Zalacznik_nr_9_ABC_Mentoringu

ABC MENTORINGU
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
Załącznik nr 9
PODRĘCZNIK „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– INNOWACYJNA METODA I NARZĘDZIA PRACY WYCHOWAWCZEJ
ABC MENTORINGU
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
1
ABC MENTORINGU
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
Spis treści
CO TO JEST MENTORING ? ........................................................................................................................................................ 3
CZEMU SŁUŻY MENTORINGU? .................................................................................................................................................................4
RODZAJE MENTORINGU ...........................................................................................................................................................................4
JAK PRACUJE MENTOR? ............................................................................................................................................................................5
CECHY DOBREGO MENTORA ...................................................................................................................................................... 6
SAMOŚWIADOMOŚĆ ..................................................................................................................................................................................7
ŚWIADOMOŚĆ BEHAWIORALNA ..............................................................................................................................................................8
WIEDZA MERYTORYCZNA .......................................................................................................................................................................8
POCZUCIE HUMORU...................................................................................................................................................................................8
KOMUNIKATYWNOŚĆ................................................................................................................................................................................9
KONCEPTUALIZACJA .................................................................................................................................................................................9
NIEPRZERWANE SAMOKSZTAŁCENIE .................................................................................................................................................. 10
ZAINTERESOWANIE ROZWOJEM INNYCH ............................................................................................................................................ 10
KIEROWANIE ZWIĄZKIEM MENTORINGOWYM................................................................................................................................... 10
JASNOŚĆ CELÓW...................................................................................................................................................................................... 11
PROCES MENTORINGU ............................................................................................................................................................ 12
ETAPY PROCESU MENTORINGOWEGO ................................................................................................................................................. 13
ETAP I: POZNANIE ............................................................................................................................................................................ 14
ETAP II. PLANOWANIE ŚCIEŻKI ROZWOJU .................................................................................................................................... 16
ETAP III. REALIZACJA ŚCIEŻKI ROZWOJU ...................................................................................................................................... 18
BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................................................................................ 20
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
2
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
CO TO JEST MENTORING ?
Mentoring polega na długoterminowej relacji z osobą o zdecydowanie większym bagażu
doświadczeo i wiedzy, która wspiera w rozwoju osobę o mniejszym doświadczeniu bądź
krótszym stażu pracy. Mentor to lider posiadający dużą wiedzę – stanowi wzorzec dla
podopiecznego, któremu udziela rad nie tylko w zakresie konkretnych zadao, ale również
rozwoju osobistego oraz kształtowania ścieżki zawodowej. Mentor z założenia posiada
bardzo wysokie kompetencje w obszarze działalności podopiecznego, sam w przeszłości
z sukcesem zajmował się podobnymi działaniami, był zaangażowany w działalnośd tej samej
instytucji. Mentoringu może przybierad postad zarówno nieformalnej relacji, jak
i sformalizowanego programu.1
Współczesna inicjatywa mentoringu ma ponad trzydzieści lat. Mentoring został
zapoczątkowany na zachodzie, w Stanach Zjednoczonych oraz bardzo szeroko w Wielkiej
Brytanii. Jest to metoda wspierania młodzieży w rozwoju polegająca na opiece bardziej
doświadczonej i starszej osoby nad młodszą i mniej doświadczoną.2
Definicja mentora pochodzi od imienia postaci z mitologii greckiej, którego zadaniem było
wychowad, nauczad i doskonalid ucznia. Obecnie określeniem mentora definiuje się osobę
o rozwiniętych kompetencjach oraz godną zaufania, która jak mistrz, jest wzorem do
naśladowania dla innych. Często też definiujemy tak osobę, która wywarła na naszym życiu
duże piętno, była nam inspiracją i wsparciem.
Zgodnie z definicją Davida Clutterbucka, mentor to człowiek doświadczony, który chce
podzielid się swoją wiedzą z kimś o mniejszym doświadczeniu, a poprzez swoją pracę oraz
działanie pomaga słabszym wydobyd ich potencjał.3
1
A. Szelągowska, M. Makowska, Nowe trendy w kształceniu liderów / Tutoring - w poszukiwaniu metody
kształcenia liderów, Polsko – Amerykaoska Fundacja Wolności, Stowarzyszenie Szkoła Liderów, www.liderzy.pl,
2007
2 S. Karwala, Model mentoringu we współczesnej szkole wyższej, Nowy Sącz 2007
3 D. Clutterbuck, Każdy potrzebuje mentora, Warszawa 2002
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
CZEMU SŁUŻY MENTORINGU?
Mentoring jest stosowany przede wszystkim w pracy z dziedmi mającymi różnego rodzaju
trudności. Jego celem podstawowym jest poprawa jakości życia oraz prawidłowego
funkcjonowania dzieci w rodzinie, grupie rówieśniczej, środowisku jak i pokonywaniu
barier w starcie w dorosłe życie.4
Celami szczegółowymi mentoringu są:

