Ogólne założenia procesu wdrażania bim w realizacji zamówień

WYDA RZEN I A
Ogólne założenia procesu wdrażania bim
w realizacji zamówień publicznych
na roboty budowlane w Polsce
®
R YNE K BUDOWLANY
Anna Anger, Bohdan Lisowski, Wiktor Piwkowski, Paweł Wierzowiecki
– zespół ekspertów
Stowarzyszenie Architektów Polskich i Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa podjęły w 2014 r. wspólne działania zmierzające do wdrożenia w Polsce technologii BIM w obszarze zamówień publicznych w budownictwie.
Na początku powołany przez wymienione instytucje zespół
ekspertów, opracował ogólne zasady działania. Pragniemy
je Państwu zaprezentować.
Realizacja tego projektu trwa nieustannie i, między innymi, znalazła swój wyraz w projekcie nowej ustawy o zamówieniach publicznych oraz, w październiku br., będzie przedmiotem obrad
Grupy Wyszehradzkiej (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry) organizacji inżynierskich budownictwa. Celem jest utworzenie grupy krajów współpracujących ze sobą dla wdrożenia BIM.
Sekretarz Generalny PZITB
Wiktor Piwkowski
1. Wprowadzenie
Pojawienie się technologii zarządzania procesami, w tym głównie inwestycyjnymi, nazywanej w skrócie BIM (Building Information Modeling) spowodowało jej lawinowe wdrażanie ze
względu na korzyści, które można tą drogą uzyskać. W przypadku inwestycji budowlanych można oczekiwać, że wspominane oszczędności mogą dochodzić do 20% wartości nakładów inwestycyjnych i nawet 35% w skali kosztów całego
cyklu życia budowli.
Szczególnie istotne jest stosowanie BIM w sektorze inwestycji publicznych przede wszystkim tam, gdzie udział takich inwestycji w gospodarce jest duży. Polska należy do
tych krajów, gdzie z wielu powodów, ostatnio ze względu
na pomoc UE, inwestycje publiczne stanowią ponad 50%
rynku budowlanego, odgrywając kluczową rolę w kształtowaniu krajowej gospodarki. Roboty budowlane w 2014
roku miały największy udział w polskim rynku zamówień publicznych i przy wartości powyżej 54 mld zł stanowią 38%
całego budżetu zamówień publicznych.
W 92% kontaktów o wyborze oferty decydowała cena samej inwestycji pozbawiona analizy kosztów eksploatacji – co
oznacza że wydaliśmy ponad 49 mld zł publicznych środków
bez troski o zużycie energii, emisję CO2, trwałość budowli
czy kosztów rozbiórki po zakończeniu cyklu życia inwesty-
6
cji. Budowle te nie mają użytecznej dokumentacji powykonawczej, która dałaby łatwo dostępną, dla odpowiednich
służb, wiedzę o budowli w przypadku pożarów, katastrof,
klęsk żywiołowych czy zagrożenia terrorystycznego.
Mając na uwadze doświadczenia wielu krajów, które wdrażają już BIM, oraz skalę polskich inwestycji publicznych należy wyrazić obawę, że gdyby Polska wykorzystywała dostępne i sprawdzone procesy i technologie można by tylko
w 2014 roku zaoszczędzić do 10 mld zł na samych inwestycjach i kolejne 8 mld zł w perspektywie kolejnych 25 lat
eksploatacji. Według opinii wielu ekonomistów mogłoby to
zwiększyć wzrost polskiego PKB nawet o 0,5%.
