Monitoring rynku energii elektrycznej

Monitoring rynku energii elektrycznej
Opracowano w Departamencie Promowania Konkurencji URE
(Biuletyn URE 6/2001)
Proces przekształceń rynkowych, jaki przechodzi obecnie sektor elektroenergetyczny w
Polsce wymaga ciągłego monitoringu rozumianego jako metoda badań ekonomicznych,
polegająca na długookresowej obserwacji określonych zjawisk ekonomicznych, dziedzin
gospodarki lub wybranych podmiotów gospodarczych, w celu poznania ich reakcji na
działanie określonych czynników, zmieniających warunki ich występowania lub
funkcjonowania. Podstawowym celem monitorowania tworzącego się rynku energii
elektrycznej jest wcześniejsze wykrycie i zidentyfikowanie zagrożeń oraz przeciwdziałanie
nieprawidłowościom w kształtowaniu się konkurencyjnego rynku energii elektrycznej w
Polsce (patrz „Promowanie konkurencji – Biuletyn URE Nr 5/2001”). Sposobem osiągnięcia
założonego celu będzie prowadzenie stałej obserwacji funkcjonowania rynku ze
szczególnym uwzględnieniem omówionych w dalszej części artykułu zagadnień oraz
obserwacja wyspecyfikowanych symptomów na podstawie przyjętych wskaźników.
Koncepcja monitorowania rynku energii elektrycznej przewiduje system alertów
określających sposób reakcji Regulatora na poszczególne zdarzenia na rynku energii
elektrycznej. Alerty są oznaczone cyframi od 0 do 3:
•
•
•
•
0 – oznacza, iż sytuacja nie budzi niepokoju – brak działań Prezesa URE,
1 – oznacza, iż nastąpiło zdarzenie niezgodne ze stanem pożądanym, które wymaga
zebrania dodatkowych informacji,
2 – oznacza, iż nastąpiło zdarzenie niezgodne ze stanem pożądanym, które wymaga
działań ze strony Prezesa URE, wynikających z przysługujących mu
uprawnień (nałożenia kary, cofnięcia zwolnienia z obowiązku przedkładania
taryf do zatwierdzenia, cofnięcia koncesji, rozstrzygnięcia sporu),
3 – oznacza, iż nastąpiło zdarzenie niezgodne ze stanem pożądanym, które wymaga
podjęcia działań przez organy inne niż Prezes URE (np. Minister Gospodarki,
Minister Skarbu Państwa, Prezes UOKiK).
Szczegółowo przedmiot i sposoby monitorowania w poszczególnych obszarach opisane są
poniżej.
I.
1.
Zależności cenowo–popytowe oraz cenowo–podażowe
Wielkości rezerwy mocy dyspozycyjnej w systemie elektroenergetycznym
i koszty transferu energii
Symptom 1: Nadmiar mocy w systemie elektroenergetycznym
Pozytywnym aspektem nadmiaru mocy w systemie jest możliwość powstania
konkurencji pomiędzy wytwórcami. Jednocześnie, negatywnym
skutkiem nadmiaru mocy jest wzrost kosztów, w tym konieczność
pokrycia „kosztów osieroconych” wynikających z kosztów stałych
mocy niepracujących. W związku z tym rozważa się czasowe
odstawienie części mocy do rezerwy długoterminowej w celu
zmniejszenie kosztów ich utrzymania. Alert 1.
Symptom 2: Niedobór rezerwy mocy w systemie elektroenergetycznym
Niedobór rezerwy mocy w systemie może spowodować wzrost cen energii
elektrycznej (syndrom kalifornijski), zagrożenie dla bezpiecznej pracy
systemu, a nawet doprowadzić do przerwania dostaw energii. Alerty 1
– 3.
Symptom 3:Wzrost kosztów ograniczeń systemowych
Zjawisko to oznacza nadmierną pracę nieefektywnych jednostek wytwórczych, co
sprawia, że praca systemu elektroenergetycznego nie jest optymalna.
Alerty 1 – 3.
2.