odkrywanie oraz rozwijanie potencjału uczestnika i jego wewnętrznej motywacji;

ciągłe i nieustające informacje zwrotne budujące samoświadomośd;

identyfikacja oraz analiza mocnych i słabych stron podopiecznego;

wsparcie w podejmowanych przez uczestnika wyzwaniach;

stymulowanie kreatywności oraz odkrywanie w podopiecznym sprawstwa
I wpływu na innych;

szersze otwarcie dziecka na świat i inspirowanie go do poszukiwania prawdy;

indukcja możliwych ścieżek kariery oraz analiza zagrożeo i szans;

rozwijanie kompetencji osobistych i społecznych;

uwrażliwianie podopiecznego na otaczający go świat, jak i odkrywanie
ciekawości;5
Do spełnienia celów mentoringu, potrzeba częstych, długotrwałych oraz bliskich
i ukierunkowanych na dobro uczestnika kontaktów. Ważnym czynnikiem stanowi tu dobór
dobrze przeszkolonego i odpowiednio dopasowanego do uczestnika mentora.
RODZAJE MENTORINGU
Wyróżnia się dwa rodzaje mentoringu, ze względu na rodzaj pomocy, jak i założenia
programowe. Podstawowym rozróżnieniem jest indywidualny i grupowy rodzaj mentoringu.

Mentoring indywidualny- przykładem jest Program „Starszy Brat - Starsza Siostra”6,
który polega na indywidualnym dobraniu w parę opiekuna (mentora) i dziecka, który to
4
5
P. Gaweł, Mentoring – teoria i praktyka, Fundacja Edukacji i Twórczości, Białystok 2004
S. Karwala, Model…
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
4
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
opiekun osobiście jest wsparciem i pomocą dla podopiecznego. Jest to mentoring
planowany, który polega na metodycznym działaniu, gdzie wolontariusz (mentor),
w wyniku formalnego, standaryzowanego i monitorowanego procesu jest najpierw
szkolony, później dobierany i łączony w parę z dzieckiem. Zasadniczym celem tu jest
profilaktyka i przeciwdziałanie zagrożeniom.

