Poglądy studentów medycyny na temat klonowania
Transkrypt
Poglądy studentów medycyny na temat klonowania
112 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 112-117 Poglądy studentów medycyny na temat klonowania reprodukcyjnego i terapeutycznego Medical students’ opinions on reproductive and therapeutic cloning Mirosław Tyrpień, Janusz Kasperczyk, Jadwiga Jośko, Katarzyna Mitręga Katedra i Zakład Medycyny i Epidemiologii Środowiskowej w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach Wstęp. Postęp w naukach medycznych przynosi wiele spektakularnych odkryć dając społeczeństwom nadzieję na lepsze życie. Nowe metody terapii wywołują jednak u wielu wątpliwości natury moralno-etycznej, prawnej, religijnej czy społecznej. Jedną z metod, która w przyszłości może mieć duże znaczenie w leczeniu chorób jest klonowanie terapeutyczne. Introduction. Progress in medical science brings spectacular discoveries that give societies hope for a better future. At the same time the new therapeutic methods cause doubts as to their ethical, religious, legal or social nature. One of those methods is therapeutic cloning which might become very important in medical treatment. Cel. Poznanie poglądów i opinii studentów Śląskiego Uniwersytetu Medycznego na temat klonowania. Aim. Recognition of the opinions and ideas on cloning among the students of the Faculty of Medicine of the Medical University of Silesia, located in Zabrze. Materiał i metoda. Badania przeprowadzono metodą anonimowej ankietyzacji na 447 studentach różnych kierunków i lat studiów Wydziału Lekarskiego w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Material and method. The research was carried out with an anonymous questionnaire provided to 447 students from different specializations and semesters. Wyniki. 36% studentów uważa, że w Polsce istnieje zakaz klonowania reprodukcyjnego i terapeutycznego, a 42% jest zdania, że nie ma kategorycznego zakazu klonowania (84% tej grupy uważa, że istnieje jedynie zakaz klonowania reprodukcyjnego). W ocenie studentów do klonowania wykorzystywane są głównie komórki macierzyste – 46% odpowiedzi. W ocenie studentów dzięki zastosowaniu klonowania terapeutycznego możliwe byłoby wyleczenie przede wszystkim cukrzycy (52%) i mięśnia sercowego po zawale (53%). 82% ankietowanych jest zdania, że klonowanie reprodukcyjne powinno być zabronione, ale jednocześnie 87% uważa, że klonowanie terapeutyczne nie powinno być zakazane. Na oddanie swojego materiału genetycznego w celach klonowania reprodukcyjnego nie zgadza się 81% respondentów, natomiast 73% ankietowanych zgodziłaby się na oddanie swojego materiału genetycznego w celach klonowania terapeutycznego. 79% studentów uważa klonowanie terapeutyczne za etyczne, natomiast 86% studentów jest zdania, że klonowanie reprodukcyjne jest nie etyczne. Results. 36% of the students state that reproductive and therapeutic cloning is forbidden in Poland and 42% state that formal ban has not been placed (84% among them think that only reproductive cloning is forbidden in Poland). 46% consider that mainly parent cells are used for cloning. The students think that therapeutic cloning could help in curing diabetes (52%) and the heart muscle after a cardiac infarct (53%). 82% state that reproductive cloning should be forbidden but 87% state that therapeutic cloning should not be restricted. 