Biblioteka Narodowa
Transkrypt
Biblioteka Narodowa
Opinia Biblioteki Narodowej na temat komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Strategia jednolitego rynku cyfrowego dla Europy” (w zakresie dotyczącym prawa autorskiego i praw pokrewnych) Biblioteka Narodowa w pełni popiera postulaty zawarte w komunikacie „Strategia jednolitego rynku cyfrowego dla Europy”. Z punktu widzenia bibliotek szczególnie ważne są postulaty zawarte w rozdziale 2.4: Lepszy dostęp do treści cyfrowych. Od kilkunastu lat biblioteki w całej Europie prowadzą digitalizację swoich zasobów i udostępniają tworzone w ten sposób reprodukcje cyfrowe w bibliotekach cyfrowych, dostępnych online dla użytkowników z całego świata. Biblioteki z państw członkowskich Unii Europejskiej współpracują intensywnie w zakresie tworzenia zasobów cyfrowych oraz udostępniania treści cyfrowych dokumentujących z jednej strony wspólnotę, a z drugiej strony różnorodność kulturową krajów europejskich i bogactwo kultury europejskiej. Jednym z najważniejszym przejawów współpracy w tym zakresie jest portal europeana.eu, w którym swoje zasoby elektroniczne prezentuje Biblioteka Narodowa i wiele innych polskich bibliotek. Działania mające na celu udostępnianie poprzez internet zasobów bibliotecznych w postaci cyfrowej dotyczą jednak w przeważającej części dokumentów z domeny publicznej tzn. takich, do których autorskie prawa majątkowe wygasły. W praktyce oznacza to, że dokumenty chronione prawem autorskim są niemal niedostępne w bibliotekach cyfrowych, co powoduje zjawisko określane jako „czarna dziura XX wieku” i jest ogromnym utrudnieniem w dostępie do treści opublikowanych w przeciągu ostatnich stu lat. W szczególności ogranicza to dostęp do publikacji naukowych i publikacji o charakterze edukacyjnym. Podkreślić należy, że zasoby elektroniczne w coraz większym stopniu są uzupełniane przez publikacje born-digital, nadsyłane do BN jako egzemplarz obowiązkowy. Biblioteka Narodowa w 2014 r. uruchomiła system elektronicznych wypożyczeń cyfrowych Academica, dzięki któremu użytkownicy bibliotek na terenie całego kraju uzyskali dostęp do zarówno starszych i jak i najnowszych publikacji naukowych na terminalach znajdujących się na terenie bibliotek, co pozostaje w zgodzie z zapisami Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wprowadzenie takiego rozwiązania wpływa na poprawę dostępności do cyfrowych publikacji naukowych na terenie kraju, nie rozwiązuje jednak problemu braku możliwości przetwarzania i eksploracji danych tekstowych obejmujących miliony stron i metadanych (tzw. big data), którymi obecnie dysponuje Biblioteka Narodowa udostępniająca największy w Polsce zbiór publikacji cyfrowych, w ogromnej części poddany procesowi optycznego rozpoznawania tekstu, co umożliwia jego pełnotekstowe przeszukiwanie. Wg stanu na 25 maja 2015 r. BN udostępnia ponad 777 tys. publikacji, w tym ponad 346 tys. publikacji chronionych prawem autorskim (książek, gazet i czasopism), dostępnych w systemie Academica. Dziennie zasoby cyfrowe BN powiększają się o co najmniej 1000 publikacji, zarówno z domeny publicznej, jak i chronionych prawem autorskim. Brak możliwości wykorzystania tych danych w badaniach o charakterze statystycznym, eksploracyjnym, przy tworzeniu korpusów językowych itp., zarówno przez naukowców polskich, jak i w ramach współpracy transgranicznej jest często wskazywany jako istotna trudność podczas spotkań zespołów zajmujących się humanistyką cyfrową. Brak harmonizacji systemu praw autorskich w państwach UE uniemożliwia również transgraniczny dostęp do elektronicznych wersji polskich publikacji naukowych, z których wiele zostało opublikowanych w językach obcych, przede wszystkim w języku angielskim, co osłabia wymianę myśli naukowej i pozycję polskiej nauki na rynku międzynarodowym. Dlatego też polscy naukowcy i bibliotekarze są głęboko zainteresowani rozwiązaniami w zakresie harmonizacji europejskiego systemu praw autorskich, które pozwolą na poprawę dostępności do treści naukowych chronionych prawem autorskim, z możliwością różnorodnego wykorzystania ich w badaniach.