wstęp - WWW PWSZ Tarnobrzeg

WSTÊP
Głównym celem moich rozważań jest działalność gospodarcza mniszek należących do zakonu benedyktynek, zamieszkujących w klasztorze w Sandomierzu. Podjęcie powyższych zagadnień spowodowane jest dążeniem do przeanalizowania działań
zakonnic w aspekcie przedsiębiorczości. Należy pamiętać jednak, że klasztor był miejscem realizacji podstawowej powinności zakonnej związanej z modlitwą i rozwojem
życia duchowego a działalność gospodarcza jedynie warunkowała jego istnienie.
Okres pobytu benedyktynek w Sandomierzu przypada na prawie trzy wieki,
rozpoczyna się w roku 1615 sprowadzeniem zakonnic – założycielek z Chełmna
a kończy się w roku 1903 likwidacją zgromadzenia zakonnego i przewiezieniem
kilku ostatnich mniszek do klasztoru w Łomży.
Zakreślone ramy czasowe są niezwykle szerokie, tkwią korzeniami w okresie staropolskim (XVII–XVIII w.) oraz obejmują wiek XIX. Są jednak konieczne dla ukazania przedsiębiorczości zakonnic, jako złożonego procesu, uwarunkowanego czynnikami natury politycznej, prawnej, ekonomicznej i społecznej.
Pewne trudności stwarza współczesne ujęcie przedsiębiorczości i zastosowanie pojęć typowych dla gospodarki rynkowej do jakże innej gospodarki feudalnej. Sądzę jednak, że posiłkując się współczesnymi definicjami przedsiębiorczości i przedsiębiorcy można wskazać odpowiedniki tychże pojęć w interesującym nas okresie. Pojęcie przedsiębiorczości dotyczy pewnych umiejętności, postaw i sposobu podejścia do zarządzania, warunkujących rozwój gospodarczy.
W dzisiejszej literaturze przedmiotu spotykamy definicje przedsiębiorczości, odnoszące się najczęściej do trzech form: przedsiębiorczości w znaczeniu
funkcjonalnym, przedsiębiorcy jako jednostce, która uprawia przedsiębiorczość
i przedsiębiorczości jako podejściu do zarządzania.
Funkcjonalne znaczenie przedsiębiorczości sprowadza się do umiejętności zauważenia i spożytkowania możliwości, jakie zaistniały w otoczeniu w celu osiągnięcia sukcesu. Efektem realizacji zamierzenia może być duży sukces, ale nigdy
3
nie ma pewności co do jego osiągnięcia. Tak więc istota przedsiębiorczości dotyczy działania, wykorzystania możliwości, efektów i niepewności co do rezultatu.
Realizacja powyższych przedsięwzięć dotyczy osób indywidualnych oraz grup
ludzi, zajmujących się przedsiębiorczością. Należy je analizować z punktu widzenia aktywności działań, podejmowania inicjatyw, wszczynania akcji oraz predyspozycji i cech psychicznych takich jak pomysłowość, obrotność, zaradność.
Na bazie powyższych stwierdzeń jawi się nam wizerunek przedsiębiorcy,
którego zasadniczymi cechami są: zdolność do podejmowania decyzji wiążących się z ryzykiem, dostrzeganie rezultatów działań, oczekiwanie na konstruktywną krytykę i uznanie, odgrywanie aktywnej roli w przedsiębiorstwie, stawianie sobie i otoczeniu dużych wymagań.
Kolejny aspekt przedsiębiorczości powiązany jest z podejściem do zarządzania zasobami, zarówno materialnymi jak i wiedzy. Zasoby materialne nie zawsze
są potrzebne, można wg. profesora Jeffery Timmons z Babson College tworzyć
coś wartościowego praktycznie z niczego, ale niezbędne są do tego zasoby wiedzy. W takim ujęciu przedsiębiorczość powiązana jest ze sprawnością ludzi do
podejmowania nowych przedsięwzięć.