81% are opposed to donating their genetic material for reproductive cloning but 73% are ready to do it for therapeutic cloning. 79% of the students consider therapeutic cloning ethical and 86% consider reproductive cloning non-ethical. Wnioski. 1. Ogólna wiedza studentów na temat klonowania jest niezadowalająca. 2. Klonowanie reprodukcyjne w ocenie ankietowanych powinno być zakazane. 3. Zdecydowana większość studentów jest zwolennikami klonowania terapeutycznego jako metody terapii. Key words: medical students, cloning, students’ opinions Conclusions. 1. General knowledge of students on cloning is not satisfactory. 2. According to the respondents reproductive cloning should be forbidden. 3. A decisive majority supports therapeutic cloning as a treatment method. Słowa kluczowe: studenci medycyny, klonowanie, poglądy studentów © Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 112-117 www.phie.pl Nadesłano: 10.01.2010 Zakwalifikowano do druku: 04.02.2010 Wykaz skrótów VI L – studenci VI roku kierunku lekarskiego, IV L – studenci IV roku kierunku lekarskiego, Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr Mirosław Tyrpień Katedra i Zakład Medycyny i Epidemiologii Środowiskowej w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach ul. H. Jordana 19, 41-808 Zabrze tel. 603 092 482, e-mail: [email protected] III L – studenci III roku kierunku lekarskiego, II L-D – studenci II roku kierunku lekarsko-dentystycznego, CBOS – Centrum Badania Opinii Społecznej. Tyrpień M i wsp. Poglądy studentów medycyny na temat klonowania reprodukcyjnego i terapeutycznego Wstęp Dokonujący się nieustannie postęp w naukach medycznych przynosi wiele spektakularnych odkryć, które dają społeczeństwom nadzieję na dłuższe i lepsze życie. Niektóre nowe technologie i metody leczenia nie budzą żadnych zastrzeżeń, natomiast inne wywołują wiele wątpliwości natury moralno-etycznej, prawnej, religijnej czy społecznej. Jedną z metod biotechnologicznych, która w przyszłości może mieć duże znaczenie w leczeniu chorób, szczególnie dziedzicznych, jest klonowanie terapeutyczne – czyli otrzymywanie naturalnych implantów (np. skóry) i organów do przeszczepów powstałych z tkanek chorego, co zapobiegnie odrzucaniu ich przez jego własny system immunologiczny. W chwili obecnej duże nadzieje wiąże się z leczeniem takich chorób, jak: zawał mięśnia sercowego, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, cukrzyca czy ciężkie uszkodzenia rdzenia kręgowego. Jednakże już samo pojęcie klonowanie budzi kontrowersje ponieważ oznacza ono proces tworzenia organizmów mających taką samą informację genetyczną jak dawca, a to nasuwa myśl o klonowaniu ssaków, w tym, a przede wszystkim klonowaniu człowieka. Do celów klonowania najlepiej nadają się komórki macierzyste, które mogą zróżnicować się do wszystkich typów komórek ciała. Istnieją jednak co najmniej dwa rodzaje komórek macierzystych, komórki macierzyste zarodkowe oraz komórki zarodkowe dojrzałe pochodzące ze zróżnicowanych tkanek narządów dojrzałego organizmu. Pozyskiwanie komórek macierzystych z embrionów ludzkich w wielu środowiskach wywołuje poważne problemy natury etycznej, łącznie z całkowitą negacją tego typu technik biotechnologicznych, natomiast uzyskanie komórek macierzystych z komórek somatycznych dorosłych organizmów, krwi pępowinowej lub szpiku kostnego nie doprowadza do kontrowersji natury moralno-etycznej i jest ogólnie akceptowane [1,2,3,4]. 