Mentoring grupowy - jest mentoringiem rówieśniczym, jako forma wspierania
zdefaworyzowanej młodzieży przez osoby, które znają doświadczenia ludzi szukających
pomocy. Przykładem tego Mentoringu jest Projekt „Wychowankowie domów dziecka –
nowe szanse, lepsze jutro”7, jako jeden z elementów Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL.
Zaangażowanymi w ten projekt są już usamodzielnieni wychowankowie domów dziecka,
którzy są wsparciem i pomocą dla usamodzielniających się wychowanków, Mentorzy
mają za zadanie dzielid się wiedzą oraz doświadczeniem jak i wsparciem dla
usamodzielniających się.
JAK PRACUJE MENTOR?
Dobry mentor nie oferuje bezpośrednio swojego doświadczenia i wiedzy według znanego
schematu: „gdybym był na twoim miejscu, to zrobiłbym…”. Jakkolwiek nie byłaby cenna
wiedza mentora, to takie podejście jest nieskuteczne jako metoda rozwoju drugiej osoby i
dodatkowo obarczone dużym ryzykiem błędu. Żaden mentor nie jest w stanie byd „na
miejscu” swojego podopiecznego.
Mentor wykorzystuje swoją wiedzę, doświadczenie i płynącą z nich intuicję, by podobnie jak
coach, wspierad proces poszukiwao i refleksji klienta za pomocą często trudnych,
dotyczących
podstawowych
spraw
pytao.
David
Clutterbuck,
jeden
z
twórców
współczesnego mentoringu, dosadnie określa takie pytania skrótem BDQ (bloody difficult
questions). Pytania te często prowadzą klienta do zobaczenia swojej sytuacji, czy problemu
z zupełnie nowej perspektywy.
6
7
Więcej na stronie: http://www.brat-siostra.org
Więcej na stronie: http://www.equal.swspiz.pl/
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
5
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
Tworząc nową perspektywę, otwierają tym samym nowe możliwości działania i rozwoju.
Mentor będzie sięgał bezpośrednio do swojej wiedzy i doświadczenia, wspierając
mentorowanego, gdy ten np. pominie w swoich opcjach działania ważną możliwośd lub
ryzyko. Takie wsparcie ma zawsze charakter niedyrektywny - niczego nie nakazuje, bądź
zaleca. Jest natomiast propozycją, by popatrzed się wspólnie na jakiś pominięty element
strategii, bądź niezamierzony skutek.
Czasami takie wsparcie to pokazanie kolejnej perspektywy oceny sytuacji, przedstawienie
modelu jakiegoś zjawiska, bądź pytanie o ocenę pominiętego ryzyka. W ten sposób mentor,
niczym w górskiej wspinaczce, dodatkowo „asekuruje” mentorowanego swoją wiedzą
i doświadczeniem.8
CECHY DOBREGO MENTORA
Koniecznośd połączenia w procesie mentoringu wiedzy, doświadczenia, umiejętności,
wartości i życiowej postawy, stawia przed mentorem wysoką poprzeczkę oczekiwao. Jakie
zatem cechy powinien posiadad mentor, by efektownie wspierad swoich klientów na ścieżce
rozwoju?
Wieloletnie badania nad skutecznością tego procesu wskazują na kilka kluczowych dla
mentorów obszarów kompetencji: własna samoświadomośd i zrozumienie podstaw
zachowao innych ludzi, umiejętnośd budowania i rozwoju relacji społecznych, dążenie do
własnego rozwoju i znajdowanie satysfakcji w rozwijaniu innych ludzi, zdolnośd do
konceptualizacji i budowania modeli różnych zjawisk, umiejętnośd jasnej, precyzyjnej
i bezpośredniej komunikacji, odpowiednia wiedza i doświadczenie do prowadzonego
procesu, pragmatycznośd i poczucie humoru.
Poniższy, szczegółowy opis cech dobrego mentora, pochodzi w pełni z publikacji D.
Clutterbucka pt. „Każdy potrzebuje mentora”/Warszawa 2002/.
8
P. Kowalski, Każdy potrzebuje mentora, http://www.thecoach.pl/, 2009
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
6
ABC MENTORINGU
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
Graficzna prezentacja 10 kompetencji mentora.
SAMOŚWIADOMOŚD
Mentorom potrzeba jest samoświadomośd (rozumienie siebie), by mogli odpowiednio
kierowad własnym zachowaniem w relacjach z podopiecznym i by umiejętnie stosowad
empatię.
Do budowania samoświadomości można podejśd na wiele sposobów – od korzystania
z testów psychometrycznych i innych kwestionariuszy diagnostycznych po rozmowę
z coachem czy terapeutą. Ucząc się, jak przemyśled samemu pewne zagadnienia, stajemy się
bardziej skuteczni w podobnych działaniach wobec innych.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
ŚWIADOMOŚD BEHAWIORALNA
Podobnie jak samoświadomośd, rozumienie zachowao innych osób i powodów tych
zachowao jest klasycznym składnikiem inteligencji emocjonalnej. Aby móc pomagad innym
kierowad och relacjami z otoczeniem, mentor musi mied stosunkowo dużą wiedzę na temat
schematów zachowao wzajemnych pomiędzy jednostkami oraz grupami ludzi. Wiedza ta ma
wiele praktycznych zastosowao, między innymi pozwala przewidywad konsekwencje
określonych zachowao lub ciągów zdarzeo. Wgląd w zachowania innych możliwy jest dzięki
częstej obserwacji i refleksji.
WIEDZA MERYTORYCZNA
Wszyscy wiemy, że nic nie zastąpi osobistego doświadczenia. Mentor jest osobą, która
uświadamia podopiecznemu różnicę pomiędzy jego wyobrażeniami na temat jakiś pracy, a
jej faktycznym przebiegiem. Mentor, w odróżnieniu od coacha powinien, posiadad wiedzę i
doświadczenie w obszarze zawodowym, w którym jest bądź chce zaistnied podopieczny. dla
przykładu – jeśli podopieczny marzy, aby zostad przedsiębiorcą powinien mied mentora,
który ma lub miał własną firmę. Mentor, który nie „zjadł zębów” na własnej działalności
gospodarczej a tylko pracował dla innych nie będzie w stanie skutecznie pomóc młodemu
przedsiębiorcy.
POCZUCIE HUMORU
Czy dobry humor jest kompetencją? Zdecydowanie tak. Śmiech właściwie użyty jest jest
bezcenny w rozwoju kontaktów z ludźmi; pomaga zobaczyd sprawy z właściwej perspektywy,
ułatwia rozładowanie napięcia. Ważne jest także, aby mentor i podopieczny lubili swoje
wspólne sesje. Entuzjazm jest o wiele bliżej spokrewniony z nauką niż nuda.
W praktyce, dobry humor to wehikuł pozwalający zyskad poczucie proporcji – szerszą
perspektywę, która umożliwia umiejscowienie osobistych celów w szerszym kontekście
społecznym i biznesowym.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
KOMUNIKATYWNOŚD
Komunikatywnośd nie jest pojedynczą umiejętnością lecz połączenie wielu cech. Najbardziej
istotne dla mentora to:

Słuchanie – otwarcie umysłu na to, co mówi druga osoba, okazanie
zainteresowania, zachęcanie do wypowiedzi, powstrzymywanie się od uwagi i
wsłuchiwanie w ciszę.

Obserwowanie – otwartośd na wizualne i inne niewerbalne sygnały,
spostrzeganie tego, co nie zostało wypowiedziane.

Jednoczesne przetwarzanie danych – analizowanie, co mówi druga osoba,
refleksja na ten temat, przygotowanie wypowiedzi – efektywni komunikatorzy
robią to wszystko jednocześnie spowalniając dialog na tyle, żeby przygotowania
odpowiedzi nie odbywały się kosztem analizy i refleksji. Starają się także nie tonąc
w przemyśleniach na tyle, by odpowiadad nie na temat tub zbyt wolno.

Projektowanie – odbieranie słów i ich emocjonalnego „opakowania” w sposób
dostosowany do sytuacji i odbiorcy.

Obserwowanie jak projektor – otwarcie na wizualne i niewerbalne sygnały, jako
klucze do zrozumienia, co odbiorca słyszy/rozumie, odpowiednie przygotowanie
tonu, poziomu głosu, tempa wypowiedzi i języka.

Ekscytacja – zakooczenie rozmowy lub jej fragmentu jasnym przesłaniem
(potwierdzającym, że wiadomośd rzeczywiści dotarła do odbiorcy).
Umiejętnośd skutecznego komunikowania się jest wynikiem wysokich kompetencji
osobistych i społecznych. Konsekwentne budowanie w sobie powyższych konsekwencji
wpływa bezpośrednio na skutecznośd prowadzenia mentoringu.
KONCEPTUALIZACJA
Efektywni mentorzy mają portfolio wzorców, do których mogą się odwoład, by pomóc
podopiecznemu zrozumied, przed jakim problemem stoi. Wzorce mogą byd przygotowane
przez samego mentora (na podstawie własnych doświadczeo), zaczerpnięte z innych źródeł
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
(życiorysy osób, które odniosły w życiu sukces lub poradziły sobie z jakąś trudną sytuacją) lub
też stworzone na poczekaniu w natychmiastowej odpowiedzi na pytanie podopiecznego.
W zależności od sytuacji i stylu uczenia się podopiecznego, prezentacja tych wzorców może
odbywad się w formie werbalnej lub wizualnej albo też mentor może nie przedstawiad ich o
ogóle – a jedynie posłużyd się nimi jako ramą przy zadawaniu pytao zgłębiających.
NIEPRZERWANE SAMOKSZTAŁCENIE
Skuteczni mentorzy stają się przykładem samo zarządzania własną nauką. Znajdują okazje do
eksperymentowania i biorą udział w nowych doświadczeniach. Dużo czytają i są bardzo
kreatywni w projektowaniu i wykonywaniu osobistych planów rozwoju. Aktywnie poszykują
informacji zwrotnej ze strony innych i korzystają z niego.
ZAINTERESOWANIE ROZWOJEM INNYCH
Efektywni mentorzy mają wrodzoną potrzebę uzyskiwania przez innych osiągnięd i pomocy
im w ocenie i wykorzystaniu maksymalnego potencjału. Ta instynktowna reakcja jest istotna
w ustanowieniu i podtrzymywaniu kontaktu, a także dla natchnienia podopiecznego wiatą
w to, kim może zostad.
KIEROWANIE ZWIĄZKIEM MENTORINGOWYM
Umiejętnośd budowania więzi z drugim człowiekiem trudno jest zdefiniowad. Z odpowiedzi
mentorów-menadżerów na pytanie „czym jest wieź”, można wskazad pięd podstawowych
wyróżników:
 Zaufanie


Czy robią to, co obiecują?
Czy dochowają tajemnicy?


Czy są skupieni na mnie?
Czy słuchają bez wydawania osądów?


Czy mają wobec mnie dobrą wolę?
Czy próbują zrozumied moje uczucia i poglądy?
 Koncentracja
 Empatia
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
 Zgodnośd

Czy uznają i akceptują moje cele?