Ważną kwestią jest sposób pomiaru przedsiębiorczości. Można ją określić na
podstawie działań ludzkich w odniesieniu do tych osób, które wykazują chęć do
podjęcia ryzyka lub działań innowacyjnych oraz ilości firm powstających i upadających. Jedną z cech przedsiębiorczości jest samozatrudnienie, gdzie właściciele prowadzą działania operacyjne, odpowiadają za majątek firmy a uzyskany
dochód stanowi wynagrodzenie. Również własność firmy i postawy przedsiębiorcze, polegające na zaangażowaniu i aktywności w działalność prorozwojową
są sposobem pomiaru przedsiębiorczości.
Przedsiębiorczość była i jest zawsze obecna, bez względu na uwarunkowania
polityczne, gospodarcze i społeczne. Możemy jednak zauważyć na przestrzeni wieków różnice w możliwościach jej wykorzystania. Wynikają one z uwarunkowań
ustrojowych, prawnych, politycznych czy finansowych, które miały z kolei bezpośredni wpływ na jej redukowanie lub powodowały zwiększanie intensywności1.
Benedyktynki sandomierskie były bogato uposażone przez fundatorkę, a więc
dysponowały kapitałem założycielskim, który powiększony został wskutek sta1
Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości – szanse i zagrożenia pod red. Kazimierza Jaremczuka, Tarnobrzeg 2003; Rozwój przedsiębiorczości w regionie mieleckim. Historia i współczesność pod red. Jerzego Skrzypczaka, projekt współfinansowany w ramach Programu Unii Europejskiej Phare 2000SSG; Przedsiębiorczość i rozwój firmy pod red. J. Targalskiego, Kraków
1999, s. 45–49; T. Domański, Tworzenie i rozwój małego przedsiębiorstwa, Warszawa 1990, s. 12;
G. Łuka, Sukces jako urzeczywistnienie wizji przedsiębiorstwa [w:] Uwarunkowania sukcesu przedsiębiorstwa praca pod red. K. Jaremczuka i J. Posłusznego, Przemyśl 2002, s. 49–55; Griffin Ricky
W., Podstawy zarządzania organizacjami, Warszawa 1996, s. 70–72.
4
łego dopływu majątków i funduszy, pochodzących z posagów i zapisów darczyńców. Tak więc zarządzały zasobami materialnymi, wnosząc ponadto wiedzę
w zakresie aktywności gospodarczej, wynikającą z tradycji przekazywanej przez
poszczególne pokolenia zakonnic oraz ze zwyczajów i praktyk obowiązujących
we własnych rodzinach. Zauważyć należy, że pochodzenie stanowe benedyktynek sandomierskich było wysokie, w XVII i XVIII w. do klasztoru wstępowały
córki magnackie i szlacheckie, rzadko mieszczańskie. Sytuacja zmieniła się
w XIX w. na korzyść zakonnic wywodzących się z rodów zdeklasowanej szlachty,
urzędników miejskich i mieszczan. Nie natrafiłam na zakonnicę o rodowodzie
chłopskim. Tak więc połączenie zasobów materialnych i wiedzy, gromadzonej
i kumulowanej przez pokolenia przyczyniało się do odwagi w podejmowaniu
inicjatyw ekonomicznych.
Aktywność gospodarcza zakonnic dotyczyła przedsięwzięć o charakterze inwestycyjnym, produkcyjnym i finansowym. Działalność inwestycyjna miała
związek z nabywaniem i zbywaniem nieruchomości, a więc majątków kupowanych za sumy posagowe i pochodzące z innych dochodów, inwestowaniem
w budowę i wyposażanie klasztoru, kościoła, szkoły i odbudową, rozbudową
oraz remontami folwarków i ich infrastruktury. Sądzę, że pojęcie działalności
inwestycyjnej możemy rozszerzyć też na dobra ziemskie, przejęte przez benedyktynki sandomierskie po likwidacji klasztoru benedyktynek radomskich
w 1810 r. Pomimo, że zaistniały fakt nie był wynikiem dążeń zakonnic sandomierskich a jedynie skutkiem decyzji władz kościelnych, to jednak faktyczne
powiększenie stanu posiadania z punktu widzenia prawnego stało się rzeczywiste.