113 wiedzy o klonowaniu były pytaniami wielokrotnego wyboru, natomiast pytania o poglądy studentów na temat klonowania były głównie pytaniami zamkniętymi o alternatywie dwuczłonowej. Ankieta składała się z 20 pytań, przy czym pytania 19 i 20 dotyczyły tylko kobiet. Przed przystąpieniem do ankietyzacji respondenci zostali poinformowani o jej celach oraz o sposobie wypełniania kwestionariusza. Przyjęto procentową analizę rozkładu częstości wybieranych przez respondentów odpowiedzi wykorzystując do obliczeń program statystyczny Statistica. Wyniki 36% studentów uważa, że w Polsce istnieje zakaz klonowania, zarówno reprodukcyjnego, jak i terapeutycznego. Najliczniej takie stanowisko reprezentują studenci IV roku kierunku lekarskiego – 43% respondentów tej grupy, natomiast najmniej studenci kierunku lekarsko-dentystycznego – 26% respondentów tej grupy. Nieco większy odsetek studentów – 42% jest zdania, że nie ma całkowitego zakazu klonowania w naszym kraju, przy czym 84% respondentów tej grupy uważa, że istnieje jedynie bezwzględny zakaz klonowania reprodukcyjnego, a 13% że zakaz klonowania terapeutycznego. 3% studentów grupy zaprzeczającej całkowitemu zakazowi klonowania w Polsce nie wskazało, który rodzaj klonowania jest zabroniony (stwierdzili tylko brak całkowitego zakazu klonowania). Około 1/5 badanych studentów (22%) nie ma zdania na temat (tab. I i II). Tabela I. Całkowity zakaz klonowania w Polsce – rozkład w badanej populacji (odsetek odpowiedzi) Table I. Total ban on cloning in Poland – distribution in surveyed population (percentage answers) Grupa/Group Tak/Yes Nie/No Nie wiem/I don’t know VI L (VI medicine) 10% 11% 7% IV L (IV medicine) 13% 11% 6% Cel pracy III L (III medicine) 7% 8% 4% Poznanie poglądów i opinii studentów uniwersytetu medycznego na temat klonowania. II L-D (II dentistry) 6% 12% 5% Razem / Total 36% 42% 22% Materiał i metoda Badania przeprowadzono metodą anonimowej ankietyzacji przy użyciu kwestionariusza własnego autorstwa. Ankietyzacji poddanych zostało 96 studentów II roku kierunku lekarsko-dentystycznego i 351 studentów kierunku lekarskiego, w tym 88 studentów III roku, 137 roku IV i 126 VI roku Wydziału Lekarskiego z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Łącznie zebrano 447 ankiet. Kwestionariusz składał się pytań dotyczących ogólnej wiedzy związanej z klonowaniem, jak i pytań pozwalających poznać poglądy studentów na ten temat. Pytania dotyczące ogólnej VI L – studenci VI roku kierunku lekarskiego, IV L – studenci IV roku kierunku lekarskiego, III L – studenci III roku kierunku lekarskiego, II L-D – studenci II roku kierunku lekarsko-dentystycznego VI L – 6th year of study: School of Medicine, IV L – 4th year of study: School of Medicine, III L – 3rd year of study: School of Medicine, II L-D – 2nd year of study: School of Medicine and Dentistry W ocenie studentów do klonowania wykorzystywane są głównie komórki macierzyste (46% odpowiedzi), natomiast komórki dojrzałe lub komórki macierzyste i dojrzałe wybierano w zdecydowanie mniejszym stopniu (poniżej 10% odpowiedzi). Na komórki embrionalne jako materiał służący do celów klonowania wskazało 24% studentów. Inne warianty odpowiedzi cieszyły się