Czy ich wsparcie ma na celu pomóc mi stanąd na
nogach?
 Upełnomocnienie
W znacznym stopniu umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktu stanowią już
częśd umiejętności opisywanych powyżej. Jednak indywidualna koncentracja na tej
kompetencji mentora zwiększy szanse na jej skuteczne rozwinięcie.
JASNOŚD CELÓW
Mentor musi umied pomóc podopiecznemu sprecyzowad, jakie cele i dlaczego chce osiągnąd.
Trudno tego dokonad, jeśli nie posiada się umiejętności nakreślania i osiągania swoich
własnych celów.
Jasnośd celów jest wynikiem połączenia kilku umiejętności, w tym systematycznego
analizowania i podejmowania decyzji. Jak wiele innych kompetencji mentoringowych, te
również najłatwiej rozwinąd poprzez praktykę i refleksję.
To zestawienie umiejętności wyraźnie wskazuje, że samo doświadczenie i wiedza, nie są
wystarczające, by byd skutecznym mentorem. Powinny zostad one podbudowane
kompetencjami psychologicznymi i społecznymi - równie ważnymi dla skuteczności
mentoringu. W nielicznych sytuacjach wszystkie te kompetencje są naturalnym
wyposażeniem „idealnego mentora”. Wynikają one z jego osobowości oraz dużej
emocjonalnej i społecznej dojrzałości.
Jeżeli mamy szczęście spotkad taką osobę w naszym życiu, to nie mamy wątpliwości, że jest
to ktoś szczególny przy kim możemy wzrastad. W zdecydowanej większości przypadków
kandydaci na mentorów muszę uzupełnid brakujące kompetencje, korzystając z różnych
możliwości treningu i innych form osobistego rozwoju. Właściwe przygotowanie i dobór
mentorów jest podstawowym warunkiem sukcesu przy wdrożeniach programu w
mentoringowych w firmach.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
PROCES MENTORINGU
Mentoringu można opisad jako proces, czyli uporządkowany w czasie ciąg zmian i stanów
zachodzących po sobie9. W zależności od miejsca, w którym mentoringu jest realizowany,
proces przybiera różne kształty i poziom skomplikowania.
Poniżej przedstawiony został najprostszy model procesu mentoringowego. Został on
opracowany przez Erica Parsole, specjalisty od coachingu i mentoringu menadżerskiego.
Dużo bardziej skomplikowany i wielowymiarowy model mentoringu stosowany jest
w polskich i europejskich uczelniach wyższych. Poniższy przebieg procesu mentoringowego
osadzonego w szkolnictwie wyższym zaproponowany opracowany został przez Sebastiana
Karwala w publikacji z roku 2009 „Mentoring jako strategia wspierająca wszechstronny
rozwój osobisty”.
9
http://pl.wikipedia.org/wiki/Proces
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
Model zaproponowanych przez polskiego eksperta jest najbliższy okolicznościom, w jakich
będzie prowadzony mentoringu w domach dziecka. Dlatego też powyższa koncepcja została
opisana szczegółowo poniżej dla ukazania etapów, jakie składają się na proces
mentoringowy.
ETAPY PROCESU MENTORINGOWEGO
Powyżej zaprezentowany funkcjonalny i interaktywny model mentoringu dostosowany
głównie do wymagao i możliwości uczelni wyższych, może byd powodzeniem
zaimplementowany do innych organizacji nastawionych na wszechstronny rozwój
wychowanków.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
Opisany model stanowi ogólny zarys programu mentoringu oraz zbiór pomysłów i rozwiązao,
których wybór zależed będzie w ostateczności od potencjału rozwojowego i zasobów
poszczególnych organizacji.
Na zaproponowany model mentoringu składają się trzy kluczowe etapy, których celem jest
przygotowanie i dynamizowanie samorealizacji życiowej wychowanka. Istotne jest tu
osiągnięcie osobistego mistrzostwa, poprzez urzeczywistnienie potencjału, który mentor
pomaga odkryd. W całym procesie samorozwoju podopiecznego, duży nacisk kładziony
powinien byd na kształtowanie kompetencji osobistych i społecznych, a także na określenie
i uświadomienie celów życiowych, wspierane przez pogłębioną samoanalizę.10
Opis etapów składający się na model mentoringu został w pełni zaczerpnięty z opracowania
