchu turystycznego i handlowego w
tym np. tworzenie targowisk.
2. Koncepcje rozwoju gminy
Rozwój gospodarczy zawsze ma swój terytorialny wymiar. Najczęściej ma on charakter
spolaryzowany szczególnie widoczny w szerszej skali np. kraju. Sprzyja temu mechanizm rynkowy.
Z punktu widzenia społecznego nawet w gminie powstaje problem zagwarantowania względnie
równomiernego rozłożenia korzyści rozwoju gospodarczego w przestrzeni społeczno −
gospodarczej. Łączy się to często z wyborem czy podtrzymywać funkcjonowanie wsi
wyludniających się, czy inwestować w obszary
wykazujące cechy szybkiego rozwoju. Aby podtrzymywać te pierwsze obszary lub doprowadzić do
ich restrukturyzacji gwarantującej wytworzenie się pozytywnej spirali wzrostu należy zakumulować
środki wytworzone w miejscach aktualnie cechujących się wysoką aktywnością gospodarczą.
Dlatego też patrząc z punktu widzenia gospodarczego w pierwszej kolejności należy skupić uwagę i
pomoc na tych społecznościach i obszarach, które mają już znaczące osiągnięcia. To z tych miejsc
sukcesy i pozytywne przykłady będą przenoszone do innych obszarów i grup społecznych.
Wzmocnienie mocnych" nie oznacza pomagania bogatym kosztem biednych", lecz stwarza
szansę, iż do bogatych" dołączy następna grupa osób.
Z punktu widzenia uzyskiwania w przyszłości efektów ekonomicznych nakłady na infrastrukturę
techniczną w pierwszej kolejności powinny być lokowane na terenach uznanych za potencjalne
bieguny wzrostu lub cechujących się wysoką aktywnością gospodarczą, aby wzmocnić występujące
tu korzystne procesy.
49/73
Dostępność gminy jest niezbędnym warunkiem powodzenia przedsięwzięć gospodarczych.
Dostępność rozumieć tu należy szeroko:
zarówno w odniesieniu do informacji, jak i dóbr. W pierwszym przypadku chodzi o dalszy rozwój
telefonizacji choć w ostatnich latach jest widoczny postęp w tej dziedzinie. Przypadek drugi dotyczy
przede wszystkim infrastruktury niezbędnej dla transportu kołowego, ważnego ze względu na
bliskość przejścia granicznego. Mając na uwadze rozwój działalności gospodarczej w gminie,
należy umożliwić dojazd do niej, poprawiając stan istniejących dróg, lub budując nowe ich odcinki
skracające dojazd do dróg głównych. Zwiększeniu dostępności gminy, a także regionu sprzyja
rozwijanie jego funkcji tranzytowej.
Dbałość o środowisko naturalne jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju regionu i gminy. Rosnąca
świadomość ekologiczna ma wielorakie oddziaływanie: na odbiorców dóbr i usług oferowanych
przez gminę (np. żywność, wypoczynek), ale także na aktualnych i potencjalnych użytkowników
(mieszkańcy, firmy). Potrzeba ochrony środowiska przyrodniczego jest szczególnie ważna na
terenach rolniczych. Dlatego przy
wdrażaniu strategii restrukturyzacji gospodarki niezbędne jest godzenie wszystkich funkcji
środowiska i kierowanie się zasadami ekorozwoju (wzrostu zrównoważonego). Osiągnięcie tego
celu wymaga rozszerzenia świadomości ekologicznej całego społeczeństwa, a zwłaszcza osób
zaangażowanych w działalność gospodarczą oraz stosowania szerokiego zakresu środków
administracyjno−prawnych, organizacyjno−technicznych i ekonomicznych sprzyjających
pożądanym zachowaniom wobec jakości
środowiska obecnie i w przyszłości. Szczególnego znaczenia nabiera problem powstrzymania
degradacji środowiska w obszarach, gdzie prowadzone są
uciążliwe formy działalności gospodarczej oraz tam, gdzie obecnie lub w przyszłości mogą rozwijać
się funkcje rekreacyjne. Efektem osiągnięcia tego celu będzie utrzymanie istniejącego stanu
środowiska, a niekiedy jego poprawa pozwalająca na bardziej harmonijny rozwój całej gminy w
długim horyzoncie czasowym oraz jego uatrakcyjnienie, tak z punktu widzenia inwestorów, jak i
całego społeczeństwa.
2.1 Mocne strony i szansę
Podstawę rozwoju gminy Hrubieszów stanowią uwarunkowania naturalne, z których najważniejsze
to bardzo korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa /wysoka jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej
gleb, klimatu i rzeźby terenu/ oraz jej położenie w stosunku do miasta Hrubieszowa i granicy z
Ukrainą.
Gmina stanowi bezpośrednie zaplecze żywnościowe dla miasta Hrubieszowa i nie tylko, a ej
przygraniczne położenie może być wykorzystane dla ożywienia gospodarczego przez współpracę
gospodarczą z Ukrainą /wymiana gospodarcza, eksport nadwyżek płodów olnych w postaci masy
surowcowej i produktów finalnych lokalnego przemysłu/.
Innym atutem jest istnienie technikum ogrodniczego, szkolącego kadrę mogącą rozwijać działalność
w tej dziedzinie rolnictwa.
Możliwe jest wprowadzenie funkcji turystyki w postaci małych form z racji malowniczości doliny
Bugu /rejon Czumowa, Kosmowa i Gródka/ oraz parku krajobrazowego w północnej części gminy.
Korzystna struktura demograficzna i istniejące nadwyżki siły roboczej w bezpośredniej produkcji
rolnej stwarzają konieczność projektowania nowych miejsc pracy w usługach, przemyśle
rolno−spożywczym, budowlanym oraz rzemiośle.
Powyższa sytuacja stwarza możliwość podjęcia próby utworzenia specjalnej strefy ekonomicznej
50/73
(SSĘ). Strefy te stanowić mają dwojaką pomoc dla opóźnionych ekonomicznie regionów: pobudzać
ich rozwój wspierając początkowe inwestycje oraz łagodzić bezrobocie poprzez tworzenie miejsc
pracy. Kryterium utworzenia SSĘ na danym terenie jest stopa bezrobocia wyższa o 10% od średniej
krajowej lub dochód na
mieszkańca nie prze kraczający 85% średniego dochodu krajowego.
Warunkiem inwestowania (najczęściej) w SSĘ jest:
− zwolnienie od podatku na określony czas (w całości, części) w przypadku zainwestowania
określonej kwoty
− zwolnienie do podatku przysługuje także przy zatrudnieniu określonej ilości pracowników
Stracony podatek zostanie zwrócony (wg. obliczeń trzykrotnie) w postaci wpływów z tytułu:
− podatków od dochodów osobistych pracowników
− podatku VAT
− podatku dochodowego od działalności usługowej na terenie strefy i poza nią
− opłat celnych
− składek ZUS i FP
Okres zwolnienia od podatku wynosi zazwyczaj 20 lat, firmom udzielane są ulgi inwestycyjne na
zakup środków trwałych. Niebezpieczeństwem jest to, że od momentu powstania strefy do
udostępnienia terenu inwestorom upływa przynajmniej rok, a więc w tym okresie nie można liczyć
na dochody.
Korzystne warunki prowadzenia działalności gospodarczej na terenie SSĘ mogą przyciągnąć
znaczących inwestorów i poważne firmy spoza regionu a także ułatwić start mowo tworzonym
jednostkom miejscowym. Warto więc rozważyć i ewentualnie wykorzystać szansę, jaką daje tego
typu obszar.
2.2 Słabe strony i zagrożenia
Czynnikiem decydującym o rozwoju przestrzennym gminy, a jednocześnie wprowadzającym
poważne ograniczenia jest wysoka jakość gleb (I−IV klasa), które chronione są przed dewastacją i
zmianą użytkowania na nierolnicze na mocy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Ochrona
gleb przed innym użytkowaniem niż rolnicze narzuca właściwie jednokierunkowy rozwój gminy
związany z produkcją płodów rolnych i ich przetwarzaniem, ogranicza możliwość eksploatacji
surowców /w gminie
występuje węgiel kamienny i piaski kwarcowe/ oraz narzuca umiarkowany rozwój przestrzenny sieci
osadniczej.
Destymulację rozwoju gminy stanowi słabe wyposażenie w usługi dla rolnictwa /pogłębione obecnie
przez reorganizację dotychczasowych struktur GS, SKR, PGR i RSP/ zwłaszcza w sferze obrotu
produktami rolniczymi, technicznej obsługi rolnictwa, przetwórstwa płodów rolnych, urządzeń
zaopatrzenia rolnictwa w wodę i usług bytowych. Ponadto położenie gminy w zasięgu obsługi
miasta Hrubieszowa o rozwiniętych usługach ogólnomiejskich powoduje brak usług wyższego rzędu
w jednostkach osadniczych gminy, niekorzystnie wpływa na strukturę demograficzną gminy, gdyż
51/73
powoduje odpływ ludności do miasta głównie w wieku produkcyjnym.
