Przysz³oœæ sektora tekstylno odzie¿owego w UE

MINISTERSTWO
GOSPODARKI, PRACY
I POLITYKI SPOŁECZNEJ
„Przyszłość sektora włókienniczego i odzieżowego
w rozszerzonej Unii Europejskiej”
Materiał przygotowano w Departamencie Polityki Przemysłowej
na podstawie Komunikatu Komisji do Rady Parlamentu Europejskiego,
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
oraz do Komitetu Regionów z dnia 29 października 2003r.
Warszawa, marzec 2004r.
Komisja Europejska w 2002r. ponownie wprowadziła politykę przemysłową na listę
politycznych priorytetów Unii i potwierdziła poparcie dla horyzontalnej polityki
przemysłowej, która to ma na celu poprawę ramowych warunków działania wszystkich
przedsiębiorstw. Z tego powodu Komisja analizuje obecnie, w jaki sposób inne inicjatywy
wspólnotowe mogą przyczynić się do poprawy konkurencyjności przemysłowej, tak aby
można było wykorzystać synergie występujące pomiędzy wszystkimi politykami
oddziałującymi na konkurencyjność przemysłową. Polityka przemysłowa jest również
rozpatrywana w świetle celów całej UE w aspekcie zrównoważonego rozwoju, zgodnie z
definicją zawartą w Strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju. Należy zatem znaleźć
pewną równowagę pomiędzy różnymi wymiarami rozwoju: gospodarczym, społecznym i
środowiskowym.
Oprócz aspektów horyzontalnych, polityka przemysłowa musi uwzględniać specyficzne
elementy determinujące konkurencyjność poszczególnych sektorów przemysłowych. Ramy,
instytucje i instrumenty, określające kontekst, w którym działają przedsiębiorstwa, są w dużej
mierze swoiste dla każdego sektora. Decydenci powinni brać pod uwagę złożone mechanizmy
sprzyjające konkurencyjności w danym sektorze. Ich działania powinny być ponadto
dostosowane do specyficznych potrzeb sektora lub weryfikowane z uwzględnieniem jego
szczególnych wymagań.
Chociaż przyszłość tej branży zależy przede wszystkim od samych przedsiębiorstw, ich
reakcji i zdolności do przystosowania się do stale zmieniających się warunków, do władz
publicznych należy - na szczeblu UE w dziedzinie kompetencji wspólnotowych takich jak
handel zewnętrzny, ale również na szczeblu Państw Członkowskich, a nawet na niższych
szczeblach - ustanowienie warunków o charakterze prawnym lub innym, w jakich sektor ten
może pomyślnie się rozwijać przy poszanowaniu dla interesów konsumentów i importerów.
SYTUACJA EKONOMICZNO-FINANSOWA SEKTORA WŁÓKIENNICZEGO I
ODZIEŻOWEGO UE
Sektor włókienniczy i odzieżowy stanowi ważną część europejskiego przemysłu
wytwórczego, a jego obroty w kwocie 200 miliardów euro są generowane przez około 177000
przedsiębiorstw zatrudniających ponad 2 miliony osób - liczba ta przekroczy zapewne 2,7
miliona po rozszerzeniu UE w 2004 roku. Udział branży włókienniczej i odzieżowej w
łącznej przemysłowej wartości dodanej na poziomie europejskim wynosi około 4%, zaś jej
udział w łącznym zatrudnieniu w przemyśle sięga około 7%.
Lata 2001 i 2002 były bardzo trudne dla przemysłu włókienniczego i odzieżowego, bowiem
wystąpił wówczas spadek produkcji (-8,7%) i zatrudnienia (-8,4%). Deficyt handlowy
kształtował się na poziomie 26,2 miliarda euro w 2002 roku, przy czym w handlu tekstyliami
osiągnięto nadwyżkę 7,9 miliarda euro, natomiast handel odzieżą przyniósł deficyt w
wysokości 34,1 miliarda euro.
Gdy chodzi o wymianę zewnętrzną w branży włókienniczej i odzieżowej, ponad 20% (23% w
przypadku tekstyliów) produkcji UE sprzedawane jest na eksport i to pomimo ograniczonego
dostępu do wielu rynków trzecich, w szczególności do rynków najważniejszych i najbardziej
konkurencyjnych eksporterów w tym sektorze. Przemysł europejski mógłby zwiększyć swoją
produkcję i eksport do tych regionów świata, gdyby zniesiono istniejące bariery w wymianie
handlowej. Warto zauważyć, że w porównaniu z pozostałymi branżami wytwórczymi
zewnętrzne rynki zbytu są najważniejsze dla przemysłu włókienniczego i odzieżowego oraz
że równocześnie w sektorze tym penetracja importu jest równie wysoka w ujęciu netto,
zwłaszcza gdy chodzi o odzież (41%).
W ostatnich latach europejski sektor włókienniczy i odzieżowy przeszedł szereg
zdecydowanych przemian spowodowanych kombinacją zmian technologicznych, zmian
czynników kosztowych produkcji i pojawieniem się wielkich konkurentów
międzynarodowych. Istnieje ryzyko, że zmiany te będą nadal dokonywały się w najbliższej
przyszłości, zaś ostateczne zniesienie od 1 stycznia 2005 roku systemu kontyngentów
importowych obowiązującego od czterdziestu lat dodatkowo nasili konkurencję zewnętrzną.
W odpowiedzi na wyzwania konkurencyjne w przeszłości europejski przemysł włókienniczy i
odzieżowy uruchomił długi proces restrukturyzacji, modernizacji i wprowadzania nowych
technologii. Przedsiębiorstwa poprawiły swoją konkurencyjność poprzez znaczne
zmniejszenie lub zaprzestanie masowej produkcji oraz wytwarzania artykułów prostych i
skupienie się raczej na poszerzeniu gamy produktów o wyższej wartości dodanej. Producenci
europejscy zajmują ponadto wiodącą pozycję w świecie na rynkach tekstyliów technicznych /
przemysłowych oraz włóknin (na przykład, filtry przemysłowe, geotekstylia, produkty
higieniczne i produkty przeznaczone dla przemysłu samochodowego lub dla sektora
medycznego), a także na rynku ubiorów wysokiej jakości o dużym walorze kreatywnym.