Kraje europejskie, o podobnej strukturze inwestycji, podjęły już bardzo aktywnie wdrożenie BIM. Najbardziej zaawansowane działania mają miejsce w Skandynawii i Wielkiej
Brytanii, gdzie BIM uznano za obowiązkowe w odniesieniu do inwestycji publicznych i praktycznie wdrożono powszechnie lub nastąpi to w 2016 roku. Unia Europejska
wydała w lutym 2014 roku dyrektywę o wdrożeniu BIM we
wszystkich krajach Unii w ciągu 2 lat, z możliwością wydłużenia tego terminu z uzasadnionych powodów. Ze względu na odniesienie tych działań do inwestycji publicznych,
wdrożenia z reguły są realizowane centralnie przez rządy
i agendy rządowe. W odniesieniu do Polski takie podejście
jest szczególnie uzasadnione. Dodatkowym powodem jest
znaczne opóźnienie działań, jakie ma u nas miejsce. Należy przy tym zwrócić uwagę na to, że możemy wykorzystać
doświadczenia innych krajów UE, zwłaszcza Wielkiej Brytanii, i proces wdrożenia przyspieszyć.
Wdrażanie i rozwój innowacyjnych procesów BIM w polskim budownictwie, zarówno po stronie firm komercyjnych
jak i urzędów wpisują się precyzyjnie w politykę wspierania działań innowacyjnych, stworzoną przy ustalaniu wydatkowania funduszy unijnych w perspektywie 2014–2020,
w zakresie Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój
(7,6 mld euro).
Stworzenie i działanie centralnej instytucji, koordynującej
tą innowację oraz przygotowanie publicznych instytucji zamawiających do nowych procesów powinno znaleźć finasowanie głównie ze środków Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa (1,9 mld euro).
PRzeg l Ąd bu d owl any 10/2015
WYDAR ZEN I A
Przedkładany w dalszej części materiał, będący produktem zespołu ekspertów utworzonego w wyniku inicjatywy
głównego inspektora nadzoru budowlanego, Stowarzyszenia Architektów Polskich i Polskiego Związku Inżynierów
i Techników Budownictwa ma charakter propozycji modelu postępowania we wdrożeniu BIM w Polsce, który należy
uwzględnić w aktualnie przygotowywanym projekcie nowej
ustawy o zamówieniach publicznych.
programów dotacji UE z budżetu 2015/20 na wdrożenie BIM
w Polsce oraz realizację przynajmniej kilkudziesięciu projektów pilotażowych.
2. Proces
3. Wyzwania
Inicjacja procesu wdrożeniowego BIM w zamówieniach publicznych w Polsce wymaga zaangażowania w prace podmiotów najbardziej decyzyjnych i zainteresowanych oraz
stworzenia bazy merytorycznej dla dalszego rozwoju BIM
w Polsce. Kluczowe wydają się poniższe wyzwania.
• Uświadomienie polityków, urzędników, ubezpieczycieli i środowiska prawniczego. Najistotniejsze jest zrozumienie przez dysponentów majątku publicznego, jakie
profity daje BIM dla budżetu państwa i jaki ma wpływ na
wzrost konkurencyjności polskiej gospodarki w wymiarze
nie tylko inwestycji bezpośrednich. Technologie BIM dają
ogromny potencjał rozwojowy dla polskiej nauki i przemysłu w zakresie zaawansowanych technologii z zakresu
efektywnego zarządzania cyklem życia budowli, energią,
a także bezpieczeństwa publicznego (narzędzia dla Policji, służb ratunkowych i wojska).
• Szkolenie kadr z nowymi kompetencjami. Państwo polskie, poprzez edukację publiczną, powinno zachęcać inżynierów do nabywania nowych kompetencji i kształcenia
w nowych kierunkach, które już funkcjonują w Unii Europejskiej jak zarządzanie procesem budowlanym czy efektywne zarządzanie energią. Konieczne jest też nauczanie
budowania pozytywnych relacji w gospodarce – opartych
na współpracy i dzieleniu się wiedzą.
Biorąc za przykład m.in. kraje Unii Europejskiej, konieczne
jest powołanie instytucji publicznej: „Centralnej organizacji wdrożeniowo-koordynacyjnej BIM”, która podejmie realizację programowego i konsekwentnego wdrożenia. BIM
jako technologia, która zyskała uznanie w większości rozwiniętych krajów poza Polską, jest rekomendowanym narzędziem realizacji zamówień publicznych wg Dyrektywy PEiR
nr 2014/24/UE, wpisując się w europejską ideę wsparcia innowacyjności i pobudzenia gospodarczego przez innowacyjność i wzrost długoterminowej efektywności inwestycji
publicznych, więc w pełni uzasadnione jest wykorzystanie
PR zeglĄ d bu d ow l an y 10/2015
R YNE K BUDOWLANY
Wdrożenie jest procesem. Wymaga on starannego zaprojektowania, przy wykorzystaniu wszelkiej dostępnej wiedzy,
analizy zasobów, celów oraz określenia ram czasowych.