niewielkim uznaniem respondentów. Około 12% studentów nie było zorientowa- 114 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 112-117 Tabela II. Całkowity zakaz klonowania w Polsce – rozkład w poszczególnych grupach (odsetek odpowiedzi) Table II. Total ban on cloning in Poland – distribution in each group (percentage answers) Grupa/Group Tak/Yes Nie/No Nie wiem/I don’t know VI L (VI medicine) 34% 40% 26% IV L (IV medicine) 43% 37% 20% III L (III medicine) 38% 42% 20% II L-D (II dentistry) 26% 53% 21% nych w tym temacie i wybrało odpowiedź „nie wiem”. Z narządów i tkanek, które można uzyskać techniką klonowania badani wskazali na komórki i tkanki zwierzęce mogące służyć w celach terapeutycznych oraz ludzkie białka – odpowiednio 57% i 45% odpowiedzi. Serce i nerki znalazły najmniej zwolenników co do możliwości klonowania – odpowiednio 18% i 22% odpowiedzi. Duży problem respondentom sprawiło pytanie dotyczące granicy traktowania ludzkiego embrionu jako człowieka w ujęciu prawnym na świecie. W większości krajów przyjęto granicę 14 dni i taki termin wskazało 23% ankietowanych. Nieznacznie więcej studentów (28%) wybrało jako termin graniczny 21 dni, jednak najwięcej ankietowanych wskazało na odpowiedź „nie wiem” (34%), W ocenie studentów dzięki zastosowaniu klonowania terapeutycznego możliwe byłoby wyleczenie przede wszystkim cukrzycy (52%) i mięśnia sercowego po zawale (53%). Inne schorzenia cieszyły się mniejszym poparciem wśród ankietowanych (tab. III i IV). 82% ankietowanych jest zdania, że klonowanie reprodukcyjne powinno być w ogóle zabronione, ale jednocześnie 88% uważa, że klonowanie terapeutyczne nie powinno być zakazane (tab. V i VI). Tabela V. Opinia respondentów na temat zakazu klonowania – rozkład w badanej populacji (odsetek odpowiedzi) Table V. Respondents’ opinions on cloning ban – distribution in surveyed population (percentage answers) Grupa /Group Klonowanie reprodukcyjne (nowy człowiek, nowe zwierzę) /Reproductive cloning (man clone, animal clone) Klonowanie terapeutyczne (tkanki, narządy) /Therapeutic cloning (tissues, organs) Tak /Yes Nie/No Tak /Yes Nie/No VI L (VI medicine) 24% 4% 6% 22% IV L (IV medicine) 26% 5% 3% 27% III L (III medicine) 16% 4% 2% 18% II L-D (II dentistry) 16% 5% 1% 21% Razem /Total 82% 18% 12% 88% Tabela VI. Opinia respondentów na temat zakazu klonowania – rozkład w poszczególnych grupach (odsetek odpowiedzi) Table VI. Respondents’ opinions on cloning ban – distribution in each group (percentage answers) Grupa /Group Klonowanie reprodukcyjne (nowy człowiek, nowe zwierzę)/Reproductive cloning (man clone, animal clone) Klonowanie terapeutyczne (tkanki i narządy)/Therapeutic cloning (tissues, organs) Tak/Yes Nie/No Tak/Yes Nie/No VI L (VI medicine) 87% 13% 22% 78% IV L (IV medicine) 84% 16% 12% 88% III L (III medicine) 78% 22% 10% 90% II L-D (II dentistry) 79% 21% 4% 96% Tabela III. Choroby możliwe do wyleczenia po zastosowaniu klonowania terapeutycznego – rozkład w badanej populacji (odsetek odpowiedzi); dopuszczono więcej niż jedną odpowiedź Table III. Diseases curable due to therapeutic cloning – distribution in surveyed population (percentage answers); more than one answer was acceptable Grupa/Group Cukrzyca /Diabetes Choroba Parkinsona /Parkinson’s Disease Choroba Alzheimera /Alzheimer’s Disease Urazy rdzenia kręgowego /Spinal