Konkurencyjność udało się również utrzymać poprzez podwykonawstwo lub przeniesienie
instalacji produkcyjnych - w przypadku działalności o intensywnym wykorzystaniu pracy
ręcznej takiej jak wytwarzanie ubrań - do przedsiębiorstw mieszczących się w krajach o
niższym koszcie pracy ręcznej, głównie w strefie eurośródziemnomorskiej (zaliczają się do
nich również kraje kandydujące i przystępujące). Przewaga konkurencyjna sektora
włókienniczego i odzieżowego UE polega obecnie na znaczeniu, jakie przywiązuje się do
jakości, kreatywności, innowacyjności, technologii i produktów o dużej wartości dodanej.
Produkty europejskie posiadają na ogół prymat pod względem jakości na rynku. Przemysł
europejski ma również wiodącą pozycję w opracowywaniu nowych produktów, takich jak na
przykład tekstylia techniczne. Jeżeli europejski sektor włókienniczy i odzieżowy pragnie
pozostać konkurencyjny, powinien kontynuować i przyspieszyć tę ewolucję w kierunku
produktów o dużej wartości dodanej. Potwierdzają to trendy gospodarcze z dwóch ostatnich
lat: tradycyjne przędzalnictwo bawełny napotyka na coraz silniejszą konkurencję, w
przeciwieństwie do produkcji włókien najnowszej generacji o bardziej skomplikowanej
technologii, takich jak włókna o dużej wytrzymałości.
GŁÓWNE WYZWANIA I AKTUALNE INICJATYWY POLITYCZNE
Przedsiębiorstwa włókiennicze i odzieżowe z UE mają długą tradycję kooperacji ze
swoimi odpowiednikami z krajów kandydujących i przystępujących, gdzie sektor
włókienniczy i odzieżowy odgrywa ważną rolę w gospodarce. Przede wszystkim chodzi tu o
kontrakty na uszlachetnianie bierne, które pozwalają wykorzystać tańszą siłę roboczą
dostępną poza UE. Występuje już wysoki stopień integracji gospodarczej pomiędzy
państwami kandydującymi i przystępującymi a UE. Od 75% do 90% eksportu z tych krajów
kierowane jest do obecnych i przyszłych Państw Członkowskich UE, zaś od 45% do 75%
importu krajów kandydujących i przystępujących pochodzi z państw przyszłej UE. W
ostatnich latach rynek zorientowany jest na coraz silniejsze przenoszenie instalacji
produkcyjnych z UE w dotychczasowym kształcie do krajów kandydujących i
przystępujących. Tendencja ta powinna utrzymać się po rozszerzeniu, co będzie miało wpływ
na zatrudnienie w sektorze włókienniczym i odzieżowym w dotychczasowych Państwach
Członkowskich, ponieważ przedsiębiorstwa będą przenosić swoje instalacje produkcyjne do
nowych Państw Członkowskich i zwiększać zakres zleceń podwykonawczych. W pierwszych
latach po rozszerzeniu jest możliwe, że elastyczność i bliskość rynku pozwoli na to, by sektor
ten pozostał konkurencyjny w nowych Państwach Członkowskich.
Rozszerzenie UE, głębokie zmiany zachodzące w wymianie międzynarodowej oraz zmiany w
dziedzinie polityki wspólnotowej dotyczące specyficznych czynników konkurencyjności
europejskiego przemysłu włókienniczego i odzieżowego stanowią zasadnicze wyzwania,
które w najbliższych latach muszą podjąć decydenci polityczni i podmioty z sektora, tak aby
regiony obecnych Państw Członkowskich, w których skoncentrowana jest produkcja
włókiennicza i odzieżowa mogły stawić czoła wyzwaniom, jakie stwarza zwiększenie skali
podwykonawstwa i przemieszczania instalacji produkcyjnych. Równolegle, w krajach
kandydujących i przystępujących presja w kierunku restrukturyzacji i modernizacji tego
sektora powinna wzrosnąć wraz ze zwiększonym dostępem krajów trzecich do rynku UE i
krajów przystępujących.
Mając na uwadze, że przewaga konkurencyjna europejskiego przemysłu włókienniczego i
odzieżowego w dużej mierze zależy od jakości, kreatywności, badań, innowacyjności i
kwalifikacji, ważne jest, aby podejmowano inicjatywy i działania z myślą o wzmocnieniu i
wsparciu wysiłków w tym kierunku na rzecz sektora włókienniczego i odzieżowego.
Pomiędzy dotychczasowymi członkami UE z jednej strony a krajami kandydującymi i
przystępującymi z drugiej występuje duża różnica w wydajności. Przemysł włókienniczy i
odzieżowy tych krajów produkuje równowartość 10% wartości dodanej produkcji
dotychczasowych członków UE, podczas gdy zatrudnia odpowiednik 60% siły roboczej
zatrudnionej w tym sektorze w dotychczasowej Unii (dane dla Turcji nie są dostępne).
Dotychczas sektor ten mógł przynajmniej częściowo kompensować tę różnicę stosunkowo
niskim kosztem siły roboczej. Jednak przewaga w tym zakresie może się zmniejszyć w
średnim terminie, co zmusza do wzmocnienia innych przewag konkurencyjnych
powiązanych, tak jak w UE, z jakością, kreatywnością, badaniami, innowacyjnością i
nabywaniem nowych umiejętności. Zatem sektor włókienniczy i odzieżowy w krajach
kandydujących i przystępujących staje przed poważnymi wyzwaniami strukturalnymi.