Każda zmiana to określenie wyzwań, zaplanowana i etapowana realizacja cyklu pośrednich zadań, a przede wszystkim pokonywanie barier. Wzorem wielu państw Unii Europejskiej, które są bardzo zaawansowane we wdrażaniu BIM
jako narzędzia efektywnego zarządzania zamówieniami publicznymi na roboty budowlane konieczne jest bezzwłoczne
stworzenie podstaw prawnych w zakresie przepisów PZP,
standaryzacji procesów BIM, rozpoczęcie projektów pilotażowych oraz stworzenie wsparcia zarówno dla instytucji
zamawiającego, jak i wykonawców i urzędników.
• Włączenie do współpracy kluczowych Zamawiających
i Wykonawców. Wdrażanie nowych technologii wymaga
prowadzenia edukacji, wzajemnego wykorzystywania doświadczeń. Na początkowym etapie wdrożenia nieodzowne są projekty pilotażowe, które – nawet jeśli nie wolne od
błędów – są źródłem wiedzy i doświadczenia dla całej gospodarki, poprzez empiryczne wykształcenie kadr, zarówno po stronie zamawiającego jak i wykonawcy.
• Włączenie polskich ekspertów do organizacji wspierających BIM w Unii Europejskiej. Sprawą oczywistą jest dramatyczne opóźnienie wdrażania BIM w Polsce w stosunku
do innych krajów Unii Europejskiej, w których już od dawna
tworzy się zasady racjonalnego pożytkowania publicznych
funduszy i kryteriów realizacji inwestycji opartych na długoterminowych ocenach kosztów w całym cyklu życia budowli
i marginalizowaniu wagi kosztu samej inwestycji.
7
WYDA RZEN I A
R YNE K BUDOWLANY
• Powołanie instytucji: „Centrum wdrożeniowo-koordynacyjnego BIM w Polsce” – korzystając z doświadczenia m.in.
krajów Unii Europejskiej, konieczne jest stworzenie organu,
który będzie koordynował i katalizował zmiany, oraz prowadził współpracę międzynarodową, zbierając doświadczenia z krajów o bogatszym doświadczeniu.
• Nadzór merytoryczny nad zmianami w organizacjach
Bezpieczne i sprawne wdrożenia zarówno po stronie zamawiającego oraz wykonawcy wymaga wsparcia merytorycznego jak i pomocy w pozyskaniu niezbędnych zasobów, w tym wsparcia w pozyskaniu dotacji na wdrożenia
i rozwój technologiczny.
5. Etapowanie wdrożenia
4. Zadania
Pierwszym formalnym krokiem, koniecznym dla wdrożenia BIM w Polsce, jest stworzenie, wzorem innych krajów, centralnej instytucji wdrożeniowo-koordynacyjnej,
koncentrującej się na wdrożeniu BIM.
„Centrum wdrożeniowo-koordynacyjnego BIM w Polsce” powinno zajmować się przede wszystkim poniższymi zadaniami.
• Opracowanie projektów zmian legislacyjnych
Organizacja skupiająca w swym gronie ekspertów z zakresu organizacji procesu budowlanego, prawa zamówień publicznych a przede wszystkim doświadczonych
praktyków BIM, powinna w pierwszej kolejności skupić
się na stworzeniu merytorycznych projektów polskiego
prawa, dostosowując je do obowiązujących już dyrektyw UE. Powinien również zostać nakreślony formalny
harmonogram wdrożenia.