2.3 Identyfikacja atutów i możliwości, które należy wykorzystać oraz
słabych stron i zagrożeń, które należy przezwyciężyć
Strony
Słabe
1. Lokalizacja (wokółmiejska, dostęp
do infrastruktury, położenie
przygraniczne, stacje kolejowe
normalne− i szerokotorowe);
2. Dobre gleby i nieskażone środowisko
naturalne;
3. Aktywność władz samorządowych;
4. Inicjatywa specjalnej strefy
ekonomicznej − oferta terenu;
5. Rynek zbytu na buraki cukrowe
i zboża;
6. Wysoki poziom sadownictwa,
ogrodnictwa oraz intensywnej produkcji
4. Inicjatywa specjalnej strefy
ekonomicznej − oferta terenu;
5. Rynek zbytu na buraki cukrowe
i zboża;
6. Wysoki poziom sadownictwa,
ogrodnictwa oraz intensywnej produkcji
ogólnorolniczej;
7. Rozwój handlu przygranicznego;
8. Duże zaawansowanie telefonizacji
gminy;
9. Zabytki archeologiczne
i przyrodnicze;
10. Tradycje Towarzystwa Rolniczego
Hrubieszowskiego − Stanisława
Staszica;
11. Zbliżająca się 600−na rocznica
utworzenia ośrodka miejskiego dająca
szansę promocji tego regionu
52/73
12. Istnienie w Hrubieszowie
Technikum Ogrodniczego kształcącego
kadry dla sadownictwa i ogrodnictwa
1. Brak klarownych perspektyw dla
rolników z drobnych gospodarstw;
2. Ograniczenie użytkowania gruntów
na cele nierolnicze;
3.Brak zakładów przemysłowych;
4. Niedozbrojenie terenu
w infrastrukturę techniczną
5. Ograniczone możliwości
powiększania gospodarstw;
6. Wyż demograficzny rozdrabniający
gospodarstwa rolnicze;
7. Brak zorganizowanej formy pomocy
dla ewentualnych przedsiębiorców;
8. Duże odległości pomiędzy
miejscowościami;
9. Pogarszający się stan dróg;
10. Brak zainteresowania
w zespołowym użytkowaniu maszyn
(negatywne tradycje spółdzielcze);
11. Brak kopalin budowlanych;
12. Brak infrastruktury sanitarnej ruchu
granicznego;
13. Przerwa w budowie elewatora
w Teptiukowie;
14.Niewykorzystany magazyn
w Czemiczynie;
15. Brak bazy noclegowej;
16. Bezrobocie;
17. Lej depresyjny w Wolicy
53/73
3. Strategia rozwoju Gminy Hrubieszów
Strategia niniejsza jest zgodna z planami rozwoju
województwa zamojskiego i Polski
3.1 CEL NADRZĘDNY:
# wzrost poziomu życia mieszkańców poprzez rozwój gospodarczy gminy;
3.2. CELE STRATEGICZNE:
3.2.1. Rozbudowa infrastruktury;
Cele operacyjne
"
Budowa wodociągów.
Są to zadania realizowane przez Samorząd jak i samych mieszkańców z wykorzystaniem funduszy
pomocowych. Zaopatrzenie w wodę daje szansę na rozwój działalności gospodarczej zarówno
rolniczej jak i pozarolniczej. Poprawia też standard życia mieszkańców. Znaczna część
mieszkańców gminy korzysta jedynie z własnych ujęć wody (studnie).
Dlatego teren gminy wymaga pilnego zwodociągowania;
" Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji.
W ślad za zwodociągowaniem powinna pójść budowa sieci kanalizacyjnej wraz z oczyszczalniami
(bowiem tylko taka sytuacja umożliwia utrzymanie czystości środowiska). Budowa
przyzagrodowych, biologicznych oczyszczalni ścieków jest również wskazana dla większych
gospodarstw lub kilku mniejszych. Ciągle jeszcze te inwestycje mogą być
dofinansowywane z funduszy pomocowych (patrz źródła finansowania) lecz w dużej części są one
realizowane ze środków własnycli gminy i mieszkańców
" Rozwiązanie problemu odpadów stałych.
Rada Gminy w Hrubieszowie, najlepiej we współpracy z miastem Hrubieszów i administracją
rządową w Zamościu powinna podjąć tematykę gromadzenia odpadów stałych. Lokalizacja
wysypiska powinna być wskazana w studium uwarunkowań rozwoju gminy. Do
alternatywnych rozwiązań tego problemu należy propozycja utylizacji odpadów organicznych. W
efekcie procesu biologicznej utylizacji uzyskać można wartościowy nawóz organiczny. Koszt
budowy, ciągle jeszcze nowego jak na warunki polskie, zakładu może pokryć Komitet Badań
Naukowych i zainteresowany wdrażaniem nowej technologii jeden z niemieckich instytutów;
" Kontynuowanie budowy i rozbudowy dróg celem poprawy dostępności komunikacyjnej.
Faktem niezaprzeczalnym jest, że dostępność komunikacyjna gminy rzutuje na rozwój
przedsiębiorczości, ściąganie kapitału zewnętrznego jak również na poprawę bytu mieszkańców. W
sytuacji kiedy w gminie Hrubieszów'dróg utwardzonych jest za mało a jakość istniejących jest zła,
zachodzi pilna potrzeba szybkiej ich rozbudowy i modernizacji.
54/73
Finansowanie inwestycji spoczywać będzie głównie na samorządzie samych mieszkańców.
Możliwe jest też uzyskanie dofinansowania ze źródeł zewnętrznych(patrz podrozdział :
finansowanie działalności rolniczej). Podkreślić należy, że sami mieszkańcy w pierwszej kolejności
oczekują poprawy w tym zakresie. " Telefonizacja gminy.
Telefonizacja gminy Hrubieszów jest ciągłe mniejsza niż województwa. Stąd też zarówno z punktu
widzenia rozwoju gospodarczego jak i wygody samych mieszkańców należy ją dalej
kontynuować. Koszty związane z instalacją nowych numerów ponosić winni przede wszystkim sami
abonenci a Rada Gminy powinna stwarzać korzystne uwarunkowania. W grę wchodzi telefonizacja
tradycyjna (telefony stacjonarne) oferowana przez TP SA jak również innych
operatorów. Do rozważenia pozostaje też zasadność korzystania z połączeń uzyskiwanych za
pośrednictwem kabli telefonicznych i drogą radiową a także telefonów komórkowych.
Rynek telekomunikacji należy na całym świecie, obok ochrony zdrowia, do najbardziej
dochodowych rynków usługowych. W Polsce zdominowany jest praktycznie przez jednego
operatora, a mianowicie Telekomunikację Polską SA. Próby demonopolizacji na razie (za
wyjątkiem telefonii komórkowej) nie powiodły się. Tereny wiejskie są tu szczególnie pokrzywdzone.
Pomijając kwestie zapóźnień w budowie sieci wiejski użytkownik musi z reguły zapłacić na etapie
wstępnym (podłączenie) o wiele większe opłaty niż użytkownik telefonu w mieście. TP S.A. jako
spółka prawa handlowego realizuje normalnie zyski z tytułu
świadczenia swoich usług. W efekcie mieszkańcy gmin są jedynie klientami i nie mogą odnosić
praktycznych korzyści, oprócz oczywiście możliwości szybkiego komunikowania się. W tej sytuacji
zasadne jest rozważenie możliwości powołania spółdzielni telefonicznej. Dzięki temu członkowie
mogą realizować połączenia miejscowe za darmo, płacąc
jedynie za połączenia poza obszar działania spółdzielni. Przy okazji powstają dodatkowe miejsca
pracy. Płacone są także podatki do budżetu gminy.
3.2.2 Dbałość o stan środowiska naturalnego i rozwój turystyki;
Cele operacyjne
"
Działania na rzecz ochrony wód powierzchniowych poprzez prowadzenie bieżącego monitoringu w
zakresie czystości. Realizacja własnych zadań inwestycyjnych w zakresie ochrony wód rzeki Bug, a
także monitowanie innych do zahamowania zanieczyszczania tej rzeki w jej górnym biegu
prowadzenie inwestycji wodno−kanalizacyjnych a także zbiorników
retencyjnych;
" Zahamowanie degradacji gleb poprzez odpowiedni płodozmian i wdrażanie integrowanej uprawy
roślin, utworzenie wystarczającej sieci wysypisk;
" Ochrona zasobów leśnych w drodze zmniejszenia powierzchni zrębów dewastacyjnych, zalesienie
najsłabszych użytków rolnych;
" Budowanie świadomości ekologicznej społeczeństwa poprzez pomoc we wprowadzaniu szerokiej
edukacji we wszystkich formach nauczania, promocja walorów środowiska naturalnego w aspekcie
kreowania obrazu gminy;
" Zagospodarowanie infrastrukturalne obszarów rekreacyjnych i wypoczynkowych wokół rzeki Bug i
w Cichobórzu w drodze opracowania planów zagospodarowania przestrzennego gminy w aspekcie
rozwoju funkcji tury stycznych. Opracowanie strategii rozwoju turystyki tego regionu, wyznaczenie
55/73
nowych szlaków turystycznych, tras
rowerowych itp. sprzyjać będzie wzrostowi gospodarczemu bez szkody dla środowiska
" Poprawa czystości w gminie poprzez opracowanie programów estetyzacji miejsc o wysokiej
atrakcyjności turystycznej (okolice rzeki Bug, zabytki), poprawa estetyki terenów zielonych,
tworzenie tzw. małej architektury" na obszarach wiejskich
" Promocja walorów turystycznych regionu z uwzględnieniem czystości środowiska w drodze
zwiększenia opracowań turystycznych promujących gminę Hrubieszów, udział w targach i
wystawach krajowych i zagranicznych, organizowanie regionalnych imprez krajoznawczych
a także sportowych
" Kształcenie kadr dla potrzeb turystyki i agroturystyki w drodze organizacji kursów;
" Utworzenie gospodarstw agroturystycznych a następnie opracowanie i wydanie aktualnego
infonnatora. Zadaniem ewentualnie powołanego stowarzyszenia gospodarstw agroturystycznych
byłaby promocja.