Uważam również, że przedsiębiorczość zakonnic jest ewidentna w działaniach
produkcyjnych i finansowych. Własna produkcja artykułów żywnościowych
i rzemieślniczych, utrzymywanie samodzielności i samowystarczalności w zakresie
zapasów i rezerw, zbywanie nadwyżek, świadczyły o obrotności i zaradności
mniszek. Wszechstronność inicjatyw ekonomicznych dotyczy działań finansowych. Obserwujemy tu inicjatywy w zakresie lokowania sum pieniężnych na
majątkach ziemskich, zawieranie kontraktów zastawnych, pożyczanie pieniędzy
na procent oraz obsługę własnego zadłużenia.
Datą graniczną był rok 1819, kiedy to doszło do wydania przez władze
świeckie aktu supresji, zmieniającego dotychczasowy status majątkowy zakonów i tym samym ograniczającego możliwości podejmowania inicjatyw
gospodarczych. Niemniej jednak po tym czasie, pomimo odmiennej sytuacji
prawnej, podejmowano próby działań nastawionych na zysk, ale możliwości
uzyskania dużych efektów były nieporównywalnie mniejsze. Wygasanie aktywności nastąpiło po roku 1864, kiedy to zakonnice pozbawione majątków,
dzierżaw, dopływu nowicjuszek i utrzymujące się tylko z niewielkich pensji
5
rządowych nie miały prawie żadnych możliwości prawnych do podejmowania
aktywności na szerszą skalę.
Pragnę ponadto zwrócić uwagę na fakt, iż funkcje i odpowiedzialność za
realizację poszczególnych przedsięwzięć była ściśle ustalona. Ksieni kierowała
i zarządzała całością spraw klasztoru, przeorysza majątkiem klasztornym, subprzeoryszy podlegały folwarki a podskarbiance sprawy finansowe, dysponowała
też pieniędzmi, prowadziła rejestry wpływów i wydatków. Sprawy gospodarcze
klasztoru powierzano szafarce, dbałość o produkcję napojów i ich przechowywanie należała do piwnicznej, inne urzędniczki miały przydzielone zadania
i wspólnie pracowały dla dobra ogółu.
Warto zauważyć, że ewidencjonowane w księgach percepty i ekspensy przychody i wydatki były uproszczoną formą księgowości. Zapisów dokonywano
w większości na bieżąco, po upływie roku kalendarzowego sporządzano rachunek zysków i strat. Zapisy były prowadzone dokładnie i konsekwentnie, chociaż
zdarzały się błędy w obliczeniach rachunkowych. Do 1781 r. istniała odrębność
w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych, subprzeorysza prowadziła rozliczenia finansowe w folwarkach, podskarbianka księgowała wielkość wpływów
i wydatków klasztornych. Po połączeniu obu rodzajów rozliczeń, zadania finansowe przejęła w całości podskarbianka.
Praca stanowi próbę spojrzenia na mniszki w kontekście podejścia do zarządzania i przedsiębiorczości oraz określenie na ile ich sposób myślenia, metody
postępowania, istniejące procedury i tradycja a na ile predyspozycje psychiczne
i odwaga podjęcia ryzyka przyczyniła się do tak znacznej aktywności ekonomicznej.
Stan badañ
Problematyka odnosząca się do powstania konwentu benedyktynek w Sandomierzu oraz działalności zakonnic w latach 1615–1903 jest reprezentowana
przez publikację ks. Jana Gajkowskiego Benedyktynki sandomierskie2. Autor znał
dokładnie archiwum klasztorne, ponieważ był spowiednikiem benedyktynek
i ostatnim kapelanem. Stworzył zarys historii klasztoru, dokonując streszczenia
wielu archiwaliów m.in. kroniki klasztornej, metryki, księgi spisów dóbr i majątków oraz innych dokumentów. Pomimo braku przypisów i analizy materiału źródłowego opracowanie stanowi ważną pozycję wydawniczą, przybliżającą czytelnikom dzieje konwentu sandomierskiego również w wymiarze gospodarczym.