• Opracowanie standardów i norm
Wdrażanie nowych procesów wymaga stworzenia publicznej bazy wiedzy i zapisania standardów zgodnych
z regulacjami UE. Nowa kodyfikacja powinna zajmować
się regulacjami dotyczącymi:
–– standardów efektywnego stosowania BIM w procesie
budowlanym,
–– weryfikacji efektywności inwestycji,
–– standardów procesu wdrożenia w organizacjach uczestniczących w realizacji zamówienia.
• Nadzór merytoryczny nad projektami pilotażowymi
Projekty pilotażowe wymagają szczególnej uwagi i najlepszego wsparcia eksperckiego, gdyż od ich doświadczeń
8
zależy tempo niwelowania opóźnień polskiego rynku zamówień publicznych. Pierwsze projekty powinny dostać
wsparcie ekspertów zarówno krajowych, jak i powinna być
umożliwiona konsultacja zagraniczna w ramach działających już organizacji EU.
Postuluje się przyjęcie następujących etapów wdrażania
BIM w zamówieniach publicznych dotyczących budowli.
• Etap 0, tradycyjna praktyka (stan obecny):
–– informacje
i dokumenty przechowywane w formie papierowej,
–– brak
wspólnej bazy wiedzy kluczowych informacji,
–– dokumenty
ulegają zniszczeniu i zagubieniu,
–– brak
faktycznej kontroli nad obiegiem dokumentów, zmianami i wersjami,
–– wiedza
i doświadczenie nie jest rozpowszechniane i katalogowane – zamiast służyć polepszaniu kolejnych procesów projektowych i realizacyjnych, powtarzane są kolejny raz te same błędy na kolejnych kontraktach.
• Etap 1, modelowanie obiektowe :
–– migracja
z technologii 2D do 3D,
–– przepływ
informacji i dokumentów w oparciu o model
zorientowany obiektowo,
–– zbiór
wirtualnych modeli każdego elementu konstrukcji, do którego są przypisane łatwo dostępne takie dane
jak: geometria, cechy fizyczne, certyfikaty, komercyjne
oznaczenia identyfikacyjne,
–– w każdym
momencie każdy uczestnik projektu, w ramach
swoich uprawnień może przeglądać model, ma dostęp
do informacji o każdym elemencie i jego cechach.
• Etap 2, współpraca i interoperacyjność:
–– współpraca
i interoperacyjność uczestników procesu,
–– integracja
danych i kanałów komunikacji,
–– model
BIM jest wspólną bazą danych danego projektu,
–– automatyzacja
obiegu dokumentów, weryfikacji ich wersji i statusu roboczego,
–– natychmiastową
weryfikację błędów projektowych i organizacyjnych.
PRzeg l Ąd bu d owl any 10/2015
WYDAR ZEN I A
• Etap 3, integracja sieciowa:
–– integracja
procesów, celów,
–– efekt
synergii zasobów wszystkich uczestników procesu,
–– wspólna
baza wiedzy – strony nawzajem się weryfikują i od siebie uczą,
–– praktyka
IPD (Integrated Project Delivery),
–– płynny
proces – partycypanci wymieniają dane i poglądy w czasie rzeczywistym,
–– model
(4D, 5D, 6D) – wirtualna analiza harmonogramu budowy, wizualizacja procesu budowy, analizy cyklu życia konstrukcji,
–– modelowanie
energetyczne, analizy kosztów eksploatacji.
Każdy proces wdrożeniowy napotyka rozmaite naturalne bariery – społeczne, technologiczne, biurokratyczne
czy zasobowe. Jednostki i organizacje odczuwają zagrożenie własnej pozycji, władzy i dewaluacji kompetencji.
Błędy informacyjne i konformizm powodują brak zaufania i niedostrzeganie perspektywicznych korzyści.
Wdrożenie nowych technologii i procesów organizacyjnych w kontekście wdrożenia BIM w zamówieniach publicznych jest hamowane przez poniższe zjawiska.
• Ogólna niechęć do zmian – naturalny odruch obronny wynikający ze strachu przed nowymi warunkami otoczenia, brakiem wiedzy, czy wręcz lenistwem.
• Brak zrozumienia – wynika z częściowo z konformizmu, a po części z braku motywacji. Brak zaangażowania we własne zobowiązania wobec organizacji czy społeczeństwa jest przyczyną zainteresowania merytoryczną
stroną zagadnienia.