3.2.3 Ograniczenie bezrobocia, przystosowanie kwalifikacji sify roboczej do potrzeb gospodarki
rynkowej
Cele operacyjne
"
Przełamanie bariery psychologicznej w zakresie dostosowania do uwarunkowań gospodarki
rynkowej w drodze szkoleń;
"
Ułatwienie tworzenia miejsc pracy przez zakłady, zachęcanie bezrobotnych do odejmowania
działalności gospodarczej, pomoc w organizowaniu dla bezrobotnych pracy nakładczej,
przekwalifikowanie bezrobotnych
"
Bieżące prowadzenie monitoringu w zakresie potrzeb kadrowych i na tej podstawie postulowanie
elastycznego systemu kształcenia w szkolnictwie ponadpodstawowym, organizacji kursów
dokształcających i przekwalifikowujących
3.2.4 Poprawa stanu zdrowotności i opieki społecznej ludności
Cele operacyjne
"
Zapewnienie szerokiej dostępności świadczeń związanych z ochroną zdrowia na terenie gminy
bowiem w tym zakresie oczekiwania mieszkańców są duże.
"
Dążenie do podniesienia standardu bazy lecznictwa otwartego, w tym doposażenia placówek
56/73
medycznych w sprzęt i aparaturę. Wskazanym jest szersze korzystanie z innych, pozabudżetowych
źródeł, m.in. z NFOZ, darów zagranicznych. Również samorząd gminy Hrubieszów winien wspierać
te przedsięwzięcia.
"
Rozszerzenie zakresu i form pomocy, dalsza poprawa jakości usług opieki społecznej poprzez m.in.
inicjowanie i koordynowanie działań instytucji i organizacji świadczących pomoc w zakresie opieki
społecznej.
3.2.5 Kierunki rozwoju przedsiębiorczości na wsi
Cele operacyjne
"
rozwój działalności pozarolniczej na wsi
Obecna sytuacja gospodarcza oraz konieczność przemian strukturalnych wsi i rolnictwa powinny
wymuszać zmianę struktury funkcjonalnej wsi, poprzez zmniejszenie znaczenia gospodarki rolnej
na rzecz zwiększenia funkcji nie− rolniczych. W związku z posiadaniem niedostatecznego kapitału
przez mieszkańców wsi istnieje potrzeba wspólnego działania poprzez łączenie kapitału drobnego
oraz zrzeszania się. Polityka rozwoju obszarów wiejskich nie będzie ograniczać się do rolnictwa, ale
też nie może go pomijać.
Zmiany w strukturze agrarnej będą procesem wieloletnim, a ich stymulowanie zależy od stosowanej
polityki rolnej i reguł finansowania rolnictwa. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich wymaga
zbudowania infrastruktury technicznej o której była mowa w rozdziale 3.2.1 i społecznej.
Uruchomienie zagranicznych środków pomocy oraz działalność instytucji
pozarządowych (fundacji, agencji) i samorządowych pozwolą na znaczny postęp w zmniejszeniu
zaległości z lat wcześniejszych.
Z analizy rozwoju działalności gospodarczej na przestrzeni lat dziewięćdziesiątych wynika, że liczba
podmiotów gospodarczych ma tendencję rosnącą pomimo załamania w 1997 roku i trend ten winien
być utrzymany. Liczbowo najwyższy wzrost nastąpił w handlu. Równocześnie
powinny rozwijać się i inne działy.
Stosunkowo duże bezrobocie, nadmiar rąk do pracy w gospodarstwach rolnych i niedorozwój
infrastruktury powinny być zachętą do inwestowania, a dopływ kapitału zewnętrznego będzie
decydować o możliwościach sprostania wymogom nowoczesnego biznesu.
Istotną szansą w przyszłości będzie uruchomienie, z chwilą przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej, tzw. funduszy strukturalnych (przedakcesyjnych) na wyrównanie różnic w
infrastrukturze poszczególnych regionów, w tym również na rozwój przedsiębiorczości na terenach
wiejskich. Przesunięcie granicy Unii na rzekę Bug stworzy nowe jakościowo
możliwości rozwoju zarówno infrastruktury jak i przedsiębiorczości.
Fakt integracji z Unią Europejską winien ożywić procesy rozwojowe. Rozwój ten będzie wynikał
również z programu rozwoju gmin zrzeszonych w ramach porozumienia transgranicznego
Euroregion Bug".
Po modernizacji i rozbudowie istniejącego przemysłu, a także po powstaniu małych firm w
57/73
najbliższym czasie winien nastąpić wzrost zatrudnienia. Migracja do dużych ośrodków
przemysłowych będzie miała marginalne znaczenie dla zmniejszenia bezrobocia.
Przejmowanie przez tradycyjną wieś nowych funkcji jest procesem złożonym i długotrwałym. Dla
tyciu, którzy zrezygnują z prowadzenia gospodarstwa rolnego lub którzy nie wytrzymają warunków
rynkowych powinny być stworzone warunki do pracy w innych zawodach −
nierolniczych, ale związanych z otoczeniem rolnictwa. Obok rozwoju przetwórstwa surowców
rolnych, handlu, usług i turystyki źródłem nowych miejsc pracy powinny być prywatne zakłady
produkcyjne różnego typu. Powstające zakłady powinny zająć się produkcją finalną lub podejmować
kooperację z dużymi jednostkami posiadającymi rynek zbytu, przygotowując
wstępnie produkt (małe chłodnie, magazyny rezerw, sortownie, tłocznie, suszarnie, pakowalnie,
rozlewnie).
Pomoc rolnikom w poruszaniu się na rynku poprzez zapoznanie ich z instrumentami marketingu
oraz zasadami rozwoju pozarolniczej działalności gospodarczej, winny zapewnić służby ZODR, izby
rolnicze, samorządy gmin a przede wszystkim specjalnie utworzone centrum. Pobudzenie
przedsiębiorczości na wsi i stymulowanie wszystkich działań związanych z wielofunkcyjnym
rozwojem wsi osiągnąć można poprzez nawiązanie współpracy z większą liczbą rolników chętnych
do podejmowania określonych zadań. Kreowanie przyszłych animatorów działalności gospodarczej
może przyczynić się do rozwoju drobnej przedsiębiorczości oraz aktywizacji obszarów wiejskich.
Samo środowisko rolników nic uchroni obszaru wiejskiego przed procesem stopniowego zubożenia.
Kompensata deficytu wywołanego zmniejszeniem działalności rolniczej oraz zawsze niskiej
opłacalności produkcji rolnej może następować w drodze:
" lokowania usług publicznych bezpośrednio w środowisku wiejskim,
" świadomej i konsekwentnej polityki tworzenia miejsc pracy na wsi w sektorach nierolniczych,
" lokalizacji zakładów realizujących wysoką wartość dodaną, a jednocześnie oferujących
pracownikom dobrą jakość życia i czyste środowisko,
" wykorzystanie naturalnych walorów do czerpania dodatkowych dochodów na rzecz wsi np.: z
turystyki, przyrody, archeologii czy tradycji i kultury wiejskiej.
Realizacja postulowanych kierunków rozwoju wsi będzie powiązana ze zmianami w strukturze
agrarnej a nade wszystko uzależniona będzie od polityki kredytowania rolnictwa oraz od wielkości
kapitału rodzimego generowanego np. z innych działów gospodarki.
Główne założenia dotyczące strategii rozwoju rolnictwa i wsi opierać się będą na zmianach
strukturalnych w rolnictwie, a także stymulowaniu tych procesów poprzez działania na sferę
pozarolniczą. Zaplecze rolnictwa ma sterować wielkością i kierunkami produkcji rolniczej. Chodzi
tutaj o rozwój i stworzenie silnego tzw. otoczenia rolnictwa", a zwłaszcza zorganizowanie dużego i
nowoczesnego potencjału:
" przetwórczego,
" przechowalniczego,
" możliwości zbytu produkcji rolnej,
" nowoczesnego systemu usług i obsługi,
58/73
" stworzenie rynkowych powiązań produkcji.
Stopniowe tworzenie pozarolniczych miejsc pracy na wsi, powodować będzie tym samym likwidację
bezrobocia agrarnego oraz konieczne ewolucyjne zmiany struktury agrarnej.