cord trauma M.sercowy po zawale /Heart failure Nie wiem /I don’t know VI L (VI medicine) 13% 10% 12% 11% 13% 7% IV L (IV medicine) 21% 9% 11% 17% 20% 2% III L (III medicine) 9% 6% 6% 6% 10% 4% II L-D (II dentistry) 8% 8% 8% 6% 10% 5% Razem/ Total 51% 33% 37% 40% 53% 18% Tabela IV. Choroby możliwe do wyleczenia po zastosowaniu klonowania terapeutycznego - rozkład w poszczególnych grupach (odsetek odpowiedzi); dopuszczono więcej niż jedną odpowiedź Table IV. Diseases curable due to therapeutic cloning – distribution in each group (percentage answers); more than one answer was acceptable Grupa/Group Cukrzyca /Diabetes Choroba Parkinsona /Parkinson’s Disease Choroba Alzheimera /Alzheimer’s Disease Urazy rdzenia kręgowego / Spinal cord trauma M.sercowy po zawale /Heart failure Nie wiem /I don’t know VI L (VI medicine) 47% 36% 42% 39% 47% 26% IV L (IV medicine) 69% 30% 35% 55% 66% 7% III L (III medicine) 47% 32% 31% 31% 49% 24% II L-D (II dentistry) 39% 35% 36% 27% 48% 19% Tyrpień M i wsp. Poglądy studentów medycyny na temat klonowania reprodukcyjnego i terapeutycznego W grupie studentów będących za zakazem klonowania terapeutycznego (12%) niewielki odsetek wskazał sumienie, wiarę lub sumienie i wiarę jako przyczyny wprowadzenia takiego zakazu (łącznie 13%). Za zakazem klonowania terapeutycznego nawet wówczas, gdy komórki wykorzystywane do tego celu byłyby pozyskiwane drogą sztucznego zapłodnienia, w warunkach laboratoryjnych (in vitro) opowiedziało się 21% respondentów, z czego najwięcej studentów VI roku kierunku lekarskiego, a najmniej II roku kierunku lekarsko-dentystycznego; odpowiednio 29% i 7% odpowiedzi. Na oddanie swojego materiału genetycznego w celach klonowania reprodukcyjnego nie zgadza się 82% respondentów, przy czym najliczniej taki pogląd reprezentują studenci IV roku kierunku lekarskiego, a najmniej studenci VI roku kierunku lekarskiego; odpowiednio 89% i 70% odpowiedzi (tab. VII i VIII). Tabela VII. Zgoda na oddanie swojego materiału genetycznego w celach klonowania reprodukcyjnego – rozkład w badanej populacji (odsetek odpowiedzi) Table VII. Willingness to donate own genetic material for reproductive cloning – distribution in surveyed population (percentage answers) Grupa/Group Tak/Yes Nie/No Nie wiem/I don’t know VI L (VI medicine) 2% 20% 6% IV L (IV medicine) 1% 27% 2% III L (III medicine) 2% 16% 2% II L-D (II dentistry) 2% 19% 1% Razem / Total 7% 82% 11% Tabela VIII. Zgoda na oddanie swojego materiału genetycznego w celach klonowania reprodukcyjnego – rozkład w poszczególnych grupach (odsetek odpowiedzi) Table VIII. Willingness to donate own genetic material for reproductive cloning – distribution in each group (percentage answers) Grupa/Group Tak/Yes Nie/No Nie wiem/I don’t know VI L (VI medicine) 9% 70% 21% IV L (IV medicine) 5% 89% 6% III L (III medicine) 9% 81% 10% II L-D (II dentistry) 8% 86% 6% 73% ankietowanych wyraziłoby zgodę na oddanie swojego materiału genetycznego w celach klonowania terapeutycznego, natomiast 16% nie widzi takiej możliwości a 11% nie ma zdania na ten temat. Analizując rozkład w badanych grupach należy stwierdzić, że tylko 53% studentów VI roku byłaby skłonna do ofiarowania swojego materiału genetycznego do celów klonowania terapeutycznego w przeciwieństwie do studentów II roku kierunku lekarsko-dentystycznego, z których aż 87% wypowiedziało się pozytywnie w tej kwestii. Studenci VI roku stanowili zarazem najliczniejszą grupę, która nie zgodziłaby się na udostępnienie swoich komórek do celów klonowania terapeutycznego, jak i najliczniejszą spośród badanych grup nie mającą zdania na ten temat (tab. IX i X). 