Ponadto autor wydanej w 1879 roku Monografii miasta Sandomierza3
2
3
J. Gajkowski, Benedyktynki sandomierskie, Sandomierz 1917.
M. Buliński, Monografia miasta Sandomierza, Warszawa 1879 (reprint 1999).
6
Melchior Buliński kilkanaście kartek poświęcił benedyktynkom, podając w sposób chronologiczny losy fundacji sandomierskiej od jej powstania do wyboru na
ksienią w 1877 roku Ludwiki Mathieu. Przedstawił sylwetki poszczególnych ksień
i ich zasługi dla konwentu.
Dysponujemy również pracą zbiorową z 1956 r. autorstwa W. Kalinowskiego,
T. Lalika, T. Przypkowskiego, H. Rutkowskiego i S. Trawkowskiego zatytułowaną Sandomierz4 i stanowiącą uzupełnienie dotyczące dziejów miasta i regionu. W 1993 r. ukazała się syntetyczna monografia miasta Dzieje Sandomierza5,
w której składający się z trzech części tom drugi i trzeci traktują w sposób ogólny
o interesujących problemach.
W 2003 roku odbyła się w Sandomierzu sesja naukowa poświęcona setnej
rocznicy likwidacji zgromadzenia benedyktynek. Pokłosie konferencji stanowi
publikacja Klasztor Panien Benedyktynek w historii i kulturze Sandomierza6, zawierająca teksty wygłoszonych referatów, komunikatów oraz przygotowane do
druku teksty źródłowe. Omawiane zagadnienia pośrednio dotyczą kwestii gospodarczych i przedsiębiorczości zakonnic.
Wypada również poinformować o pracach autorstwa piszącej niniejszą publikację. W 2000 r. ukazał się artykuł zatytułowany Ksieni Ludwka Mathieu (1818–
1899)7, przedstawiający postać przedostatniej ksieni benedyktynek sandomierskich
i trudności związane z funkcjonowaniem konwentu. Na łamach Naszej Przeszłości
ukazały się dwie publikacje, jedna dotycząca budowy i wyposażenia kościoła klasztornego8 i druga omawiająca liczebność, skład osobowy i pełnione przez mniszki
urzędy w konwencie9. Wspomnieć należy o artykule zamieszczonym w Studiach
Sandomierskich, poruszającym problematykę fundacji, uposażenia i kasaty klasztoru10. Dopełnieniem zasygnalizowanej tematyki może być opublikowany przyczynek odnoszący się do lecznictwa w klasztorze11 oraz prace dotyczące „kuchni”
4
W. Kalinowski, T. Lalik, T. Przypkowski, H. Rutkowski, S. Trawkowski, Sandomierz,
Warszawa 1956.
5
Dzieje Sandomierza pod red. H. Samsonowicza, t. II (XVI–XVIII w.) pod red. F. Kiryka,
t. III (1795–1918) pod red. J. M. Małeckiego, Warszawa 1993.
6
Klasztor Panien Benedyktynek w historii i kulturze Sandomierza pod red. Krzysztofa Burka,
Sandomierz 2003.
7
A. Szylar, Ksieni Ludwika Mathieu (1818–1899) [w:] Ks. Jan Kanty Gajkowski (1866–1919),
kapłan, pisarz, społecznik pod red. K. Burka, Sandomierz 2000, s. 111–120.
8
Taż, Kościół św. Michała w Sandomierzu. Fundacja i dzieje świątyni do kasaty klasztoru
benedyktynek w 1903 roku [w:] Nasza Przeszłość, t. 99/2003, s. 215–257.
9
Taż, Liczba zakonnic, skład osobowy i rotacja na urzędach w klasztorze benedyktynek
w Sandomierzu w latach 1615–1903, [w:] Nasza Przeszłość, t. 102/2004, s. 287–352.