Jako podstawowy wyznacznik koncepcji rozwoju terenów wiejskich można uznać wielość
(różnorodność) form dochodowego wykorzystania występujących w społeczności lokalnej zasobów
czynników wytwórczych:
pracy, kapitału, ziemi oraz wykorzystania tych zasobów zarówno w produkcji rolniczej,
przetwórstwie produktów rolnych jak też w działalności dochodowej, nie mającej związku z
rolnictwem. Wielość dochodowego wykorzystania czynników wytwórczych realizuje się zarówno w
obszarze" poszczególnych gospodarstw rolnych, przetwórstwie rolniczym, jak też
w działalności poza rolniczej.
3.2.6 Rozwój rolnictwa
Cel operacyjny
"
modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa
Podstawowym celem strategicznym rozwoju rolnictwa jest jego modernizacja i restrukturyzacja, aby
stało się ono w miarę nowoczesne oraz efektywne, umożliwiające wzrost dochodów ludności
rolniczej. Restrukturyzacja winna służyć lepszemu wykorzystaniu zasobów pracy, środków
technicznych i ziemi, zmniejszeniu kosztów produkcji z jednoczesnym dopasowaniem produkcji do
potrzeb rynku i eksportu,
poprawie jakości produktów. Głównymi działami zmierzającymi do osiągnięcia tego celu powinny
być:
1) poprawa struktury agrarnej gospodarstw,
2) poprawa efektywności produkcji rolniczej,
3) poprawa obsługi wsi i rolnictwa poprzez tworzenie rynków hurtowych,
4) rozwijanie rolnictwa integrowanego i ekologicznego
5) rozwój spółdzielczości wiejskiej, związków gospodarczych i samorządowych
Ad l. Poprawa struktury agrarnej gospodarstw
Na kierunek i tempo zmian w strukturze agrarnej prywatnych gospodarstw w gminie Hrubieszów w
ciągu najbliższych lat największy wpływ będą miały ogólne warunki procesów restrukturyzacji w
rolnictwie, takie jak:
a) kształtowanie się koniunktury w rolnictwie w najbliższych latach,
b) tempo procesów dostosowawczych do integracji Polski z Unią Europejską i sam moment wejścia
do niej,
c) ogólne założenia polityki rolnej państwa ze szczególnym uwzględnieniem zakresu
59/73
interwencjonizmu.
Z uwarunkowań wewnętrznych wynikających ze specyfiki gminy największy wpływ będą miały
następujące czynniki:
" dynamika przepływu zasobów ziemi między poszczególnymi grupami obszarowymi gospodarstw
prywatnych,
" tempo nabywania gruntów z pozostałych jeszcze zasobów AWRSP,
" zmiany demograficzne w strukturze ludności wiejskiej,
" struktura popytu na ziemię w poszczególnych grupach obszarowych gospodarstw, wynikająca
bezpośrednio ze struktury dochodowej i systemu preferencji kredytowych,
" dopływ kapitału do przemysłu przetwórczego, który może być kreatorem ożywienia
gospodarczego.
Większa poprawa w obrębie struktury agrarnej jest możliwa przy zaistnieniu równocześnie 2
podstawowych elementów:
l) ciągłej dostępności wolnych zasobów ziemi zarówno z zasobów AWRSP, jak i zbywanej przez
rolników indywidualnych,
2) zwiększenia dostępności kapitału w postaci kredytów na zakup gruntów z wyraźnym
ukierunkowaniem na realizację celu, tj. wzrost ilościowy gospodarstw w preferowanych grupach
obszarowych.
Realizacja zaproponowanych kierunków przemian powinna wpłynąć na przekształcenie struktury
agrarnej gospodarstw prywatnych.
Ad 2. Poprawa efektywności produkcji rolniczej
Poprawa efektywności produkcji rolniczej jest możliwa dzięki obniżeniu kosztów a także
zwiększeniu przychodu gospodarstw. Uzyskać to można stosując nowoczesne technologie
produkcji i organizując rynki zbytu. Modernizacja technologii jest jednak kosztowna. Dlatego
powinny istnieć kredyty preferencyjne na ten cel.
Ad 3. Poprawa obsługi wsi i rolnictwa poprzez tworzenie rynków hurtowych.
Efektywność produkcji rolnej jest uzależniona od poziomu obsługi wsi i rolnictwa, zwłaszcza w
zakresie odbioru płodów rolnych i zaopatrzenia w środki produkcji. Nastąpić powinna zdecydowana
poprawa obsługi producenta w zakresie organizacji produkcji i odbioru płodów rolnych poprzez
rozwój sektora otoczenia sfery rolnej, wytwarzającego naturalną siłę ssącą" dla produkcji rolniczej.
Stworzone systemowe powiązania z producentem winny wytworzyć partnerski styl pracy układu:
bank − przemysł przetwórczy − producent. Nieodzownym stanie się wspieranie preferencyjnymi
kredytami powstających nowych zakładów usługowych
różnych branż (usługi produkcyjne i naprawcze). Sprzyjać temu powinien również system ulg
podatkowych.
Ad 4. Rolnictwo ekologiczne i integrowane
60/73
W warunkach niskiego skażenia terenu gminy Hrubieszów celowe będzie rozwijanie ekologicznej i
integrowanej metody produkcji rolniczej głównie w mniejszych obszarowo gospodarstwach.
Produkcja zdrowej żywności" pochodzącej z gospodarstw ekologicznych winna być opłacalna i
stanowić źródło dochodu dla w/w gospodarstw. Będzie to możliwe
wówczas gdy gospodarstwom ekologicznym zagwarantowane zostaną długoterminowe,
preferencyjne kredyty na cele produkcyjne oraz możliwości zbytu produktów i pełne doradztwo z
tego zakresu.
Ad 5. Rozwój spółdzielczości wiejskiej, związków gospodarczych i samorządowych
Znowelizowana ustawa o spółdzielczości oraz ustawa o izbach rolniczych winny stymulować, a
nawet wymuszać spółdzielcze formy współdziałania rolników. Dotyczyć one powinny skutecznego
przeciwdziałania trudnościom w zbycie produktów rolnych oraz pomóc w uniezależnieniu się od nie
zawsze wiarygodnych handlowców, organizujących skup płodów rolnych okazjonalnie.
Spółdzielczość rolnicza, izby rolnicze, zorganizowane branżowe związki i koła producentów ściśle
współpracujące ze sobą będą miały decydujący wpływ na organizowanie rynku półhurtowego,
hurtowego, a ostatecznie na utworzenie giełdy (aukcji)
produktów rolnych. One będą decydować o rozwoju nowych fonn przedsiębiorczości w różnych
branżach (grupach marketingowych) związkach gospodarczych, biurach maklerskich, spółkach i
prywatnych formach działalności usługowej. Z racji posiadania możliwości prowadzenia działalności
gospodarczej te formy samoorganizacji rolników będą służyć pomocą w rejonach koncentracji
małych i średnich gospodarstw rolnych oraz specjalizujących się w produkcji sadowniczej,
warzywniczej itp. Zrzeszenia producentów zgodnie ze swym statutem będą mieć wpływ na sposób
wykorzystania środków finansowych pochodzących z budżetu państwa, pożyczek zagranicznych,
kredytów bankowych, kredytów samorządowych i środków własnych podmiotów gospodarczych.
Dla sektora rolnego problem gruntownej przebudowy istniejącej spółdzielczości wiejskiej ma bardzo
duże znaczenie, zarówno ze względu na tradycje jak i wartość majątku będącego w dyspozycji tego
sektora.
Działania w tym zakresie powinny być ukierunkowane na:
− zahamowanie dewastacji i uszczuplania majątku,
− przywrócenie funkcji samoorganizowania się, wyłonienie rzeczywistych właścicieli, ustalenie
właściwych form organizacyjnych oraz zasad zarządzania i działalności.
3.2.7 Promowanie Gminy Hrubieszów
Cele operacyjne
" Rozszerzenie promowania regionu poprzez wydawnictwa własne, publikacje, targi, wystawy itp.
imprezy regionalne i ponadregionalne;
" Gromadzenie danych na temat ofert inwestycyjnych i bazy wolnych mocy oraz obiektów i terenów
w gminie;
" Szersze wykorzystanie środków masowego przekazu na rzecz stałej i okazjonalnej promocji
gminy; w tym regionalnych i ogólnopolskich;
" Aktywna polityka w zakresie pozyskiwania inwestorów zewnętrznych.
61/73
4. Jednostki instytucjonalnie wspierające przedsiębiorczość
4.1 Gminny Ośrodek Rozwoju Przedsiębiorczości
Można wnosić, że w dzisiejszych warunkach realizacja wielofunkcyjnego rozwoju obszarów
wiejskich uwarunkowana będzie utworzeniem silnej sieci struktur różnego typu instytucji i
organizacji, które stymulowałyby rozwój gminy, pobudzały mieszkańców do inicjatyw
gospodarczych i społecznych, usprawniały i ułatwiały funkcjonowanie podmiotów gospodarczych,
kreowały przedsiębiorczość. Mając to na uwadze należy dążyć do utworzenia Gminnego Ośrodka
Rozwoju Przedsiębiorczości.