115 Tabela IX. Zgoda na oddanie swojego materiału genetycznego w celach klonowania terapeutycznego – rozkład w badanej populacji (odsetek odpowiedzi) Table IX. Willingness to donate own genetic material for therapeutic cloning – distribution in surveyed population (percentage answers) Grupa/Group Tak/Yes Nie/No Nie wiem/I don’t know VI L (VI medicine) 15% 8% 5% IV L (IV medicine) 24% 4% 3% III L (III medicine) 15% 2% 2% II L-D (II dentistry) 19% 2% 1% Razem / Total 73% 16% 11% Tabela X. Zgoda na oddanie swojego materiału genetycznego w celach klonowania terapeutycznego – rozkład w poszczególnych grupach (odsetek odpowiedzi) Table X. Willingness to donate own genetic material for therapeutic cloning – distribution in each group (percentage answers) Grupa/Group Tak/Yes Nie/No Nie wiem/I don’t know VI L (VI medicine) 53% 29% 18% IV L (IV medicine) 78% 12% 10% III L (III medicine) 79% 10% 11% II L-D (II dentistry) 87% 9% 4% Do celów klonowania terapeutycznego 58% ankietowanych byłaby skłonna oddać komórki macierzyste, a 16% komórki embrionalne. Brak zgody na oddanie jakichkolwiek komórek w tym celu deklaruje 21% respondentów. Biorąc pod uwagę aspekt etyczny 85% studentów uważa klonowanie terapeutyczne za etyczne, natomiast 87% studentów jest zdania, że klonowanie reprodukcyjne jest nieetyczne. Najliczniejszą grupą uważającą klonowanie terapeutyczne za etyczne są studenci II roku kierunku lekarsko-dentystycznego (92%), a klonowania reprodukcyjnego studenci III roku kierunku lekarskiego (16%) (tab. XI i XII). Tabela XI. Opinia respondentów w sprawie etyki klonowania – rozkład w badanej populacji (odsetek odpowiedzi) Table XI. Respondents’ opinions on whether cloning is ethical – distribution in surveyed population (percentage answers) Grupa /Group Klonowanie reprodukcyjne Klonowanie terapeutyczne /Reproductive cloning /Therapeutic cloning Tak/Yes Nie/No Tak/Yes VI L (VI medicine) 3% 26% 21% Nie/No 7% IV L (IV medicine) 4% 27% 26% 4% III L (III medicine) 3% 16% 18% 2% II L-D (II dentistry) 3% 18% 20% 2% Razem/Total 13% 87% 85% 15% Tabela XII. Opinia respondentów w sprawie etyki klonowania – rozkład w poszczególnych grupach (odsetek odpowiedzi) Table XII. Respondents’ opinions on whether cloning is ethical – distribution in each group (percentage answers) Grupa /Group Klonowanie reprodukcyjne Klonowanie terapeutyczne /Reproductive cloning /Therapeutic cloning Tak/Yes Nie/No Tak/Yes Nie/No VI L (VI medicine) 10% 90% 76% 24% IV L (IV medicine) 12% 88% 85% 15% III L (III medicine) 16% 84% 90% 10% II L-D (II dentistry) 15% 85% 92% 8% 116 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 112-117 93% ankietowanych nie zgodziłaby się na stworzenie drogą klonowania reprodukcyjnego któregoś z członków rodziny w razie jego śmierci, przy czym najliczniejszą grupę stanowią tutaj studenci IV roku kierunku lekarskiego, a najmniej liczną studenci II roku kierunku lekarsko-dentystycznego; odpowiednio 96% i 90%. Również znaczny odsetek respondentów (83%) nie zgodziłby się na sklonowanie swojego zwierzęcia z tego