Chociaż sytuacja jest różna w różnych krajach, istnieje prawdopodobieństwo, że
przedsiębiorstwa z branży włókienniczej i odzieżowej z niektórych przyszłych Państw
Członkowskich napotkają znaczące trudności i poniosą dodatkowe koszty, ponieważ
zmuszone będą przestrzegać wspólnotowego dorobku prawnego w dziedzinie ochrony
środowiska, a także wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. W tym względzie,
podczas negocjacji z krajami przystępującymi wzięto pod uwagę wyższe koszty dostosowania
do prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska obowiązującego w UE. W konsekwencji
krajom tym przyznano okresy przejściowe na wprowadzenie niektórych dyrektyw UE na
podstawie szczegółowo uzasadnionych wniosków przedstawionych przez te kraje.
Zniesienie od 1 stycznia 2005 roku wszystkich ograniczeń ilościowych istniejących w
ramach Porozumienia w sprawie tekstyliów i odzieży (ATC) WTO, które dotąd ograniczały
import niektórych produktów włókienniczych i odzieżowych do wyznaczonych
kontyngentów, stanowi istotną zmianę dla światowego przemysłu włókienniczego i
odzieżowego. Działanie to spowoduje zapewne wzrost presji konkurencyjnej w UE
wywieranej przez głównych producentów – zwłaszcza Chiny – ale prawdopodobnie również
przez innych dużych producentów takich jak Indie i Pakistan.
Aktualne przepisy WTO określają, że kontyngenty importowe powinny zostać zniesione w
2005 roku, ale nie przewidują równoległego obowiązku eliminacji innych przeszkód w
wymianie handlowej, a w szczególności obniżenia stawek celnych. Średnia stawka celna dla
tekstyliów i odzieży wynosi w UE 9%, natomiast wiele innych krajów - głównie kraje
rozwijające się, w tym niektórzy najwięksi i najbardziej konkurencyjni w sektorze
eksporterzy - chronią swój sektor włókienniczy i odzieżowy stawkami sięgającymi nawet
30%, do czego często dochodzą są jeszcze inne opłaty specjalne i liczne ograniczenia
pozataryfowe.
Jeżeli sytuacja w tym zakresie nie ulegnie poprawie, UE posiadająca jedne z najniższych
stawek celnych na świecie stanie się bardzo otwartym rynkiem, podczas gdy europejskie
przedsiębiorstwa nie będą miały możliwości ekspansji w wielu krajach, w których bariery
importowe pozostaną na bardzo wysokim poziomie. Sytuacja taka, która spowodowałaby
nasilenie konkurencji na rynkach nasyconych tekstyliami i odzieżą krajów
uprzemysłowionych, nie byłaby do zniesienia z punktu widzenia politycznego i równości
szans, zwłaszcza że niektóre kraje trzecie posiadające silne bariery ochronne (z wyjątkiem
krajów najmniej rozwiniętych) mają rynki o dużym potencjale dla produkcji wysokiej jakości
pochodzącej z UE.
Obecnie do Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych i Japonii trafia około 80% światowego
importu ubrań, co potwierdza niewielki zakres eksportu z Północy na Południe i stanowi
również dowód na słabość wymiany handlowej na linii Południe-Południe. Dla przemysłu
europejskiego istnieje jednak potencjał ekspansji na inne rynki, a niektóre z nich szybko się
rozwijają. Pewna liczba krajów rozwijających się posiada w tym sektorze przewagę
konkurencyjną w masowej wytwórczości produktów o niskiej i średniej jakości, którą będą
mogły w pełni wykorzystać począwszy od 2005 roku, natomiast przemysł europejski posiada
siłę konkurencyjną w produkcji wyrobów średniej i wysokiej jakości, w modzie i tekstyliach
technicznych, którą również będzie mógł wykorzystać.
Od czasu przystąpienia do WTO w 2001 roku Chiny korzystają ze stopniowego znoszenia
kontyngentów zgodnie z porozumieniami dotyczącymi tekstyliów i odzieży. W 2002 roku
import tych kategorii produktów, poddany liberalizacji dla Chin w ramach trzeciej fazy ATC,
wzrósł o 46% w ujęciu wartościowym i o 192% w ujęciu ilościowym, przy spadku o 50%
średniej ceny jednostkowej1.
Wziąwszy pod uwagę, że blisko połowa importu tekstyliów i odzieży z Chin podlega obecnie
kontyngentom i że spośród 42 chińskich kontyngentów, które zostaną zniesione w 2005 roku,
25 jest obecnie w wysokim stopniu wykorzystywanych (90% lub więcej), możemy być
świadkami bardzo znaczącego wzrostu eksportu chińskiego po 2005 roku. Będzie to miało
wpływ nie tylko na produkcję 25 krajów UE, ale również na produkcję najmniejszych (i
najbiedniejszych) krajów trzecich, do tego stopnia że niektóre z nich mogą zostać wykluczone
z pewnych segmentów rynku.
1
We wszystkich kategoriach produktów import do UE pochodzący z całej reszty świata z wyłączeniem Chin
spadł o 13% w ujęciu wartościowym i o 11% w ujęciu ilościowym, przy obniżeniu się ceny jednostkowej o 2%.
Trend ten był szczególnie wyraźny w niektórych kategoriach produktów. W ujęciu wartościowym udział Chin w
tych produktach wzrósł z 25% w 2001 roku do 38% w pierwszej połowie 2003 roku; w ujęciu ilościowym udział
Chin wzrósł z poniżej 14% w 2001 roku do 37% w pierwszej połowie 2003 roku.
Równolegle, Chiny przeżywają szybki wzrost gospodarczy, który czyni z tego kraju
potencjalnie bardzo interesujący rynek dla eksportu tekstyliów i odzieży z UE i krajów
trzecich, zwłaszcza gdy Chiny otworzą swój rynek i zastosują się do wymagań narzucanych
przez WTO w zakresie, między innymi, liberalizacji handlu detalicznego i dystrybucji.
Chociaż przemysł włókienniczy i odzieżowy nie był tradycyjnie sektorem
generującym postęp technologiczny, sytuacja uległa zmianie w ostatnich latach.