Przedmiotem jego funkcjonowania będą wszelkie działania zmierzające do gospodarczej
aktywizacji społeczności lokalnej, w szczególności przez:
− świadczenie usług w zakresie doradztwa technicznego, ekonomicznego, organizacyjnego i
prawnego,
− organizację i prowadzenie kursów, szkoleń, wystaw, pokazów,
− organizację grup producentów, stowarzyszeń,
− współdziałanie z organizacjami społeczno−gospodarczymi, politycznymi, młodzieżowymi na rzecz
rozwoju gminy,
− współdziałanie z rejonowym Urzędem Pracy, Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa,
Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego na rzecz aktywizacji bezrobotnych.
Sądzimy, że powinien on działać w ramach istniejącego już stowarzyszenia lub specjalnie
powołanego i być umiejscowiony budynku Urzędu Gminy. Zatrudnieni w nim powinni być
przeszkoleni wcześniej specjaliści.
4.2 Inkubator przedsiębiorczości
Celem inkubacji przedsiębiorczości jest stworzenie struktur mających na celu zwiększenie szans
przetrwania małych przedsiębiorstw na rynku. Inkubator przedsiębiorczości umożliwia
wykorzystanie przez małe firmy swoich mocnych stron oraz zapewnia sprzyjające warunki działania
drobnym przedsiębiorcom. Jest to możliwe poprzez dostosowanie struktury inkubatora do
specyficznych potrzeb swoich klientów. Celem działania tego typu ośrodków jest takie umocnienie
przedsiębiorstw, aby stworzyły one strukturę
dającą szansę przetrwania na rynku.
Inkubator jest to budynek wspólnie użytkowany, który skupia firmy świadczące różnorodne usługi,
stanowi bazę dla rozpoczynających działalność, promuje rozwój nowatorskiej produkcji, a przy
okazji wykorzystuje stare nieczynne budynki. Idea inkubatora opiera się na
założeniu, że łatwiej jest oferować usługi, gdy ich odbiorcy umieszczeni są razem, w specjalnie do
tego przygotowanym miejscu. Umożliwia on w ten sposób zakładom w nim funkcjonującym
przeznaczenie większej części swojego kapitały założycielskiego na środki obrotowe i tym samym
osiągnięcie większego zysku. Zrzeszone w inkubatorze firmy mogą korzystać z usług świadczonych
przez administratora (księgowość, telefon, fax.).
Możliwe jest także wydzierżawienie pomieszczeń w już istniejącym zakładzie z którym inkubowane
62/73
firmy wchodzą w kooperację.
Inkubator przedsiębiorczości może powstać jako zakład budżetowy, fundacja, spółka lub
stowarzyszenie. Powoływany jest przez władze regionalne. Trzeba także zaznaczyć, że nie ma
wzoru inkubatora. Każdy projekt musi być przemyślany i zgodny z zapotrzebowaniem i realiami
danego regionu.
Przy tworzeniu inkubatora niezbędne jest opracowanie planu realizacji projektu, który powinien
zawierać:
− określenie możliwości utworzenia inkubatora
− określenie celów
− organizację
− system zarządzania
− dane techniczno− ekonomiczne obiektu
− sposoby finansowania
− etapy realizacji
Zasadniczym celem tworzenia tego typu instytucji jest ożywienie gospodarcze, natomiast korzyści
ekonomiczne i społeczne jakie może osiągnąć gmina to:
− powstawanie firm o profilu zgodnym z polityką lokalną
− zagospodarowanie obiektów, wykorzystanie wolnych hal produkcyjnych
− zmniejszenie bezrobocia, pełniejsze wykorzystanie potencjału ludzkiego
− wzrost konkurencyjności poprzez zwiększenie ilości firm na rynku
− większe wpływy z podatków
− pozytywne oddziaływanie na społeczność lokalną
− poprawa samopoczucia u osób, które rozpoczęły działalność gospodarczą
− wzrost poczucia gospodarności w społeczności lokalnej
4.3 Lokalny Fundusz Poręczeń Wzajemnych
Zmiany sytuacji rynkowej w Polsce w ostatnich 5 latach, wynikające z realizowanego procesu
transformacji ustrojowej zaowocowały powstaniem szeregu prywatnych podmiotów gospodarczych.
Podobnie dzieje się w gminie Hrubieszów. Jednakże specyficzne uwarunkowania lokalne sprawiają,
iż małe i średnie przedsiębiorstwa prywatne natrafiają na szereg trudności, szczególnie natury
kapitałowej. Do najbardziej zasadniczych
należą:
63/73
− brak wystarczających środków finansowych na uruchomienie samodzielnej działalności,
− stosunkowo wysokie oprocentowanie kredytów bankowych,
− brak jednoznacznych i wyczerpujących informacji o możliwościach dostępu do środków
finansowych,
− konieczność zabezpieczenia uzyskiwanych kredytów i poddawania się całej procedurze
formalno−technicznej, wymaganej do nawiązania współpracy z bankami,
− wzajemna nieufność współuczestników potencjalnej gry finansowej wynikająca z ryzyka
podejmowania działalności gospodarczej i negatywnej atmosfery wokół banków.
Powyższe czynniki stanowią skuteczny hamulec rozwoju inicjatyw gospodarczych bardziej
aktywnych jednostek, a w konsekwencji całego obszaru gminy. Działające w Hrubieszowie banki
nie zabezpieczają w pełni istniejących oczekiwań przedsiębiorców i aktywnych gospodarczo
rolników z uwagi na ograniczone środki finansowe i możliwości techniczne.
Lokalny Fundusz Poręczeń Wzajemnych stawia sobie następujące cele:
− stymulację rozwoju istniejących przedsiębiorstw, pomoc w powstawaniu nowych,
− wdrożenie i rozwój świadomości rynkowego charakteru działalności przedsiębiorstw i wysoko
towarowych gospodarstw rolnych,
− zmniejszenie poziomu bezrobocia jawnego i ukrytego przez ekonomiczną aktywizację
mieszkańców,
− stymulację zmiany struktury agrarnej w kierunku koncentracji ziemi i produkcji.
Istniejące normy formalno−prawne oraz warunki gminy Hrubieszów sprawiają, iż podstawowymi
zadaniami Funduszu będzie:
− stworzenie struktur Lokalnego Funduszu Poręczeń Wzajemnych w gminie oraz zgromadzenie
odpowiedniego kapitału,
− gwarantowanie bądź poręczanie kredytów zaciąganych w bankach, z którymi Fundusz nawiąże
współpracę,
− monitoring finansowych inwestycji i kontrola realizacji spłat,
− poszukiwanie źródeł dokapitalizowania Funduszu,
− współpraca z bankami w zakresie analizy i kontroli wniosków oraz ogólnych zasad
funkcjonowania Funduszu,
− wspieranie działań szkoleniowych i doradczych podejmowanych przez różne instytucje w gminie,
− rozwijanie współdziałania z władzami gminy w zakresie priorytetów i kierunków przemian gminy,
− opiniowanie przedsięwzięć gospodarczych podejmowanych przez mieszkańców gminy.
64/73
Na kapitał Funduszu składać się winny wpłaty przedsiębiorstw, gospodarstw rolnych, Urzędu Gminy
w Hrubieszowie i banków. Należy poczynić starania o pozyskanie środków między innymi z Agencji
Własności Rolnej Skarbu Państwa, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Krajowego
Urzędu Pracy.
4.4. Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych
W Polsce działa od kilku lat szereg instytucji i firm, które zajmują się działalnością ubezpieczeniową
i reasekuracyjną. Z reguły obejmują one obszar całego kraju i oferują usługi w zakresie większości
rodzajów ubezpieczeń. Firmy te mają zwykle status spółek akcyjnych, gdyż takie wymagania stawia
ubezpieczycielom zarówno Ustawa o działalności
ubezpieczeniowej jak i Ministerstwo Finansów, wydające koncesje. Istnieją jednak możliwości
formalno − prawne, aby działalność ubezpieczeniowa była prowadzona przez samych
ubezpieczających się na zasadzie wzajemności. Ustawodawca założył bowiem, że oprócz spółek
akcyjnych ubezpieczenia mogą prowadzić Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych, grupujące
samych zainteresowanych.
Z uwagi na uwarunkowania formalno − prawne utworzenie lokalnego towarzystwa
ubezpieczeniowego na obecnym etapie jest niemożliwe.
Efektem współpracy z jednym z dwu funkcjonujących w Polsce towarzystw ubezpieczeń
wzajemnych byłoby:
− utworzenie towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych o zasięgu lokalnym, prowadzącego działalność
ubezpieczeniową w zakresie ubezpieczeń obowiązkowych,
− stworzenie lokalnej instytucji ubezpieczeniowej, która przejęłaby część środków finansowych
odpływających z gminy i przy współpracy z innymi instytucjami finansowymi zatrzymała je na
terenie gminy,
− rozwijanie świadomości ekonomicznej mieszkańców przez włączanie ich do działań Towarzystwa,
− zabezpieczenie lokalnych potrzeb w zakresie prowadzenia działalności ubezpieczeniowej,
− współpraca z innymi instytucjami finansowymi na rzecz rozwoju gminy Hrubieszów,
−zdobycie szerokiej części mieszkańców gminy dla działań firmy,
− propagowanie idei wzajemności ubezpieczania się, a w konsekwencji integrację mieszkańców
gminy,
− wspieranie inicjatyw lokalnych przez odpowiednią politykę w zakresie wysokości składek
ubezpieczeniowych i innych elementów działalności Towarzystwa,
− poszukiwanie źródeł podwyższenia kapitału i rozszerzenia działalności.