powodu (89% studentów IV L i II L-D i 72% VI L). W razie zachorowania na nieuleczalną chorobę, nie uwarunkowaną genetycznie, 86% studentów zgodziłaby się na stworzenie drogą klonowania terapeutycznego narządu lub tkanki pomocnych w wyleczeniu choroby. Najbardziej skłonni do wykorzystania techniki klonowania w tym przypadku byliby studenci II roku kierunku lekarsko-dentystycznego, a najmniej VI roku kierunku lekarskiego (tab. XIII i XIV). Tabela XIII. Zgoda na stworzenie drogą klonowania terapeutycznego narządu lub tkanki w razie zachorowania na nieuleczalną chorobę – rozkład w badanej populacji (odsetek odpowiedzi) Table XIII. Acceptance of therapeutic cloning for creating tissue or organ in case of incurable disease – distribution in surveyed population (percentage answers) Grupa/Group Tak/Yes Nie/No VI L (VI medicine) 21% 7% IV L (IV medicine) 28% 3% III L (III medicine) 17% 2% II L-D (II dentistry) 20% 2% Razem/ Total 86% 14% Tabela XIV. Zgoda na stworzenie drogą klonowania terapeutycznego narządu lub tkanki w razie zachorowania na nieuleczalną chorobę – rozkład w poszczególnych grupach (odsetek odpowiedzi) Table XIV. Acceptance of therapeutic cloning for creating tissue or organ in case of incurable disease – distribution in each group (percentage answers) Grupa/Group Tak/Yes Nie/No VI L (VI medicine) 76% 24% IV L (VI medicine) 91% 9% III L (VI medicine) 90% 10% II L-D (II dentistry) 95% 5% Dwa ostatnie pytania dotyczyły tylko kobiet i zapytano w nich czy zgodziłyby się na oddanie swoich komórek jajowych do celów naukowych i umieszczenie w swojej macicy zarodka powstałego drogą klonowania, również w celach naukowych. Na pierwsze pytanie jedynie 4% studentek wypowiedziało się pozytywnie, a na drugie 1 osoba. Jednocześnie 18% i 5% studentek nie miało wyrobionego zdania na powyższe pytania. Znamienny jest fakt, że 4% studentek oddałoby swoje komórki jajowe do celów naukowych jeśli otrzymałyby za to gratyfikację finansową i z tego samego powodu 4 studentki (1,5%) zgodziłyby się na umieszczenie w celach naukowych w swojej macicy zarodka powstałego drogą klonowania. Podsumowanie Biotechnologia coraz szerzej wkracza do nauk medycznych, wzbudzając niejednokrotnie w społeczeństwie poczucie zagrożenia wynikające dość często z niewiedzy. W badaniach przeprowadzonych przez CBOS w 2003 roku dotyczącym klonowania znaczna część ankietowanych Polaków (76%) uważa, że wie na czym polega klonowanie [5]. Jak zauważa autor opracowania, Włodzimierz Derczyński, jest mało prawdopodobne aby tak duża część ankietowanych miała wiedzę naukową na temat klonowania. Można przypuszczać, że jest to wiedza medialna związana z nagłaśnianiem przypadków klonowaniem zwierząt (owca Dolly i inne zwierzęta). Z przeprowadzonych przez nas badań, a także badań Danuty Michałowskiej [6] wynika, że poziom wiedzy dotyczący klonowania, zarówno reprodukcyjnego jak i terapeutycznego, jest niezbyt wysoki (około połowy prawidłowych odpowiedzi) i pochodzi z nieprofesjonalnych źródeł. W wyżej wymienionych badaniach zdecydowana większość respondentów nie uznaje klonowania reprodukcyjnego jako metody tworzenia nowych istot ludzkich bez względu na zaistniałe sytuacje (od 68% do 86%). Bardzo znaczny odsetek ankietowanych wyraził sprzeciw wobec sklonowania własnej osoby. W badaniach Michałowskiej 87% ankietowanych nie chciałoby