• Antagonizmy pomiędzy branżami i stronami procesu – dotychczasowy model realizacji procesu inwestycji
publicznych z założenia wzajemnie konfrontuje zamawiającego i wykonawcę, nie dając narzędzi ani motywacji
dla synergicznej współpracy. Podobne, negatywne relacje występują w zespołach kooperantów, które ze względów na wymierne korzyści i zawodowe ambicje działają przeciw sobie, ze szkodą dla inwestycji.
• Obawy architektów przed utratą statusu lidera –
w okresie po transformacji ustrojowej, prawo i zamawiający postawili architektów ponad całe środowisko
budowlane, oddając im gros profitów i decyzyjności.
Procesy BIM równo uprawniają wszystkich uczestników
PR zeglĄ d bu d ow l an y 10/2015
• Obawy środowiska przed transparentnością procesu i eliminacją korupcji – obecny model procesu inwestycyjnego pozostawia szerokie pole własnych interpretacji zapisów kontraktowych przez wykonawcę, których
uznanie zależy od przychylności zamawiającego. Zapisy dokumentacji przetargowych często zatajają istotną
wiedzę o specyfice kontraktu, stawiając wtajemniczonych
oferentów w uprzywilejowanej sytuacji. Z drugiej strony
zamawiający w wyniku dysponowania nieprecyzyjnym
opisem przedmiotu zamówienia ulega roszczeniom wykonawcy do zaniżenia jakości lub wręcz wykonania kontraktu wbrew intencjom klienta. BIM jako proces w pełni
transparentny i niezwykle precyzyjny eliminuje dowolność
interpretacyjną dokumentacji kontraktowej i przejrzyście
publikuje wszelkie decyzje, co w jednoznaczny sposób
wskazuje osoby odpowiedzialne, jak i wymierne skutki
decyzji jak np. nienależne profity wykonawcy.
• Konformizm polityków i urzędników – presja partykularnych interesów politycznych, słabe kompetencje
merytoryczne oraz niejasne powiązania ze światem biznesu stawiają polityków i urzędników pomiędzy prywatnymi i doraźnymi interesami a zobowiązaniami względem
społeczeństwa. Brak wyraźnej presji społecznej dla efektywnego wydawania publicznych pieniędzy zwalnia polityków z działania na rzecz społeczeństwa i wręcz hamowania powszechnych na świecie zmiany dla zachowania
status quo. Stawia to Polskę na czele najbardziej zapóźnionych technologicznie państw Unii Europejskiej oraz
pomijanie jej w europejskich gremiach eksperckich.
R YNE K BUDOWLANY
6. Bariery
inwestycji, co odbiera architektom image wszechwiedzy
i nieomylności, a także powoduje wykorzystanie kompetencji inżynierskich – jest to jedna z ważniejszych barier społecznych.
• Konieczność zmian procesów i zasad współpracy –
BIM wbrew powszechnej świadomości nie jest technologią IT, a procesem synergizującym działania zamawiającego, wykonawcy, projektanta i pozostałych uczestników
inwestycji i kładącym nacisk na długoterminową efektywność inwestycji. Wdrożenie BIM wymaga w pierwszej kolejności edukacji i zmiany modelu prowadzenia kontraktu,
a dopiero w wyniku analizy potrzeb konkretnej inwestycji
doboru właściwych narzędzi informatycznych.
• Konieczność inwestycji w zasoby kadrowe i IT –
działania producentów branży IT stworzyły, ze szkodą
dla idei BIM, błędne przekonanie o konieczności ogromnych inwestycji w technologie IT. Ta wyolbrzymiana bariera jest dużo mniejsza niż powszechnie się uważa. Dużo
większe znaczenie ma bariera braku wyszkolonych technicznie kadr, a największą przeszkodą jest XIX-wieczny
model relacji międzyludzkich – oparty na agresywnej
konkurencji, a nie świadomości wartości współpracy,
która w technologii BIM wymiernie premiuje zaangażowaną kooperację.
9