4.5 Grupy producentów
Pojawiające się w okresie wprowadzenia gospodarki rynkowej trudności w gospodarowaniu można
przezwyciężyć w pewnym stopniu poprzez stworzenie organizacji rolników specjalizujących się w
określonych kierunkach produkcji. Celem utworzenia grup producentów jest zachęcenie rolników do
podejmowania inicjatyw w poszukiwaniu najlepszych warunków zbytu, wytwarzania produktów o
65/73
wysokiej jakości i uzyskanie ceny wyższej niż przeciętna, wspólnie użytkowanie maszyn i urządzeń
będących w ich posiadaniu. Organizacja tych grup ułatwi zdobycie nowych rynków zbytu, uściśli
powiązania pomiędzy producentami a odbiorcami ( przemysł rolno− spożywczy ). Umożliwiać
będzie zawieranie korzystnych umów. W konsekwencji spowoduje to rozwój tych gospodarstw i
poprawi ich rentowność. Warunkiem powodzenia jest pomoc w organizacji tych zespołów oraz
przeprowadzenie szeregu szkoleń specjalistycznych, szczególnie w zakresie:
− ekonomiki i marketingu produkcji rolnej,
− wykorzystania informacji rynkowej i badań rynku,
− prawodawstwa rolnego,
− wdrażania efektywnych technologii produkcji.
W poszczególnych grupach wybrani liderzy będą reprezentować rolników na zewnątrz, np.
negocjować warunki zbytu rolników itp. Na terenie gminy zorganizowane mogą być grupy rolników
specjalizujących się w produkcji: zbóż, mleka, żywca wieprzowego i wołowego, owoców i warzyw.
5. Niektóre kanały wypływu pieniędzy z gminy
− stan i możliwości przeciwdziałania
Obecna sytuacja gospodarcza kraju oraz perspektywa członkostwa w Unii Europejskiej wymusza
na społecznościach lokalnych poszukiwanie koncepcji i dróg rozwoju. Bardzo ważnym elementem
tych dalekosiężnych planów są zagadnienia finansowania projektów, ściągania kapitału,
inwestorów, czy stwarzania warunków szybkiej ekspansji dla lokalnych przedsięwzięć. Stan
finansów gminy jest ogólnie znany− ponad połowę dochodów w budżecie gminnym stanowią
dotacje. Gmina boryka się stale z problemem braku środków finansowych. Poszukiwane są ciągle
fundacje i fundusze, które chciałyby w formie dotacji partycypować w kosztach budowy dróg,
wodociągów, gazyfikacji czy telefonizacji. Szczególną rolę w przezwyciężaniu zapóźnień
rozwojowych w ostatnich latach odegrały: Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
Wojewódzki i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundacja Współpracy
Polsko Niemieckiej czy Fundacja Zaopatrzenia Wsi w Wodę.
Ważne jest nie tylko skąd ściągnąć kapitał do gmin ale w jaki sposób go w gminie zatrzymać.
Okazuje się bowiem, że dość znaczne środki finansowe opuszczają w różnej formie tereny wiejskie.
Należy więc zwrócić uwagę na zagadnienia finansowania rozwoju lokalnego w oparciu o możliwości
własne gminy, a także przedstawienie przykładów działań niekonwencjonalnych a jednocześnie
możliwych do zastosowania na szerszą skalę w zakresie zatrzymania pieniędzy, które normalnie
"wyciekają" z gminy. Zasadne wydaje się też rozważenie roli aktywności i przedsiębiorczości władz
lokalnych w zakresie poszukiwania źródeł finansowania rozwoju lokalnego.
5.1 Podatki w gminie
Powszechnie wiadomo, że ciągle jeszcze system finansowania gmin jest niedopracowany i wymaga
istotnych przekształceń. Obecny stan jest efektem niedokończenia reformy samorządowej,
rozpoczętej na początku lat dziewięćdziesiątych. Według aktualnie obowiązujących aktów prawnych
gminy partycypują jedynie w 15 % w podatku dochodowym od osób fizycznych mieszkających na
terenie gminy oraz 5 % w podatku dochodowym od osób prawnych. Pozostałe przychody
podatkowe gmin pochodzą z podatku od nieruchomości, podatku rolnego, opłat lokalnych, podatku
dochodowego opłacanego w formie karty podatkowej oraz podatku od środków transportowych.
66/73
Władze lokalne nie mają bezpośredniego wpływu na wielkość środków uzyskiwanych z tytułu
podatków dochodowych płaconych na ich terenie przez osoby prawne i fizyczne. Jedynie aktywna
polityka prorozwojowa, ściąganie inwestorów zewnętrznych, pomoc w rozwoju istniejących firm
przyczyniać się może pośrednio do zwiększenia dochodów z tego tytułu.
W zakresie podatków i opłat lokalnych pole manewru jest o wiele większe. Można traktować sferę
przedsiębiorczości pozarolniczej jako najważniejsze źródło przychodów i kształtować stawki
podatku od nieruchomości na takim poziomie jak w dużych miastach wojewódzkich. Nie prowadzi to
oczywiście w nich do "boomu" gospodarczego. Stosowanie niskich stawek podatku rolnego
ogranicza przychody własne gmin i ich możliwości inwestycyjne.
Brak spójnej polityki podatkowej władz może doprowadzić do zmniejszenia dochodów zarówno z
tytułu podatku rolnego, podatku od nieruchomości oraz dochodowego. Nie można ulec jedynie
naciskom poszczególnych grup czy osób w radach gminy, jeżeli myśli się w poważny sposób o
rozwoju gospodarczym. Należy przyjąć jasno sprecyzowane założenia polityki podatkowej gminy,
uwzględniające zarówno proinwestycyjne działania gospodarcze jak i oczekiwania poszczególnych
grup społecznych.
5.2 Ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne
Każde gospodarstwo rolne ponosi wydatki związane z obowiązkowym ubezpieczeniem
odpowiedzialności cywilnej, obowiązkowym ubezpieczeniem budynków i budowli, czy
odpowiedzialności cywilnej kierowców. Składki z tytułu dobrowolnych ubezpieczeń rzeczowych
ponoszą także władze samorządowe. leli wartość osiąga rocznie kwotę 450 000 zł. Pieniądze te
przejmowane są przez firmy ubezpieczeniowe, które swoje siedziby mają w dużych aglomeracjach
miejskich (Warszawa, Kraków, Poznań). Bardzo często gminę opuszczają także środki wypłacane
w formie prowizji agentów ubezpieczeniowych, gdyż zazwyczaj nie są jej mieszkańcami.
Oczywiście część tych środków jest wypłacana w formie różnych odszkodowań, ale większą część
stanowi koszt funkcjonowania firm ubezpieczeniowych lub ich zysk. Przynosi to oczywiście dochody
budżetowi państwa, ale w skali lokalnej nie zauważa się szerszej hojności instytucji
ubezpieczeniowych. W krajach Europy Zachodniej znakomicie rozwinęły się ubezpieczenia
wzajemne, prowadzone przez towarzystwa ubezpieczeń
wzajemnych, działające w oparciu o zasadę non profit. Szczególne znaczenie i pozycję uzyskały na
obszarach wiejskich. W naszym kraju istnieje obecnie dwa ogólnopolskie i kilka
branżowych towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. W ramach ogólnopolskich TUW tworzyć można
grupy wzajemności członkowskiej, które funkcjonują na zasadzie samodzielności finansowej. Środki
zebrane w formie składek w grupie pozostają na terenie gminy i po roku bilansowym analizowany
jest stan funduszy: w przypadku nadwyżki wpływów nad wydatkami pozostała kwota dzielona jest
pomiędzy TUW a grupę i może być
przeznaczona na jakiś cel lokalny, przy wystąpieniu nadwyżki wydatków nad wpływami stratę
pokrywa TUW a w kolejnym roku straty wyrównywane są ze składek. Do rozważenia pozostaje
przystąpienie do Wielkopolskiego TUW, bądź też utworzenie własnego np. Małopolskiego.
Idea wzajemności ubezpieczeniowej oprócz wymiernych korzyści finansowych integruje
społeczność lokalną, ogranicza straty z tytułu wyłudzeń oraz uczy wspólnego działania. Sami
rolnicy podkreślają, że rozbicie społeczeństwa, brak zaufania do działań grupowych jest jednym z
najpoważniejszych problemów wsi.