być sklonowanych, w badaniach CBOS 95%, a w naszych badaniach 82% respondentów nie wyraża zgody na powielenie własnej osoby. Bardziej zróżnicowane poglądy dotyczą klonowania terapeutycznego co wynika z kontekstu sformułowanych pytań w przeprowadzonych badaniach. W naszych badaniach w pytaniu o charakterze ogólnym 88% respondentów aprobowało klonowanie terapeutyczne, w wyniku którego powstają tkanki i narządy w celach leczniczych, ale pozyskiwanie komórek do tego celu drogą sztucznego zapłodnienia w warunkach laboratoryjnych (in vitro) dopuszczało 79% ankietowanych. W badaniach CBOS zapytano o klonowanie ludzkich zarodków do celów leczniczych i 20% badanych zaakceptowałoby takie postępowanie, natomiast Michałowska zapytała o klonowanie ludzkich zarodków w celu leczenia ludzi w związku z wyznawaną przez nich religią i otrzymała wynik około 33% pozytywnych odpowiedzi. Zapytaliśmy również w naszych badaniach o aspekt etyczny klonowania. Zdecydowana większość ankietowanych (87%) uznała klonowanie reprodukcyjne za nieetyczne, natomiast klonowanie terapeutyczne zostało uznane przez 85% respondentów za moralnie dozwolone. Właśnie względy etyczne są przyczyną polemiki i kontrowersji wokół klonowania oraz wykorzystania tej metody w medycynie. Szczególnie dotyczy to sposobu pozyskiwania komórek macierzystych z zarodka ludzkiego i zastosowaniu ich w badaniach naukowych i w terapii [5,6,7,8,9,10,11]. Tyrpień M i wsp. Poglądy studentów medycyny na temat klonowania reprodukcyjnego i terapeutycznego 117 Wnioski 1. Ogólna wiedza studentów na temat klonowania jest niezadowalająca. 2. Klonowanie reprodukcyjne w ocenie studentów powinno być zakazane. 3. Zdecydowana większość ankietowanych jest zwolennikami klonowanie terapeutycznego jako metody terapii. Piśmiennictwo / References 1. Ostrowski K. Medycyna oparta o komórki macierzyste. Postępy Hig Med Dośw 2005, 59; 124-128. 2. Karasiewicz J, Modliński J. Komórki macierzyste ssaków: potencjalne źródło zróżnicowanych komórek do transplantacji. Postępy Biol Komórki 2001, 28: 219-242. 3. Biesaga T. Komórki macierzyste i klonowanie człowieka - nadzieje i zagrożenia. Med Prakt 2004,10; 21-29. 4. D om a ń s k a - Ja n i k K. Pe r s p ek t y w y z a s t o s ow a n i a terapeutycznego komórek macierzystych w chorobach centralnego układu nerwowego. Nauka 2004, 2:17-26. 5. CBOS. Komunikat z badań „Postawy wobec klonowania”. http://www.cbos.pl 6. Michałowska D. Wiedza i opinie młodzieży Wielkopolski na temat klonowania terapeutycznego i reprodukcyjnego człowieka w świetle uznawanych autorytetów moralnych i religijnych. [w:] Klonowanie i wykorzystanie komórek macierzystych wyzwaniem dla medycyny, etyki, prawa i społeczeństwa. Pawelczyk L, Wiśniewski J (red). UAM, Poznań 2007: 163-190. 7. Paszewski A. Sukcesy naukowe biologów a problemy etyczne. Post Mikrobiol 2000, 39: 9-15. 8. Chyrowicz B. Komórki macierzyste: nowy problem – stare pytania. Nauka 2004, 2: 27-55. 9. Skrzypkowski A. Eugenika, czyli doskonalenie człowieka wzbogacone manipulacjami komórkowymi. Pol Prz Med Lotniczej 2007, 3(2): 201-216. 10. Zaremba J. Aspekty etyczne badań nad leczniczym zastosowaniem komórek macierzystych pochodzenia embrionalnego. Prawo i Medycyna 9 (3): 81-85. 11. Baum E. Wyzwania etyczne medycyny regeneracyjnej. Poznańskie Zeszyty Humanistyczne Poznań 2008, 10: 67‑76.