Przedsiębiorstwa, które zainwestowały w badania i w nowe metody produkcji osiągnęły
sukces i potrafią oprzeć się konkurencji międzynarodowej. Należy zatem nadal zachęcać ten
sektor do inwestowania w prace badawczo-rozwojowe z myślą o produkowaniu nowych,
bardziej złożonych materiałów, wprowadzaniu nowych, bardziej wydajnych procesów
produkcyjnych i wprowadzaniu na rynek nowatorskich produktów po konkurencyjnych
cenach.
Ponieważ produkcja przemysłowa rozszerzonej Europy w nowych warunkach handlowych
napotykać będzie coraz większe utrudnienia, europejski sektor włókienniczy i odzieżowy
powinien nadal opracowywać produkty wysoko wyspecjalizowane tj.: tekstylia medyczne
wykorzystujące substancje biologiczne lub tekstylia interaktywne i inteligentne, które
pozwalają na stosowanie czujników włókienniczych i poprawę metod testowych.
Przemysł włókienniczy i odzieżowy miał również podobne trudności we wzajemnym
przybliżeniu badań naukowych, z jednej strony, i wprowadzaniu na rynek nowych
technologii, nowych produktów lub procesów, z drugiej strony. W ramach szóstego programu
ramowego na rzecz prac badawczo-rozwojowych dostępna jest linia wspierająca innowacje.
Mimo to, na poziomie europejskim istnieje niewiele możliwości finansowania innowacji
nietechnologicznych.
W sektorze włókienniczym i odzieżowym skuteczne zarządzanie informacją stało się
elementem kluczowym dla zachowania konkurencyjności, na przykład dla poprawy
zarządzania łańcuchem dostaw, wymiany informacji, tworzenia sieci wirtualnych,
przetwarzania małych partii i ograniczenia opóźnień produkcyjnych.
Handel elektroniczny pomiędzy przedsiębiorstwami ogranicza się faktycznie do dużych
przedsiębiorstw sektora. Tam właśnie kumulują się pewne główne korzyści wynikające ze
stosowania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT). Dlatego też małe i średnie
przedsiębiorstwa również powinny brać udział w handlu elektronicznym pomiędzy
przedsiębiorstwami, aby móc zespolić swoje fragmentaryczne działalności i poszukiwać w
skali światowej dostawców i rynków zbytu. Ponadto, konieczne jest opracowanie i wdrożenie
systemów międzyoperacyjnych, aby umożliwić małym i średnim przedsiębiorstwom pełne
wykorzystanie tych szans.
Pomiędzy rokiem 1990 a 2000 w europejskim sektorze włókienniczym i odzieżowym
utracono blisko milion miejsc pracy. Wyzwania, przed jakimi staje w najbliższych latach
sektor włókienniczy i odzieżowy, mogą wskazywać na dalsze zmniejszenie liczby miejsc
pracy. Jedyna trwała strategia, jaką Europa może przyjąć w tym sektorze, polega na jego
rozwijaniu poprzez innowacje, badania, kreatywność, wiedzę fachową, wykorzystanie
nowych technologii i pozytywnych relacji przemysłowych. W tym względzie ważne jest
uświadomienie sobie faktu, że nowe procesy produkcyjne powinny prowadzić nie do
zmniejszania zatrudnienia, lecz do poprawy jakości zatrudnienia, w lepszym otoczeniu pracy
przy zróżnicowanych metodach pracy. Ważna jest zatem dobra koordynacja kształcenia,
dostępności kompetencji i organizacji rynku pracy.
UE jest zaangażowana w zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska. Dwie
kluczowe kwestie dla przemysłu włókienniczego i odzieżowego to konieczność obniżenia
ilości zanieczyszczonej wody zrzucanej na końcu wielu procesów takich jak farbowanie i
wykańczanie, jak również zawartości związków chemicznych w tych ściekach.
Równocześnie, przemysł ten powinien stawić czoło wyzwaniu, jakim jest przyjęcie podejścia
cyklu użytkowania odnośnie oddziaływania środowiskowego produktów, które wytwarza.
Głównym aktem prawnym na szczeblu UE dotyczącym przemysłu włókienniczego i
odzieżowego jest dyrektywa w zakresie zintegrowanej prewencji i kontroli zanieczyszczeń
(PRIP)2 z 1996 roku, która przewiduje wprowadzenie zintegrowanej prewencji i kontroli
zanieczyszczeń pochodzących z szerokiej gamy działalności przemysłowych i rolniczych, a w
szczególności ze wstępnej obróbki i farbowania włókien lub tekstyliów3.
Przemysł włókienniczy staje przed podobnymi wyzwaniami środowiskowymi co inne branże,
zaś technologie przezwyciężania tych wyzwań są często bardzo podobne. Jednak każdy sektor
posiada swoją własną grupę badaczy, którzy bardzo mało ze sobą współpracują i komunikują
się. Komisja wspiera zatem inicjatywę4 w ramach piątego programu ramowego na rzecz prac
badawczo-rozwojowych zmierzającą do poprawy w zakresie wymiany informacji pomiędzy
grupami badaczy w sektorach włókienniczym, garbarskim, celulozowym i papierniczym, tak
aby jak najskuteczniej zaspokoić potrzeby środowiskowe tych sektorów.
Równocześnie, istotna dla sektora włókienniczego i odzieżowego jest strategia Komisji
nakierowana na wspieranie produktów przyjaznych dla środowiska, jak ją przedstawiono w
komunikacie na temat zintegrowanej polityki produktowej (IPP)5; obejmuje ona kwestie takie
jak decyzje w zakresie zaopatrzenia, okres użytkowania lub zarządzanie łańcuchem
zaopatrzeniowym. Z punktu widzenia branży włókienniczej i odzieżowej różnorodne już
istniejące narzędzia - w tym systemy zarządzania środowiskowego, programy oznakowań,
poprawa dostępności informacji od wszystkich zaangażowanych stron - powinny być bardziej
nakierowane na produkt. Poza tym, niezbędne są nowe wysiłki ze strony podmiotów
przemysłowych i władz narodowych zmierzające do wykorzystania możliwości, jakie dają te
narzędzia, do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej sektora przy jednoczesnej poprawie
wyników w zakresie ochrony środowiska.