Sebastiana Karwala pod tytułem „Mentoring jako strategia wspierająca wszechstronny
rozwój osobisty” / Nowy Sącz 2009/. W poniższym opisie dokonano jednak zmian
w nazewnictwie
uczestnika
mentoringu
–
z
określeo
mentee/protégé
na
wychowanek/podopieczny.
ETAP I: POZNANIE
Kluczowym zadaniem mentoringu jest przygotowanie fundamentu do odkrywania
i rozwijania osobistego potencjału przez podopiecznego, co jest równoznaczne z próbą
określenia siebie oraz etapu rozwoju, w którym się obecnie znajduje. Poznanie oraz
uświadamianie składa się z czterech kroków:
1. Uświadomienie sobie potrzeby mentoringu.
Mentoring bezwzględnie musi mied charakter dobrowolny i wynikad z przekonania, że jest to
program, w którym warto uczestniczyd. Założenie to dotyczy w tym samym stopniu mentora
i podopiecznego. Uczestnictwo w programie mentoringu powinno wynikad z potrzeby
mentora i wychowanka, a nie z przymusu. Ważne jest bowiem, by relacja mistrz – uczeo
oparta była na silnych fundamentach (motywacji, wierze i przekonaniach). Brak
10
S. Karwala, „Mentoring jako strategia wspierająca wszechstronny rozwój osobisty”, Nowy Sącz 2009
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
uświadomionej potrzeby może wywoład jedynie frustrację czy opór. Uświadomienie sobie
tych warunków wyjściowych jest ważnym aspektem powodzenia strategii mentoringu.
Warto je przedstawid na samym początku budowania relacji, kiedy wytwarza się
indywidualne podejście do mentoringu oraz celów, jakie chce się osiągnąd. Pomocne przy
pogłębianiu świadomości jest przeprowadzenie samooceny i identyfikacji potrzeb. Owocną
metodą może byd także zachęcenie podopiecznego do wyobrażenia sobie siebie za dekadę
lub dwie, co można wykorzystad jako inspirujący temat rozmowy.
2. Poznanie mentor – wychowanek
Kolejny krok niezbędny do rozwoju samoświadomości i poznania oraz sformułowania
własnych celów wiedzie przez stworzenie emocjonalnej więzi między partnerami. Nie zawsze
jest to łatwy i krótki proces. Pomocne będzie tu „odkrywanie się” mentora, co zazwyczaj
odwzajemniane jest przez ucznia. Wzajemne poznanie ułatwia dialog przy kolejnych krokach,
które wymagają stymulacji poznawczej i wzajemnego zaufania. W tym punkcie ważna jest
także identyfikacja preferowanego przez ucznia stylu uczenia się i ustalenie harmonogramu
spotkao, ich częstotliwości, formy itp.
3. Rozwijanie samoświadomości podopiecznego i motywacji wewnętrznej
Rozwijanie świadomości
to najważniejszy i najbardziej złożony proces. Nie można go
zamknąd w jednym etapie, bo trwa on permanentnie, chod niewątpliwie tutaj zaznacza się
jego dominacja. Odkrywanie i rozwijanie samoświadomości wychowanka powinno
uwzględniad bardzo wiele kwestii, w tym – między innymi – rozpoznanie słabych i mocnych
stron, pasji, zainteresowao, aspiracji, marzeo, stopnia rozwinięcia poszczególnych
kompetencji, posiadanej wiedzy, postaw, uczud, cech osobistych, hierarchii wartości, stylu
przywództwa, preferencji zawodowych, potrzeb i oczekiwao. W dużym stopniu
uświadomienie będzie opierało się na dyskusji oraz samoocenie. Mentor dzięki lepszemu
rozumieniu podopiecznego jest w stanie efektywniej wesprzed go w dążeniach i rozwoju. Na
tym etapie wychowanek musi mied także świadomośd, że to on kreuje swój los i bierze
odpowiedzialnośd za swoje życie. Ta świadomośd powinna umacniad go w przekonaniu, że
każdy etap mentoringu jest zorientowany na niego i od niego zależy, ile z tego skorzysta,
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
podejmując wysiłek samodoskonalenia siebie. Młody człowiek musi zadad sobie pytania: Kim
jestem? W którym miejscu mojego życia się znajduję?
4. Pogłębianie wiedzy o otoczeniu i możliwościach.
Zanim podopieczny określi swoje cele i zacznie je realizowad, warto aby poznał, obok
swojego potencjału, szanse i możliwości, jakie daje mu uczelnia i otoczenie, w którym się