10
Taż, Fundacja, uposażenie i kasata klasztoru benedyktynek w Sandomierzu (1615–1903)
[w:] Studia Sandomierskie, t. 11, 2004, z. 2, s. 7–56.
11
Taż, Lecznictwo w klasztorze benedyktynek w Sandomierzu [w:] Annales Academiea Paedagogicae Cracoviensis, Studia Historica II, Kraków 2003, s. 269–288.
7
klasztornej12 i działalności handlowej13. Najciekawszą jednak pozycję stanowi praca z historii szkolnictwa polskiego, zawierająca szczegółową analizę działalności
oświatowej benedyktynek14. Znaczne fragmenty tej i wspomnianych wcześniej
publikacji mają bezpośredni związek z omawianą problematyką przedsiębiorczości w klasztorze. Dopełnieniem zaprezentowanej literatury naukowej jest Kronika
benedyktynek sandomierskich15 wydana 2005 roku.
Wśród innych prac o tematyce zakonnej poczytne miejsce zajmuje publikacja s. Małgorzaty Borkowskiej Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich
w XVII–XVIII wieku16, będąca analizą wewnętrznej struktury i różnorodnej działalności, w tym gospodarczej konwentów żeńskich.
Problematykę związaną z istotą przedsiębiorczości i czynnikami ją warunkującymi zaprezentowałam na podstawie pracy zbiorowej pod redakcją Kazimierza Jaremczuka Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości – szanse i zagrożenia17 wydanej
nakładem Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Tarnobrzegu im. prof. Stanisława Tarnowskiego w 2003 roku. Kwestia przedsiębiorczości w aspekcie historycznym jest zagadnieniem nowym i dotychczas ukazało się na ten temat niewiele opracowań. Wspomnę jedynie wydaną niedawno publikację Rozwój przedsiębiorczości
w regionie mieleckim. Historia i współczesność18 pod redakcją Jerzego Skrzypczaka,
zawierającą materiały z okresu od średniowiecza do 2000 roku. Pozostałe artykuły
i opracowania podane w bibliografii stanowiły materiał pomocniczy.
Zród³a
Największy zasób źródeł odnoszących się do działań gospodarczych benedyktynek sandomierskich zgromadzony został w Archiwum Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu (obecna nazwa: Biblioteka Diecezjalna
w Sandomierzu). W Zespole Archiwalnym pp. benedyktynek sandomierskich,
obejmującym lata 1616–1903 znajdują się w odrębnych teczkach archiwalia dotyczące
klasztoru, uporządkowane według rządów poszczególnych ksień.
12
Taż, Rzecz o tym, jak benedyktynki kuchnię prowadziły, [w:] Nasza Przeszłość, t. 103/2005,
s. 189–224.
13
Taż, Działalność handlowa benedyktynek sandomierskich, [w:] Studia Historyczne R. XLVIII,
2005, z. 2 (190), s. 167–189.
14
Taż, Działalność oświatowa benedyktynek sandomierskich w latach 1616–1865, Lublin 2002.
15
Dzieje klasztoru sandomierskiego od roku 1615, 30 października. Spisane w roku 1763 za
przełożeństwa P. Marianny Siemianowski, ksieni 13, opracowała i do druku przygotowała
A. Szylar, Sandomierz 2005 (dalej cyt. Kronika benedyktynek sand... ).
16
M. Borkowska, Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII–XVIII wieku, Warszawa 1996; patrz też Szylar A., Benedyktynki sandomierskie – historia i zwyczaje [w:] 50-lecie Koła
Przewodników w Sandomierzu, Sandomierz 2006, s. 33–45.
17
Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości..., pod red. Kazimierza Jaremczuka.
18
Rozwój przedsiębiorczości w regionie mieleckim... pod red. J. Skrzypczaka.
8
Bardzo przydatne podczas prac badawczych były regestra podskarbskie konwentu z lat 1739–175419, 1754–176920, 1769–179421, 1795–180622, 1806–181823.