Na horyzoncie rysuje się nowe wyzwanie dla sektora włókienniczego i odzieżowego, a
mianowicie nowa polityka chemiczna UE. Teksty przeznaczone do przyszłego projektu
rozporządzenia na temat REACH6, przygotowane przez Dyrekcje generalne ds.
przedsiębiorstw i środowiska7, wymagają, aby pewne substancje chemiczne wykorzystywane
lub wprowadzane na rynek w UE powyżej pewnych ilości zostały w przyszłości poddane
procedurze rejestracji oraz - zależnie od sytuacji - ocenie i dopuszczenia/ograniczenia.
Pakiet REACH zmierza do ustanowienia ogólnej równowagi pomiędzy trzema filarami
zrównoważonego rozwoju (ekonomicznym, społecznym, środowiskowym), jednak może on
nieść ze sobą konsekwencje dla niektórych producentów/importerów z niektórych sektorów.
Istnieje możliwość wzrostu cen na niektóre substancje i preparaty chemiczne. Można również
przewidywać wycofanie z rynku preparatów niskowartościowych.
Branża odpowiedziała na konsultacje publiczne podnosząc, że jest istotnym użytkownikiem
końcowym niezwykle dużej gamy preparatów chemicznych. Na przykład, typowa receptura
2
Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 roku, Dz.U. WE nr L 257 z 10.10.1996, str. 26-40.
Informacje na temat najlepszych dostępnych technologii (MTD) w sektorze uszlachetniania tkanin zawiera
dokument odniesieniowy dotyczący MTD (Komisja Europejska, lipiec 2003): http://eippcb.jrc.es.
4
Szersze informacje znaleźć można pod adresem: http://www.patantex.net
5
Komunikat Komisji z dnia 18 czerwca 2003 roku - „Zintegrowana polityka produktowa - Opracowanie
refleksji środowiskowej nakierowanej na cykl użytkowania:, COM(2003) 302 final
6
Patrz: http://europa.eu.int/comm/entreprise/chemicals/chempol/whitepaper/reach.htm
7
COM(2001) 88 final, przyjęty dnia 27.7.2001.
3
barwienia tkanin zawiera pięć preparatów, z których każdy złożony jest z dziesięciu
substancji chemicznych, zaś w wykańczalni tkanin stosuje się rocznie setki takich receptur.
Komisja w trakcie finalizacji propozycji REACH wzięła pod uwagę punkt widzenia wyrażany
przez przemysł włókienniczy. Znaczące ograniczenie wymagań w zakresie testów odnośnie
produkcji niskotonażowej oraz znaczące zmniejszenie obciążeń administracyjnych w dużej
mierze ograniczyły potencjalną uciążliwość tych rozwiązań, jak również możliwość
wycofania z rynku substancji stosowanych w przemyśle włókienniczym.
Część konsumentów jest w coraz większym stopniu świadoma potencjalnego wpływu
produktów, które spożywają lub z którymi wchodzą w styczność, na zdrowie. Dziedzina ta
budzi szczególne zainteresowanie stowarzyszeń konsumentów w całej Europie. Z punktu
widzenia przemysłu włókienniczego problem ten dotyczy przede wszystkim odzieży, bielizny
domowej itp. Oraz, w mniejszym zakresie, wykładzin podłogowych. Producenci ubiorów
wykazujący coraz większą wrażliwość na te obawy, z uwagą podchodzą do produktów
chemicznych, które zawarte są w ubraniach i mogą być potencjalnie rozpraszane podczas
prania i noszenia, zwłaszcza jeżeli wchodzą one w dłuższy kontakt ze skórą. Podobnie jak w
przypadku przepisów dotyczących ochrony środowiska, kwestia ta nie powinna być uważana
za uciążliwość dla sektora, ale raczej za okazję dla producentów z UE do eksponowania
wysokiego poziomu ochrony konsumenta, jaki zapewniają ich produkty.
Reklama produktów włókienniczych nie może być myląca w rozumieniu dyrektywy
84/459/EWG zmienionej dyrektywą 97/55/WE, zaś oznakowanie produktów włókienniczych
powinno dostarczać jasnych, dokładnych i wyczerpujących informacji w języku łatwo
zrozumiałym dla konsumenta.
Korzyści, jakie europejski sektor włókienniczy i odzieżowy czerpie ze swoich zdolności
innowacyjnych i kreatywnych są uszczuplane przez podrabianie produktów. Pomimo
wspólnotowej ochrony marek i wzorów, marki, wzory i modele są systematycznie kopiowane
ze szkodą dla ich właścicieli8. W szczególności liczne małe i średnie przedsiębiorstwa
napotykają na trudności w zwalczaniu tego procederu, wziąwszy pod uwagę, że często
brakuje im środków niezbędnych na zapewnienie obsługi eksperckiej w dziedzinie prawa
własności intelektualnej (IPR) lub na angażowanie się w procedury sądowe.
Ponieważ przemysł włókienniczy i odzieżowy w Europie charakteryzuje się koncentracją
geograficzną małych i średnich przedsiębiorstw w pewnej liczbie regionów silnie
uzależnionych od tego sektora w zakresie zatrudnienia oraz spoistości gospodarczej i
społecznej. Często chodzi o regiony, w których inne możliwości zatrudnienia są ograniczone.
Ponadto, kobiety stanowią duży odsetek siły roboczej, zwłaszcza w podsektorze odzieżowym.
Z tych powodów każde pogorszenie sytuacji gospodarczej sektora powodujące utratę miejsc
pracy może mieć nieproporcjonalnie duży wpływ negatywny na niektóre regiony - zarówno w
dotychczasowych, jak i w przyszłych Państwach Członkowskich.