znajduje. Warto, by dyskusja i przekazywanie wiedzy dotyczyły możliwych ścieżek rozwoju i
scenariuszy życiowych. Biorąc pod uwagę, że mentor nie może byd ekspertem we wszystkich
dziedzinach, powinien on posiadad rozbudowaną sied kontaktów tak, aby mógł
rekomendowad spotkania z osobami, które mogą wzbogacid wiedzę i doświadczenie
wychowanka. Należy skupid się przede wszystkim na strefie wpływu, a więc na tych
elementach otoczenia, które w mniejszym lub większym stopniu od nas zależą.
ETAP II. PLANOWANIE ŚCIEŻKI ROZWOJU
Planowanie ścieżki rozwoju jest ściśle powiązana z trzecim i czwartym krokiem etapu I.
Poprzez wszechstronne poznanie siebie przez ucznia oraz pogłębienie wiedzy odnośnie
otoczenia i szans, jakie z niego wynikają uczeo jest w stanie określid cele i zaplanowad swoją
ścieżkę rozwoju. Konieczne jest, aby uczeo odnalazł w sobie odpowiedzi na pytania: co
pragnę osiągnąd? jak mogę tego dokonad?
Strategiczne spojrzenie na ten proces i wsparcie mentora powinno ułatwid określenie
słabych i mocnych stron wybranych ścieżek, zidentyfikowanie alternatywy oraz ocenę
wpływu podopiecznego na ich realizację. Planowanie ścieżki rozwoju osobistego jest bardzo
istotnym etapem, który pozytywnie wpływa na realizowanie postawionych przez siebie
celów. Jej sformalizowanie wzmacnia motywację oraz zachęca do pracy nad sobą, ułatwia
także ocenę wyników i kontrolę postępów.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
1. Wyznaczanie celów.
Świadomośd ukrytego w wychowanku potencjału umożliwia wyznaczenie ambitnych oraz
osiągalnych celów. Student zna swoje ograniczenia i wie, że można je przezwyciężyd, dlatego
nie boi się przekształcad swoich marzeo w konkretne i realne cele. Podopieczny orientuje się
na sukces, za którego wykonanie bierze pełną odpowiedzialnośd. Wyznaczanie celów
obejmuje cele długoterminowe i krótkoterminowe. Wiele z nich nie jest łatwych do
zmierzenia, dlatego dużą rolę odgrywad będzie tu mentor, który powinien wspomagad
proces wyznaczania celów poprzez wspólnie poprowadzoną analizę celów i rzetelną
dyskusję. Szczególnie ważne na początku programu mentoringu, jest dobieranie celów
ambitnych, ale dostosowanych do możliwości ucznia, a także upewnienie się, że podopieczny
rozumie znaczenie celów operacyjnych, co wzmocni jego zaangażowanie.
2. Kreowanie ścieżki sukcesu.
Planowanie ścieżki sukcesu osobistego i zawodowego wymaga od podopiecznego
odpowiedzi na pytanie: Jakie działania muszę podjąd, jaką wiedzę zdobyd i jakie kompetencje
rozwinąd, aby osiągnąd postawione cele? Wyznaczone cele powinny byd określone w czasie i
miejscu, obejmowad priorytety, konieczne zasoby, ustalenie terminu oraz metody ich
weryfikacji. Ocena powinna byd wykonywana jak najczęściej i ustępowad na rzecz samooceny
wychowanka w miarę jego rozwoju. Programowanie sukcesu, a więc określenie ścieżki
rozwoju (planu), pozwala na skuteczną i systematyczną pracę nad osiąganiem zamierzonych
celów oraz uwrażliwia na potrzebę ustawicznego uczenia się. Ma także wpływ na lepsze
gospodarowanie czasem i własnym życiem.
3. Akceptacja i afirmacja celów.
Postawione cele należy konfrontowad z rzeczywistością i weryfikowad. Mając dalekosiężny
cel, warto skoncentrowad swoje wysiłki nad wybranymi kilkoma celami krótkoterminowymi
(rozciągającymi się od miesiąca do sześciu miesięcy), tak aby osiągnięcia podopiecznego
dawały satysfakcję i stymulowały go do dalszej pracy nad sobą.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
ETAP III. REALIZACJA ŚCIEŻKI ROZWOJU
Realizowanie swoich zamierzeo powinno byd procesem świadomym. Dużą rolę odgrywa tu
zaangażowanie podopiecznego, jego motywacja oraz możliwości, jakie daje mu otoczenie.
1. Rozwijanie kompetencji i podnoszenie kwalifikacji.
Rozwijanie kompetencji osobistych i społecznych wychowanka jest kluczowym zadaniem
mentoringu. Podopieczny powinien móc dokonad identyfikacji oraz wykorzystywad wszystkie