Każda księga składa się z comiesięcznych wpisów dochodów i wydatków.
Uzyskiwane w tym okresie dochody podzielone zostały na 29 rodzajów, natomiast wydatki na 24 grupy. Pomimo pewnych trudności interpretacyjnych, związanych z niekonsekwencją zapisów, księgi były prowadzone sumiennie i dość
szczegółowo. Umożliwia to dokładną analizę dochodów i wydatków. Od 1781 r.
zapisywano w nich również wpływy i wydatki odnoszące się do folwarków klasztornych. Należy wspomnieć również o regestrze prowadzonym w latach 1725–
173924, jednak ze względu na poważne zniszczenia i nieczytelność wielu fragmentów materiał tam zamieszczony wykorzystany został w minimalnym zakresie. Dysponujemy również księgami rachunkowymi z czasów po supresji zakonu, które nie były już prowadzone tak szczegółowo i skrupulatnie.
Ważną pozycję źródłową zajmują akta dotyczące spraw majątkowych, wsi,
folwarków, sporów granicznych i gospodarki. Jest wśród nich księga Jura et
inscriptiones Conventus Sandomiriensis25, zawierająca alfabetyczny spis wszystkich majątków należących do klasztoru i tych, na których klasztor miał lokowane
kapitały. Mieści ona też kopie potwierdzonych urzędowo aktów zapisów, darowizn, cesji, lokat pieniężnych i inwentarze niektórych dóbr od fundacji do około
połowy XVIII wieku. Wartość tych źródeł jest ogromna, ponieważ przepadły
księgi miejskie z XVII i XVIII wieku a wspomniane odpisy stanowią niekiedy
jedyne potwierdzenie stanu majątkowego benedyktynek w tym okresie. Uzupełnione zaś o księgi rachunkowe pozwalają prześledzić stan majątkowy i zakres
poczynań ekonomicznych zakonnic.
Ustalenie liczby zakonnic i piastowanych przez nie urzędów oraz odpowiedzialności w ramach pełnionych funkcji możliwe jest dzięki zachowanej metryce26
klasztornej a szczególnie zamieszczonym w niej nekrologom.
19
ABSD, Regestra podskarbskie konwentu sandomierskiego 1739–1754, niep., sygn. G 866.
ABSD, Regestra podskarbskie pp. benedyktynek 1754–1768, niep., sygn. G 891.
21
ABSD, Regestra podskarbskie za przełożeństwa Marianny Siemianowskiej, konwentu sandomierskiego pp. benedyktynek 1769–1794, niep., sygn. G 889.
22
ABSD, Regestra podskarbskie pp. benedyktynek w Sandomierzu 1795–1806, niep., sygn. G 1148.
23
ABSD, ABS, Akta ksieni S. Dobińskiej, Klasztor – dobra, teczka 2, przychody i wydatki 1806–1818.
24
ABSD, Regestrum perceptorum expensarum Conventus Sandomiriensis 1725–1739, niep.,
sygn. G 887.
25
ABSD, Jura et inscriptiones Conventus Sandomiriensis Religiosarum Virginum Monialum Ordinis S. Patris Benedicti de Cassino quae Religiossima ac Deodicata Virgo Barbara Trzecieska Ejusdem
Conventus Abbatisa Omni Studio cura at diligentia per Stanislaum Żabicki suprascripti conventus
addictissimum Patronum Anno quo Verbum Aeternum lege coepit in Orbe 1724 legit, sygn. G 976.
26
ABSD, Książka przyjęć do zakonu, profesji i konsekracji sióstr i ksieni w klasztorze sandomierskim oraz opisanie różnych przypadków, sygn. G 1392.
20
9
Nieprzebranym źródłem wiedzy z dziedziny podejmowanych inicjatyw gospodarczych jest kronika klasztorna, znajdująca się obecnie w rękopisie w konwencie benedyktynek w Łomży a dzięki przychylności tamtejszej ksieni wydana
drukiem w 2005 roku27.