Sytuacja ta wymaga zdolności przewidywania zmian przemysłowych i przyciągania nowych
inwestycji w zróżnicowanych branżach gospodarki. Ponadto, większość robotników, którzy
utracą pracę w sektorze włókienniczym i odzieżowym, nie jest w stanie znaleźć zatrudnienia
w tym samym sektorze. Szans na przyszłość należy poszukiwać w dziedzinie lepszej
8
Na przykład, w 2001 roku celnicy na granicach zewnętrznych UE zatrzymali 4,7 miliona artykułów
odzieżowych i akcesoriów odzieżowych, zaś połowa procedur celnych UE za 2001 rok (to znaczy 2628
procedur) dotyczyła produktów włókienniczych i odzieżowych. Patrz:
http://europa.eu.int/comm/taxation_customs/customs/counterfeit_piracy/statistics/statistics_en2001.pdf
edukacji. Dlatego też regionalne programy kształcenia są niezbędne dla uzyskania
kompetencji i umożliwienia przekwalifikowań pracowników.
Finansowanie z funduszy strukturalnych jest prowadzone za pośrednictwem wieloletnich
horyzontalnych programów rozwoju regionalnego, proponowanych przez regiony i
zatwierdzanych przez Komisję.
W sektorze takim jak włókienniczy i odzieżowy, który przeżywa stały proces dostosowawczy,
zwłaszcza pod postacią zamykania i/lub modernizacji instalacji, pomoc państwowa może w
szczególności prowadzić do zakłóceń. W tym kontekście rzeczą najwyższej wagi jest
przestrzeganie obowiązujących przepisów w zakresie przyznawania pomocy państwowej dla
tego sektora. Ponadto, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że poziom inwestycji wymagany w
różnych działalnościach włókienniczych i w większości rodzajów produkcji odzieżowej jest
znacznie niższy od takiego poziomu w innych sektorach, sektor włókienniczy i odzieżowy
wydaje się idealnym kandydatem do wprowadzenia w bliskiej przyszłości najbardziej
restrykcyjnych zasad w zakresie pomocy publicznej.
Istnieje jednak pewna liczba dziedzin, w których pomoc państwowa może być w większym
stopniu dopuszczalna, o ile może mieć ona pozytywny wpływ na szczeblu UE. W celu
sprecyzowania polityki dotyczącej pomocy państwowej w tym sektorze Komisja przyjęła
pewną liczbę kierunków i polityk ramowych dotyczących również dziedzin o dużym
znaczeniu dla przemysłu włókienniczego i odzieżowego, takich jak prace badawczorozwojowe, zatrudnienie i kształcenie, małe i średnie przedsiębiorstwa, ochrona środowiska
oraz ratowanie i restrukturyzacja przedsiębiorstw w trudnej sytuacji.
PROPOZYCJE
ZMIERZAJĄCE
DO
WZMOCNIENIA
TRWAŁEJ
KONKURENCYJNOŚCI SEKTORA WŁÓKIENNICZEGO I ODZIEŻOWEGO W UE
Wzmocnienie trwałej konkurencyjności sektora włókienniczego i odzieżowego w
rozszerzonej Unii Europejskiej wiąże się ze wzmocnienie czynników związanych z
aktualnymi i przewidywanymi przewagami konkurencyjnymi przemysłu włókienniczego i
odzieżowego UE.
Poszerzeniu dostępu do rynków Unii Europejskiej, który nie będzie miał żadnego okresu
przejściowego po 1 stycznia 2005 roku, kiedy to zniesione zostaną całkowicie ograniczenia
ilościowe, powinno towarzyszyć odpowiednie poszerzenie dostępu do rynków światowych
dla eksportu produktów włókienniczych i odzieżowych z UE. Inwestycje dokonane w celu
stawienia czoła szybko ewoluującym czynnikom konkurencyjności w UE, powodujące niemal
nieustanny proces restrukturyzacji i modernizacji, wymagają wprowadzenia zasad równości
na szczeblu międzynarodowym dla zapewnienia motywacji ekonomicznej dla bolesnych
procesów restrukturyzacji i modernizacji.
W ramach zintegrowanych instrumentów rozwoju regionalnego, ważne jest przewidywanie
zmian przemysłowych, gdy te ostatnie przekraczają zdolności dostosowawcze danego
regionu. Różne sektory przemysłu rozszerzonej UE, a wśród nich sektor włókienniczy i
odzieżowy, poddawane są regularnie procesom restrukturyzacji i modernizacji, które mają
wpływ na zatrudnienie, na same przedsiębiorstwa i na sytuację społeczno-gospodarczą
regionów. Ważne jest przyciąganie inwestycji do tych regionów, kształcenie pracowników w
taki sposób, aby pomóc im w znalezieniu zatrudnienia w różnych dziedzinach działalności
gospodarczej oraz ponowne wprowadzanie pracowników do tych samych sektorów w sposób
odpowiadający coraz wyższym wymogom konkurencji.
Inicjatywy na szczeblu UE
Polityka handlowa
UE ma w tym sektorze pewną liczbę celów, które trudno ze sobą pogodzić: promocja
własnego przemysłu w kontekście nasilonej konkurencji międzynarodowej, zadania w
zakresie rozwoju, znalezienie równowagi pomiędzy wielostronną liberalizacją a traktowaniem
preferencyjnym oraz promocja warunków zrównoważonego rozwoju i wymiany handlowej.