szanse, jakie daje mu m.in. placówka wychowawcza czy działalnośd poza nią (praktyki,
wolontariat itp.). Także podnoszenie kwalifikacji stanowid będzie istotny element, za pomocą
którego cele strategiczne będą mogły byd osiągnięte. Dotyczy to wiedzy fachowej (znajomośd
języków obcych) i umiejętności technicznych (znajomośd obsługi komputera i korzystania z
oprogramowania).
2. Aktywne realizowanie celów.
Realizacja celów powinna przebiegad w wyznaczonym kierunku oraz tempie. Mentor pełni tu
rolę obserwatora, który dostarcza podopiecznemu różnego rodzaju bodźców i inspiracji.
3. Podejmowanie nowych wyzwao.
Podobnie jak w przypadku realizacji celów, podejmowanie nowych wyzwao przez
podopiecznego jest stymulowane przez pojawiające się bodźce. Początkowo dużą rolę będzie
odgrywał tu mentor, wskazując pojawiające się szanse i możliwości. Stopniowo wychowanek
dzięki dwiczeniom w analizie otoczenia i własnego rozwoju, będzie w stanie samodzielnie
kształtowad swoją ścieżkę samorozwoju.
Kluczowe elementy mentoringu przenikają przez wszystkie opisane wyżej etapy. Należy tu
mówid o twórczym napięciu, które powinno wynikad ze współdziałania mentora
z podopiecznym na rzecz świadomej samorealizacji i budowania zaangażowania.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
Wydaje się, że szczególnie wartościowe i dynamizujące rozwój relacji mistrz – uczeo są
konstruktywne dialogi oraz formułowanie konkretnych celów.
Motywowanie do działania i inspirowanie – uaktywnianie motywacji podopiecznego
wzmacnia jednocześnie relację mistrz – uczeo oraz buduje postawę przedsiębiorczości.
Podobnie jest z inspiracją. Dzieląc się z wychowankiem swoją wiedzą odnośnie możliwych
ścieżek rozwoju, opowiadając swoje i innych historie sukcesu mentor ma za zadanie
wzbudzad wewnętrzną ciekawośd ucznia i skłonid go do podejmowania nowych wyzwao.
Pożądany efekt osiągnie współpraca na etapie, gdy podopieczny posiądzie silną,
długoterminową i samoistną motywację do permanentnego samodoskonalenia się i
wytrwałej realizacji planów życiowych.
Wspieranie i przekazywanie wiedzy – jest to ciągły proces i wymaga od mentora dużego
doświadczenia, chęci oraz wiedzy na temat narządzi i metod, które pomagają programowad
sukces, poznawad siebie oraz dokonywad samooceny. Konieczne jest zapewnienie uczniowi
stałego kontaktu z jego mistrzem tak, aby podopieczny odczuwał wsparcie i miał możliwośd
konsultowania się z nim w miarę potrzeb.
Pomoc w ocenie i dynamizowanie wyników – bardzo ważne jest, aby wychowanek był
świadomy czynionych postępów. Dlatego modelowy program mentoringu zakłada ciągły
monitoring (połączony z informacją zwrotną) stopnia realizacji postawionych celów, ich
ocenę oraz odpowiednie techniki wzmacniania wyników tak, aby samodoskonalenie się
miało charakter świadomy i motywujący. Należy podkreślid, że działania mentorów powinny
uwzględniad rozwój samodzielności ich podopiecznych, w taki sposób, by stali się mentorami
dla siebie a później dla innych.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Podręcznik „ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI”
– innowacyjna metoda i narzędzia pracy wychowawczej
ABC MENTORINGU
BIBLIOGRAFIA
S. Karwala, „Mentoring jako strategia wspierająca wszechstronny rozwój osobisty”, Nowy
Sącz 2009
S. Karwala, Model mentoringu we współczesnej szkole wyższej, Nowy Sącz 2007
A. Szelągowska, M. Makowska, Nowe trendy w kształceniu liderów / Tutoring w oszukiwaniu metody kształcenia liderów, Polsko – Amerykaoska Fundacja Wolności,
Stowarzyszenie Szkoła Liderów, www.liderzy.pl, 2007
D. Clutterbuck, Każdy potrzebuje mentora, Warszawa 2002
P. Gaweł, Mentoring – teoria i praktyka, Fundacja Edukacji i Twórczości, Białystok 2004
Źródła internetowe
P. Kowalski, Każdy potrzebuje mentora, http://www.thecoach.pl/, 2009
http://www.brat-siostra.org
http://www.equal.swspiz.pl/
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
20