Kształtowanie się wolumenów i cen energii elektrycznej sprzedawanej w
poszczególnych
segmentach
rynku,
ze
szczególnym
uwzględnieniem energii sprzedawanej przez PSE S.A. i energii
zwolnionej z taryfowania (ilości powyżej Minimalnej Ilości Energii
– MIE) oraz badanie zależności wysokości cen energii od popytu i
podaży
Symptom 4a: Relacje udziałów poszczególnych segmentów rynku energii
elektrycznej inne od pożądanych
Symptom 4b: Relacje cenowe w poszczególnych segmentach rynku energii
elektrycznej inne od pożądanych
Badaniu podlegają prawidłowości w kształtowaniu się poszczególnych
segmentów rynku w zakresie ilości energii elektrycznej, która będzie
przedmiotem obrotu w poszczególnych segmentach oraz poziom
średnich cen. Oczekiwane zjawiska to zmniejszanie się udziału MIE, a
zwiększanie wolumenu transakcji na rynku kontraktów bilateralnych i
giełdzie energii oraz ukształtowanie się na stałym poziomie udziału
rynku bilansującego (do 5%). Średnie ceny zakupu energii elektrycznej
w kontraktach bilateralnych powinny być niższe od cen MIE,
ponieważ nadmiar energii elektrycznej w systemie spowoduje
eliminowanie z rynku źródeł oferujących najwyższe ceny. Cena na
rynku bilansującym powinna być wyższa niż na giełdzie energii.
Alerty 1 – 2.
Symptom 5: Niestabilność przepływów pieniężnych, wahania cen średnich sprzedaży
Zjawisko to może spowodować utratę płynności przez niektórych
uczestników rynku. Alert 1.
Symptom 6: Zmiany elastyczności cenowej popytu i podaży
Rynek energii elektrycznej w Polsce nie wykazuje
elastyczności, jeśli chodzi o stronę popytu, natomiast powinien
wykazywać elastyczność cenową podaży ze względu na
nadmiar oferowanych mocy. Alert 1.
Symptom 7: Wzrost cen energii elektrycznej sprzedawanej przez PSE S.A.
spółkom dystrybucyjnym powyżej limitu MIE
Cena energii sprzedawanej powyżej limitu minimalnej ilości
energii powinna być niższa od ceny energii w MIE w
zatwierdzonej taryfie dla energii elektrycznej PSE S.A. Alert 1.
II.
Realizacja zasady dostępu do korzystania z usług przesyłowych (Third
Party Access – TPA)
1. Zakres i stopień realizacji funkcjonowania zasady TPA oraz
identyfikacja barier dostępu do usług przesyłowych
Symptom 8a: Spadek liczby odbiorców uprawnionych
korzystających z TPA
Symptom 8b: Spadek wolumenu obrotów energii elektrycznej
nabywanej z wykorzystaniem zasady TPA
Podstawowe wskaźniki zastosowane podczas badania to liczba
podmiotów korzystających z przysługujących im uprawnień
oraz ilość energii elektrycznej sprzedanej odbiorcom
uprawnionym. Rejestrowane będą także wszystkie skargi
wpływające
od
odbiorców
uprawnionych
w
celu
zidentyfikowania barier dostępu. Prezes URE zamierza
prowadzić działania informujące odbiorców o przysługujących
im uprawnieniach oraz przeciwdziałać próbom utrudniania
korzystania z dostępu do usług przesyłowych odbiorcom
uprawnionym. Alerty: 0 (wzrost liczby odbiorców i wolumenu
obrotów), 1 (wielkości stałe), 2 (spadek).
Symptom 9a: Zawyżenie stawek opłat przesyłowych przez
spółki dystrybucyjne i PSE S.A.
Symptom 9b: Odmowa świadczenia usług przesyłowych
Symptom 9c: Nierównoprawne traktowanie odbiorców
uprawnionych do korzystania z usług przesyłowych w stosunku
do innych odbiorców
Powyższe symptomy oznaczają istnienie barier dostępu do
sieci. Alert 2.
Symptom 10a: Niezrozumienie przepisów przez odbiorców
uprawnionych
Symptom 10b: Obawy przed zmniejszeniem pewności dostaw
Symptom 10c: Obowiązek zakupu MIE przenoszony na
odbiorców uprawnionych
Powyższe symptomy mogą prowadzić do rezygnacji
uprawnionych odbiorców z korzystania z usług przesyłowych.
Alerty 1 – 3.
III.
Praktyki monopolistyczne oraz siła rynkowa przedsiębiorstw
energetycznych
1. Praktyki monopolistyczne Operatora Systemu Przesyłowego
(OSP)
Symptom 11a: Spadek liczby transakcji i wolumenu obrotów
na giełdzie energii elektrycznej
Symptom 11b: Skargi przedsiębiorstw obrotu na OSP
Obserwacji podlegają: wolumen obrotów na giełdzie energii
oraz rejestrowane skargi przedsiębiorstw obrotu, które wskazują
na niewłaściwe funkcjonowanie rynku. Alerty 1 – 3.