Dostępne instrumenty polityki handlowej zostały ponownie zbadane w celu uzyskania
odpowiedzi na wyzwania liberalizacji ograniczeń kontyngentowych i wzrostu globalizacji
wymiany oraz w celu uzyskania dla przemysłu UE i innych zainteresowanych stron jasnych
ram działania, przewidywalnych i spójnych, które pozwalają na planowanie strategii,
inwestycji i działań kształceniowych. Ramy te powinny obejmować następujące elementy:
Aktualna propozycja UE w negocjacjach na temat dostępu do rynków wzywa wszystkich
członków WTO – jedynie z wyłączeniem krajów najmniej rozwiniętych – do obniżenia ich
stawek celnych do jak najniższego wspólnego poziomu oraz do eliminacji wszystkich barier
pozataryfowych. Powinno to pozwolić przemysłowi UE stawić czoło konkurencji w innych
krajach na warunkach podobnych, jakie UE oferuje krajom trzecim. Wszystkie kraje powinny
przyłączyć się do tych wysiłków, włączając w to oczywiście kraje, których eksport produktów
włókienniczych i odzieżowych jest bardzo konkurencyjny. UE nie przeprowadzi dalszego
obniżenia swoich stawek celnych, które już są stosunkowo niewygórowane, jeżeli nie uzyska
równoprawnego dostępu do rynków zewnętrznych. Dla właściwego uwzględnienia kwestii
związanych z rozwojem - dotyczących zarówno krajów traktowanych preferencyjnie, jak i
niekorzystających z takiego traktowania - podnoszonych przez kraje rozwijające się oraz
wpływu na przemysł UE, nowe niższe stawki powinny być wprowadzane stopniowo, przy
założeniu okresów przejściowych, które dają czas na odpowiednie dostosowania.
Istnienie barier pozataryfowych w wymianie handlowej (NTB) - które UE stara się
wyeliminować, ale które dotyczą również innych krajów - stanowi poważny problem dla
przemysłu europejskiego. W sektorze włókienniczym i odzieżowym bariery te dotyczą przede
wszystkim podatków/opłat dodatkowych lub innych opłat importowych, minimalnych cen
importowych lub praktyk wyceny celnej nie opartej na cenie zapłaconej za towar
importowany, uciążliwych specyfikacji lub faktycznych działań dyskryminujących w
dziedzinie oznakowania lub cechowania, systemów zezwoleń importowych, uciążliwych
procedur certyfikacyjnych itp. Rozwiązanie tych problemów wymaga przezwyciężenia
szeregu trudności. W niektórych przypadkach może się okazać, że takie bariery są wyraźnie
sprzeczne z obowiązującymi przepisami WTO i wówczas takie trudności można rozstrzygnąć
poprzez mechanizm rozstrzygania sporów w ramach WTO, jeżeli możliwe jest przedstawienie
odpowiednich dowodów. Istnieje jednak wiele przypadków, w których zgodność ze
zobowiązaniami WTO nie jest kwestią jasną i dla których trudno jest przedstawić dowody na przykład wówczas, gdy bariery pozataryfowe oparte są na praktykach administracyjnych.
Utworzenie strefy eurośródziemnomorskiej
W ramach strefy wolnego handlu która obejmuje UE i kraje śródziemnomorskie możliwe
będzie, aby podmioty gospodarcze bez ograniczeń wykorzystywały półprodukty pochodzące
z całej strefy. Pozwoli to na pełne wykorzystanie przewag konkurencyjnych różnych
regionów, a także umożliwi sektorowi włókienniczemu i odzieżowemu utrzymanie całego
łańcucha produkcyjnego w pobliżu rynku europejskiego, łącząc w ten sposób korzyści
wynikające z umiarkowanych kosztów, jakości i bliskości. Strefa taka ograniczy również w
pewnym zakresie negatywne skutki zniesienia kontyngentów importowych w 2005 roku i
dlatego jej szybkie wprowadzenie ma zasadnicze znaczenie.
Ochrona praw własności intelektualnej (IPR)
Mocnymi stronami europejskiego przemysłu włókienniczego i odzieżowego są również
innowacyjność, marki, moda i wzory; ważne będzie zatem podkreślenie wysiłków
zmierzających do poprawy ochrony i stosowania praw własności intelektualnej w krajach
trzecich w celu uzyskania większej skuteczności walki z handlem towarami podrabianymi.
Nasilona konkurencja międzynarodowa i dostępne środki zaradcze
Zniesienie kontyngentów i wynikające z tego nasilenie konkurencji powinna zmienić
relatywną pozycję dostawców z Unii Europejskiej i innych krajów, a jednym z tego
rezultatów może być dalsza obniżka cen. Kiedy konkurencja ulega nasileniu przy
respektowaniu zaleceń WTO w dziedzinie równoprawnych praktyk handlowych, normalnie
nie jest potrzebna żadna interwencja publiczna. Jeśli jednak presja wynikająca z konieczności
dostosowania się do sytuacji po zniesieniu kontyngentów będzie prowadzić do nielojalnych
praktyk handlowych w sektorze, takich jak dumping, subwencje lub wyjątkowy wzrost
importu, branża będzie miała, podobnie jak w przeszłości, dostęp do całej gamy instrumentów
ochrony handlowej UE, które są zgodne z zasadami WTO, jeśli wystąpią po temu niezbędne
okoliczności.
Chińska ofensywa eksportowa w kategoriach produktów, którymi handel ulega liberalizacji w
ramach trzeciego etapu integracji w ATC, a także imponujący potencjał produkcyjny i
eksportowy Chin budzą niepokój w przemyśle UE, a także innych krajów, które dostarczają
produktów włókienniczych i odzieżowych do Unii Europejskiej. Silna obniżka cen
jednostkowych oraz opanowywanie części rynku, które to zjawiska w niektórych kategoriach
były szczególnie widoczne, wraz z silną obniżką średnich cen jednostkowych dochodzącą aż
do 75%9, sprawiają, że konieczne jest uważne badanie w celu określenia warunków, w jakich
osiągnięto takie wyniki, i każą wierzyć, że w 2005 roku może powstać podobna sytuacja w
przypadku innych produktów.
Mając na uwadze, że Chiny stanowią ważny potencjalny rynek dla UE w dziedzinie
włókienniczej i odzieżowej, należy uważnie śledzić, czy przestrzegają one swoich
zobowiązań wobec WTO. Trudności wynikające z przestrzegania zaleceń WTO mogą być
artykułowane dwustronnie w ramach spotkań odbywających się w regularnych odstępach
czasu pomiędzy służbami Komisji a władzami chińskimi oraz w kontekście wielostronnym
poprzez zastosowanie mechanizmu rewizji przejściowej wprowadzonego w ramach WTO10.