Archiwum Diecezjalne w Sandomierzu zawiera pięć poszytów korespondencji
pomiędzy biskupami a klasztorem benedyktynek i biskupami a władzami świeckimi różnych szczebli, dużo z nich dotyczy spraw ekonomicznych konwentu.
Kolejne poszyty zatytułowane są Akta benedyktynek, Sandomierz i obejmują lata
1803–1825, 1826–1844, 1845–1858, 1859–1906 (wolumin A i B).
Kwerenda przeprowadzona w Archiwum Państwowym w Sandomierzu wzbogaciła prezentowany materiał o inwentarze klasztoru, kościoła, szkoły, dzierżawionych przez zakonnice folwarków Podklasztornego i w Kicharach, sporządzone w połowie XIX wieku.
Reasumując należy stwierdzić, że pomimo bogactwa materiałów archiwalnych i ogromnej szczegółowości w niektórych przypadkach, zawierają one też
duże luki. Dotyczy to szczególnie pierwszego stulecia istnienia klasztoru. Sądzę
jednak, że na bazie pozyskanych archiwaliów możliwe jest w miarę przejrzyste
zaprezentowanie problematyki związanej z przedsiębiorczością zakonnic w klasztorze sandomierskim.
Konstrukcja pracy
Przedsiębiorczość benedyktynek sandomierskich realizowana szczególnie
intensywnie w XVII i XVIII wieku, w kolejnym stuleciu po supresji klasztorów
w 1819 r. ulega znacznemu osłabieniu a po 1865 roku prawie całkowicie zanika.
Zaistniała sytuacja polityczna i prawna w Królestwie Polskim najpierw ograniczyła możliwości działania zakonnic a w końcu władze doprowadziły do przejęcia majątków, likwidacji najpierw szkoły a potem klasztoru benedyktynek. Rozważania moje dotyczą podejmowanych przez benedyktynki wszelkich odważnych inicjatyw, ukierunkowanych na osiągnięcie efektu w wymiarze przede
wszystkim ekonomicznym i zawarte są w czterech rozdziałach.
Rozdział pierwszy dotyczy kapitału założycielskiego i traktuje o fundacji
klasztoru przez Elżbietę Sieniawską oraz materialnym zabezpieczeniu egzystencji zakonnic. Przedstawiona w nim została również problematyka dotycząca pomnażania majątku poprzez wnoszone posagi i darowizny osób duchownych
i świeckich na rzecz zgromadzenia zakonnego.
27
A. Szylar, Dzieje klasztoru sandomirskiego od roku 1615. 30 października spisane w roku
1763 za przełożeństwa p. Marianny Siemianowski ksieni 13, dalej Kronika benedyktynek sand...,
Sandomierz 2005. W przypisach podano numery stron rękopisu, w wydaniu umieszczone w nawiasach kwadratowych.
10
Rozdział drugi porusza w całości kwestie inwestycyjne. Obejmuje zarówno
nabywanie majątków ziemskich na własność jak i wszelkie formy lokowania
kapitałów w nieruchomości. Działalność inwestycyjna zakonnic zawierała się
również w przeznaczaniu środków finansowych na budownictwo i remonty klasztoru, kościoła, szkoły oraz folwarków, stanowiących ich własność i trzymanych
na zasadzie kontraktu zastawnego.
Kolejny rozdział dotyczy kwestii związanych z produkcją i obejmuje problematykę upraw i hodowli w folwarkach, działania w zakresie propinacji i młynarstwa.
Dopełnieniem przedsiębiorczych poczynań w klasztorze jest możliwość przyjrzenia się działaniom finansowym w aspekcie osiąganych dochodów i ponoszonych wydatków. Podsumowaniem zaś kwestii obrotu gotówką będzie bilans zysków i strat, zawarty w rozdziale piątym.
Ponadto dołączony został tabelaryczny aneks, sporządzony na podstawie
wypisów z tekstów źródłowych oraz ilustracje.
11