2.
Siła rynkowa przedsiębiorstw energetycznych
Siła rynkowa mierzona będzie koncentracją kapitału z
uwzględnieniem:
grup kapitałowych,
powiązań kapitałowych poziomych i pionowych,
powiązań kapitałowych z innymi branżami
telekomunikacja).
(np.
Badaniu poddany zostanie udział danego podmiotu (np.
przedsiębiorstwa, spółki lub grupy kapitałowej) w sprzedaży
energii w zdefiniowanych segmentach rynku z uwzględnieniem
zakresu terytorialnego oraz rodzaju towaru lub usługi.
Symptom 12a: Zawyżony poziom cen odbiegający od cen
uzasadnionych kosztami
Symptom 12b: Zaniżony poziom cen odbiegający od cen
uzasadnionych kosztami
Ceny odbiegające w górę od uzasadnionych kosztami powodują
generowanie nadmiernych zysków przez przedsiębiorstwa
wytwórcze. Natomiast sprzedaż energii po cenach poniżej cen
uzasadnionych kosztami, prowadząca do wysokich strat, może
być spowodowana polityką monopolistyczną odbiorcy, zbyt
wysokimi kosztami własnymi lub próbą wyeliminowania
konkurencji. Alerty 1 – 3.
Symptom 13a: Nadmierna koncentracja kapitału pozioma i
pionowa
Symptom 13b: Istnienie powiązań kapitałowych z innymi
branżami
Nadmierna koncentracja kapitału może zapewnić jednemu lub
kilku podmiotom uprzywilejowaną pozycję na rynku, co daje
możliwość manipulacji wielkością produkcji energii oraz
wysokością proponowanych cen. Powiązania kapitałowe z
innymi branżami mogą umożliwić stosowanie zaniżonych cen
energii w celu wyeliminowania konkurencji lub powodować
transfer środków z sektora elektroenergetycznego do innych
branż. Alerty 1 – 2.
IV.
Rynek bilansujący
Symptom 14 – Relacje inne niż pożądane
W powyższym obszarze badaniu poddana jest wysokość cen w funkcji
zapotrzebowania na energię elektryczną w tym segmencie rynku.
Pożądaną relacją jest aby ceny energii elektrycznej na rynku
bilansującym były zróżnicowane ze względu na zmiany dobowego i
godzinowego zapotrzebowania na energię elektryczną. Alert 1 – 2.
Symptom 15a: Redukcja ilości energii elektrycznej nabywanej w
kontraktach bilateralnych spowodowana ograniczeniami systemowymi
Symptom 15b: Redukcja ilości energii elektrycznej nabywanej w
kontraktach bilateralnych spowodowana innymi ograniczeniami
Symptom 15c: Nadmierny wzrost wolumenu obrotów na ryku
bilansującym
Zbyt duże obroty na rynku bilansującym oraz występowanie
ograniczeń systemowych powodujących konieczność istotnych zmian
w planowanym rozdziale obciążeń prowadzą do spadku wolumenu
energii elektrycznej sprzedawanej w innych segmentach rynku
(szczególnie na giełdzie energii) oraz wzrostu cen energii na rynku
bilansującym. Alert 1.
V.
Obowiązkowe zakupy energii elektrycznej
1. Wywiązywanie się z obowiązku zakupu energii elektrycznej
ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych przez PSE
S.A., spółki dystrybucyjne oraz przedsiębiorstwa obrotu
Symptom 16: Niewywiązanie się z obowiązku zakupu energii
elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych
Kontroli Prezesa URE podlegać będzie ilość zakupionej energii
z zgodnie z limitem określonym w rozporządzeniu Ministra
Gospodarki w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej
ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz
wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła, a także
ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz
zakresu tego obowiązku. W przypadku stwierdzenia
nieprawidłowości na przedsiębiorstwo obrotu zostanie nałożona
kara. Alert 2.
Symptom 17: Odmowa zakupu
niekonwencjonalnych i odnawialnych
energii
ze
źródeł
Zjawisko to może być oznaką stosowania praktyk
dyskryminujących niektórych wytwórców. Alerty 1 – 3.<>
***
Zaproponowany sposób monitorowania rynku energii elektrycznej pozwoli na
aktywne włączenie się Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w procesy
tworzenia i umacniania zachowań rynkowych przedsiębiorstw sektora
energetycznego w Polsce. Jednocześnie stanowi on swoisty „system
wczesnego ostrzegania” przed możliwością wystąpienia ewentualnych
zagrożeń deformacji kształtującego się rynku.