W konsekwencji konieczne jest, aby branża jak najszybciej przekazywała istotne informacje
służbom Komisji odpowiedzialnym za kontrolę realizacji zobowiązań Chin wobec WTO. W
tym celu Komisja będzie na bieżąco śledzić sytuację przy wsparciu branży i eksporterów. Ze
szczególną uwagą podchodzić się będzie do przeszkód w dostępie do rynku oraz do innych
praktyk handlowych Chin w sektorze włókienniczym i odzieżowym, do kwestii ich zgodności
9
Na przykład, w kategorii 161 (inne ubrania) wielkość eksportu chińskiego w 2002 roku wzrosła o 360% w
porównaniu w 2001 rokiem, przy obniżce ceny jednostkowej o 75%, zaś w kategorii 21 (anoraki, parki) wielkość
eksportu wzrosła o 291%, przy obniżce średniej ceny jednostkowej o 48%.
10
Mechanizm przewidziany przez WTO w kontekście przystąpienia Chin, który pozwala corocznie badać
przestrzeganie przez ten kraj zobowiązań narzuconych przez WTO. Mechanizm ten jest stosowany raz do roku
w przeciągu pierwszych ośmiu lat uczestnictwa Chin w WTO oraz w dziesiątym roku od przystąpienia.
ze zobowiązaniami Chin wobec WTO oraz do wszelkich możliwych nowych inicjatyw
wspierających inicjatywy przemysłu UE w tej dziedzinie.
Na tej podstawie Komisja prowadzić będzie stały dialog polityczny z władzami chińskimi,
podkreślając nadzwyczajny wzrost eksportu chińskiego w niektórych kategoriach produktów
włókienniczych i odzieżowych od 2002 roku oraz zainteresowanie UE w lokowaniu
sprzedaży na dynamicznie rozwijającym się rynku chińskim.
Polityka regionalna i polityka spójności
Należy przewidywać zmiany przemysłowe w skali całej rozszerzonej Europy, tworzyć nowe
możliwości zatrudnienia w regionach, które są uzależnione od omawianych sektorów, oraz
wprowadzać programy przekwalifikowania i ponownego zatrudnienia dla osób, które nie
mogą już znaleźć zatrudnienia w sektorze włókienniczym i odzieżowym. Cele te, już
uwzględnione w programach regionalnych funduszy strukturalnych, można osiągnąć przy
pomocy wielosektorowych zintegrowanych programów i inicjatyw regionalnych
przeznaczonych dla regionów szczególnie uzależnionych od niektórych sektorów
podlegających procesowi transformacji przemysłowej. Należy wziąć pod uwagę te aspekty w
dyskusjach o przyszłości funduszy strukturalnych po rozszerzeniu i począwszy od 2007 roku,
kiedy to fundusze te poddane zostaną przeglądowi pod kątem nowych perspektyw
finansowych na lata 2007-2013.
Należy zachęcać do podejmowania specjalnych działań na szczeblu regionalnym, które mogą
obejmować wzmocnienie grup i sieci regionalnych przedsiębiorstw poprzez wspieranie
tworzenia sieci wirtualnych oraz platform komunikacji. Trzeba szczególnie faworyzować
wykorzystywanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) zwłaszcza przez małe
i średnie przedsiębiorstwa. Ze szczególną uwagą należy podchodzić do już dostępnych
możliwości w ramach celu 3 funduszy strukturalnych i europejskich funduszy społecznych w
zakresie modernizacji i adaptacji programów narodowych na rzecz edukacji, informacji i
zatrudnienia, dla kształcenia/dokształcania tych osób, które zostały dotknięte zmianami
przemysłowymi, koordynując działania z partnerami społecznymi.
Ponadto, Komisja bada w kontekście nowych perspektyw finansowych (2007) działanie, w
ramach którego fundusze strukturalne mogłyby stwarzać ochronę w przypadku znaczących
wstrząsów w sytuacji społeczno-gospodarczej danego regionu. Celem będzie ułatwianie
ponownego dostosowania pracowników do rynku pracy i dostarczenie przedsiębiorstwom
pomocy głównie technicznej w procesie restrukturyzacji wynikającym z poważnych
wstrząsów sektorowych wywołanych przez zastosowanie porozumień międzynarodowych.
Pojawia się pytanie dotyczące odpowiedniości działań zmierzających do ułatwienia przejścia
do nowej sytuacji gospodarczej powstałej po liberalizacji w 2005 roku, które to działania
mogą zostać podjęte, o ile wpisują się w aktualne ramy funduszy strukturalnych i
odpowiadają wymaganiom interwencji finansowej formułowanym przez Państwa
Członkowskie.
Inne działania - aspekty dotyczące konsumentów
Istotna część produkcji UE mieści się w segmentach mody i wysokiej jakości produktów
włókienniczych i odzieżowych, w których przemysł UE jest światowym liderem, posiada
zatem przewagę konkurencyjną. Dzięki długim tradycjom produkcji, różnorodności
produktów i ciągłym innowacjom, europejskie produkty włókiennicze i odzieżowe są często
postrzegane przez opinię publiczną jako najwyższej jakości i doskonale zaprojektowane.
Oznaczenie „Made in Europe” może pomóc w zwiększeniu zaufania konsumentów, ponieważ
kupując takie ubranie płacą oni cenę odpowiednią do najwyższych standardów produkcji i
stylu, jakich oczekuje się od przemysłu europejskiego.
Podobnie jak jest w przypadku niektórych ważnych partnerów UE takich jak Stany
Zjednoczone, Japonia lub Chiny, UE powinna rozważyć - w ramach swojej polityki
zmierzającej do zapewnienia konsumentom lepszej informacji - wprowadzenie oznaczenia
pochodzenia dla produktów włókienniczych i odzieżowych sprzedawanych w UE. Należałoby
to zrobić w sposób zgodny z WTO i niedyskryminacyjny, zgodnie z zasadami rynku
wewnętrznego i w sposób praktyczny oraz uwzględniający efektywność kosztową. Komisja
zamierza zbadać te kwestie.