5.3 Spółdzielczość bankowa
Przedsiębiorcy wiedzą jak ważną rzeczą jest terminowy i szybki przepływ pieniędzy. W warunkach
rozwiniętej gospodarki rynkowej system bankowy jest jednym z podstawowych filarów rozwoju
67/73
gospodarczego. W Polsce dominującą pozycję pod względem liczebności zajmują banki
spółdzielcze. W gminach wiejskich są to z reguły jedyne funkcjonujące
banki. Ich problemy, kondycja ekonomiczna była w ostatnich latach przedmiotem intensywnych
dyskusji. W większości przypadków działają one dzięki temu, że swoje środki finansowe lokują w
nich samorządy. Dotychczasowa, w dużej mierze komfortowa sytuacja banków spółdzielczych (brak
konkurencji, pewny, przyzwyczajony" do usług banku
klient) zaczyna się zmieniać. Wejście na rynek wiejski takich potentatów jak PKO BP, BDK czy w
ostatnim okresie PBI w znacznym stopniu ułatwia klientom na wsi dostęp do nowoczesnych usług
bankowych i zwiększa konkurencję. Banki, które tylko z nazwy służą społeczności lokalnej, w
przypadku konkurencji ze strony dobrze zorganizowanych i profesjonalnie
przygotowanych banków komercyjnych znajdują się w dość trudnej sytuacji. Należy sądzić, że
samorządy również zaczną bardziej zwracać uwagę na efektywność ekonomiczną współpracy niż
sentymenty.
Sfera podstawowych usług bankowych nie może się znacznie różnić pomiędzy bankami
działającymi na terenach wiejskich i miejskich. W Niemczech usługi oferowane przez banki
spółdzielcze, czy ich krajową centralę są praktycznie identyczne z usługami typowych banków
komercyjnych lub państwowych. Spółdzielcy bankowi ( rolnicy, drobni przedsiębiorcy ) inwestują w
nich swoje pieniądze nie z sentymentów i przyzwyczajeń, ale dlatego, że mają z tego tytułu
wymierne korzyści ( dywidenda, niższe koszty kredytu ). Dlatego w naszym kraju konieczna jest
poważna zmiana w funkcjonowaniu banków spółdzielczych, jeżeli myśli się o dalszym ich działaniu
warunkach w warunkach rynkowych. Nie jest to tylko, jak czasami się słyszy, problem braku
kapitału. O wiele istotniejszy jest tu brak wysoko wykwalifikowanych kadr.
5.4 Surowce energetyczne
Polska była przez dziesięciolecia zdominowana przez przemysł ciężki. Utrwalił się też model
gospodarki opartej na węgli kamiennym. W efekcie corocznie miliony złotych transferowane są na
tereny Śląska. Zakładając, że gospodarstwo rolne zakupuje średnio w roku 3 tony węgla ( dane
szacunkowe na podstawie sondażu w gminach wiejskich ) z gminy Hrubieszów ( 2 556 gospodarstw
) wypływa corocznie w przybliżeniu ponad 2 600 tys. zł.
Obecnie coraz częściej użytkownicy preferują inne paliwa ( np. olej opałowy, gaz ). Na szczególną
uwagę zasługuje spalanie słomy. Technologia wykorzystania słomy na cele energetyczne jest dość
prosta. Od trzech lat funkcjonują w gospodarstwach indywidualnych na zamojszczyźnie małe piece
centralnego ogrzewania opalane słomą. Ich moc waha się w granicach 35−50 kW. Przy obecnym
poziomie cen węgla kamiennego inwestycje te zwracają się w ciągu 4−5 lat. Można na nie uzyskać
dofinansowanie
Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dzięki takie) inwestycji w
gospodarstwie wyposażonym w kocioł opalany słomą pozostaje co roku kwota l 500 − l 700 złotych.
Oczywiście nie jest to rozwiązanie dla każdego gospodarstwa, ale znaczna ich część, szczególnie
większych i nastawionych na produkcję roślinną, może skorzystać z tej
technologii. Wystarczy posiadać nadwyżki słomy z powierzchni 3−5 ha. Można też celowo uprawiać
tzw. rośliny energetyczne np. wiklinę. Od grudnia 1996 roku funkcjonują także w Polsce dwa duże
obiekty, wykorzystujące słomę jako materiał energetyczny: w Zielonkach w woj. elbląskim i w
Grabowcu w woj. zamojskim. Mają one odpowiednio moc l MW i 800 kW. Kotłownia w Grabowcu
ogrzewał dwie szkoły, internat, budynek urzędu gminy, ośrodek zdrowia i posterunek policji. Dzięki
temu przedsięwzięciu w gminach tych pozostanie co roku kwota ok. 50 00 − 70 000 zł. Powstał
bowiem rynek na słomę. Instytucja zajmująca się obsługą kotłowni podpisała z rolnikami wieloletnią
68/73
umowę na jej dostawę. Oprócz oszczędności na zakupie węgla środki wydane na zakup słomy
zostają
w gminie. Koszty tych inwestycji są dość wysokie, ale dzięki nim tak
wydatkowane środki pracują bezpośrednio dla społeczności lokalnej, pozwalając jej uzyskiwać
dodatkowe dochody (np. ze sprzedaży słomy, czy też ze sprzedaży tak wyprodukowanego ciepła).
Rozwinięta produkcja roślinna z dużym udziałem zbóż na terenie gminy Hrubieszów jak również
rozproszona zabudowa stwarzają warunki do wykorzystania biomasy na cele
energetyczne również i tutaj.
5.5 Telekomunikacja
W tym obszarze działalności gospodarczej są także przykłady, jak działania lokalne przyczynić się
mogą do zatrzymania pieniędzy w gminie. Mowa tu jest o spółdzielniach telefonicznych. Przykładem
może służyć gmina Tyczyn w woj. rzeszowskim. Dzięki aktywności mieszkańców udało się stworzyć
unikalne w skali kraju rozwiązanie. Powstał odrębny podmiot gospodarczy, który w obrębie kilku
gmin realizuje dla mieszkańców usługi
telefoniczne. Dzięki temu członkowie spółdzielni realizują połączenia
miejscowe za darmo, płacą za połączenia poza obszar działania spółdzielni. Powstało także ponad
20 miejsc pracy. Płacone są także podatki do budżetu gminy. Mieszkańcy odczuli zaś co to znaczy
działać razem, we wspólnocie. Przykład spółdzielni telefonicznej pokazuje jak decentralizacja i
demonopolizacja przyczynić się może do poprawy rozwoju ekonomicznego
gmin i integracji mieszkańców. Jest to o tyle dobre, że może stanowić punkt wyjścia do działań na
profesjonalnie zorganizowanym rynku Unii Europejskiej, do której aspirujemy.
Podsumowanie
Przedstawione obszary działań nie wyczerpują oczywiście listy możliwości, jakie mogą być
podejmowane na poziomie lokalnym w celu zatrzymania pieniędzy. Ważne jest, że nie tylko
obiektywne atuty lokalne, uwarunkowania historyczne i czynnik położenia odgrywają poważną rolę
w rozwoju obszarów wiejskich, ale również aktywność, inwencja i przedsiębiorczość władz.
Stąd też wynika niezbędność dalszych aktywnych działań na rzecz edukacjimieszkańców wsi
wspierania rodzących się w gminach inicjatyw. Często będzie bowiem o wiele łatwiej pozyskać
pieniądze poza gminą, jeżeli wcześniej przedstawi się możliwości i szanse znalezienia ich na
poziomie lokalnym.
6. Źródła finansowania działalności rolniczej
Działalność rolnicza, podobnie jak i inna, może być finansowana ze środków własnych, dotacji oraz
kredytów. Powszechnie wiadomo, że środków własnych rolnicy posiadają zbyt mało. Stąd też
istnieje możliwość otrzymania dotacji bądź też kredytów preferencyjnych. Środki na ten cel
pochodzą z budżetu państwa jak również z innych źródeł zarówno krajowych jak i zagranicznych.
Powołanych zostało szereg instytucji zajmujących się
obsługą finansowania rolnictwa w Polsce.
Z Budżetu Państwa przeznaczono w 1996 roku 2,9% wydatków na wsparcie instytucji i działań w
obszarze rolnictwa i jego otoczenia oraz fundusze emerytalne − rentowe 7,2%. Do zasadniczych
wydatków wspierających należały:
− dotacje do postępu biologicznego: 242,3 mln. zł, co stanowi 366,0% w stosunku do 1991 roku i
122,1%, w stosunku do roku 1995,
69/73
− dopłaty do kredytów rolnych: 385,5 min zł, kwota ta stanowi 325,9% wydatków z roku 1991 i
154,7% z roku 1995,
− dotacje do ARiMR: 721,4 mln zł, stanowiące 555.8 % wydatków w stosunku do roku l995, i 163, 6
% w stosunku do roku 1995; w kwocie tej zawarte były wydatki na:
− pożyczkę ASAL: 338, 9 min zł, co stanowiło 484,1% wydatków w stosunku do 1995 roku,
− dotacje do Agencji Rynku Rolnego, wynoszące 287,9 mln zł, stanowiące 155, 0 % wydatków z
1991 roku i l 19,3% z roku 1995,
− wydatki na oświatę, naukę, kulturę itp.: 430, 4 mln zł, co stanowiło 465,8 % w stosunku do roku
1991 i 122,1 w stosunku do roku 1995.
Rolnictwo i jego otoczenie może korzystać z dotacji, ulg, odliczeń i innych form pomocy. Do
najważniejszych zaliczyć można działalność ARi MR. Dofinansowane są następujące kredyty:
− obrotowe kredyty rolnicze przeznaczone na zakup środków produkcji oraz zwierząt hodowlanych,
− kredyty z przeznaczeniem na skup i przechowalnictwo płodów rolnych,
− inwestycje dla rolnictwa, przetwórstwa rolno−spożywczego i usług np. mleczarstwa, rozwoju
hodowli i chowu bydła mięsnego, zahamowania spadku i odbudowy populacji owiec, przetwórstwa
ziemniaka, przechowalnictwa zbóż i nasion innych roślin, odbudowę bazy drobiarskiej, nawodnień
ciśnieniowych upraw gruntowych i pod osłonami, rozpoczęcie lub zwiększenie produkcji w działach
specjalnych, wznowienie produkcji rolniczej z przeznaczeniem na finansowanie przedsięwzięć
inwestycyjnych zmierzających do restrukturyzacji i modernizacji tych podmiotów gospodarczych,
− kredyty na wznowienie produkcji na obszarach dotkniętych klęską,
− na powiększenie, utworzenie lub urządzenie gospodarstwa.
ARi MR promowała następujące inwestycje:
− finansowanie inwestycji infrastrukturalnych,
− finansowanie małej przedsiębiorczości na wsi,
− tworzenie rynków hurtowych i giełd rolnych,
− dofinansowanie działalności związanej z podnoszeniem i zmianą kwalifikacji zawodowych,
doradztwem i informacją w rolnictwie, praktyczną nauką zawodu,
− udzielanie gwarancji i poręczeń spłaty kredytów.
Ponadto działalność rolniczą i przedsiębiorczość na wsi wspierały:
− Fundusz Aktywizacji Bezrobotnych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa poprzez udzielanie
dotacji,
− NFOŚ i GW− dotacje, pożyczki i kredyty na przedsięwzięcia ekologiczne,
70/73
− Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej− " Counterpart Fund"− kredyty na inwestycje rolnicze w
zakresie produkcji i przetwórstwa, a także na rozbudowę infrastruktury: telekomunikację,
gazyfikację, drogownictwo oraz ochronę zdrowia i oświatę,
− Fundacja Rolnicza poprzez programy " Rozwój małej przedsiębiorczości na wsi", " Mała retencja",
" Bezrobotni", " Agroturystyka",
− Fundacja Wspomagająca Zaopatrzenie Wsi w Wodę− dotacje i kredyty na budowę zagrodowych
oczyszczalni ścieków,
− Fundacja Na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa FDPA poprzez program " Wspieranie
Przedsiębiorczości Wśród Kobiet Wiejskich",
− Amerykańsko−Polska Wspólna Komisja do Spraw Pomocy Humanitarnej− dotacje i kredyty na
rozwój infrastruktury i przetwórstwa,
− Fundacja Współpracy Polsko Niemieckiej poprzez dotacje,
− Europejski Bank Inwestycyjny Linia Kredytowa dla Europy Wschodniej− w zakresie przetwórstwa,
usług, turystyki i ochrony środowiska,
− Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,
− linie kredytowe banków: Societe Generale i Bank Credit National ( Francja ), Banco de Sabadell (
Hiszpania ), AK Ausfuhrkredit− Gesellschaft mbH , Mitteleuropaische Handelsbank AG ( Niemcy ),
Caixa General De Depositos S.A ( Portugalia ), Union Bank of Switzerland, Swiss Bank
Cosporation, Zurcher Kantonalbank, Schweizerische Kreditanstalt ( Szwajcaria ), na zakup dóbr i
usług pochodzących z tych krajów.
− Linia kredytowa Międzynarodowej Korporacji Finansowej
− Polsko− Brytyjski Projekt Przedsiębiorczości
− Care Small Business Associoation Corporation ( CARESBAC )
Do wspierania rolnictwa, przedsiębiorczości na wsi, aktywizacji bezrobotnych i tworzenia nowych
miejsc pracy włączyły się następujące organizacje:
− Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych. Bank Gospodarstwa Krajowego Fundusz Poręczeń
Kredytowych. Agencja Rozwoju Przemysłu S.A.. Polski Fundusz Gwarancyjny S.A.. Agencja
Budowy Autostrad. Polska Agencja rozwoju Regionalnego. Agencje i Fundacje Rozwoju
Regionalnego i Lokalnego. Fundusz Współpracy. Polska Fundacja Promocji i rozwoju Małych i
Średnich Przedsiębiorstw, Fundacja Telefony Polskie". Fundacja Rozwoju Turystyki − TOURIN.
Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA, Fundacja Spółdzielczości Wiejskiej. Fundacja
Europejski Fundusz. Rozwoju Wsi Polskiej oraz
Fundacja na Rzecz Rozwoju Wsi Polskiej .−Polska Wieś − 2000" im. Macieja Rataja, Krośnieńska
Fundacja Restrukturyzacji Rolnictwa, Towarzystwo Inwestycji Społeczno − Ekonomicznych.
Za pomocą n/w instrumentów ekonomiczno− finansowych można wspierać walkę z bezrobociem
również na terenach wiejskich
71/73
− Fundusz Pracy: działalność gospodarcza lub rolnicza, organizowanie dodatkowych miejsc pracy,
roboty publiczne, pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej lub rolniczej, przekwalifikowania
lub szkolenia, subsydiowanie zatrudnienia absolwentów, prowadzenie tzw. ..programów
specjalnych, udzielanie świadczeń przysługujących rolnikom zwalnianym z pracy.
Można też skorzystać z ulg, odliczeń oraz innych instrumentów ekonomiczno finansowych.
− Ustawa z dnia 9 maja 1991 r. − mówiąca o zwolnieniach z podatków i nie−
opodatkowanych należności budżetowych,
− Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych: zwrot kosztów
z zatrudnienie osób niepełnosprawnych,
− Rozporządzenie RM z 25 stycznia 1994 r. − prawo odliczania od dochodów wydatków
inwestycyjnych oraz obniżek podatku dochodowego,
− Zarz. Ministra Finansów z dnia 13 maja 1993 r. − ulgi z tytułu wykorzystania mienia przejętego na
mocy ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych na sfinansowanie inwestycji,
− Ustawa budżetowa na rok 1996 − dotacje na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych
realizowanych przez gminy oraz nakładów inwestycyjnych w zakresie zaopatrzenia wsi w wodę,
budowy urządzeń ściekowych i melioracji wodnych.
− Rozporządz. MF z 21 grudnia 1991 r. − prawo osób fizycznych prowadzących działalność
gospodarczą do ulgi w podatku dochodowym z tytułu wyszkolenia ucznia
− Rozporządz. RM. z 23 listopada 1993 r − finansowanie programów restrukturyzacyjnych dla
przedsiębiorstw.
Podkreślić jednak należy, że korzystanie z każdego źródła finansowania, ulg czy też odliczeń
możliwe jest jedynie pod pewnymi warunkami z którymi należy zapoznać się oddzielnie przed
złożeniem wniosku. Zakres pomocy rolnictwu i wsi zmienia się zleżnie ud możliwości finansowych i
polityki. Dlatego też na bieżąco trzeba śledzić zmiany i szybko korzystać z szansy.
7. Monitoring
Postęp w osiąganiu celów i zadań zawartych w Strategii będzie analizowany za pomocą zestawu
statystycznych wskaźników podstawowych charakteryzujących między innymi:
" rynek pracy i warunki pracy,
" wynagrodzenia i świadczenia społeczne,
" szkolnictwo
" poziom i kierunki inwestycji realizowanych w regionie,
" kierunki rozwoju i efektywność przemysłu,
" kierunki rozwoju i efektywność rolnictwa,
" stan rozwoju komunikacji i łączności,
72/73
" stan ochrony środowiska
" stan rozwoju turystyki.
Ponadto dobrym źródłem informacji są zebrania czy też sesje Rady Gminy. Zdobyte w ten sposób
informacje służyć będą do stworzenia banku danych w gminie a także do aktualizacji strategii.
Zmian w strategii nie należy traktować jako błędów w jej opracowaniu ale jako normalną procedurę
jej realizacji.
Wersja: .1
Wprowadził do systemu: Agnieszka Wsolak dnia 2003−07−22 21:22
Zatwierdził do publikacji: Agnieszka Wsolak dnia 2003−09−02 14:31
73/73

Dokument pobrany ze strony hrubieszow.netbip.pl dn. 2008-07

Transkrypt

Podobne dokumenty

Oferta wynajmu powierzchni handlowej C.H Max

Zapraszamy na bezpłatne kursy/szkolenia

swiss contribution gotania

Wykaz ofert - Od wizji do nowoczesnego zarządzania podregionem

Protokół z oceny prac Konkursu Plastycznego

Organizator Cele turnieju: Prace należy nadesłać na adres: w

inspektor - Praca w Służbie Cywilnej